1. AHMET KÖKLÜGILLER
GJ
KAYA YAYINLARI
EDEBYATIMIZDA ARLER ve YAZARLAR
(500 air ve yn7; yaam, kiilii. yaptlar ürerine on bilgiler)
AHMET K.ÖKMKLI JCR
KAYA YAYINLARI
Nuruosmaniyc Cad No: 17/1 Caaloi-STANBUL
Tel:-520 66 65-511 07 04 Fax:528 14 98
£% lSrma- (tm)'" ^ - ^VA YAYNLAR, San.
A
Dizgi: ÖZNE AJANS 526 89 34 Dizgi Operatörü Ö7em Aytek Bask yeri: ERçN OFSET Basm yl: 199*9
[(Ç0^'(tm)miritmi yeni frndr. >
ABASIYANIK, SAT FAK
Yazar. 22 Kasm I906'da Adapazan'nda dodu. Abaszoullarndan kereste tüccar Mehmet Faik'in oludur.
Adapazar Rehbcr-i Terakki Mektebi'ni, Bursa Lisesi'ni bitirdi. Bir süre st. Üniversitesi Edebiyat Fakültesine
devam etli. 1931'de sviçre'ye iktisat örenimi yapmaya gitti. Oradan Fransa'nn Grenoble kentine geçerek,
yabanc örenciler için açlan kurslara katld. (1933-34) 1935'te yurda dönerek bir süre Türkçe öretmenlii yapt.
Babasnn desteiyle ticaret yapmaya çalt. Baarl olamad, ayrld. Haber gazetesinde bir ay süren muhabirlikten
(1942) sonra baka bir i yapmad; babasnn brakt gelirle stanbul'da, Burgaz adasnda yaad. Yakaland siroz
hastalndan öldü. (11 Mays 1954) Mezar Zincirlikuyu Mezarl'ndadr. Ölümünden sonra, ansn yaatmak için
annesi tarafndan "Sait Faik Hikâye Armaan" kuruldu.
Yazarla iir yazarak balad. Bursa Lisesi'nde örenciyken yazd "pekli Mendil" adl hikâyesi edebiyat
öretmenince beenilince, hikâye yazmaya yöneldi. 1934'ten balayarak Varlk dergisinde yaynlad hikayeleriyle
tannd. 1953'te A.B.D.'deki uluslararas Mark Twain Dernei'ne çada edebiyata yapt katklardan dolay "onur
üyesi" seçildi. Hikâyelerinden çou, bata Franszca olmak üzere yabanc dillere çevrildi; darda da okunan bir
yazar oldu.
* 3&8&t " ütt*****'-
3
Sait Faik. hikâyelerinde stanbul'u, adalar, özellikle Burgaz adasn, denizi, balkçlar, sknt içinde yaayan
küçük insanlar anlatr. Konuya ve olaylara fazla önem vermez. Daha çok dramatik zamanlar ya da anlar

2. yakalayarak iirsel bir dille anlatmay sever. Renkli tasvirler yapar; insanlar, hayvanlar, krlar, doay, yaamn
çaprakln olduu gibi yanstmaya çalr, izlenimci ve gerçekçi bir yazardr. "Güçlü bir sanatç olmakla birlikte,
daha çok öznel bir sanatçdr. Olaylarn ve kiilerin arkasnda, hikâyelerinin ruhsal örgüsünü, tamamen
bilinçlememi olmakla birlikte, adamakll duyulan bir insanlk sevgisi dokumaktadr." (Vedat Günyol)
"Kalemini güzelliklerin hakkn aramak, vermek, göstermek urunda kulland." (Behçet Necatigil) "Getirdii
biçim ve öz yenilii, onu günümüz Türk hikâyesinin doruklarndan biri yapmtr." (A. Özkrml)
Kitaplar:
Hikâye: Semaver (1936), Sarnç (1939), ahmerdan (1940), Lüzumsuz Adam (1948), Mahalle Kahvesi
(1950), Havada Bulut (1951), Kumpanya (1951), Havuz Ba (1951), Son Kular (1952), Alemdanda Var bir
Ylan (1954), Az ekerli (1954), Tüneldeki Çocuk (1955), Mahkeme kaps (1956), Balkçnn Ölümü (kitaplarna
girmemi hikâyeler, 1981)
Roman: Medar- Maiet Motoru (1944; Birtakm Adamlar adyla ikinci bask 1952), Kayp Aranyor (1952)
iir: imdi Sevime Vakti (1953)
Yazlar, söyleiler, mektuplar: Açk Hava Oteli (1980), Yaasn Edebiyat (1981, derleyen: Muzaffer
Uyguner)
ABDULLAH CEVDET
air ve yazar. 1869'da Arapkir'de dodu, ilkörenimini Arapkir'de yapt. 15 yanda istanbul'a gelerek Kuleli
dadisi'ni (askeri lise) ve Askeri Tbbiyeyi bitirdi; yüzba rütbesiyle doktor oldu. Merkezi Selanik'te bulunan
uizli ittihat ve Terakki Cemiyeti'nin kuruluunda bulundu. Bu nedenle Trablusgarp'a (bugün Libya'da)
sürüldü. Orada iki yla yakn çaltktan sonra Avrupa'ya kaçt, isviçre'nin Cenevre kentinde baz arkadalaryla
"Osmanl" adnda bir gazete çkard, saltanat aleyhine yazlar yazd. Bunun üzerine yokluunda (gyabnda)
kalebentlie mahkûm edildi. Daha sonra "Içtihad" dergisini çkard; matbaasyla birlikte Cenevre'den Msr'a
tand. Merutiyet'ten (1908) sonra stanbul'a geldi, dergisinin yaymn sürdürdü. 28 Kasm 1932'deöldü.
Abdullah Cevdet, demokrasiye tutkun, Batc ve reformcu bir yazardr. Lâtin harflerinin kabul edilmesini ilk
önerenlerden biridir. Siyasal yazlan, çeviri kitaplar, iirleriyle döneminin düünsel yaamnda yanklar yaratm,
dinsizlikle suçlanm, tartmalara yol açmtr. Dizi izle
Küçüklü büyüklü 66 kitap yaynlamtr. Balcalar unlardr: Fizyolocya-i Tefekkür (1892), Fünun ve Felsefe
(1906), Gizli Figanlar (iir, 1906), Kahriyat (iir, 1906), Karl Dadan Ses (iir, 1931), Düünen Musiki (iir), Akl
Selim (Baron Holbacy'den çeviri), Giyom Tel (SchiIIer'den çeviri) vb.
ABDÜLHALM MEMDUH
air ve yazar. 1866'da istanbul'da dodu. Hukuk örenimi gördü. Murat Bey'in çkard "Mizan" gazetesinde
yazd yazlar yüzünden yargland; Trablusgarp'a sürgüne gönderildi. Oradan Avrupa'ya kaçt. Fransa'da,
ngiltere'de yaad. 1904'de ngiltere'de öldü. Cenazesi vasiyeti üzerine Tunus'a getirilip gömüldü.
Aruz ve hece ölçüleriyle yazd iirleri baarszdr. Yazarlnn önemli yan, ilk edebiyat tarihimizi yazm olmasdr.
(1888) "Tarih-i Edebiyat- Osmaniye" adl edebiyat tarihinde, Sinan Paa'dan (15. yy) Tanzimat dönemi air ve
yazarlarna kadar yaam olan edebiyatçlar inceledi. Türk iirinden Franszcaya ilk seçkiyi de Edmond Fazy ile
birlikte o hazrlad. (Türk Ak iirleri Antolojisi, Paris 1905)
5
ABDAL MUSA

3. Halk airi. 15. yüzylda yaamtr. Yaam hakknda kesin bilgiler yok. Bektai söylencelerine göre Hacbekta'n
amcas Haydar Ata'nn olu Hasan Gazi'nin oludur. Baka bir söylenceye göre Orta Asya'dan gelmitir: Ahmet
Yesevî'nin öreneilerindendir. Âk Paazade tarihine göre Bursa'nn fethine katlmtr. Elmal'da adn tayan bir
tekke vardr. Örencisi Kaygusuz Abdal'n iirlerinde, Elmal çevresindeki yer adlarnn sk sk geçmesi, Abdal
Musa'nn o yörede yaadn gösteriyor. Kendi iirlerinden de doum yerinin Azerbaycan'n Hoy kenti olduu
anlalyor.
Abdal Musa, Bektailer arasnda saygyla anlan bir air ve dervitir. Ne var ki, günümü/ ek az iiri ulaabilmitir.
Çou iirlerinin kaybolduu anlalmaktadr. Eli i leki tek kitab "Nasihatnâme"dir.
Daha ayrn:1 rlgi için baknz: ABDAL MUSA SULTAN (Musa Seyirci, Y. Hayati T.r.gar, 2. basm. 1990)
( AkOOlA, M.TÜRKIK
Yazar. 1915'te Bulgaristan'n Razgrad kentinde dodu. Bir çiftçinin oludur, ilk ve ortaokulu Razgrad'ta
okudu. Türkiye'ye gelince (1931), Balkesir Necati Bey Öretmen Okulu'na (1931) girdi. Daha sonra
nakledildii Adana Öretmen Okulu'nu (1937) bitirdi. Erzurum'un bir köyünde bir yl öretmenlik yaptktan
sonra, Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün edebiyat bölümünü bitirip (1940) Türkçe öretmeni oldu. Karaköse,
Sarkam ve Ankara'da öretmenlik yapt. Ankara'da bulunduu yllarda Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nde de
okudu. Millî Kütüphane'nin kuruluunda çalt. Hükümetçe Fransa'ya kütüphanecilik örenimine (1950)
gönderildi. Paris Dokümantasyon Enstitüsü'nde, Yüksek Kütüphanecilik Okulu'nda okudu. Uluslararas
Arivcilik Kursu'nu bitirdi. Sorbonne Üniversitesi'nde Fransz uygarl kurlarn izledi. Paris'te
"Bibliotheque Nationele"de (Millî
Külüphane)-staj yapt. Dönüünde (1952). Basma Yaz ve Resimleri Derleme Müdürlüüne atand. Uzun yllar
(1952-1974) burada çalp emekli oldu.
Acarolu'nun ilk yazlan ve çevirileri, Balkesir Halkevi'nin çkard Kavnak dergisinde (1934) yaynland. Daha
sonra, çeitli dergi ve gazetelerde makaleler, kitap tantma yazlan yazd: çou Bulgarca'dan olmak üzere
çeviriler yapt. Fransa'dan döndükten sonra, çalmalann kitaplkbilim (kütüphanecilik) konusunda younlatrd;
kitaplkbilimci, kaynakçac ve belsebilim uzman (dokümanlalist) olanak tannd. Halkbilime (folklora) ve
çocuk edebiyatna ilikin çalmalar da vardr.
Kitaplar:
Çocuk iirleri Antolojisi (1944), stanbul Üniversitesi Yaymlan Bibliyografyas (Adnan Ötüken'le, 1946),
airler ve Yazarlar (1963; yeni basmlan Ozanlar ve Yazarlar adyla. 1967, 1981), Edebi Eserler Sözlüü (1965),
Bulgar Hikâyeleri Antolojisi (1967), Türk Halkbilgisi ve Halk Edebiyat üzerine Seçme Yaynlar Kaynakças
(Ftrat Ozan'la, 1972), Türk Halk Ozanlar ve Destanlan Kaynakças (Ftrat Ozan'la 1978), Açklamal Atatürk
Kaynakças (2 cilt, 1981), En Ünlü Dünya Yazarlan (1988), Bulgaristan'da Türkçe Yer Adlan Klavuzu
(1988). Dünya Atasözleri (1989), Bulgaristan'da 120 yllk Türk gazetecilii, 1865-1985 (1990) vb.
ADIVAR, ABDÜLHAK ADNAN
Yazar. 188l'de Gelibolu'da dodu. lk ve ortaörenimini stanbul'da yapt. Berlin (Almanya) Tp Fakültesi'ni
bitirdi. Zürih'te (sviçre) uzmanlk eitimi gördü. Merutiyetin ilanndan sonra (1908) yurda dönerek st. Tp
Fakültesi'nde öretim görevlisi olarak çalmaya balad. Binba rütbesiyle Hilâliahmer (Kzlay) müfettii olarak
Trablusgarp ve Birinci Dünya savalanna katld. Son olarak Osmanl Mebusan Meclisi'nde mebus
(milletvekili) olarak görev ald. stanbul'un igalinden sonra, ei Halide Edip'le

4. 6
7
Anadolu'ya geçerek Kurtulu Sava'na katld. Birinci Büyük Millet Meclisi'nce Salk ve Sosyal Yardm
Bakanl'na getirildi. Bir yl kadar içileri Bakanl yapt. Büyük Millet Meclisi ikinci bakanl görevinde bulundu.
1924'te Terakkiperver Cumhuriyet Frkas'nn kuruluuna katlnca gözden dütü. Ei Halide Edip'in tedavisi
dolaysyla ngiltere'de bulunduu srada (1926) izmir'deki "Atatürk'e suikast" olayndan yokluunda (gyabnda)
yarglannca (sonra aklandysa da) Atatürk'ün ölümüne dek yurda dönmedi. ngiltere'de bulunduu yllarda
(1926-39). ünlü ngiliz ansiklopedisi "Encyelopaedia Britannica"nn yaz kurulunda çalt; ansiklopediye
Türkiye'nin yeniça tarihini yazd. Ayrca Paris'te "Yaayan Dou Dilleri Okul'"nda okutmanlk yapt. Yurda
dönüünde M. Eitim Bakanl'ntn çkard "islam Ansiklopedisinin yaz kurulu bakanlna getirildi. Yeniden
milletvekili oldu. (1950-54) 1 Temmuz 1955'te stanbul'da öldü; Merkezefendi Mezarl'na gömüldü. Dizi film
izle
Adnan Advar, yapt bilimsel çalmalaryla, özellikle Osmanl dönemindeki bilimsel çalmalarn tarihini konu
alan aratrmalaryla, bugün de deerini koruyan bir düünür (bilge) yazardr.
Kitaplar:
Felsefe Meseleleri (B. Russel'dan çeviri, 1935), Faust'a Dair Bir Tahlil Tecrübesi (1939), Osmanl
Türklerinde lim (Paris, 1939), Tarih Boyunca ilim ve Din (1944), Bilgi Cumhuriyeti Haberleri (1945),
Farabî (1947), Dur Düün (1950), Bizans'ta Yüksek Mektepler (1953), Hakikat Peinde Emeklemeler (1954)
ADIVAR, HALDE EDP
Yazar. 1884'te stanbul'da dodu. Reji (tekel) bakanlarndan Mehmet Edip Bey'in kzdr. Üsküdar Amerikan
Kz Koleji'ni bitirdi. Ayrca Rza Tevfik'ten felsefe ve edebiyat, ükrü Efendi'den Arapça, Salih Zeki'den
matematik dersleri alarak kendini yetitirdi. Kolejin son snfnda iken Salih
8
Zeki'yle evlendi. Bu evlilikten iki olu oldu. 1908'de Tann gazetesinde Halide Salih adyla yazlar yazmaya
balad. Düüncelerinden dolaya Abdülhamit yönetimince "kara liste"ye alnnca Msr'a kaçt. Sonra ngiltere'ye
gitti. Merutiyetten sonra yurda döndü. Kocasndan (Salih Zeki'den) ayrld, öretmen oldu; uzun yllar stanbul
Kz Lisesinde. Kz Öretmen Okulu'nda çalt. I917"de Dr. Adnan Ad varla Bursa'da evlendi. stanbul
Darülfünununda (üniversitesinde) görev ald; Bat edebiyat dersleri okuttu. Yunanllarn zmir'e çkmalar
üzerine, stanbul'un Fatih ve Sultanahmet semtlerinde düzenlenen mitinglerde etkili konumalar yaparak
Kurtulu Savana katld. Anadolu kuvvetlerine stanbul'dan gizli silah salama örgütünde çalt. stanbul'un
yabanclarn eline geçmesi üzerine (1920), kocas Dr. Adnan Ad varla Anadolu'ya geçerek "Halide Onba"
rütbesiyle Atatürk'ün karargâhnda görev ald. Kurtulu Sava'nn bitimine kadar bu görevini sürdürdü.
Cumhuriyet'in ilanndan sonra. Halk Frkas'na (daha sonra Cumhuriyet Halk Partisi) kart bir parti olarak
kurulup gelien Terakkiperver Cumhuriyet Frkas'nn kurucularndan kocasnn (Dr. Adnan) düüncelerini
benimsedi. Parti, daha sonra "kardevrimcî" bir nitelie düünce kapatld. Bu arada, hastaland, tedavi için, eiyle
birlikte ngiltere'ye gitti. ngiltere'de bulunduu srada, zmir'de Atatürk'e "suikast* giriimi oldu. Suçlular

5. arasnda kocas da vard. Yokluunda (gyabnda) yargland. Sonradan aklandysa da. einin Türkiye'ye dönmeme
kararna o da katld; Atatürk'ün ölümüne dek Avrupa'da (ngiltere ve Fransa'da) yaad. Dersler ve konferanslar
vermek üzere Amerika'ya gitti. Mahatma Gandi'nin çarls olarak Hindistan'da bulundu. 1939"da yurda
dönünce, stanbul Edebiyat Fakültesi'nde profesör olarak görev ald; ngiliz dili ve edebiyat okuttu. 1950'de
milletvekili oldu. Daha sonra üniversitedeki görevine döndü. 9 Ocak 1964'te öldü. Mezar stanbul'da
Merkezefendi'dedir.
Halipe Edip'in romanlarn üç bölüme ayrmak gerekin 1) Gençlik romanlar: Bunlar deneme ça ürünleridir.
Konular, genellikle aktr, bunalml kadnlardr. Dil ve anlatm yetersizdir. 2) Ulusal Kurtulu Sava'na yönelik
romanlar Bu kümede toplanan ürünler, genel olarak bir arayn özelliklerini tar. Konular ulusaldr, tipler
idealisttir. Dil ve anlatm, daha düzenli ve akcdr. 3) Gerçekçilie, toplumsal sorunlara yönelen romanlar
Yazarn asl güçlü kiilii, bu kümede toplanan ürünlerinde görülür. Cumhuriyet sonrasnda yazlan bu romanlar,
ayrntl bir gözleme, töresel incelemelere dayanr.
9
"Halide Edîp'in asl baars Sinekli Bakkal, Tatarck gibi töre romanlardr Sinekli Bakkal. 2. Abdülhamît'in
yönetimi srasnda /slanbl'un bir arka mahallesini, halkn yaama düzenini ve törelerini, aydnlarn özgürlük için
çabalarn konu edinir. Bu roman, ayn zamanda Dou-Bat kültürünün bir karlatrmasdr. Onun devam
sayabileceimiz Tatarckta Dou-Bat bileiminin olutuunu görüyoruz."* (Doç. Dr. Olcay Onertoy)
"Konulan bakmndan üç kümeye ayrlan romanlarnn hepsinin ortak özellii, deiik biçimlerde de olsa sevgi
teminin (konusunun) ilenmesi, ruh çözümlemelerine yer verilmesi, dil ve anlatmn savruk ve özensiz
olmasdr." (Atilla Özknml)
Kitaplar:
Roman: Seviye Talip (1910), Raik'in Annesi (1910), Handan (1912), Yeni Turan (1912). Son Eseri
(1912). Mev'ud Hüküm (1918). Ateten Gömlek (1922). Kalp Ans (1924), Vurun Kahpeye (1926).
Zeyno'nun Olu (1928), Sinekli Bakkal (1936), Sonsuz Panayr (1946). Döner Ayna (1954), Akile Hanm Soka
(1958), Hayat Parçalan (1963)
Hikâye: Harap Mabetler (1911). Daa Çkan Kurt (1922), zmir'den
Bursa'ya(1922)
Oyun: Kenan Çobanlan (1918), Maske ve Ruh (1945)
Anlan: Türkün Atele mtihan (1962), Mor Salkml Ev (1963)
nceleme kitaplar: ngiliz Edebiyat Tarihi (3 cilt. 1940), Üniversite
Kafas ve Tenkit (1942). Edebiyatta Tercümenin Rolü (1944). Türkiye'de
ark-Garp ve Amerikan Tesirleri (1955)
Not: Cbl Kz (Hayat dergisi, 1957), Kzl Hançerler (ayn dergide, 1964), Sevda Saka Komedyas
(Cumhuriyet. 1959), Çaresâz (Cumhuriyet, 1960), Kerim Ustann Olu (Milliyet. 1958) tefrika olarak
yaynlanmtr.
AGEHÎ (Mansur Çelebi)
air. tarihçi. Vardar'da dodu. Doum tarihi bilinmiyor. Yaam hakknda fazla bilgi yok. Medrese öreniminden
sonra Kaptanderya Piyale Paa'nn donanmasnda görev ald. I566'da Zigelvar seferine katld.
Daha çok kaside ve gazeller yazmtr. Divan kaybolmutur. Balca kitaplar unlardr: Fetihnâme-i Kal'a-i

6. Zigetvar SZigetvar Kalesinin Fethi), Menâkb- mâm- Gazâlî (mam Gazali'nin Menkbeleri)
AAKAY, MEIJMKT AL
Dilci, yazar. 1893'te Girit'le dodu. lkörenimini orada yapt. zmir Lisesi'ni, ist. Tp Fakültesi'ni bitirdi.
Kafkas slam Ordusunda görev ald. Kurtulu Sava'nda ordu hekimlii yapt. Gaziantep milletvekili (1947-46)
oldu. Türk Dil Kurumunda çalt. Türkçenin özlemesi ve sadelemesi yolundaki hizmetleri büyüktür.
Arkadalaryla düzenledii Türkçe Sözlük, bugün de güvenle bavurulacak bir kaynaktr.
Kitaptan:
Kelime Yapma Yollan (1943), Türkçe Sözlük (1945), Yakn Anlaml Kelimeler Sözlüü (1958), Franszca-
Türkçe Sözlük (1962), Atatürk'ten 20 An (1967) vb.
Daha ayrntl bilgi için baknz: "Mehmet Ali Aakay", Haz.: Nee Atabay; TDK, Ankara, 1982.
10
11
AGAOGLU, ADALET
Yazar. 1929'da Nallhan'da dodu. Nallhan Merkez lkokulu'nu. Ankara Kz Lisesi'ni. D.T.C. Fakültesi'nin
Fransz Dili ve Edebiyat Bölümünü bilirdi. 1951'de Ankara Radyosu'na girdi; kitaplk memurluu,
dramaturgiuk. söz ve temsil yaynlan eflii yapt. TRT kurulunca. Merkez Program Dairesi uzmanlna, sonra da
bakanlna atand. TRTnin özerklii kstlannca, görevinden ayrld, kendini tümüyle edebiyata verdi.
Aaolu'nun ilk yazdklar iir tütündedir. Bunlar Ankara'da çkan Kaynak dergisinde yaynlad (1948-49). Daha
sonra tiyatroya yöneldi; Ulus gazetesinde tiyatroya ilikin yazlar yazd. Arkada Sevim Uzgören'le yazd "Bir
Oyun Yazalm" ilk oyunu oldu; I953"te Ankara'da sahnelendi. 1973"e dek oyun yazarln sürdürdü. Bundan
sonra roman ve hikâyeler yazmaya balad.
"Oyunlarnda kimi toplumsal durumlardan, olgulardan yola çkarak belirgin bir soyutlamayla bireyin
dünyasna eildi. Öykü ve romanlarnda ise birey-toplum diyalektiini temel alarak yaanan gerçeklii bütün
boyutlaryla kavramaya çalt, özle biçimin dengelendii ürünler verdi." (Atilla Özknml)
Kitaplar:
Oyun: Bir Oyun Yazalm (baslma ), Evcilik Oyunu (1964), Çatdaki Çatlak (1970), Tombala (Türk Dili, sa;
: 189, 1967), Snrlarda Ak, K, Ban (1970), Üç Oyun (1973), Kendini Yazan ark (1977), Çok Uzak -Fazla
Yakn (1991)
Roman: Ölmeye Yatmak (1973), Fikrimin nce Gülü (1976), Hayr (1988), Ruh Üümesi (1991), Bir Düün
Gecesi (1979), Sessizliin îlk Sesi (1978), Yaz Sonu (1981)
Hikâye: Yüksek Gerilim (1974), Hadi Gidelim ""?2) An: Göç Temizlii (1985) Deneme: Geçerken (1986)
12
"Üç Oyunla 1974 TDK Tiyatro; "Yüksek GerilinTle 1975 Sait Faik; "Bir Düün Gecesi"yle de 1979 Sedat
Simavi Vakf, 1980 Orhan Kemal, 1980 Madaral Roman, 1995 Cumhurbakanl Kültür ve Sanat ödülünü
ald.

7. AAO<;iAJ, AHMET
Yazar. 1909'da Kafkasya'da dodu. 2, Merutiyet döneminin tannm düün (fikir) adamlarndan Ahmet
Aaolu'nun oludur. lk ve ortaokulu stanbul'da okudu; Ankara Lisesi'ni, Ankara Hukuk Fakttltesi'ni bitirdi.
Ekonomi ve Ticaret Bakanl"nda göreve balad. Daha sonra serbes; avukatlk yapt. 1946'da CHFyc kart olarak
kurulan Demokrat Parti içinde yer ald. 1950-60 döneminde milletvekillii yapt. Bu srada Babakan yardmcl.
Çalma ve Devlet bakanlklarndan bulundu. 27 Mays Devrimi'nden sonra Yassada'da yargland; müebbet
hapse mahkûm oldu. Öteki partililerle birlikte affedildi. 6.8.1982'de stanbul'da öldü.
"Hikâyelerinde genellikle, sinir sistemleri zayf, an iç skntlar, olmayacak korkular içinde bunalan ender
rastlanr kiileri ilemek isteyen Aaolu, çou kez ifade edildii gibi Rus romancs Dostoyevski'nin etkisinde
kalmtr." (ükran Kurdakul)
"... ruh çözümlemelerine arlk vererek maraz tipler çizdi, ölüm konusu çevresinde onlarn bunalmlarn, an
duygulann, kuruntulann iledi. (A. Özknml)
Kitaplar:
Strassburg Hâtndan (1945), Züniyet (1950), Öretmen Gafur (1953), Büyük Aile (1957), Hücredeki Adam
(1964), Kaunn Ölümü (1965)
An, inceleme, gezi kitaplan : Babamdan Hâtralar (1939), Kuvay Milliye Ruhu (1944), Aina Yüzler
(1965), Sovyet imparatorluu (1967), Marmara'da Bir Ada (1972), lk Köe (1980)
13
AHMEDARF
air. 21 Nisan 1925'te Diyarbakr'da dodu. lk ve ortaörenimini Diyarbakr'da tamamlad. Ankara D.T.C.
Fakültesi felsefe bölümünde okurken, siyasal düünceleri nedeniyle iki kez (1951.1952) tutukland. Bu
yüzden örenimini yarm brakt: Ankara'da çeitli gazetelerde çalt. 2 Haziran 1991 'de orada öldü.
lk iirleri nklapç Gençlik, Yeryüzü, Beraber. Seçilmi Hikâyeler, Yeni Ufuklar, Papirüs vb. dergilerde
yaynland. Toplumcu içerikle yüklü, halk iirinin içli ve gür sesiyle beslenmi etkileyici iirleriyle tannd, sevilen
bir air oldu.
Ahmed Arifin baslm "Hasretinden Prangalar Eskittim" adl tek kitab vardr. (lk basks: 1968)
AHMEDÎ
air. Asl ad Tacettin brahim'dir. Doum ve ölüm yerleri, tarihleri kesinlikle belli deil. 1334-1413 tarihleri
arasnda yaad, Amasya'da öldüü söyleniyor. lköretimini Anadolu'da yapm, daha sonra Msr'a giderek
örenimini sürdürmü. Yldrm Beyazt zamannda Bursa'da yaam, onun Aksak Timur'a yenik düüp ölmesinden
sonra, olu Süleyman Bey'in hizmetine girmi. Daha sonra Amasya'da "divan kâtiplii" görevinde bulunmu,
Taköprüzade'ye göre 80 yalarnda orada ölmü. Mezarnn Amasya'da bulunduu yolunda kaytlar var.
Döneminin en iyi bilgin ve hekimlerinden biri olarak da tannan Ahmedî, 13. yüzyldan balayarak gelien
Divan iirinin en büyük usta-lanndandr. Edebiyat uzmanlarna göre, bu iir türünün kurucularndan saylan
Ahmedî, çok sayda iirler yazmtr. Dili düzgün, tasvirleri renkli ve canldr. Kendine özgü akc bir söyleyii

8. vardr.
Yazdklarnn çou baslmam, yazma halindedir. Bunlardan en ünlüsü Büyük skender-! anlatan "skendemâme"
adl on bin beyitlik bir mesnevidir. Tervihül-Ervah (tpla ilgili). Mirkat'ül-Edep (sözlük), Mizanul-Edep
(kaside). Hayrat al ukalâ (kaside) önemli yazmalar arasndadr.
Baslm kitaplar:
Kitab- müridi pend-i Ahmediyye (2. basm 1937), Cemîd ü Hurîd (Dr. Mehmet Akalm'n incelemesiyle
1975)
AHMET HASIM
air ve yazar. 1885te Badat'la dodu. Mutasarrf Arif Hikmet Bey'in oludur. Küçük yata annesi ölünce,
stanbul'a getirilerek Numune-i Terakki ilkokuluna yazdrld. Orada Türkçe örendi. Daha sonra Mektebi-i
Sultaniyi (imdiki Galatasaray Lisesi) bitirdi. Reji idaresine memur oldu. Bir yandan da Mekteb-i Hukuk'a
(imdiki Hukuk Fakültesi) devam etti. zmir Lisesi Franszca öretmenliine atannca hukuk örenimini brakt.
zmir'de iki yl kald. Maliye Nezareti (bakanl) özel kalem müdürlüünde çevirmenlik yapt. Yedeksubay olarak
Çanakkale Sava'na katld, iae müfettilii yapl. Mütarekenin imzalanmas üzerine stanbul'a döndü. Bir süre isiz
kald. Sonunda Senayi-i Nefise'ye (imdiki Güzel Sanatlar Fakültesi) estetik ve mitoloji öretmeni oldu. Bir yl
öretmenlikten sonra Düyûn-u Umumiye Idaresi'ne girdi. Cumhuriyetten sonra bu kurum kapatlnca Osmanl
Bankasna geçti. Son görevi. Mülkiye (imdiki Siyasal Bilgiler Fakültesi) ve Harbiye okullarnn Franszca
öretmenliidir. Böbrek hastalndan 4 Haziran I933'te nftlü; Eyüp Mezarl'na gömüldü.
Ahmet Haim, Galatasaray Lisesi "nde öretmeni olan Ahmet Hikmet Mütfuolu'nun etkisiyle iir yazmaya
balad. zmir'deyken de döneminin en yaygn edebiyat akmm oluturan Fecr-i Ati topluluuna katld. iirlerinin
Ç°unu, o dönemin etkili edebiyat dergisi Servet-i Fünun'da yaynlad. lk
14
15
iirleri Abdülhak Hamil. Tevfik Fikre). Cenap ahabettin'in etkilerini tar. Bu ilk iirlerinde, adal bîr dille,
çocukluk yllarnn aclarn yanstmaya çalr. Daha sonra yazd iirlerde kendini bulmu, olgunlam; Fecr-i Ari'nin en
büyük airi olmutur.
"Empresyonizmin (izlenimciliin) ve sembolizmin (simgeciliin) etkisinden, anlamdan çok kapalln yelendii,
imgeye, sese dayal saf iir anlaynn usta ii örneklerini verdi. Bütün iirlerinde aruzu kulland, özellikle son
iirlerinde yaln bir dile yöneldi. (...) Düzyazlarnda ise açk. anlalr, yaln bir anlatm benimseyerek usta bir
deneme yazan olarak belirdi." (Atilla Özknml) "Kendine özgü bir dil ve evren kurdu. iirimize yenilik getirdi.
Fecr-i Ati airlerini etkiledi." (ükran Kurdakul)
"Onun iirleri, o güne kadarki iirimizde görülmeyen yepyeni duygularla, söyleyilerle örülüdür. Bu iirlerde;
günün hayale en uygun olan sabahlan, akam saatleri, mehtapl göller, kuular, leylekler, güller, bülbüller, her
an deien renkler görülür." (Seyit Kemal Karaaliolu)
Kitaplar:

9. iin Göl Saatleri (1921), Piyale (1926)
Deneme, fkra, gezi kitaptan: Bize Göre (1928), Frankfurt Seyahatnamesi (1933)
AHMET CEVDET PAA
Tarihçi, dilci. 1822"de Bulgaristan'n Lofça kasabasnda dodu, tik ve ortaörenimini orada yapt. 1839'da
stanbul'a gelerek medresede okudu; Arapça, Farsça, matematik ve kozraografya örenerek müderris
(öretmen) oldu. Zamanla devlet yöneticilerinin yaknln kazanarak çeitli görevlere atand. Bu gönderin en
önemlisi tarih yazarldr. 1774'ten 1826'ya -kadar olan dönemi yazmak için otuz yl çalt ve 12 ciltte tamamlad.
Bunun
dnda valilik (Halep'te), Mecellenin hazrlanmas. Anadolu kazaskerlii. Devlet ûras üyelii. Adliye. Marif.
Ticaret. Ziraat nazrlklar vb. gibi önemli görevlerde bulundu. Son yllann bilimsel çalmalarla geçirdi. 25.5-
1895te stanbul'da öldü. Mezan Rumelihisan'ndadr.
Ahmet Cevdet Paa'nn tarih yazarl, o döneme göre yenilikler tar. Batl yöntemleri uygulayarak, olaylarn
dorusunu aratrm; nedenleri ve sonuçlan üzerinde deerlendirmeler yapmtr. "Yaptn giri bölümünde
imparatorluun yükseli, duraklama, çökü dönemlerinde da- yand snf ve tabakalann durumlann incelemi, ilgi
dütükçe Avrupa devletlerinin birbiriyle olan ilikilerini söz konusu etmesi, tarih anlaynn yenilikçi
yönelendir." (ükran Kurdakul)
Ahmet Cevdet Paa. tarihçilii yannda hukuk, dil ve edebiyat alanlarnda da yaptlar vermi, çok yönlü bir
yazar ve düünürümüzdür. Örnein Osmanlca'nn ilk dilbilgisi kitabm (Kavaid-i Osmaniye) o yazmtr.
Türkçenin gelimesine, benliine kavumasna çalmtr.
Kitaplar:
Kavaid-i Osmaniye (Fuat Paa ile, 1864), Adâb- Sedat (1877), Belâgat-i Osmaniye (1881), Tarihi Cevdet
(12 cilt, 1854-1885), Ksas Enbiya (12 cilt, 1874-1888), Maruzat (1890), Knm ve Kafkas Tarihçesi (1890).
Tezâkir (1986,2. basm, Türk Tarih Kurumu)
Not: Tarih-i Cevdet, ilk alt cildinden seçmeler "Seçmeler 1-2" adlanyla (1973); Ksas- Enbiya, Mahir zin
sadelenrmesiyle M.E.B. Kültür yaynlan arasnda (1973) yeniden basld.
AHMET HKMET MÜFIÜO.I
Yazar, hikayeci. 3 Haziran 1870"te stanbul'da dodu. Mekteb-î Sultani'yî (imdiki Galatasaray Lisesi)
bitirdikten sonra Hariciye Nezareti'nde (Dileri Bakanl) görev ald. Deiik kentlerde (Marsilya, Pire vb.)
konsolos kâtiplii, konsolosluk yapt. Hariciye müstear iken asl mesleinden
16
17
ayrld. Mekteb-i Sultani'de. Darülfünun'da (imdiki st. Üniversitesi) edebiyat dersleri verdi. Cumhuriyet'ten
sonra yeniden Hariciye'de görev ald; müdürlük ve müstearlk yapt. Son görevi Anadolu Badat demiryollar
idare meclisi üyeliidir. 19 Mays 1927'de stanbul'da öldü. Maçka, Talk (eyhler) mezarlna gömüldü.
Ahmet Hikmet, 1896'da Servet-i Fünun dergisinde yaynlad bir hikâye ile Servet-i Fünun topluluuna katld.

10. Ne var ki, iledii konular, zevk, dil ve anlatm yönlerinden topluluktan ayr bir özellik tar. Servet-i Fünuncular;
kozmopolit ve alafranga konular ilerken, o yerli konulan ele ald. Topluluun özentili, süslü, anlatmlarna
karlk, o sade bir dille yazmaya çalt. Bat taklitçiliine kar Türklük ülküsünü savundu. Konulan eski Türk
yaamndan, Anadolu insanlarndan seçerek ulusal bir edebiyatn domasna yardmc oldu. Özellikle Türkçenin
sadeiemesindeki hizmeti büyüktür.
Kitaplar:
Leylâ-yahut-Bir Mecnunun ntikam (1890), Hâristan ve Gülistan (1901), Çalayanlar (1922), Gönül Hanm
(roman, Tasvir-i Efkâr gazetesinde tefrika edildi: 1920)
AHMET MTHAT EFEND
Romanc, gazeteci. 1844'te stanbul'da dodu. Küçük yalarda babasn yitirince, büyük skntlar çekti. Bir ara
Msr Çars'nda bir aktarn yannda çraklk etti. Sonra Vidin'de bulunan aabeyinin yanna gitti. lkokulu orada
okudu; Ni Rütiyesi'ni bitirdi. Tuna ili memuriyet kaleminde memurlua balad. Bu ara Franszca örendi. Bu
konuda Tuna valisi Mithat Paa'dan büyük yardm gördü. lk yazlarn Tuna gazetesinde yazmaya balad. Mithat
Paa'nn Badat valiliine atanmas üzerine Badat'a giderek orada Zevra gazetesini yönetti. Badat'ta yeni açlan
Mekteb-i Sanayi (sanat okulu)
örencileri için "Hace-i Evvel, Kssadan Hisse" adl bir kitap yazp bastrd. Basra'da mutasarrf olan aabeyi Hafz
Paa'nn ölümü üzerine stanbul'a döndü. Ceride-i Askeriye. Basiret gazetelerine yazlar yazd. Tahtakale'deki
evinde küçük bir basmevi kurdu. Daarck. Krkambar dergilerini: bret, Devir, Bedir gazetelerini çkard.
Çalmalar yönetimce zararl bulundu; Rodos'a sürgün edildi. lk romanlarn, oyunlarn orada yazd. Abdülaziz'in
tahttan indirilmesi üzerine stanbul'a dönerek Takvim-i Vakayi gazetesine ve Matbaa-Âmire'ye (devlet
matbaas) jnüdür oldu. Terciiman- Hakikat gazetesini çkard. Bu gazetede yazd yazlarla döneminin en ünlü
gazetecisi oldu. Damad Muallim Naci, Ahmet Rasim, HüscyirkRahmi (Gürpnar) de bu gazetede çalyorlard.
Ahmet Mithat Efendi, bir yandan gazetesini yönetiyor, yazlar yazyor; bir yandan da durmadan kitaplar
yaynlyordu. Bu arada Karantina Bakâtiplii, Meclis-i Umur-u Shhiye ikinci bakanl gibi memurluklarda
bulundu; Darülfünunda (üniversitede), Darülmuallimat'ta (Kz Öretmen okulu) genel tarih, felsefe, pedagoji
dersleri okuttu. 28 Aralk 1912'de kalp yetmezliinden öldü; Fatih Camisi mezarlna gömüldü.
Ahmet Mithat, 19. yüzyln en büyük gazetecisi ve romancsdr. Türk basn ve edebiyat tarihinde, en çok yapt
vermi bir yazar olarak ayr bir yere sahiptir. Düzyaznn (nesrin) bütün türlerinde telif ve çeviri olarak 200'ün
üstünde kitap yazp yaynlamtr. Gazete ve dergi sayfalarnda kalm on bine yakn sohbet ve makalesi vardr.
Durmadan okumu, örendiklerini halka vermeye çalmtr. Halka okuma zevkini alamaya çalm; yazdklarnn
sanatsal yönden zayfln bile bile, halk aydnlatmak, çounlua bir eyler öretmek istemitir. Bu nedenle sade.
anlalr bir dille yazmtr. Zamannn en çok okunan yazardr. Edebiyat uzmanlar onun için "hace-i evvel" (ilk
öretmen), "Türkiye'nin kalem ampiyonu" demilerdir.
Ahmet Mithat; makale, eletiri, gezi, an, hikâye, oyun, roman vb. tüm yaz türlerini denemi: çeviriler yapm;
edebiyat, tarih, felsefe, din, corafya, biyoloji, astronomi, fizik, matematik, ekonomi, müzik, mitoloji,
fizyoloji, askerlik vb. konularnda kitaplar yazmtr. Yazdklarnn 40'a yakn romandr. Bunlardan günümüze
kadar ulaanlarn adlarn vermekle yerinelim: Hasan Mellâh (1875), Hüseyin Fellâh (1875), Felâtun Bey'le
Rakm Efendi (1876), Süleyman Musli (1878), Dürdane Hanm (1882), Jön Türk (1908)

11. 18
19
AHMET PAA
AHMET RASIM
air. Edirne'de dodu. Doum tarihi bilinmiyor. 1451'de genç yata Bursa'da müderris oldu. Daha sonra
Edirne'de kadlk yapt. Fatih'in tahta geçiinden sonra Kazaskerlie getirildi. Fatih'in hocas ve dostuydu. Bu
nedenle vezirlie yükseldi. Ne var ki, ecinsel olmasnn yol açt bir olay Fatih'i kzdrd. Vezirlik rütbesi geri alnd;
idam edilmek üzere Yedikule zindanna atld. Ünlü "Kerem" kasidesini yazp ölümden kurtuldu; mütevellilikle
(vakf yöneticilii) Bursa'ya gönderildi. Oradan gönderdii bir manzum dilekçe ile bu görevden alnmasn istedi.
Fatih, onun stanbul'da bulunmasn sakncal gördüü için dilei kabul edilmedi. Sultanönü, Tire ve Ankara'da
sancakbeylii yapt. Ne yaptysa, Fatih'in ölümüne dek saray çevresine giremedi. 2. Bayezit'in gönlünü
kazanarak Bursa'ya atand. Burada öldü. Muradiye'de yaptrd caminin yanndaki türbesine gömüldü. (1497)
Ahmet Paa, 13. yüzylda Hoca Dehhani'nin öncülüünde balatlan, 14. yüzylda Ahmedî ile gelitirilen Divan
iirinin 15. yüzyldaki en büyük ustalarndan biridir. Ayn yüzylda yaam olan eyhi ve Necati ile birlikte bu iirin
temsilcileri arasnda yer alr. Çok iyi tand Iran iirindeki ses ahengini Divan iirine getirmeye çalm; kelime
seçimindeki titizlii ve söyleyiindeki yalnl ile dikkati çekmitir. iirlerinde tasavvuf izleri görülmez.
Tanzimat dönemine dek birçok airi etkilemi, iirlerine nazireler yazlm olan Ahmet Paa'nn bir Divan vardr.
Divanda münacaat, na't, kaside, gazel, kta, tuyu, lugaz, tarih, hiciv ve murabba türlerinde iirler vardr. Gazel
ve murabba türlerindeki iirleriyle tannmtr.
Divan' 1966'da Prof. Ali Nihat Tarlan tarafndan bastrlmtr.
Yazar. 1865'te stanbul'da dodu. Küçük yata babas ölünce annesi tarafndan yetitirildi. Sofular, Tezgâhçlar,
Çukurçeme mahalle okullarnda balayan örenimi, 1876'da girdii Darüafaka'da devam etti. Buray birincilikle
bitirerek Telgraf Nezareti (bakanl) Fen Kalemi'ne memur oldu. lk yazlarn Ahmet Mithat Efendi'nin çkard
Tercüman- Hakikat gazetesinde yazmaya balad. Bir süre sonra memurluktan ayrlarak yazarla yöneldi.
1885'ten sonra çkan bütün gazete ve dergilerde yazd; çevirmenlik yapt. Cumhuriyet döneminde Akam ve
Cumhuriyet gazetelerinde çalt. 1927-32 yllar arasnda milletvekillii yapt. 21 Eylül 1932'de stanbul'da öldü.
Mezar Heybeliada'dadr.
Yaam geçim sknts içinde geçen Ahmet Rasim'in hikâye, roman, an, fkra, inceleme ve aratrma türlerinde
yaynlanm yüzü akn kitab vardr. Bunlardan baka, çok sayda yazlar ve iirleri, gazete, dergi sayfalarnda
kalmtr.
Asl baarsn fkra, söylei, an türlerinde gösteren yazarn dili sade, gözlemleri güçlü, anlatm açk ve canldr.
Yazdklar, kendi yaamn anlatt gibi, bir dönemin stanbul çevresini; insanlar, olaylar, ahlâk, gelenek ve
göreneklerini de yanstr. Bu nedenle onun yaptlar, Hüseyin Rahmi Gürpnar'n roman ve hikâyelerinde olduu
gibi, geçmiteki toplumsal yaayn belirlenmesinde belge deeri tar.
Ahmet Rasim, ayrca, güftelerinin çounu kendisinin yazd saysz arklar da bestelemitir.
Önemli Kitaplar:

12. Hikâye: lk Sevgi (1890), Meyl-i Dil (1891), Afife (1892), Tecrübesiz Ak (1894), Asker Olu (1897), Ülfet
(1899)
Fkra, an, gezi: Gecelerim (1899), ehir Mektuplar (4 cilt, 1910-11), Tarih ve Muharrir (1910), ki Hâtrat,
Üç ahsiyet (1916), Ekâl-i Zaman (1918), Muharrir, air, Edip (1924), Muharrir Bu Ya (1926), Falaka (1927)
vb.
20
21
AHMET VEFIK PAA
3) Telif kitaplar: Müntehabât- Durub- Emsal (atasözleri, 1852), Hik-met-i Tarih (tarihle ilgili, 1863), Lehçe-
i Osmani (sözlük, 1876).
Yazar, çevirmen. ] 823'te stanbul'da dodu. Hariciye memurlarndan Ruhiddin Efendi'nin oludur.
lköreniminden sonra Mühendishane-i Berrî-i Hümayun'da (mühendis okulunda) okudu. Babasnn Paris'e
atanmas üzerine, örenimini orada Saint Lous Lisesi'nde sürdürdü. stanbul'a dönünce, Tercüme Odas'nda
memur oldu. 1840'ta elçifik kâtibi göreviyle Londra'ya gönderildi. Daha sonra Batercüman (1847),
Encünrten-i Dani Üyesi (1851), Tahran elçisi (1851), Adliye Nazr (1857), Paris elçisi (1860), Evkaf Nazr
(1861), stanbul Darülfünun'unda tarih öretmeni (1862), Anadolu Sa Kol Müfettii (1862), Rüsumat Emini
(1871), Sadaret müstear (1872), Maarif Nazr (1872), Me-clis-i Mebusan bakan (1877), Edirne Valisi (1878),
Ayan Meclisi üyesi (1878), Dahiliye Nazr (1878), Bursa Valisi (1879) oldu. 1891'de stanbul'da öldü. Mezar
Rumelihisar Vidadr.
Ahmet Vefik Paa, Tanzimat döneminin önemli temsilcilerinden biridir. Büyük bir devlet adam, bilgin ve
tiyatro yazardr. O dönemde balayan milliyetçilik akmnn da öncüsü saylr. Eski Türk tarihiyle yakndan
ilgilenmi, dilimizin sadelemesi yolunda büyük çabalar harcamtr. Örnein Osmanl ve slâm tarihleri dnda,
bamsz bir Türk tarihi bulunduunu öne süren ve kantlayan Ahmet Vefk Paa'dr. Ayn düünceyi di! alannda da
savunmu, yazdklarnn yaln olmasna özen göstermitir. Özellikle Fransz yazar Moliere'den uyarlad oyunlarda
halkn konuma dilini örnek almtr. Böylece halkn tiyatro ile ilgilenmesini de salam; Türk tiyatrosunun
geliimine de büyük katklarda bulunmutur. (Bilindii gibi, valilii srasnda Bursa'da tiyatro açmtr. Bugün
Bursa'daki Devlet Tiyatrosu onun adn tamaktadr.)
Baslm kitaplarn üç bölümde toplayabiliriz: 1) Moliere'den uyarlamalar ya da çeviriler, 2) Öteki çeviriler,
3) Telif kitaplar.
1) Says 16'y bulan Moliere uyarlamalarndan bazlar unlardr: Zor Nikâh (1869), Zoraki Tabip (1869),
Yorgaki Dandini (1869), Dekbazlk, Tabib-i Ak, Merakî, Kadnlar Mektebi, Kocalar Mektebi, Dudukular vb.
2) Öteki çevirileri: Hernani (Viktor Hugo'dan 1874), Mikrorriega Hikâyesi (Volter'den, 1871), Telemak

13. (Fenolon'dan, 1880), ecere-i Türki (Ebulgazi Bahadr Han'dan 1864) vb.
AHMET YESEVÎ
air. 12. yüzylda, Bat Türkistan'da Sayram kasabasnda dodu. Doum tarihi bilinmiyor. brahim adl bir eyhin
oludur. Yedi yanda iken babas ölünce, ablasyla birlikte Yesi kentine yerletiler. lkörenimini orada yapt. Daha
sonra Buhara'ya gelerek, ünlü bilgin ve mutasavvf eyh Heme-danfden ders ald. Daha sonra, hocasnn
benimsedii tasavvuf düüncesine baland; onunla birlikte birçok yerler gezdi. Hocasnn ölümü üzerine Yesi
kentine döndü; eyhinin yerini ald. Ölünceye kadar tasavvuf düüncesini yaymay sürdürdü. (Ölümü: 1166)
Ahmet Yesevî, bir halk airidir. Müslümanl yeni benimsemi Türkler arasnda tasavvufu yaymak için hece
ölçüsüyle "Hikmet" ad verilen iirler yazmtr. Bu "iirler, sanatsal bir amaçla deil, propaganda amacyla
yazlmlardr. ki belirgin özellik tarlar: Öz açsndan tasavvufa, biçim açsndan Türk halk edebiyatna yaslanrlar.
Bu nedenle (....) kuru ve didaktik bir görünümdedirler. Ama Hikmetler, Türkistan'dan Volga boylarna ve
Anadolu'ya kadar geni bir alan etkileyecek, izleyiciler bulacak, Anadolu'da Yunus Emre'den balayarak yeni
ve bambaka bir iirin domasna yol açacaktr." (A. Özknml)
. Ahmet Yesevî'nin iirleri, "Divan- Hikmet" adl bir yazma kitapta toplanmtr.
Daha ayrntl bilgi için baknz: Türk Edebiyatnda lk Mutasavvflar; Prof. Fuat Köprülü; 1919,1966.
22
23
A. KADR (Abdülkadir Meriçboyu)
AKAGÜNDÜZ
air. 1917'de stanbul'da dodu. Eyüp Ortaokulunu (1933), Kuleli Askerî Lisesi'ni (2936) bitirdi. Kara Harp
Okulunun son snf ögrencisiyken "gizli örgüt kurma" suçlamasyla tutukland; on ay hapis cezasna çarptrld ve
okuldan atld. Askerlik görevinden sonra (1941) stanbul'a gelerek Tan gazetesinde çalmaya balad. lk iir kitab
"Tebli" toplatlnca, birkaç yl stanbul dnda sürgün yaad. Mula. Balkesir, Konya, Adana, Krehir'de geçen skntl
sürgünlük yllarndan sonra stanbul'a döndü. Çeitli yerlerde içilik ve yaynevlerinde dû/ellîclik yaparak
ekmeini kazanmaya çalt. Daha sonra kitaplarn kendisi yaynlayarak geçimini salad. 1 Mart 1985le stanbul'da
öldü; Zincirlikuyu Mezarl'nda topraa verildi.
A. Kadir, ilk iirlerini "Ali Karasu" takma adyla Ses ve Yeni Edebiyat dergilerinde yaynlamaya balad. ii
yazmay ölümüne dek sürdüren A. Kadir, toplumcu iirimizin öncüleri arasnda yerini ald. Yaamn iire, dünya
iirine, toplumcu iire adam airlerimizin banda gelir. iirlerinin özünü sava aclan, yoksul kiiler, yaama sevgisi,
özgürlük ve daha iyi bir dünya özlemi vb. gibi toplumsal gerçekler oluturur.
Kitaplar:.

14. iir Tebli (? 943), Ho Geldin Halil brahim (1959), Dört Pencere (1962). Mutlu Olmak Varken (toplu iirler,
1968)
Çeviri iirler Bugünün Diliyle Mevlâna (1955), Asl Adalet (Dünya iirinden seçmeler, 1960), Seçme iirler
(Paul Eluard'dars 1961), îlyada (Homeros'tan Azra Erhal'la 1967) Bugünün Diliyle Havyam (1964), Eski
Çalar Tarihi (Tevfik Fikret'in Tarih-i Kadm i. 1965), Bugünün Diliyle Tev-fîk Fikret (1967), Odysseia (Azra
Erhal'la. 1970), Dünya Halk ve Demokrasi iirleri (Afar Timuçin'le), Vietnam iiri (Afçar Timuçin'le). Fi-
listin iiri (Afar Timuçin'le), Portekiz Sömürgeleri iiri (A. Timuçin'le)
An: 1938 Harp Okulu Olay ve Nazm Hikmet (1966)
Çevirilerinden dolay 1980 Hasan Ali Ediz ve Azra Erhat Üstün Hizmet ödüllerini ald.
Yazar. 1886*da Selanik'te dodu. Asl ad Enis Avn'dir. lkörenimini Serez ve Selanik'te, ortaörenimini
Galatasaray Sultanisi'yle (lisesi). Kuleli Askeri dadisinde (lisesinde) yapt. Hastal nedeniyle Harbiye'den
ayrld; Paris'e giderek hukuk ve güzel sanatlar örenimi gördü. stanbul'a dönünce AMülhamit yönetimince
Selânik'e sürgüne gönderildi. 1908'de gönüllü olarak Hareket Ordusu'na katld. stanbul'a geldi. Merutiyet
"ten sonra, bir yl kadar Adana Meclis-i dare Bakâtiplii görevinde bulundu. Daha sonra, istifa ederek
ga^tecîlie balad. stanbul'un igalinde (1919) Malta ya sürgün edilenler arasndayd. Sürgünden sonra yazarln
sürdürdü. Uzun yllar (1932-46) Ankara milletvekilliinde bulundu. 7 Kasm 1958"de Ankara'da öldü.
Akagündüz'ün yazar olarak tannmas. Selanik'te yaynlana (1911) Genç Kalemler dergisine katlmasyla
balar. Daha sonra Adana, stanbul, zmir ve Ankara'da yaynlanan pek çok gazete ve dergilerde çeitli imzalarla
(takma adlarla) yazlar yazm, döneminin sevilen bir yazan olmutur. Gazete ve dergi yazlan dnda iirler,
hikâyeler, romanlar ve oyunlar yazmtr. Günümüze kalan daha çok hikâye ve romancldr. Sade, scak, yaln bir
dille yazd duygusal romanlar, günümüzde de okunacak niteliktedir. Bunlardan birçou filme de alnmtr.
Kitaplar:
Roman: Kurbaack (1919), Dikmen Yldz (1927), Odun Kokusu (1928), Hicran (1928), Tank-Tango
(1928), ki Süngü Arasnda (1929), Çapkn Kz (1930), Aysel (1932), Ben Öldürmedim (1933), Onlarn Roman
(1933), Kokain (1935), Üvey Ana (1935), Üç Kzn Hikâyesi (1933), Akn Temizi (1937), Çapraz Delikanl
(1938), Zekeriya Sofras (1938), Mezar Kazcdan (1939), Giderayak (1939), Yayla Kz (1940), Bebek (1941),
Bir oförün Gizli Defleri (1943), Eer Ak (1946), Sansaros (1946), Bir Kzn masal (1946)
Hikâye: Türk'ün Kitab (1913), Türk Kalbi (1913), Hayattan Hikâyeler (1938), Bu Topran Kzlar (1935)
24
25
Oyun: Ak ve stibdat (1908), Muhterem Katil (1914), Yanm Türkler (1919), Köy Muallimi (1932). Yanm
Osman (1933), Mavi Yldrm (Gazinin gizli ordusu. 1933), O Bir Devirdi (1938)
AKATLI, FÜSUN
Yazar. 1944"de Ankara'da dodu. Ankara Kz Lisesi'ni (1962), Dil ve Tarih, Corafya Fakültesi'ni (1966)
bitirdi. Ankara Eitim Fakültesi'nde mas-ter ve Hacettepe Üniversitesi'nde doktora çalmalarn tamamlad.

15. Felsefe doktoru olarak Hacettepe Üniversitesi'nde çalt. 1980'den sonra üniversiteden ayrlarak serbest
çalmaya balad.
Akatl, çeitli dergilerde (Forum, Soyut, Türk Dili, Türkiye Yazlan, Oluum vb.) yaynlad deneme ve
eletirileriyle tannd, (ilk yazlarnda "Altok" soyadn kulland.) Denemeleri, düünce ve felsefe arlkldr. Bunlarda
birtakm düün ve sanat sorunlarn irdelemeye çalr. Eletirileri, genellikle nesnel anlaya dayanr. Yazarlar ve
yapdan deerlendirirken yeni ve nesnel çözümlere yönelir.
Kitaplar:
Niçin Diyalektik? (1977), Yaz Bana Neler Gelir (1980), Bir Pencereden (1960-80 dönemi hikâyeleri
üzerine inceleme, 1982), Edebiyat Defteri (1987)
AKBAL, OKTAY
Yazar. 20.4.1923'te stanbul'da ehzadeba'nda dodu. Küçük yata babas öldü. Yazar Ebubekir Hazm
Tepeyran'n torunudur. Kumkap Saint
Assompion Koleji'nde, Saint Bonait Lisesi'nde okudu; stiklâl Lisesi'ni bitirdi. Bir süre Hukuk Fakültesi ne
dev m etti. Servet-i Fünun-Uyan dergisinde (1943-44) sekreterlik, M.E. 3;t:; nl Tercüme Bürosu'nda (1947-
51) memurluk yapt. Daha sonra gazetecilie balad: Vatan gazetesinde (1951-56) kitap tantma ve edebiyat
yazlan yazd. Ayn gazetede (1956-65) fkralar yazd. Fkra yazarln Cumhuriyet gazetesinde sürdürmektedir.
Akbal'n yazarlk denemeleri lise örencisiyken balamtr. lk hikâyeleri Ate, Çocuk Duygusu dergileriyle
kdam, Yeni Sabah gazetelerinde yaynlanmtr. lk yazdklarnda "Oktay Salih" adn kullanmtr. Daha sonra
Servet-i Fünun, Büyük Dou, Yenilikler, Gün, Yirminci Asr, Varlk, Türk Dili, Yenilik, Yeni Edebiyat vb.
gibi dergilerde kendi adyla hikâyeler yaynlamtr. lk dönemlerinde iirler de yazmtr.
Akbal'n hikâye ve romanlannda ansal öeler ar basar: Eski günler, se.üven dolu çocukluk günleri,
gerçeklememi delikanllk istekleri, Özlemler... Bunlar yannda kiinin kendisiyle ve toplumla çatmas, orta snf
insannn dram, hikâye ve romanlannn genel çatlann oluturur. Ezilen küçük insanlann mutluluk özlemlerini
dile getirmeye çalr. Günlük fkralarnda, toplumsal olaylar Atatürkçü bir görüle yorumlama çabas görülür.
Kitaplar:
Hikâye: Önce Ekmekler Bozuldu (1946), Aksz nsanlar (1949), Bizans Definesi (1953), Bulutun Rengi
(1954), Berber Aynas (1958), Yalnzlk Bana Yasak (1967), Tarzan Öldü (1969), stinye Sulan (1973), lkyaz
Devrimi (1977), Kar Kylar (1979), Hey Vapurlar, Trenler (1980), Ey Gece Kapn Üstüme Kapat (1989)
Roman: Garipler Soka (1950), Suçumuz nsan olmak (1957), nsan Bir Ormandr (1975), Dü ekmei (1983)
Deneme, an günlük: air Dostlarm (1964), Dost Kitaplar (1967), Konumuz Edebiyat (1968), Günlerde
(1968), Yazmak Yaamak (1972), Anlanla Görmek (1972), Ölümsüz Oyun (1974), Atatürk Yaad m? (1975),
Yeryüzü Korkusu (1975), Hiroimalar Olmasn (1976), Zaman Sensin (1977), Temmuz Serçesi (1979),
Atatürk Birgün Gelecek (1990), Bir de Simit Aac Olayd (1991), Yüzyldr Umutsuzluk (1991)
26
27

16. Çocuk kitaplar: Dondurmal Sinema (1991), Yeil Ev (1991)
Yazarn aynca çevirileri de vardr.
Ald ödüller: 1958 TDK Roman Ödülü (Suçumuz nsan Olmak), 1959 Saik Faik Hikâye Armaan (Berber
Aynas)
AKÇAM, DURSUN
Yazar. 1930'da Ardahan'n Ölçek köyünde dodu. Clavuz Köy Ens-titüsü'nü (Kars), Gazi Eitim Enstitüsü
(Ankara) edebiyat bölümünü bitirdi. Ardahan, Keskin, Krkkale'de ortaokul Türkçe öretmeni olarak çalt.
Ankara'da Demirlibahçe Ortaokulu'nda müdürlük yapt. M. Eitim Bakanl'nca ngiltere'ye gönderildi.
Dönüünde ayn okula öretmen olarak atand. Türkiye Öretmenler endikas'na bakan yardmcs olunca birkaç kez
Bakanlk emrine alnd. 12 Mart 1971'den sonra sendikadaki görevinden dolay yargland, akland. On yla yakn
Almanya'da kald. imdi Ankara'da yayor.
Akçam, Milliyet gazetesinin 1962"de açt "bir memleket gerçei" konulu röportaj yarmasnda "Analarmz"
yazsyla birincilik ödülünü alarak sesini duyurdu. Doduu yörenin toplumsal sorunlarn dile getiren notlar,
hikâyeler yazd. Gözlemlere dayal etkili ve yaln anlatmyla toplumsal gerçekçi yazarlarmz arasnda yer ald.
Kitaplar:
Hikâye: Maral (1964), Ölü Ekmei (1969), Köyden ndim ehire (1973), Kafkas Kz (1978)
Roman: Kanl Derenin Kurtlan (1976), Kan Çiçekleri (1977)
An, inceleme, röportaj: Analar ve Çocuklar (1964), Dou'nun Çilesi (1966), Ta Çorbas (1970)
AKGUN, NAHIT ULV
air. 1918'de Milas'ta dodu. zmir 2. Erkek Lisesi'ni. stanbul Edebiyat Fakültesi Felsefe bölümünü bitirdi.
Bir süre kütüphanecilik yapt. 1956'dan beri çalt zmir Erkek Lisesi felsefe öretmenliinden emekli oldu. 12
Kasm 1996'da zmir'de öldü.
lk iiri zmir'de Akn gazetesinde yaynlanan (1936) Akgün, 1940'lardan Orhan Veli'nin getirdii yeni iir
akmna balanarak Servet-i Fünun. Deirmen, Kovan, Fikirler, Kaynak vb. dergilerde yaynlad ak ve duygu
iirleriyle tannd. Daha sonra Varlk'ta ve Türk Dili'nde yaynlad sililerinde bireyin evren ve yaam karsndaki
tavrn yanstmaya çalt. Son iirlerinde, yaamann anlamn ve geçiciliini aratrd görülür.
iir kitaplar:
Üç Gönül (1973), Leyla (1937), Irgat (1942), Sebep, (1945), Birisi (1955), Karanlkta Bir Aaç (1960),
Gerçek Dü (1965), Evren Türküsü (1966). Aaçlar Uyannca (1971)
AKIN, GÜLTEN (Cankoçak)
air. 1933'te Yozgat'ta dodu. Ankara Kz Lisesi'ni, Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Örencilik yllarndan
balayarak çeitli memurluklarda bulundu; öretmenlik, avukatlk yapt. Bir ara Ankara'da Türk Dil Kun-mu'nda
da çalt.
lk iiri, Ankara Kz Lisesi'nin dergisinde yaynlanan air, Hisar, Türk Dili, Mülkiye ve Varlk dergilerinde
yazd. (1952-56) uzunca bir sessizlikten sonra, Yön dergisinde yaynlad toplumsal içerikli iirleriyle toplumcu
airlerimiz arasnda yer ald.
28

17. 29
Yaynlanm iir kitaplar:
Rüzgâr Saati (1956), Kestim Kara Saçlarm (1960), Sda (1964), Krmz Karanfil (1971), Mara'm ve Ökkein
Destan (1972). Atlar ve Türküler (1976). Seyran Destan (1979), Sevda Kalcdr (1991)
Ald ödüller: 1965 TDK iir Ödülü (Sda), 1970 TRT Baar Ödülü (Mara'an ve Ökke'in Destan), 1977
Yeditepe iir Armaan (Atlar ve Türküler)
Hikâye: Gazoz Aac (1954), Yaral Hayvan (1956)
Oyun: Evin Üstündeki Bulut (baslmad, oynan 1948), akac (1952). Bir Odada Üç Ayna (1956). Tersine
Dönen emsiye (1958). Kahvede enlik Var (1958), Kral Üümesi (1970). Sonsuzluk Kitabevi (1970)
Deneme: Geçmile Gelecek (1978)
Ald ödüllen 1955 Sait Faik Hikâye Ödülü (Gazoz Aac), 1957 TDK Sanat Armaan (Yaral Hayvan) 1965-
66 En yi Oyun Yazan (Kahvede enük Var) 1990 Sedat Si mavi Vakf Edebiyat Ödülü (Buluma)
AKSAL, SABAHATTN KUDRET
air, yazar. 1920'de stanbul'da dodu. stanbul k Lisesi'ni, stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi felsefe
bölümünü bitirdi. stanbul'da bir süre öretmenlik (1943-48), Çalma Bakanl'nda i müfettilii yapt. Daha sonra
stanbul Belediyesi'ne girerek müfettilik, konservatuvar ve ehir Tiyatrolar müdürlüünde bulundu.
Konservatuvar öretmenliinden emekli oldu. 19.4.1993'de stanbul'da öldü.
lk iiri Varlk'ta (1938) yaynland. Ülkemizin bellibal edebiyat dergilerinde sürekli iirleri çkan Aksal'n, ilk
iirlerinde Garip Akmnn (Orhan Veli ve arkadalarnn) etkileri görülür. Daha sonraki (1960'tan sonra) iilerinde
ise bu etkinin dna çkarak felsefi arlkl iirler yazar; insann evrendeki yerini ve deerini aratrmaya yönelir.
iirlerinin temel çatsn çevre, zaman, insan ilikisi oluturur. Hikâyelerinde küçük insann sorunlarn iler.
Oyunlarnn konusu ise, aile içindeki çelikilerdir. Tüm yazdklarnda iirsellik ar basar; dile özen gösterir.
Kitaptan:
iir: arkl Kahve (1944), Gün I (1953), Duru Gök (1958), Elinle (1962), Bir Sabah Uyanmak (1962), Eik
(1970), Çizgi (1976), iirler (tüm iirleri, 1979), Buluma (1990)
AKSOY, ÖMER ASIM
Dilci, yazar. I898'de Gaziantep'te dodu. lk ve ortaörenimini doduu kentte yaptktan sonra, stanbul Hukuk
Fakültesi'ni bitirdi. Posta ve Telgraf memurluu, Türkçe öretmenlii, savclk, avukatlk yapt. 1935-50 yllan
arasnda milletvekillii görevinde bulundu. Türk Dil Kurumu'nda Derleme ve Tarama Kolu bakanl, Genel
Yazmanlk yaparak Türkçenin gelimesine büyük katklarda bulundu. (1941-1976) 30.10.1993'te Ankara'da
öldü.
Aksoy'un ilk yaz çalmas, iki snf arkadann ölümünü konu alan "ki Damla Gözya" adn tayan küçük bir
kitaptr. (1918) Ama Kendini tantmas. 1933'ten sonra balayan dil ve folklor alanlanndaki çalmalanyla balar.
Özellikle 1941'de TDK'da görev almasyla dilimizin özlemesi, sadelemesi konusunda inançl, ylmz bir dil

18. devrimcisi olarak tannr. leri yana karn, bu Atatürkçü niteliini günümüzde de sürdürmektedir.
Yaynlanm kitaptan:
Gaziantep Az (1933). Tanklaryla Tarama Sözlüü (4 cilt, 1943-1957), Derleme Sözlüü (1952-57), Anayasa
Sözlüü (1962), Atasözleri ve Deyimler (1965), Özleen Dilimiz (1967), Gelien ve Özleen Dilimiz (1968),
Özletirme Durdurulamaz (1969), Atasözleri ve Deyimler Sözlüü (1971), Dil Yanllan (1980), Yine Dil
Yanltan (1985)
30
31
ALANGÜ,TAHR
ÂL (Gelibolulu Mustafa)
Yazar. 1916da stanbul'da dodu. lkörenimini Anamur'da. ortaörenimini Kabata Erkek Lîsesfnde tamamlad.
stanbul Edebiyat Fakültesi'nî bitirerek öretmen oldu. Yozgat Lisesinde Kepirtepe Köy En-stilüsunde. Van ve
Erzincan liselerindeki edebiyat öretmenliini. stanbul'da Fatih mam-Hatip. Pertevniyal, Galatasaray
liselerinde sürdürdü. 19.6. 1973"te öldü. Mezar Zincirlikuyudadr.
Alangu. edebiyata iirle (Gündüz dergisi, 1936) balad. Fakültede örenciyken folklor ve masala yöneldi.
Bunlar. Tarihten Sesler(tm) ve "Deirmen" dergilerinde yaynlad edebiyat tarihine ilikin aratrmalar izledi.
Anadolu'da öretmenlik yaparken kitap tantma yazlan, -eliûriler yazd. stanbul'a döndükten sonra, çalmalarn
çada Türk hikâyesi ve roman çevresinde younlatrd. "...Alangu eletirilerinde sanat yaptn toplumla ilikisi
açsndan ele alm, gerçekçi edebiyattan yana olmutur. Bu tutum, gerek Cumhuriyet'ten Sonra Hikâye ve
Roman adl üç ciltlik antolojisinde, gerekse Varlk Yllindaki deerlendirmelerinde (1961 - 1968) belirgin
olarak görülür." (Atilla Ozknml)
Divan airi, tarihçi. 1541'de Gelibolu'da dodu. Asl ad, Mustafa b. Ahned b. Abdullah'tr. Kanunî Sultan
Süleyman döneminde yetiti; çann önde gelen bilginlerinden ders ald; medreseye öretmen (müderris) oldu.
kinci Selim zamannda, Kbrs fatihi Lala Mustafa Paa'nn divan kâtipliini yapt. Ad geçen paa ile Kbrs ve ran
seferlerine katld. Daha sonra stanbul'a döndü. Yeniçeri kâtiplii, Sivas defterdarl, Amasya paal (valilii),
Kayseri sancak beylii, Cidde paal görevlerinde bulundu. Son görevinde, Cidde'de 1600'de öldü.
Gelibolulu Âli, edebiyata iirle girdi, daha sonra düzyazya (nesre) yöneldi. "Künhü'l-Ahbar" (Haberlerin
Özü) adl kitabyla tannd. Yaad döneminin (16. yy) en baarl tarihçisi saylr. Tarih dnda ahlâk, görgü, siyaset,
din ve tasavvuf vb. türlerinde çok sayda çalmas vardr.
Balca kitaplar: Mihr ü Mah, Heft Meclis, Türkçe Divan, Farsça
Divan, Mir'a-tül-Evâlim, Nusretnâme, Camiü'l-Hubûr der Mecâlisü'1-Sûr,

19. Menâkb- yünervarân, Hilyetü'I-Ricâl, Künhü'l-Ahbar, Kavaidü'l-Mecalis
vb."
Yaynlanm Kitaplar:
Kalavela (inceleme, 1943), Çalgl Kahvelerdeki Külhanbey Edebiyat ve Numuneleri (1945), Sait Faik çin
(derleme, 1956), Servet i Fünun Edebiyat Antolojisi (1958), Ataca Sayg (deneme, 1959), Cumhuriyetten
Sonra Hikâye ve Roman (3 cilt, 1959-1965), Billur Kök Masallar (derleme, 1961). Kelolan Masallar
(derleme, 1967), Ömer Seyfettin (biyografi 1968), 100 Ünlü Türk Eseri (2 cilt, 1974)
Yazarn, ayrca çevirileri vardr.
ÂL BEY (Direktör)
Yazar. 1844'te stanbul'da dodu. Saray görevlilerinden Yusuf Cemil Efendi'nin oludur. Asl ad, Mehmet
Âli'dir. Örenimi özeldir. lk görevi, Tercüme Odas memurluudur. Daha sonra Shhiye Meclisi üyesi,
Karantina Bakâtibi oldu. Bu görevleri, Düyûn-u Umumiye'deki direktörlüü izledi. Müfetti olarak Dou
Anadolu illerini, Irak' dolat. Varna, Elaz, Trabzon'da mutassanflk ve valilik yapt. Son görevi, Düyun-i
Umumiye'deki direktörlüüdür. Bu yüzden "Direktör Âli Bey" diye tannmtr. 1899'da stanbul'da öldü. Mezar
Anadoluhisan'ndadr.
32
33
Âli Bey, ilk mizah gazetemiz Diyojenln (1869-72) yazan olarak edebiyata girdi. Bu gazetede yazd
yazlarla mizah edebiyatmuza büyük katklarda bulundu, istanbul'da bulunduu yllarda (1869-73) Gedikpaa
Tiyatrosu ile yakn iliki kurarak kendi yazd ve çevirdii birçok oyunun oynanmasn salad. Tiyatronun
yöneticisi Güllü Agopla birlikte çalarak tiyatro dilinin ve sahne tekniinin gelimelerine yardma oldu. Ermeni
oyunculara Türkçe diksiyon dersleri verdi. Tanzimat edebiyatnn önde gelen bir mizah ve tiyatro yazandr.
Çadalarna göre dili daha yalndr.
Devlet memuru olduu için "Bir Zat" adn kullanan yazarn balca oyunlar unlardr: Tosun Aa (Molyer'den
uyarlama), Kokona Yatyor yahut Madam Uykuda, Misafiri stiskal, Ayyar Hamza, Geveze Berber, Gavo
Mimar ve ürekas, Letafet vb
Öteki kitaptan: Lehçetül-Hakayk (mizah, 1894). Seyahat Jurnali (gezi, 1897)
AL KMRÎ
air, edebiyat tarihçisi. 1857*de Diyarbakr'da dodu. Sbyan |mekte-bindc. medresede okudu. Örenimi daha
çok özeldir. Diyarbakr'a gelen Abî-din Paa tarafndan yazilcri memurluuna alnd. Daha sonra Aar (vergi)
müdürlüklerinde kâtiplik; Krehir ve Trabhsam'da kâtiplik; Elaz, Erzurum, Halep'te defterdarlk; Yanya,
kodra, Yemen'de maliye müfettilii yapt. Emekli olunca, toplad basma ve yazma kitaplarla stanbul Fatih'te

20. Millet Kütüphancsi'ni kurdu. 1924'de öldü; Fatih Camisi mezarlna gömüldü.
Ali Emirî, divan tarz iirler yazmtr. Ama onun edebiyat tarihçilii ve Türk kütüphaneciliine kalklan,
airliinden önde getir. Görevi dolaysyla dolat yerlerden onbe bine yakn yazma ve basma kitaplar toplam; saln
alamadklarn kendi clyaasyla kopya etmitir. Öldüünde, evinde ycdiyüzü akn kopya kitap bulunmutur.
"Divanü Lügati'l Türk1* adl önemli eser, onun aracl ile kitaplmza kazandrlmtr.
Yaptlarndan önemlileri unlardr: Tezkire-i uârâ- Âmid (Diyarbakr airleri, 1910), Cevahir ül Mülûk (Osmanl
Padiahlarnn iirleri, 1910), Osmanl Vilâyat- arkiyyesi (1918), kodra airleri. Yanya airleri, Yemen Hatrat,
Osmanl Tarihi ve Edebiyat mecmuas (31 say), Osmanl airleri (16 cilt) vb.
AL ZZET (Özkan)
Halk airi. 1902'de arkla'nn Höyük köyünde dodu. Küçük yata saz çalp iir söylemeye balayan airin
yetimesinde Sivasl Âk Sabri ve Âk Hüseyin'in büyük etkileri oldu. Köyünde çiftçilik yapt. Zaman buldukça
Anadolu'yu dolat; gezici âklk geleneini sürdürdü. 10.10.1981'de öldü.
"Mühür Gözlüm" türküsüyle ünlenen Ali zzet, koma ve türküler yazmtr. Bunlardan bazlar Ülkü
dergisinde yaynlanmtr. Kimi iirlerinde "Izzetî" takma adn (mahlasn) kullanmtr. iirlerinin anaduy-gusunu
hakszlk, eitsizlik, Alevi-Sünni ayrl, yoksulluk vb. gibi toplumsal konular oluturur.
iirleri: 1979'da Prof. lhan Bagöz tarafndan hazrlanan "Âk Ali zzet Özkan" adl kitapta toplanmtr.
AL K NKVAÎ
air. 9 ubat 1441'de Herat'ta dodu. Uygur Türklerinden bir Bey'in oludur. Sultan Hüseyin Baykara'nn
sütkardei ve çocukluk arkadadr. Gençlii Mehed, Herat, Semerkand kentlerinde geçti. Hüseyin Baykara,
Herat' ele geçirip Horasan Sultan olunca, onun hizmetine girdi, çeitli me^ murluklarda bulundu. Arkada
Baykara'nn en güvendii devlet adam oldu.
34
35
150! 'de ayn kentte öldü. Baykara, sakolu olarak kabul ettii sütkardei Ali ir Nevaî'ye büyük bir cenaze töreni
düzenledi; töreni kendi yönetti; ardndan Türk töresi gerei a (yo yemei) verdirdi.
Ali ir Nevaî, Çaatay Türk edebiyatnn en büyük airlerinden biridir. Türkçeye büyük önem vermi, gelimesi
için büyük çaba harcamtr. Yaad dönemde, Farsça iir yazma modas vard. Türkçeyi aalayc bu modaya kar
çkm, Türkçe ile çok güzel iirler yazlabileceini göstermeye çalmtr. Yazdklaryla, Türkçenin Farsça'dan üstün
olduunu kantlamtr. Baars ve ünü, bütün Türk dünyasna yaylm; yazdklar Anadolu, Rumeli, Krm,
Azerbaycan, ran, Irak ve Hindistan'da yüzyllarca hayranlkla okunmutur. "Edebiyatmzn tand ilk büyük Türk
milliyetçileri Bilge Kaan, Kâgarl Mahmud, Ali ir Nevaî'dir. Nevaî'nin amac; Türkleri, kültürle, edebiyatla
birletirmek; tek bir ruh bayra altnda toplamaktr. öyle der: "Cihanda Türk edebiyat bayran kaldrmak
suretiyle, Türkleri tek millet haline soktum. Hiç ordum olmad halde Çin snrna ve Tebriz'e kadar bütün Türk
ve Türkmen illerini srf divanm göndermek suretiyle fethettim." Çaataylann buyruuna giren ülkelerde
kullanlan Çaatay Türkçesine "Nevaî Dili" denmesinin nedeni Ali ir Nevaî'nin insanüstü çalmalarnda

21. aranmaldr." (Seyit Kemal Karaaliolu)
Ali ir Nevaî, iir ve düzyaz (nesir) olarak birçok eserler (30'dan fazla) vermitir. En önemli eseri, Türkçe'nin
Farsça'dan üstün olduunu kantlayan "Muhakemetü'l-Lugateyn" (ki Sözlüün Yargs) dir. 1498'de düzyaz
olarak yazlmtr. Günümüzde d" Önemini korumaktadr.
Öteki kitaplarndan bazlar unlardr: Çocukluk, gençlik, orta yallk, yallk dönemlerinde yazd iirleri içeren
dört Divan; be mesneviden oluan Hamse; aruz ölçüsü ve nazm biçimleriyle ilgili Mizânü'l-Evzân; sofilerin
yaamlanyla ilgili Nesâmül'l-Mahabbe; yaad çevrenin toplumsal ve kültürel özellikleriyle ilgili Mahbûi ü'1-
Kulûp vb.
Daha ayrntl bilgi için baknz: Agâh Sim Levend; ALI ÎR NEVÂÎ, 3 cilt, 1965 - 1968; Türk Dil Kurumu
Yaynlan, Ankara.
ALT AN, ÇETN
Yazar. 1926'da stanbul'da dodu. Galatasaray Lisesi'ni, Ankara Hukuk Fakültesi'ni bitirdi. Meslek olarak
gazetecilii seçti. Halkç, Yeni Gazete, Akam, Milliyet gazetelerinde fkralar yazd. 1965-69 dönemi Türkiye çi
Partisi'nden milletvekili seçildi. Daha sonra fkra yazarln Yeni Ortam, Milliyet ve Güne gazetelerinde
sürdürdü.
Çetin Altan, önceleri iirler yazd. Bunlar Çnaralt, stanbul, Kaynak dergilerinde (1943-49) yaynland. Fkra
yazan olarak gazetecilii seçtikten sonra, oyun ve roman türlerinde de eserler verdi.
"Çetin Altan, gerek fkralannda, gerek oyun ve romanlannda, top- lum içindeki çelikileri, bireylerin bu
çelikilerden kaynaklann çeitli sorunlann ele alr ve insann mutluluu sorununu iler. Dogmacla ve her çeit
banazla kar savam veren yazann düüncesine göre, yaamdan çok kolay yöntemlerle tat alnabilir. çe kapank
kiinin, dolaysyla, toplumun içine dütüü bunalmdan kurtulmasnn yollarndan biri, d dünyaya açlmasdr. Her
an, dünyay yaamaya deer klacak bir ey bulunabilir. Basan, edinilen mutlulukla edeerlidir. Cinsel tabular ve
günah korkusu ise, dünyay yaanlmaz yapan balca nedenlerdir." (Geliim Hachette Ansk.)
Kitaplar:
Roman: Büyük Gözalt (1972), Bir Avuç Gökyüzü (1974), Viski (1975), Küçük Bahçe (1978), 2027 Ylnn
Anlar (1985)
Oyun: Çemberler (1964), Mor Defter (1965), Suçlular (1965), Dilekçe, Tahtrevalli (ikisi bir arada, 1966),
Beybaba (baslmad, oynan 1960), Yedinci Köpek (baslmad, oynan 1964), Komisyon (baslmad, oynan 1969)
Hikâye: Rza Bey'in Polisiye Öyküleri (1987)
Fkra, gezi, inceleme, an: Ta (1964), Sömürgecilerle Sava (1965), Atatürk'ün Sosyal Görüleri (1965), Bir
Uçtan Bir Uca (1965), Onlar Uyanrken (1967), Geçip Giderken (1968), Kopuk Kopuk (1970), Al te stanbul
(1970), Ben Milletvekili ken (1971), Suçlanan Yazlar (1970), Kahrolsun Komünizm Diye Diye (1976), Nar
Çekirdekleri (1976), Bir Yumak nsan (1977), Zurnada Perev Olmaz (1978), dam Edilen 44 Vezir-i Azamn
Dram (1991)
36
37

22. Ald ödüller: 1973 Orhan Kemal Roman (Büyük Gözalt); 1978 TDK Deneme (Bir Yumak însan) ödülü.
AND, METN
ALTINKAYNAK, HKMET
Yazar. 1945'te Nide'de dodu. Ankara lköretmen Okulu ve st. Edebiyat Fakültesi'ni bitirdi. Yurdun çeitli
yerlerinde öretmenlik yapt. Kendi isteiyle öretmenlikten ayrld, gazetecilie geçti. Geliim Yaynlan "lkokul
Ansiklopedisi"ne yayn danmanl, "Eletiri" dergisinde yaz ileri müdürlüü, Milliyen Yaynlar yöneticilii yapt.
TRT-Kanal D televizyonlarnda kültür ve sanat program hazrlad. Alman WDR radyosunda kitap tantmlar
yapt. imdi Milliyet Dergi grubunda yazar-editör olarak çalyor.
Yazarla iirle balad. Daha sonra çeitli dergilerde (Yeni A. Yansma, Türk Dili, Milliyet Sanat, Varlk vb.) ve
gazetelerde (Cumhuriyet, Vatan, Milliyet, Finansal Forum (Weekend), vb.) sanat ve edebiyat üzerine
makaleler yazd. Son yllarda eletiriye yöneldi. Eletirmenliinin yansra, çocuk edebiyatna da ilgi duyarak
çocuk hikâyeleri yazd. Eletirilerinde nesnel eletiri anlayna baldr.
Kitaplar:
Eletiri, inceleme: Edebiyatmzda 1940 Kua (1977), Orhan Kemal (Asm Bezirci ile, 1977), Zamanla
(1982), Hikâye Yazan Orhan Kemal (1982), Nükte ve Fkralanyla Ahmet Rasim (1981), Markopaa Yazlan
ve Ötekiler (Sabahattin Ali'den derlemeler, 1986)
Çocuk kitaplar: Kutlu Günlerimiz (Ahmet Hikmet imzasyla, 1983), Ev Ödevi (hikâyeler, 1986), Fndk
Kabuuna Girer Kale Kapsna Smaz (1986), Bizim ünlüler (10 kitap, 1989), Arkadam Bilgisayar (Hikayeler,
1985), Ünlüler de Çocuktu (Derleme, 1994), Türkçe (Dilimi Öreniyorum kitaplar. lköretim 1-8 snflar 1996-
1997)
Yazar. 1927"de stanbul'da dodu. Galatasaray Lisesi'nden sonra stanbul Hukuk Fakültesi'ni bitildi.
Rockfeeller Vakf'nn verdii bursla, ABD ve Avrupa'da sahne sanatlaryla ilgili aratrmalar yapt. Ankara D.T.C.
Fakültesfnde, Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nde, Ankara Üniversitesi Basn Yayn Yüksek
Okulu'nda: Newyork, Tokyo üniversitelerinde tiyatro dersleri verdi. Ayrca Türk Etnografya ve Folklor
Demei bakanlnda bulundu.
And'n ilk yazlar. Forum dergisinde (1954) yaynland. Daha sonra, yerli ve yabanc yayn organlarnda
tiyatro, bale. folklor üzerine bini akn yazs çkt. Bu konulanla, ülkemizin en yetkin kiilerinden biridir.
Kitaplarndan birçou yabana dillen; de çevrilmitir.
Kitaplar:
Gönlü Yüce Türk (1958), Krk Gün Krk Gece (1959), Bizans Tiyatrosu (1959), Kavuklu Hamdi'den Üç
Ortaoyunu (1962), Dionisos ve Anadolu Köylüsü (1962), Ataç Tiyatroda (1963), Geleneksel Türk
Tiyatrosu: Karagöz, Kukla, Ortaoyunu (1969), 100 Soruda Türkiye Tiyatrosu Tarihi (1970), Merutiyet
DönemindeTürk Tiyatrosu 1908-1923 (1971), Tanzimat ve stibdat Döneminde Türk Tiyatrosu 1839-1908
(1972), 50 Yln Türk Tiyatrosu (1973), Tiyatro Klavuzu (1973), Oyun ve Büü (1974), Osmanl Tiyatrosu
(1976), Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu (1977), Türk Tiyatrosu ve Evreleri (1983) vb.

23. Bunlar dnda, ngilizce olarak yaynlanan u kitap da anlmaldn Dances of Antoloien Turkey (Newyork,
1959), A History of Theatre and Popular Enterlainmcn in Turkey (Ankara, 1964)
Ald ödüllen 1970 Türk Dil Kurumu Ödülü (Geleneksel Türk Tiyatrosu) 1983 Türkiye Bankas Büyük
Ödülü (Kültürel Etkinlikler, Büyük Kurulular)
38
39
ANDAY, MELH CEVDET
air, yazar. 1915'de stanbul'da dodu. Kadköy 35. lkokulu, Kadköy Oratokulu'nu, Ankara Gazi Lisesi'ni
bitirdi. Ankara Hukuk Fakültesi'ne, Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'ne yazld; devam edemedi. Memur olarak
çalt. Devlet Demiryollan tarafndan toplumbilim örenimi için Belçika'ya gönderildi. kinci Dünya Sava'nn
balamas nedeniyle örenimini yarda brakarak yurda döndü. Millî Eitim Bakanl Yaymlar Müdürlüü'nde
danmanlk ve Ankara Kitapl'nda memurluk yapt. Gazetecilik ve çevirmenlik yapt. Daha sonra stanbul'a
yerleerek gazetecilii sürdürdü. Akam, Tercüman, Büyük Gazete, Tanin, Cumhuriyet gazetelerinde fkra
yazarl, sanat sayfas yöneticilii yapt. 1954 ylnda öretmen olarak atand stanbul Belediye Konservatuvan'ndan
1977'de emekli oldu. Bir ara TRT Yönetim Kurulu üyelii ve Paris'te eitim danmanl yapan yazar, Cumhuriyet
gazetesinde yazyor.
Melih Cevdet, ilk iirini 15.11.1936'da Varlk dergisinde yaynlad. Daha sonra, liseden arkadalar olan Orhan
Veli Kank ve Oktay Rifat'la birlikte, ad geçen dergide iirler yaynlayarak "Garip Akm" adn alan yeni Türk
iirinin öncülerinden biri oldu. Bu dönemde yazd iirler, çarpc esprilerle yüklüdür. Yer yer halk iiri öelerinden
yararlanlarak yazlan bu iirlerde, insann kötü sava koullan içindeki mutsuzluunu ve toplumsal çelikileri iledi.
nsan sevgisini, yaama sevincini temel ald. 1963'ten sonra, uzun soluklu, destans iire yöneldi. nsann kendi
kendine ve topluma yabanclamas sorunlarn iirletirmeye çalt. air, öz iir arayn sürdürüyor.
iir dnda, konusunu kültür ve toplum sorunlarndan alan denemeler yazd. Çada düüncenin altnda, duru bir
anlatm ve gerçekçi bir görüle yazlan bu denemeler, Anday'n usta bir yazar ve çada bir düünür olduunu da
göstermitir. Oyunlannda ise, günümüz insannn dramnn ilendiini; kurulu düzenle çatmasnn sahnelendiini
görürüz. "Seyircinin alk olduu kalplam bir durumdan yola çkarak, sürekli beklenti d durumlara, beklenti d
konuma düzenlerine yönelir." (Geliim Hachette) Romanlar da, aa yukan oyunlarnn özelliklerini tar.
Kitaplar
iir: Garip (Orhan Veli ve Oktay Rifat'la birlikte 1941), Rahat Kaçan Aaç (1946), Telgrafhane (1952), Yan
Yana (1956), Kollan Bal Odysseus (1963), Göçebe Denizin Üstünde (1970), Teknenin Ölümü (1975),
Sözcükler (1978). Ölümsüzlük Ardnda Glgam (1981), Tandk Dünya (1984), Yamurun altnda (1996)
Deneme: Dou-Bat (1961), Konuarak (1964). Yeni Tannlar (1974), Sosyalist Bir Dünya (1975), Dilimiz
üstüne Konumalar (1977), Maddecilik ve Ülkücülük (1977), Paris Yazlan (1982), Sevimenin Güdüklüü ve
Yücelii (1991)
Roman: Aylaklar (1965), Gizli Emir (1970), sa'nn Güncesi (1974), Raziye(1977)

24. Gezi: Sovyet Rusya, Azerbaycan, Özbekistan, Bulgaristan, Macaris- tan (1965), Yasak (1978)
An: Akan Zaman Duran Zaman (1984)
Oyun: çerdekiler (1965), Mikadonun Çöpleri (1967), Dört Oyun (1972), Ölümsüzler (1984)
Ald ödüller: 1976 Yeditepe iir Ödülü (Teknenin Ölümü kitab), 1981 Türkiye Bankas Ödülü (Ölümsüzlük
Ardnda Glgam), 1970 TRT Sanat Ödülü (Gizli Emir), 1967-68 lhan skender Tiyatro Ödülü (Mikado'nun
Çöpleri), 1973 TDK Çeviri Ödülü (Buz Saray), 1978 Sedat Simavi Ödülü (Sözcükler)
APAYDIN, TALP
air, yazar. 1926'da Polatl'nn Ömerler köyünde dodu. Üç snfl Kapl köyü ilkokulunu, Beypazan lkokulu'nu,
Çifteler Köy Enstitüsü'nü, Hasanolan Yüksek Köy Enstitüsü'nü bitirdi. Clavuz (Kars) Köy En-stitüsü'nde
öretmenlik, Tokat bölgesinde gezici baöretmenlik yapt. Gazi Eitim Enstütüsü müzik bölümünü bitirince,
Turhal Ortaokulu'na müzik
40
41
öretmeni olarak atand. Bu görevi Amasya Kz Öretmen Okdu'nda, Ankara Bahçelievler Ortaokulunda
sürdürdü. imdi emekli.
Apaydn'n ilk iirleri Köy Enstitüleri Dergisi'nde yaynland. 1945ten sonra bata Varlk olmak üzere birçok
dergide iirleri, hikâyeleri ve eitim sorunlar üzerine yazlan çkan yazar, son yllarda çalmalarn roman üzerinde
younlatrd. Tüm yazdklarnda içinden geldii köy yaamn temel alr; köylünün zor koullar içindeki yaamm
sergilemeye çalr. Köyden kente göçen ve gecekondularda yaamaya çalan insanlar anlatr.
Kitaptan:
iir Susuzluk (1956)
Roman: San Traktör (1938), Yarbukü (1959), Emmolu (1961), Ortakçlar (1964), Topraa Basnca (çocuk
roman. 1964), Define (1972), Yoz Davar (1973), Toz duman çinde (1974), Tütün Yorgunu (1975), Kente
ndi dris (1981), Vatan Dediler (1981)
Hikâye: Ate Düünce (1967), Öte Yandaki Cennet (1972), Koca Ta (1974), O Güzel nsanlar (1978), Yolun
Kysndaki Adam (1979), Duvar Yazlan (1981), Kökten Ankaral (1981), Yangn (1981), Hendek Ba (1984),
Hem Uzak Hem Yakn (1985), Karabasan (1989)
Oyun: Bir Yol (1966), Yaplan Yaplrken (baslmad)
An: Karanln Kuvveti (1967), Akan Sulara Kar (1985)
Köy notlan: Bozkrda Günler (1952)
Çocuk kitab: Dadaki Kaynak, Elif Kzn elleri, O Güzel nsanlar, Biz Vatz vb.
Ald ödüllen 1970 TRT Radyo ödülü (Yaplar Yaplrken), 1976 Madaral Roman Ödülü (Tütün Yorgunu),
1992 Orhan Kemal Roman Ödülü (Vatan Dediler) vb.
ARAL, NC
Yazar. 1944'te Denizli'de dodu. Manisa Kz Ilköretmen Okulu'nu (1961). Ankara Gazi Eitim Enstitüsü'nün

25. Resim- bölümünü (1964) bitirdi. Samsun, Manisa, izmir ve Ankara'da resim öretmenlii yapt. 1984'te emekli
olup stanbul'a yerleti. Bir süre seramik maazas yöneticilii yapt.
Aral, günümüz hikayecilerinden. lk hikâyeleri 1977'de yaynland. 1980 Akademi Kitabevi Öykü Basan
Ödülü'nü alarak tannd. 1983 Nevzat Üstün Hikâye Ödülü'yle baarsn pekitirdi. Hikâyelerinin konularn
toplumsal olaylar ve sorunlar; bunlarn içinde bunalan insanlarn aclan, dirençleri, savamlar oluturur.
Kitaplar:
Ada Zaman (1979), Uykusuzlar (1982), Kran Resimleri (1984), Sevginin Esiz K (1986)
ARAZ, NEZHE
Yazar, gazeteci. I922'de Konya'da dodu. lk ve ortaokulu Konya'da okudu. Ankara Kz Lisesi'ni, Ankara
Dil ve Tarih-Corafya Fakültesi'nin psikoloji ve felsefe bölümünü bitirdi. Çeitli dergi ve gazetelerde çalt; fkra
yazarl yapt. Meydan Larus Ansiklopedisi'ndeki yöneticiliiyle birlikte gazeteciliini sürdürüyor.
Araz, edebiyat dünyasna 1950'de yaynlad "Benim Dünyam" adndaki iir kitabyla girdi. Daha sonra,
biyografi ve inceleme türlerine yöneldi. Anadolu'nun dinsel ve töresel deerlerini aydnlatmaya çalt. Bu
nedenle gelenekçi ve Anadolu'cu bir yazar olarak tannd. Son yllarda, ayn amaçla, oyun türü üzerinde çalyor.
42
43
Kitaplar:
ARISOY, M. SUNULLAH
Fatih'in Derûni Tarihi (1953), Anadolu Evliyalar (1959), Peygamberler Peygamberi Hz. Muhammed
(1960), Peygamberin Torunlar (1960), Dertli Dolap (Yunus Emre'nin yaam, 1961), Mevlâna'nn Roman
(1962), Çocuk ve slâm (1968), Gelin Canlar Bir Olalm (1979), Bozkr Güzellemesi (oyun, 1980), Öyle Bir
Nevcivan (oyun, 1980), Alacakaranlk, mparatorun ki Olu (1983)
Son oyunu ile Muhsin Erturul Tiyatro ödülünü (1980) ald.
ARDAI,ADNAN(Çakmakçolu)
air ve yazar. 1922'de Rize'nin Pazar ilçesinde dodu. Vefa Lisesi'ni (1940) ve stanbul Yüksek Öretmen
Okulu'nun matematik astronomi bölümünü (1945) bitirdi. Çeitli liselerde öretmenlik yapt. Balkesir Necati
Öretmen Okulu ve Eitim Enstitüsü müdürlüünde bulundu. ABD, Fransa
ve ngiltere'de eitimle ilgili aratrmalar yapt. 2 ubat 1998'dc stanbul'da
öidü.
Arda, adn deiik anlatm ve biçimlerle yazd iirlerle duyurdu. Genellikle bireysel konulan iledi.
Hikâyelerinin konulan da yakn çevresiyle (ev, aile, okul vb.) ilgilidir.
Kitaptan:

26. iin Bir Masal Gibi (1943), Kaplar (1945), arklann Vatan Kalplerdir (1955), Öretmenin Dünyas (1956),
Soyut iirler (1960), Aç, (1961), Mustafa Kemal Atatürk (1963), Güz öleni (1965)
Hikâye: Bizim Evin Savalan Güzeldi (1963), Son Ders (1967)
Çocuk kitaplan: Çocuk iirleri (1954), Nasrettin Hoca (1963), Küçük Taka (1963), Yaral Srck (1963),
Zavall Korkuluk (1965) Trampet (1991) vb.
air ve yazar. 1925'te stanbul'un ile ilçesinde dodu. Babas subayd. Bu nedenle çocukluu Dou ve Güneydou
Anadolu'da geçti. 1942'de Haydarpaa Lisesi'nden aynlmak zorunda kald. (Liseyi sonradan bitirdi.) Türlü
ilerde çalt. Sümerbank Genel Müdürlüünde Ticaret eflii ve Yayn uzmanlndan emekli (1969) oldu. 18 Aralk
1989'da, yerletii Karaova'da (Mula) öldü.
Ansoy'un sanat yaam, 1941 ylnda "Yücel" dergisinde yaynlanan bir iiri ve ayn yl "Yeni Türk" dergisinde
yer alan bir inceleme yazsyla balar. nsancl ve toplumcu bir dünya görüüyle yazd iirlerde yaama, insana,
doaya yakn bir tutum sergiler. iirlerinde olduo- gibi, öteki yazlarnda da dile büyük özen göstermitir.
Türkçenin iirsel tadn bulmaya çalmtr.
Kitaplar:
iir: Garipler Treni (1948), Muhteem Kavga (1951), Mustafa Kemal Türküsü (1953), Yaban Mavisi
(1956), Da Vuran Karanlk (1961), Yanl Yaadk (1971), Sabnn Gülü (1980), Isln Sessiz çal
Hikâye: Tedirginin Biri (1962)
"Roman: Karapürçek (1958)
Seçki (antoloji): Deste (Yeni Türk iiri, 1953), Türk Hiciv ve Mizah Antolojisi (1967), Türk Hikâye
Antolojisi (Y. Nabi Nayr, M. Baydar'la, 1967), Türk Gülmece ve Yergisinden Seçmeler (1977), Türk Halk
iiri Antolojisi (1965)
Dil: Dil Devriminin 30. Yl (1962), An Dile Doru (6 cilt, 1962-1963)
44
45
ARIT, FKRET
Yazar. 1918'de Ereli'de (Zonguldak) dodu. stanbul Robert Koleji'nin orta ksmn bitirdi. Banka ve seyahat
acentas memurluu, tercümanlk yapt. Daha sonra yazar olarak Yeni stanbul Gazetesi, Anadolu Ajans, Hayat
dergisinde çalt. 17 Mays 1989'da stanbul'da öldü.
Daha çok çevirileri bulunan yazarn, roman ve hikâyelerinde havaclk konusunu iledii görülüyor. Bu arada,
ayn konuda çok sayda incelemeleri, çocuklara yönelik radyo oyunlar da vardr.
Kitaplar:
Roman: Mansila (1944), Güzel Yuana (1946), Maziden Gelen Sesler (1953), Bu Hayat Yaamak Lazm
(1955), Muhtar (1957), Kader Böyle mi (1958), Hep Bu Topraklar çin (1961), Küçük Fedailer (çocuk
roman, 1962), Garip (çocuk roman, 1966), Transfer Ahmet (1969)
Hikâye: Türk Havaclk Hikâyeleri (1966), Tutsak Doanlar (1980)

27. nceleme: Adlarn Göklere Yazdrdlar (1964), Havalarda lk Türk Kadnlar (1967)
ARPAD, BURHAN
Yazar. 19 Mays 1910'da Mudanya'da dodu. Rehber-i Tahsil lkokulu'nu, Orta Ticaret Mektebi'ni bitirdi.
Onbe yl Tckel'de memur olarak çaltktan sonra, meslek olarak gazetecilii seçti; Memleket, Hürriyet, Vatan
gazetelerinde muhabirlik, röportaj yazarl yapt. Vatan gazetesinde fkralar yazd. Bir ara kitabevi de kuran
yazar, 1970'de emekli oldu. 14.12.1994'te stanbul'da öldü.
"Mensur iir, öykü ve fkralarla edebiyata giren Arpad (Servet-i Fünun-Uyan 1936), küçük öyküde büyük
kentin deiik katlarndaki insanlarnn günlük yaamlarn ve sorunlarn toplumsal gerçekçi bir anlayla yanstmaya
çalt. Gazeteci ve çevirmen olarak yaamn kazanmak zorunda olmas, onu deiik alanlara itti. Tiyatro öyküleri
bu uralarnn ürünüdür. Gezi yanlarnda da süssüz bir anlatn yeledi."' (A. Özknml)
Kitaptan:
Hikâye: ehir (1940), Dolaysyla (1955), Son Perde ve Komik-i ehir (Nasifin yaam, 1961), Ta Topra Ahin
(1966), Yeditepe Olaylar (1974)
Roman: Almmdaki Bçak Yaras (1968)
Gezi: Tuna'dan imale Avrupa (1953) Uçu Günlüü (1959), Gezi Günlüü (1962), Avusturya Günlüü (1963)
Tiyatro yazlan: Perde Arkas (1959). Operet 8 Tablo (1964), Oyun 6 Tablo (1966)
Deneme, inceleme: Günü Gününe (1962), lk Gece (1962). Stefan Zweig (1967), Eridi Maria Remaroue
(1972). Hesaplama (1977), Yokedilcn stanbul (1983)
Ayrca çok sayda çevirileri vardr. Eridi Maria Remanjue. Stefan Zweig, Anta Seghers, Thomas Mam,
Dimini Dirnov, kitaplarn çevirdii yazarlarn banda gelir.
Ald ödüllen 1963 Türk Dil Kurumu gezi ödülü (Gezi Günlüü ile), krk yl boyunca Avusturya kültürüyle
ilgilendii, Avusturya edebiyatndan Türkçe'ye 40 kitap çevirdii için, Avusturya tarafndan "Birinci Derece
Bilim ve Sanat Nisam" ve Almanya tarafndan "Birinci Derece Liyakat Nisam" verildi.
46
47
ARSEVEN, CELAL ESAT
Yazar, sanat tarihçisi. 1876'da stanbul'da dodu. Beikta Askeri Rüstiyesi'ni (ortaokulunu), Sanayi-i Nefise
(Güzel Sanatlar Okulu) ve Harbiye Mektebi'ni (Harp Okulu'nu) bitirdi. Uzun yllar subay olarak orduda
bulundu. Daha sonra bu görevinden ayrlarak resim ve sanat tarihi alanlannda çalt. stanbul ehr-emaneti'nde
(belediyesinde) ten ileri müdürlüü, Eski Eserleri Koruma Encümeni üyeliinde bulundu, Kadköy Belediye
Bakanl yapt. Cumhuriyet'in ilanndan sonra Güzel Sanatlar Akademisi'nde öretim üyeliine getirildi. stanbul
ehir Tiyatrolarnn kuruluuna katld; müdürlüünü yapt. ki dönem Giresun'dan milletvekili seçildi.
Çalmalarndan dolay, stanbul Üniversitesi fahri doktoru unvan verildi. I972'de stanbul'da öldü.
Arseven, Türk sanatn ilk kez inceleyen ve deerlendiren bir sanat tarihçimizdir. Ortaasya, Selçuklu ve

28. Osmanl dönemlerini kapsayan çalmalar, ülkemizde olduu kadar Bat'da da büyük ilgi görmütür. kinci çalma
alan olarak tiyatroyu seçmi; birçok oyunlar, operetler, tiyatro eletirileri yazmtr.
Arseven'in kitap olarak en büyük çalmas "Sanat Ansiklopedisi" ve "Türk Sanat Tarihi "dir. Dokuz ciltten
oluan bu iki kapsaml eserinin dnda, tiyatro türünde u kitaptan da önemlidir: Üçüncü Selim (1958; ilk ad:
Sultan Selim-i Salis, 1910), Büyük Yanm (1925; sonradan Büyük Turgan adyla, 1936), aban (operet, 1918),
Saatçi (operet, 1932), Büyük kramiye (operet, 1933), Gökte Ararken (1939)
Çocuk" rfastanesi'nde uzmanlk eitimi yapp çocuk hekimi oldu. Çocuk Esirgeme Kürumu'nda salk ileri
müdürlüü. Sosyal Sigortalar Kurmu'nda çocuk hastalklan uzman olarak çalt. Son görevinden ayrlarak
Almanya'ya gitti. Dönüünde Ankara'ya yerleti.
Asena, edebiyata lisede okurken iir yazarak girdi. lk iirleri Yeni Mecmua, Yücel dergilerinde yaynland.
Daha sonra oyunlar yazmaya balad. Yazd "Tannlar ve nsanlar" (Glgame) adl oyunun 1954-55 tiyatro
mevsiminde oynanarak beenilmesinden sonra, kendini tümüyle oyun yazarlna verdi. Bilgime kadar çok
sayda oyunlar yazm olan yazar, genel olarak "bakaldrma sorunu"nu sergilemeye çalmtr. Ona göre
bakaldrma, insanln Jgpel drâmlanndan biridir.
Kitaptan:
iir: Masal (1940), Ktkanaat (1955)•
Oyun: Korku (1956), Tannlar ve insanlar (1959), Hürrem Sultan (1960), Kocaolan (1962), Yalan (19(c)),
Tohum ve Toprak (1964), Gecenin Sonu (1964), Fadik Kz (1968), Simavnal eyh Bedrettin (1969), Atçal Kel
Mehmet (1970), 16 Mart 1920 (1974),jS;,rde Av (1975), Ölü Kentin Nabz (1978), Ali (çocuk oyunu, 1979),
Ölümü Yafâmak (1982), Ya Devlet Baa, Ya Kuzgun Lee (1983)
Ald ödüller: Tannlar ve nsanlarla 1960- Türk Dil Kurumu; Kocaolan'la Basn Yayn Genel Müdürlüü;
Atçal Kel Mehmet'le 1970 TRT Sanat; ili'de Av'la 1975 smet Küntay; Ölümü Yaamakl'la 1983 Avni Dilligil
Tiyatro ödülünü almtr.
ASENA, ORHAN
Yazar. 1922'de Diyarbakr'da dodu. lk ve ortaörenimini Diyarbakr'da yapt. stanbul Tp Fakültesi'ni bitirdi.
Batman, Eil, Niksar, Ulukla'da hükümet ve stma sava hekimi olarak görev yapt. Ankara
48
ASYA, ARF NHAT
air. 1904'te Çatalca'nn nceiz köyünde dodu. Köyünde balad ilkörenimini, stanbul Haseki Mahalle
Mektebi'nde; ortaörenimini stanbul Gülen-i Maarif Rütiyesi'yle, Bolu ve Kastamonu liselerinde tamamlad.
istanbul Yüksek Öretmen Okulu'nun edebiyat bölümünü bitirerek öretmen
49
oldu. Adana, Malatya, Edirne liselerinde edebiyat öretmenlii yapt. 1950-54 döneminde Adana'dan
milletvekili seçildi. Bu görevinin ardndan'yeniden öretmenlie döndü; Eskiehir, Ankara. Lefkoa'da (Kbrs)

29. çalt. Ankara Gazi Lisesi'nden emekli oldu. Yeni stanbul, Babalide Sabah, Havadis vb. gibi gazetelerde
yazlar ¦ yazd. I975'te öldü. Mezan stanbul Karacaahmet'tedir.
Asya, ilk iirlerini Kastamonu'da lise örencisiyken yazd. Daha sonra Hayat, Türk Yurdu, Hisar, Türk Sanat
vb. gibi dergilerde hece, aruz, serbest ölçülerde iirleri yaynland. Düüncede ve duyguda gelenekçi bir airdir.
iirlerinde kahramanlk, dinsel duygular ar basar. Akc bir üslûbu vardr. Ahmet Haim'i anmsatan düzyazlar da
yazmtr.
Balca kitaptan:
iir: Heykeltra (924), Yastmn Rüyas (1930), Ayetler (1936), Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor (1946),
Rübaiyyat- Arif (1956), Kubbe-i Hadra (1956), Kökler ve Dallar (1964), Kbrs Rubaileri (1964), Nisan
(1964), Emzikler (1964), Kova Burcu (1967), Dualar ve Aminler (1967), Aynalarda Kalan (1969),
Avrupa'da Rubailer (1969)
Özdeyiler, düzyazlar: Kanatlar ve Gagalar (1946), Enikli Kap (1964), Terazi Kendini Tartmaz (1967),
Onlar Bu Dilden Anlar(1970)
Fkra: Çekirdek (1969)
ÂIK ÖMER
Halk airi. Hangi tarihte, nerede doduu kesin olarak bilinmiyor. Bir iirindeki "Vatan-i aslîmiz Aydn ilidir"
dizesine baklrsa Aydnl; yine bir baka iirindeki "Kendim Gözleveli, Ömer'dir ismim" dizesine göre de
Konyaldr. Aratrmaclarn saptadklar baka kaynaklardan, Konya'nn Gözleve köyünde doduu; Aydn asll bir
aileden geldii anlalyor. Bir süre medrese eitimi görmü, daha sonra orduya katlm; 4. Mehmet, 2. Ahmet, 2.
Mustafa dönemindeki savalara girmitir. iirlerinde geçen Irak, Ege denizindeki baz adalar, Knm;
Romanya ve Belgrad'ta askerlik
dolaysyla bulunduu anlalyor. iirlerinden, oriun orduda bir savaç olmadn, sava ve kahramanlk türküleri
söyleyerek askerleri yüreklendirmek gibi bir görevde bulunduunu çkarabiliriz. Yine bir iirden 1707'de
öldüünü öreniyoruz.
Âk Ömer. 17. ve 18. yüzyln önemli halk airlerinden saylr, hece ile yazd iirler (koma, varsa, türkü vb.)
yannda, aruz ölçüsüyle gazeller de yazmtr. Kimi iirleri bestelenerek tekkelerde ilahî gibi okunmutur. Dertli,
Emrah, Bayburtlu Zihni gibi birçok halk airini etkilemi olan airin dili biraz danktr. Çok sayda yabanc kelime
kullanmasn, onun divan edebiyatna tutkunluuna balayabiliriz. Hece ile yazd iirleri, samimilii ve özentisizlii
yönünden daha baarldr. Bu tür iirlerinde yaadn anlatan.sevgi dolu, cokulu bir airdir.
iirleri, "Ak Ömer Divan" adl bir kitapta toplanmtr.
ÂIK PAA
air. 1272(?)'de Krehir'de doan ve 1333'de yine Krehir'de ölen airin yaam hakknda kesin bilgiler yok.
Yazlanlar, söylencelere dayanyor: Asl ad Ali'dir. Horasanl Baba Ilyas'n soyundan geliyor. Elçi olarak Msr'a
gitmi; Emir Çoban'm olu Timurta'n vezirliini yapm. Siyasal çalkantlar üzerine yine Msr'a kaçm, orada hapse
atlm, dönüünde Krehir'de ölmü. Türbesi oradadr.
Bunlara karn kesinlik kazanan bilgiler öyle: Âk Paa, iyi bir eitim görmü. Çann siyasal olaylarna katlm.
Krehir'de, babasnn (Baba Muhlis) ya da kendisinin kurduu bir zaviyede, sünnî inançlara dayal tasavvufî
düüncelerini yaymaya çalm. Söylencelerden, oldukça da etkili olduu anlalyor.
Âk Paa, güçlü bir air saylmaz. Onun edebiyatmzdaki önemi, "Türkçenin gücünü kavram olmas, ulusal
dile dayanan bir edebiyat yaratmaya çalmas"ndan ileri gelmektedir. Birçok air ve yazarn Arapça ve Farsça

30. ile yazd dönemde, O, Türkçe ile yazarak, anadilin bilinçli bir savunucusu olmutur.
50
51
Kitaplar:
Garipnâme (iirler, Türkiyat Mecmuas, 1936), Fakirnâme (TDAY Belleten, 1953), Vasf- Hâl (TDAY
Belleten, 1954), Hikâye ve Kimya Risalesi (TDAY Belleten, 1955)
Kitaplar, Abdülbaki Gölpnarl tarafndan basma hazrlanmtr.
ÂIKPAAZÂDE (Dervi Ahmet Âkî)
Tarihçi, yazar. 1393(?)'te Amasya'da dodu. Yaam hakknda kesin bilgiler yoktur. Doum ve ölüm tarihleri
de tartmaldr. Bilinenler de birtakm söylencelere dayanmaktadr. Bunlara göre, Krehirli Ak Paa'nn torununun
oludur. Padiah Yldrm Bayezid ile Fatih Sultan Mehmed ça arasnda yaamtr. Sultan 2. Murat döneminde
Macaristan ile kinci Kosova savalarna katlm; Üsküp'te sancak .beylerinden shak'la Avrupa içlerine yaplan
aknlara çkm; stanbul'un fethinden sonra oraya yerlemitir. 1481'de istanbul'da ölmütür.
Âkpaazâde, 1476'da yazmaya balad ve görüp duyduu olaylar anlatan "Osmanl Tarihi" ile tannr. Bu kitap,
günümüzde de, Osmanl Devleti'nin kurulu dönemlerine k tutan önemli bir kaynaktr. Sade bir dille yazlmtr.
Akc bir anlatm vardr.
Âkpaazâzede'nin, hem Osmanl tarihi, hem de Türkçe için önemli bir kaynak olan "Tevârîh-i Âl-i Osman"
adl kitab 1915'te baslmtr.
AIK VEYSEL (atrolu)
Halk airi. 1894'te arkla'nn Sivrialan köyünde dodu. Yedi yalarndayken geçirdii "çiçek" hastal nedeniyle
gözlerini yitirdi. Babasnn ald bir sazla oyalanmaya balad. Bir yandan da köye gelen
âklar dinleyerek onlardan faydalanmaya çalt. lk iirlerini, saz çalmak için çarld Sivas'ta söyledi. O srada
Sivas'ta millî eitim müdürü olan air Ahmet Kutsi Tecer'den büyük yardm gördü. Çevre ilçelere ve köylere
gitti, kahvelerde saz çalarak iirlerini okudu. 1940'tan sonra Arifye, Hasanolan ve Çifteler Köy Enstitülerinde
saz öretmenlii yapt. 21 Mart 1973'te öldü. Köyünde yaptrlan ant-mezarda gömülüdür.
"Bulu ve söyleyi yönlerinden halk ozanlarnn en güçlülerinden biri olan Âk Veysel, son yllara kadar köyle
ve halkla ilikilerini kesmemi, görmedii halde esiz bir duyum gücüyle doay damarlannda duyarak salam iirler
söylemitir." (ükran Kurdakul)
"...Ak Veysel ak, doa tasavvufî inançlar, toplumsal gerçekler gibi deiik temleri halk iiri gelenei içinde
ustaca birletirmi, çada kültürün verilerinden de yararlanarak halk iirinin dil, deyi ve öz açsndan
zenginlemesine katkda bulunmutur." (Atilla Özknml)
Kitaplar:
Deyiler (1944), Sazmdan Sesler (1950), Âk Veysel/Hayat ve iirleri (1963)
Bu kitaplardaki iirlerle baslmam tüm iirleri, Ümit Yaar Ouzcan tarafndan 1970'de yaynlanan "Dostlar
Beni Hatrlasn" adl kitapta toplanmtr.

31. ATAÇ, NURULLAH
Yazar. 21.8.1898'de stanbul'da dodu. Üç snfl iptidaî (ilkokul) okulunu bitirdikten sonra, dört yl
Galatasaray Sultanisi'ne (lisesine) devam etti; dördüncü snfndan ayrld. Örenimini ilerletmek için sviçre'ye
gitti. Kendi kendine Franszca örendi; Fransz edebiyatn yakndan tand. Mütareke'den sonra Türkiye'ye
dönerek bir süre Darülfünun'da (stanbul Üniversitesi) edebiyat derslerini izledi. Snavla Franszca öretmeni
oldu; stanbul Nianta, Vefa, Üsküdar ve Adana Liselerinde öretmenlik yapt.
52
53
Daha sonra Ticaret Genel Müdürlüü çevirmenlii. Ticaret Dairesi yazileri müdürlüü, Talim ve Terbiye
Dairesi çevirmenlii gibi görevlerde bulundu. Yeniden öretmenlii dönerek Ankara Orta Muallim (öretmen)
Mektebi, istanbul Pertevniyal Lisesi, stanbul Üniversitesi Yabanc Diller Okulu, Ankara Gazi Terbiye
(Eitim) Enstitüsü ve Ankara Atütürk Lisesi'nde çalt. Bir ara Basn Yayn Müdürlüü yayn eflii de yapan yazarn
son görevi. Cumhurbakanl çevirmenliidir. 17.5.1957'de Ankara'da öldü; Cebeci Mczarl'na gömüldü.
Ataç, edebiyata Dergâh dergisinde çkan (1921-22) iirleriyle girdi. Daha sonra Akam, Millet, Vakit,
Cumhuriyet vb. gibi gazetelerde deneme, eletiri türünden yazlar yaynland. Bu gazeteler dnda, Hayat,
Darülbedayi, Yedigün, Yeni Adam, Yarm Ay, Ülkü, Pazar Postas, Türk Dili. Varlk vb. dergilerde de yazan
yazar, daha çok, öznel yan ar basan izlenimci eletirileriyle tannd. "Yeni Türk iirini benimsemesi ve özellikle
genç sanatçlar tantmas; Batl düünceyi savunmas; yerleik deerlerle, kalplam düüncelerle savaarak bir tartma
ortam yaratmas; süsten ve gösteriten uzak, gücünü konuma dilinin akclndan alan yaln bir anlatm
gerçekletirmesi; Türk yaz dilinin özlemesi yolunda ylmadan direnmesi gibi çabalaryla Cumhuriyet sonras
Türk edebiyatnn bellibal adlarndan biri oldu." (Atilla Özkrml) "Bu çok cepheli özellikleriyle, Cumhuriyet
dönemi düün (fikir) ve edebiyatmzn aamalarnda olumlu katklarda bulunan kiiliklerinden biridir. (ükran
Kurdakul)
Kitaplar:
Günlerin Getirdii (1946), Karalama Defteri (1952), Sözden Söze (1952), Ararken (1954), Diyelim (1954),
Söz Arasnda (1957), Okuruma Mektuplar (1958), Günce (seçmeler, 1960), Prospero ile Caliban (1961),
Söyleiler (1964), Günce (iki cilt 1972)
Ataç, bunlar dnda Yunan, Latin, Fransz, Rus, Alman, skandinav dillerinden çok sayda roman, oyun,
deneme, masal vb. kitaplar çevirmitir.
ATALAY.A.BESEV
Yazar, dilci. 1882'de Uak'ta dodu. Medrese örenimi gördükten sonra stanbul'a gelerek Dariilmuallimin'i
(öretmen okulunu) bitirdi. Çeitli illerde öretmenlik ve yöneticilik yapt. Silifke'de iken Müdafaa- Hukuk
Cemiyeti'ni kurdu ve Ulusal Kurtulu Sava'na katld. Daha sonra milletvekili olmu; uzun yllar Türk Dil
Kurumu'nda uzman dilci olarak çalmtr. Bu arada Ankara Dil ve Tarih Corafya Fakültesinde dersler vermitir.
1965'de Ankara'da ölmütür.

32. Besim Atalay, dil konusundaki çalmalaryla ünlü bir yazanmzd. Dilimizin tarihsel geliimini konu alan
temel ürünler vermi; Türkçe'nin kurallaryla ilgil önemli çalmalar yapmtr. Türkçenin sadelemesi ve bugünkü
duruma gelmesinde katks büyüktür. Bunun dnda, destanlar ve hikâyeler de yazmtr.
Önemli kitaptan:
nceleme: Mara Tarihi ve Corafyas (1923), Türk Dili Kurallar (1932), Türkçede Kelime Yapma Yollan
(1946), Müyessiretü'l-Ulum (Bergamal Kadri'nin grameri, 1946), Bektailik ve Edebiyat (1924), Türk
Dilinde Ekler ve Kökler (1941)
Destan: Sakarya Destan (1921), Tan Destan (1921), Onuncu Yl Destan) (1933)
Hikâye: Cönk (1931), Suna ile Çoban (1938)
Çocuk kitab: Hayvan Hikâyeleri ya da Hayvanlardan Öütler (1962)
Bunlar dnda, Divanü Lügüti't-Türk ve Kur'an- Kerimin Türkçe çevirisi gibi önemli çeviri çalmalar vardr.
54
55
ATAMAN, SAD YAVER
Yazar, halkbilimci. 1906'da Safranbolu'da dodu. stanbul Lisesi'ni, Konservatuvar' bitirdi. Öretmenlik,
Ankara Radyösû'nda memurluk, Karabük'te Belediye Bakanl yaptktan sonra istanbul Belediyesi'ne geçti.
Daha sonra istanbul Radyosu'nda görev ald; uzun bir süre halk müzii yaynlarn düzenleyerek yönetti.
14.12.1994'te stanbul'da öldü.
Çalmalarn daha çok halkbilim (folklor) alannda sürdüren yazann, halk müziimizin derlenip
düzenlenmesindeki emei büyüktür. Ayrntl incelemeleriyle, Türk halkbilimine yeni boyutlar kazandran
yazarlardan biridir.
Önemli kitaplar:
Safranbolu Düünleri, Oyun ve Türkleri (1936), Halk Sazlari ve Yerli Musikicilef (1938), Halk
Türkülerinde ve Oyunlarnda Dramatik ve Temsilî Unsurlar (1943), Köylerde Ortaoyunu ve Tiyatro (1943),
Esnaf Türküleri (1953), 100 Halk Oyunu (1975)
ATAY, CAHT
Oyun yazan. 1925,'te Çorum'da dodu, ilk ve ortaokuldan sonra, bir süre liseye devam etti; bitirmeden
ayrld. Kendi kendini yetitirdi. Köy öretmenlii, meteoroloji memurluu yapt. Ankara Radyosu için~öyunlar
yazd. imdi desinatörlük yapyor.
Atay, oyun yazarlna, ilkokulda iken sahneye çkarak yöneldi. Amac "aktör" olmakt. Bu konuda kendini
baarl görmeyince, oyunlar yazmaya balad. "Yurt Tiyatrosu" adl topluluk için yazd "Bu apka Kimin?",
"Yaasn Garsonluk" gibi oyunlar beenildi. Daha sonra yazd "Pervaneler" ve "Pusuda" oyunlaryla ünlü oyun
yazarlarmz arasna katld. Konulan, daha çok köy ve kasaba çevresinden (tarla, su, kan davas, kuraklk
vb.) seçmekte; insan-toplum-doa çatmasn sergilemektedir. Sade ve çarpc bir anlatm vardr.
Oyunlar:v

33. Pervaneler (1959), Pusuda (1961), Sahildeki Kanepe (1961), Hamdi ve Hamdi (1962), Karalarn
Memetleri (1963), Ana Hanm, Kz Hanm (1964), Sultan Gelin (1965), Krlangçlar (1966), Palabyk (1964),
Çültepe Oyunlar (1968), Pusuda (1971), Amele Hdr (1975)
Bunlardan "Pervaneler", "Sahildeki Kanepe", "Krlangçlar", "Palabyk", "Gültepe Oyunlar" kitap olarak
baslmamtr.
ATAY,FALHRIFKI
Yazar, gazeteci. 1894'te stanbul'da dodu. Rehber-i Tahsil Mektebi'nde (ilk ve ortaokul), Mercan
dadisi'nde (lisesinde) okudu; Darülfünun'un (st. Üniversitesi) edebiyat bölümünü bitirdi. Sadaret (babakanlk)
ve Dahiliye (içileri bakanl) kalemlerinde (yaz ilerinde) çalt. Birinci Dünya Sava'nda, yedeksubay olarak
Suriye cephesinde 4. Ordu Komutan Cemal Paa'nn yannda bulundu; özel kâtipliini yapt. stanbul'a dönünce,
memurluu ve yazarl bir arada sürdürdü. Arkadalaryla (Kâzm inasi Dorsan, Necmettin Sadak, Ali Naci
Karacan) Akam gazetesini çkard. Bu gazetede, "Günün Fkralar" bal altnda yazd yazlar yüzünden "idam"
istemiyle "Divan- Harb"e verildi. "nönü Zaferi"nden sonra serbest brakld. Ulusal Kurtulu Sava'm konu alan
cokun ve ateli yazlaryla tannd. Kurtulutan (1922) sonra milletvekili oldu. "Hakimiyet-i Milliye" ve "Ulus"
gazetelerinde, Atatürk. devrimlerinin savunuculuunu yapan bayazlanyla gazeteciliini de sürdürdü. Tek Parti
döneminden sonra (1950), stanbul'da kendi gazetesi Dünya'da yine Atatürkçülük ile ilgili söyleiler, anlar
yazdysa da, daha önce savunduu düüncelerin gerisine dütü. 1971'de stanbul'da öldü; Karacaahmet Mezarl'na
gömüldü.
56
57
lk yazdklan, süslü ve özentili bir anlaum özellii tayan yazarn "Mîllî Edebiyat" akmnn etkisiyle duru. canl,
akc ve etkili bir yaz diline yöneldiini görürüz. Son yazdklanyla, biçimsel bir Atatürkçülük saplantsna girerek
önceki yazdklanyla çelîse de, Atay' bu yönüyle (edebiyatmzn geliimindeki emeiyle) deerlendirmek gerekir.
Cumhuriyet döneminde yazdklanyla (an, söylei, deneme, gezi), edebiyatmzn en baarl ya/arlan arasnda yer
almtr. "Atatürk devrimlerini ve Bat uygarln savunan ülkücü bir yazar olarak toplumumuzun düüncelerine
yön vermitir." (Sadiye Akay) "Diîi arayan bir edebiyata. Atayn öncülüü, Ataçtan önce doru ufuklar
göstermitir." (Rauf Mutluay) Türkçenin bütün güzelliini kaynatran bir yaz dili kurmutur. (ükran Kurdakul)
Kitaplar:
An: Ate ve Güne (Suriye aralar, 1918), Zeytinda (1932), Atatürk'ün Bana Anlattktan (1955), Mustafa
Kemalin Mütareke Defteri (1955), Çankaya (2 cilt, 1961). Bat Yllan (1963), Atatürk'ün Hatralar (1965),
Atatürk Ne dî? (1968)
Gezi: Faist Roma, Kemalist Tiran, Kaybolmu Makedonya (1930), Deniz An (Brezilya notlan, 1931), Yeni
Rusya (1931), Moskova-Roma (1932), Bizim Akdeniz (1934), Taymis Kylan (1934), Tuna Kylan (1938),
Hind (1944), Yolcu Defteri (1946). Gezerek Gördüklerim (seçmeler 1970)
Fkra: Eski Saat (1933), Niçin Kurulamamak (1953), Çile (1955), nanç (1965), Kurtulu (1966), Bayrak
(1970)

34. Söylei, deneme: Pazar Konumalan (966)
Biyografi: Bavcrcn inklâpç (Ali Suavi'nin yaam, 1954), Babanz Atatürk (1955)
nceleme: Atatürkçülük Nedir? (1966)
Roman: Roman (1964)
ATA Y, (KîUZ
Yazar. 1934'te nebolu'da dodu. Ankara Maarif Koleji'ni, stanbul Teknik Üniversitesi naat Fakültesi'ni
bitirdi. Teknik Okul'da Devlet Mühendislik ve Mimarlk Akademisi'nde öretim üyelii yapt. 1979"da öldü.
Atay, "Tutunamayanlar" adl romannn 1970 TRT Sanat Ödülleri yarmasnda baarl saylmasnda sonra tannd.
Bundan sonra, kent yaamnn karmakln ve topluma yabanclaan aydnlanl dramn irdeleyen baka romanlar ve
hikâyeler yazd. Deiik anlatm biçimleriyle alayc bir üslûba sahip yazarn ayrntlardan çok iyi yararland
görülür.
Kitaplar:
Roman: Tutunamayanlar (2 cilt, 1971-72), Tehlikeli Oyunlar (1973)
Hikâye: Korkuyu Beklerken (1975)
Biyografi: Bir Bilim Adamnn Roman (Prof. Mustafa nan'm yaam,
1975)
Günlük: Günlük (1988)
Oyun: Oyunlarla Yaayanlar (1980)
ATILGAN, YUSUF
Yazar. 1921'de Manisa'da dodu. Manisa Ortaokulunu, Balkesir Lisesi'ni, stanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi'ni bitirdi. Ksa bir süre, Maltepe Askeri Lisesi'nde öretmenlikten sonra Manisa'ya dönerek
çiftçilikle urat. Son yllarda yeniden stanbul'a geldi; çeitli yaynevlerinde redaktörlük yapt. 9 Ekim 1989'da
stanbul'da öldü.
58
59
Atlgan, edebiyata hikâyeler yazarak girdi. "Tercüman" gazetesinin düzenlendii bir yanmada, "Nevzat
Çorum" imzal "Evdeki" hikayesiyle tannd. Ama asl ününü, kendi köyünün (Hacrahmanl) insanlarn skntl
yaamn sergiledii "Bodur Minareden Öte" adl hikâye kitabyla yapt. Daha sonra romana yönelen yazarn,
insan, ruhsal bir yabanclama ortam içinde, ayrntlar, çarmlar, bir anlk saptamalarla, ilgi çekici bir anlatm
biçimleriyle vermeye çalr.
Kitaplar:
Hikâye: Bodur Minareden Öte (1960)
Roman: Aylak Adam (1959), Anayurt Oteli (1973)
Masal: Ekmek Elden, Süt Memeden (1981)
"Aylak Adam" romanyla, 1957 Yunus Nadi Roman Yarmasnda ikincilik ödülü ald.

35. Kitaplarndan bazlar:
iir: Yllarn Sonu (1946)
Roman: Bozkurtlann Ölümü (1946), Bozkurtlar Dinliyor (1949) Deli
Kurt (1958)
nceleme, aratrma: Edirneli Nazmi (1934), Osmanl Tarihi (1949), Birgili Mehmet Efendi Bibliyografyas
(1966), Ebussuut Bibliyografyas (1967), Oruç Be Tarihi (1973) vb.
ATLLÂ, OSMAN
ATSIZ, NHAL
Yazar. 1905'te stanbul'da dodu. stanbul Sultanisi'nde (lisesinde), Yüksek Öretmen Okulu Türk Dili ve
Edebiyat Bölümünde okudu. Türkiyat Enstitüsü'nde bir yl asistanlk, Malatya Ortaokulu'nda, Edirne
Lisesi'nde öretmenlik yapt. Yazd rkçlk ve turanclk konulu iirlerinden dolay tutukland. Daha sonra
Haydarpaa Lisesi'nde yeniden öretmenlie döndü. stanbul Süleymaniye Kütüphanesi Tasnif Komisyonu
üyeliinden emekli oldu. 1975'te öldü.
Atsz, edebiyata hece ölçüsüyle yazd iirlerle girdi. Daha sonra, konularn eski Türk tarihinden alan; rkçlk
ve turanclk "tez"lerine dayanan roman türüne yöneldi. Bunlar dnda, edebiyat tarihi, kaynakça
(bibliyografya) ile ilgili önemli çalmalar yapt, "Atsz", "Orkun", "Öüken" gibi rkçlk yan ar basan dergiler
çkard.
air. 1922de Afyon'da dodu. Gedik Ahmet Paa lkokulu'nu, Afyon Lisesi'ni bitirdi. Bir süre Afyon
Halkevi'nde çalt. Daha sonra Ankara'ya tand. Ülkü dergisi yazmanlnda, Türk Dil Kurumu'nda, Ankara
Üniversitesi Basmevi teknik müdürlüünde, Tafta Bakanl yaynlar müdürlüünde memur olarak bulundu.
1965-69 döneminde Afyon'dan milletvekili seçildi. Sanayi ve Teknoloji Bakanl ve Kültür Bakanl
danmanlndan sonra emekli oldu. 1978'de Ankara'da öldü.
Osman Atillâ, halk iir geleneine bal bir airimizdir. Yurt ve doa sevgisini ileyen iirleriyle tannmtr. Yaln,
akc bir söyleyie sahiptir.
Kitaplar:
iir: naz Köyü Eitmeni Hasan Koçak'n Türküsü (1945), Sabahleyin (1950), Güpegündüz (1956), Batanbaa
(1959), Gözlerimin Söylettii (1975)
Seçki (antoloji): Memleket iirleri (1958), Afyonkarahisar Türküleri (1957), Türk Kahramanlk iirleri
Antolojisi (1975)
60
61