1. “ÑÓÐÀËÖÀÃ×ÄÛÍ ÑÓÐÀËÖÀÕÓÉà ÄÝÌÆÈÕ
ÀÐÃÀ ǯÉÍ ÕªÃÆÈË”
ÁÑØÓß, ÆÀÉÊÀ-ãèéí õàìòàðñàí òºñºë
ÕÈ×ÝÝËÄ
ÌÎÍÈÒÎÐÈÍÃ ÕÈÉÕ
ǪÂ˪ÌÆ
Çîõèîã÷èéí ýðõèéã Ìîíãîë Óëñûí Áîëîâñðîë, Ñî¸ë, Øèíæëýõ
Óõààíû ßàì, ßïîíû Îëîí Óëñûí Õàìòûí Àæèëëàãààíû
áàéãóóëëàãà ýäýëíý. Çîõèîã÷èéí çºâøººðºëã¿éãýýð õýâëýõ,
îëøðóóëàõûã õîðèãëîíî.
2009 îí

2. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÑÀÍ ÁÀÃ:
Øàãäàðñ¿ðýíãèéí ÑÀÉÍÁÈËÝÃ ÁÓÁÑÒÕÒ-èéí õèìèéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í
Íàöàãäîðæèéí ÎÞÓÍÃÝÐÝË 45-ð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð
Áàäàìæàâûí ÇÎËÇÀßÀ ÌÇÁÀÇÒ-èéí ìýäýýëýë ç¿éí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í
Äàìäèíñ¿ðýíãèéí ÝÍÕÒÓßÀ “Ñýòãýìæ” öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð
Ãîìîîãèéí ÍÀÐÀÍÃÝÐÝË “Ñýòãýìæ” öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð
Áàäàìñ¿ìáýðýëèéí ÁÀÒÖÝÖÝÃ ÁÓÁÑÒÕÒ-èéí õèìèéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í
Ýðäýíèéí ×ÎÉѯÐÝÍ ÌÁÀÇÒ-èéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í
Áààòàðûí ÁÀßÐ×ÈÌÝà ÁÁÀÇÒ-èéí “Õ¿í-Îð÷èí” àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í
Î÷èðõóÿãèéí ×ÓËÓÓÍÖÝÖÝà ÁÁÀÇÒ-èéí áàãà àíãèéí ìàòåìàòèêèéí àæëûí õýñãèéí àõëàã÷
Öýäýíõ¿¿ãèéí ÁÓÉÄÀÍÁÀÀÒÀÐ 97-ð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð
Ïýëæèäèéí ËÕÀÃÂÀѯÐÝÍ ÁÓÁÑÒÕÒ-èéí ôèçèêèéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í
Õÿíàí òîõèîëäóóëñàí:
Øàãäàðñ¿ðýíãèéí ÑÀÉÍÁÈËÝÃ ÁÓÁÑÒÕÒ-èéí õèìèéí àæëûí õýñãèéí ãèø¿¿í
Íàöàãäîðæèéí ÎÞÓÍÃÝÐÝË 45-ð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð
Ǻâëºõ:
Íýðýíäîîãèéí ÍÝÐÃ¯É ÁÑØÓß-íû Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ãàçðûí àõëàõ ìýðãýæèëòýí
Òåõíèêèéí ðåäàêòîð:
Ãîìîîãèéí ÍÀÐÀÍÃÝÐÝË “Ñýòãýìæ” öîãöîëáîð ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð
Ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéã áîëîâñðóóëñàí áàãèéí ç¿ãýýñ ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã ñàéæðóóëàõàä áîëîí
àíõíû ìîíèòîðèíãèéí çààâàð÷èëàãààã áîëîâñðóóëàí ãàðãàõàä õàìòðàí ç¿òãýæ, ã¿í òóñëàëöàà
¿ç¿¿ëñýí àæëûí õýñãèéí àõëàã÷, ãèø¿¿ä áîëîí åðºíõèé áîëîâñðîëûí çàãâàð ñóðãóóëèéí çàõèðàë,
ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿äýä ã¿í òàëàðõàæ áóéãàà èëýðõèéëüå.
Õýâëýëèéí õóóäàñ: 10 õ.õ
Õýâëýñýí òîî: 1200 ø
ISBN:
“̺íõèéí ¯ñýã Ãðóïï“ ÕÕÊ-ä õýâëýâ.
2

3. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
ÀÃÓÓËÃÀ
ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÁÀÐ 4
ªÌͪÒÃªË 5
ÍÝÃ. ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÌÎÍÈÒÎÐÈÍà 6
1.1 Ìîíèòîðèíãèéí òóõàé åðºíõèé îéëãîëò 6
1.2 Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿é 9
1.3 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ¿å øàò 13
1.3.1 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ áýëòãýë ¿å 13
1.3.2 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ÿâóóëàõ ¿å - Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà
õèéõ àðãà ç¿é 15
1.3.3 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëò õèéõ ¿å 32
ÕΨÐ. ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÌÎÍÈÒÎÐÈÍà ÕÈÉÕÝÄ ÕÝÐÝÃËÝÕ ¯ÍÝËÃÝÝÍÈÉ ÕÓÓÄÀÑ 41
2.1 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõýä õýðýãëýñýí ¿íýëãýýíèé õóóäàñíû òóõàé 41
2.2 Õè÷ýýë çààõ áàãøèéí õºòëºõ õóóäàñ 45
2.3 Õè÷ýýë àæèãëàã÷èéí õºòëºõ õóóäàñ 52
2.4 Ñóðãàëòûí ìåíåæåðèéí õºòëºõ õóóäàñ 62
2.5 Áîëîâñðîë, ñî¸ëûí ãàçðûí ìýðãýæèëòíèé õºòëºõ õóóäàñ 69
ÍÝÐ ÒÎÌܨÎÍÛ ÒÀÉËÁÀÐ 70
ÍÎÌ Ç¯É 72
ÕÀÂÑÐÀËÒ 73
3

4. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÁÀÐ
ÁÑØÓß Áîëîâñðîë Ñî¸ë Øèíæëýõ Óõààíû ßàì
ÆÀÉÊÀ ßïîíû îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà
ÁÕ Áîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýí
ÁÑà Áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçàð
ÌÓÈÑ Ìîíãîë Óëñûí Èõ Ñóðãóóëü
ÌÓÁÈÑ Ìîíãîë Óëñûí Áîëîâñðîëûí Èõ Ñóðãóóëü
ÁÓÁÑÒÕÒ Áàéãàëèéí Óõààíû Áîëîâñðîëûí Ñîðèë Òóðøèëòûí Õºãæëèéí Òºâ
ÌÇÁÀÇÒ Ìýäýýëýë Ç¿éí Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ
ÌÁÀÇÒ Ìàòåìàòèêèéí Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ
ÁÁÀÇÒ Áàãà Áîëîâñðîëûí Àðãà Ç¿éí Òºâ
ÅÁÑ Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü
4

5. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
ªÌͪÒêË
Ìîíãîë Óëñûí áîëîâñðîëûí õºãæèë, ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëèéí ýíý îíöãîé ¿åèéí áîäëîãî, ¿éë
àæèëëàãàà íü áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã áîäèò àæèë õýðýã áîëãîí õýðýãæ¿¿ëýõýä
÷èãëýæ áàéíà. Ýíý àæèë íü òàíõèìûí áîëîí òàíõèìûí áóñ ñóðãàëòûã óäèðäàí ÷èãë¿¿ëæ, çîõèîí
áàéãóóëæ áóé áàãøèéí àðãà ç¿é, óð ÷àäâàðòàé øóóä õîëáîîòîé áîëîõûã áîëîâñðîëûí óäèðäëàãûí
ò¿âøèí á¿ðä áàãø, àæèëòíóóä á¿ðýí îéëãîæ áàéãàà áèëýý.
ÅÁÑ-èéã 12 æèëèéí òîãòîëöîîíä øèëæ¿¿ëýõ çîðèëòûí õýðýãæèëò, ¿ð ä¿í íü áàãø íàðûí ìýðãýæèë,
àðãà ç¿éí ò¿âøèíãýýñ øóóä õàìààðàõ òóë ÁÑØÓß, ÆÀÉÊÀ-ààñ õàìòðàí 2007-2009 îíä ÌÓÈÑ áîëîí
ÌÓÁÈÑ-èéí äýðãýäýõ äèäàêòèê, ñóðãàëò, ñóäàëãààíû 4 òºâèéã ò¿øèãëýí Óëààíáààòàð õîò, Äîðíîä,
Ñýëýíãý àéìãèéí òóñ á¿ð 3, íèéò 9 çàãâàð ñóðãóóëü äýýð “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà
ç¿éí õºãæèë” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëñýí áèëýý. Ýíý òºñºë íü áàãø íýãæ áîëîí ýýëæèò õè÷ýýëýý òºëºâëºõ,
çîõèîí áàéãóóëàõ, îíîøëîõ àðãà ç¿éä õóâü íýìýð îðóóëàõ, ñóðàëöàã÷äûí áèå äààí ñóðàëöàõ ÷àäâàðûã
èëð¿¿ëýí õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã íýýõ çîðèëãîîð 8 õè÷ýýëýýð 25 àðãà ç¿éí çºâëºìæèéã áîëîâñðóóëàí
áîäèò õè÷ýýë¿¿ä äýýð òóðøèæ ñàéæðóóëàí áàãø íàðûí ãàðò õ¿ðãýýä áàéãàà þì.
Áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí ¿íýëãýý íü õóâü õ¿íèé ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõýý ýäëýõ, ÷àíàðòàé àìüäðàõ
èðãýíèé ýðýëò õýðýãöýýã áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýíèé íèéë¿¿ëýëòýýð õýðõýí õàíãàæ áàéãààã
òîäîðõîéëîõ íèéëìýë ¿éë ÿâö áºãººä õºíäëºíãèéí áîëîí ººðèéí ¿íýëãýýíèé îíîâ÷òîé ø¿òýëöýýã
õàíãàñàí áàéõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Ýíýõ¿¿ ¿íýëãýýíèé çîðèëãîîñ õàìààð÷ òóõàéí òîõèîëäîë
á¿ðä íèéöñýí õÿíàëò, øèíæèëãýý (monitoring), ñóðëàãûí àìæèëòûí ¿íýëãýý (learning achivement
study), àóäèò (audut), òîõèðöûí (validity) çýðýã ¿íýëãýýíèé îëîí çàãâàðûã àøèãëàäàã áèëýý.
Õàðèí áèä ÅÁÑ-èéí õè÷ýýë ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ÷àíàðûí ¿íýëãýý õèéæ áîëîõ ýäãýýð îëîí
òºðëèéí àðãààñ õºíäëºíãèéí áîëîí ººðèéí ¿íýëãýýíèé îíîâ÷òîé ø¿òýëöýýã õàíãàñàí áàéõ øààðäëàãûí
¿¿äíýýñ ìîíèòîðèíã õèéõ àðãûã ñîíãîí àâ÷, ýíý àðãûí õ¿ðýýíä òàíèí ìýäýõ¿éí êîíñòðóêòèâ áîëîí
ñîöèàëü îíîëûí çàð÷èìä ¿íäýñëýñýí õè÷ýýëèéí ñóäàëãààã òóðøèæ õýðýãæ¿¿ëñýí áèëýý.
Èéíõ¿¿ õè÷ýýëä îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí ¿íäýñòýé õàíäàæ, ò¿¿íèéã ñóäëàõ íü ñóðãàëòûí ¿ð ä¿íã
äýýøë¿¿ëýõ, áàãø áîëîí ñóðàëöàã÷äûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷óõàë õóâü íýìýðòýé áîëîõûã áèä òºñëèéí
õýðýãæèõ ÿâöàä òîãòîîñîí þì.
Ýíýõ¿¿ øèíýëýã àðãûã íýâòð¿¿ëýõèéí òóëä áèä àíõ òóðøèëòûí ÿâöàä õýðýãëýæ áàéñàí ¿íýëãýýíèé
õóóäàñòàé õýðõýí àæèëëàõ òàëààð çàãâàð ñóðãóóëèóäàä “Ìîíèòîðèíãèéí çààâàð÷èëãàà” ãàðãàí
ºã÷ áàéñàí áà 3 æèëèéí òóðø õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéñýí òóðøëàãàäàà òóëãóóðëàí “Õè÷ýýëä
ìîíèòîðèíã õèéõ çºâëºìæ”-èéã áîëîâñðóóëàí óíøèã÷ Òàíä õ¿ðãýæ áàéíà.
Ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéã óíøèæ ñóäàëñàíààð Òà á¿õýí ººðèéí ñóðãóóëèéí áàãø, ñóðàã÷äûí áàãøëàõóé
áîëîí ñóðàëöàõóéã õºãæ¿¿ëæ óëìààð ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààãàà ÷àíàðæóóëàõàä äºõºì áîëîõóéö
õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ò¿¿í äîòðîî õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà ç¿éí íýãýí õóâèëáàðòàé
òàíèëöàõ áºãººä áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëýí ñóðãàëòûã òºëºâëºõ, çîõèîí áàéãóóëæ
¿íýëýõýä òàíü äºõºì áîëíî ãýäýãò áèä íàéäàæ áàéíà.
Ä.ÝÍÕÒÓßÀ
Ìîíèòîðèíãèéí àæëûí õýñãèéí
àõëàã÷, Ñýòãýìæ öîãöîëáîð
ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð
5

6. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
ÍÝÃ. ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÌÎÍÈÒÎÐÈÍÃ
Áèä ýíýõ¿¿ çºâëºì溺ð ãóðâàí æèë ¿ðãýëæèëñýí “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí
õºãæèë” òºñëèéí ¿ð ä¿íä åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ åðºíõèé
àðãà ç¿éã òàíèëöóóëæ áàéãàà áèëýý. ¯¿íèé òóëä “ìîíèòîðèíã” ãýäýã ¿ãèéí óòãà, “ìîíèòîðèíã
õèéõ” ãýäãèéí äîîð õèéãääýã ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé òîäðóóëàõûã õè÷ýýñýí áºãººä óëìààð
òóðøèëò ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íäýý ¿íäýñëýí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿éí íýãýí õóâèëáàðûã
áîëîâñðóóëñàí áèëýý. Èíãýýä òà á¿õýí ýíýõ¿¿ á¿ëãèéí 1.1 äýä á¿ëãýýñ ìîíèòîðèíãèéí òóõàé
åðºíõèé îéëãîëò, 1.2 äýä á¿ëãýýñ ÅÁÑ-èéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿é áà 1.3 äýä á¿ëãýýñ
õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ¿å øàòûí òàëààð äýëãýð¿¿ëæ òàíèëöàíà óó.
1.1. Ìîíèòîðèíãèéí òóõàé åðºíõèé îéëãîëò
Ìîíãîë áîëîí àíãëè ¿ãèéí óòãûí òîëü áè÷èãò “ìîíèòîðèíã”, “ìîíèòîðèíã õèéõ” ãýäãèéã äàðààõ
áàéäëààð òàéëáàðëàñàí áàéäàã áºãººä õÿíàëò-øèíæèëãýý, ¿íýëãýý ãýæ îð÷óóëàí õýðýãëýõ ÿâäàë
ò¿ãýýìýë áàéíà.
Îêñôîðä Ìîíñóäàð Àíãëè – Ìîíãîë òîëü áè÷èã:
monitoring (noun) – 1 (by person) õÿíàëò, àæèãëàëò; careful ~ for problems àñóóäëûã ÷àíä
àæèãëàõ / õÿíàõ, 2 õÿíàõ
to monitor (verb) - õÿíàõ, àæèãëàõ
Ä. Àëòàíãýðýë “Àíãëè-Ìîíãîë òîëü áè÷èã:
to monitor (verb) – øàëãàõ, õÿíàõ, àæèãëàõ
Cambridge. International dictionary of English:
to monitor (verb) - to watch something carefully for a period of time in order to discover
something about it. - òîäîðõîé õóãàöààíä ÿìàð íýãýí ç¿éëèéí òàëààð èë¿¿ èõèéã îëæ
ìýäýõèéí òóëä ò¿¿íèéã àíõààðàëòàéãààð àæèãëàõ
Longman dictionary:
to monitor (verb) - to carefully watch and check a situation in order to see how it
changes or progresses over a period of time. - òîäîðõîé õóãàöààíä íºõöºë áàéäëûí
õýðõýí ººð÷ëºãäºæ áàéãàà ýñâýë õºãæèæ äýâøèæ áóéã îéëãîæ ìýäýõèéí òóëä ò¿¿íèéã
àíõààðàëòàéãààð àæèãëàõ, õÿíàõ
http://dictionary.reference.com/browse/monitoring
monitoring (noun) - the act of observing something (and sometimes keeping a record of
it) - ßìàð íýãýí ç¿éëèéã àæèãëàõ, òýìäýãëýë õºòëºõ ¿éë ÿâö
to monitor - watch, observe, or check closely or continuously - àíõààðàëòàé, òàñðàëòã¿éãýýð
õàðàõ, àæèãëàõ, õÿíàõ, øàëãàõ
Èéíõ¿¿ áèä “ìîíèòîðèíã” ãýäãèéã “õÿíàëò, øèíæèëãýý, ¿íýëãýý” ãýñýí îéëãîëòûí õ¿ðýýíä àâ÷
¿çñýí áà “ìîíèòîðèíã õèéõ” ãýäãèéã:
“¯éë ÿâöûã á¿õýëä íü áóþó ò¿¿íèé ¿å øàòóóäûã òîäîðõîé èíäèêàòîð, ¿ç¿¿ëýëò õýðýãëýí
àëü áîëîõ òàñðàëòã¿é ìºðäºí àæèãëàæ, äýëãýðýíã¿é ìýäýý áàðèìò öóãëóóëàí çàäëàí
6

7. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã
øèíæèëãýý õèéæ, òýðõ¿¿ ¿éë ÿâöûã ñàéæðóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà” õýìýýí òîäîðõîéëæ áàéíà.
Õÿíàëò–øèíæèëãýý íü íýã òàëààñ àëèâàà ¿éë ÿâöûã ãàäíààñ àæèãëàæ çîõèöóóëàõ, ò¿¿íèé
ìºðººð àðãà õýìæýý àâàõ ñàéæðóóëàõ òàëààð çºâëºìæëºõ çîðèëãûí ¿¿äíýýñ øèíæëýõ óõààíû
¿íäýñëýëòýé, òóñãàéëàí áîëîâñðóóëñàí àðãà÷ëàëûí äàãóó áàéíãà ýñâýë, òîäîðõîé äàâòàìæòàéãààð
õèéäýã ¿íýëãýý, ¿éë ÿâöûí òîäîðõîé ¿å øàòûã ä¿ãíýõ ¿éë àæèëëàãàà þì. ͺ㺺 òàëààñ, ¿ð ä¿íãýý
çîðèëãîòîéãîî õàðüöóóëæ, òóõàéí ¿éë ÿâöûã ¿å øàò á¿ðò íü óëàì áîëîâñðîíãóé áîëãîæ íàðèéñãàõ
öîãö ¿éë àæèëëàãàà ãýæ áîëîõ þì. Ýíý àãóóëãààðàà õÿíàëò-øèíæèëãýý íü ÷àíàðûí ¿íýëãýýíèé
òîãòîëöîîíû íýã òºðºë þì [1].
Èéìä àëü ÷ ñàëáàðò òîäîðõîé çîðèëãûí äîð ÿìàð ÷ ÷èãëýëýýð ìîíèòîðèíã õèéæ áîëîõ þì.
Òóõàéëáàë, Áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðò óñíû ÷àíàðûã ¿íýëýõ ÷èãëýëýýð; áîëîâñðîëûí ñàëáàðò ò¿¿íèé
ò¿âøèí á¿ðò (áàãà, äóíä, èõ äýýä, ìýðãýæëèéí áà áóñàä) ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã
áàéãóóëëàãóóäûí (Áîëîâñðîëûí õ¿ðýýëýí, ÅÁÑ, èõ äýýä ñóðãóóëü ãýõ ìýò) ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð,
ñóðãàëòûí òåõíîëîãèéí ãîðèì ãýõ ìýò ÷èãëýëýýð ìîíèòîðèíã õèéæ áîëíî.
Òóõàéí ñàëáàðò ìîíèòîðèíãèéã çîõèîí áàéãóóëàõäàà òýð ñàëáàð äàõü ìîíèòîðèíã õèéõ õýðýãöýý
øààðäëàãàä òóëãóóðëàí õàìðàõ õ¿ðýý, çîðèëãî çîðèëòîî òîäîðõîéëæ, ò¿¿íä õ¿ðýõ àðãà çàì,
õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà çýðãèéã íàðèéí òºëºâëºõ íü ç¿éòýé. Èíãýõäýý áàéãàà íººö áîëîëöîîãîî
(õ¿íèé íººöèéí, ñàíõ¿¿ãèéí ãýõ ìýò) çàéëøã¿é õàðãàëçàí ¿çýõ øààðäëàãàòàé þì. Ìîíèòîðèíã
õèéõ ¿éë ÿâöûã åðºíõèéëºí 1.1.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷ýýð ¿ç¿¿ëëýý.
1.1.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷
Mîíèòîðèíã õèéõ ¿éë ÿâöûí á¿ä¿¿â÷
,
,
,
,
,
,
,
7

8. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
Äýýðõ á¿ä¿¿â÷ýýñ õàðàõàä ìîíèòîðèíã õèéíý ãýäýã íü õýä õýäýí ¿å øàò á¿õèé ¿éë àæèëëàãàà
áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Íýã ¿å øàòàä àëäàà ãàðâàë ýöñèéí ¿ð ä¿íä ñºð㺺ð íºëººëäºã. Åð íü
ìîíèòîðèíã õèéõýä õàìãèéí ÷óõàë ¿éë àæèëëàãàà íü áàòàëãààòàé, áàðèìòæóóëñàí ìýäýýëýë îëæ
àâàõ ÿâäàë þì. Èéìä õýðýãòýé áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëýõäýý ìýäýýëýë öóãëóóëàõ ñóäàëãààíû àðãóóäûã
äàíãààð íü áîëîí õîñëóóëàí õýðýãëýõ çàìààð çºâ çîõèñòîé àøèãëàæ, ñèñòåìòýé ÿâóóëàõ íü ÷óõàë
áºãººä ìîíèòîðèíãèéí õóóäàñ áîëîí áóñàä ýõ ¿¿ñâýðèéã àøèãëàí áàðèìòæóóëæ àâíà.
Ñóäàëãààíä àøèãëàõ ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã áîëîâñðóóëàõäàà äàðààõ åðºíõèé øàëãóóðûã
áàðèìòëàõ íü ç¿éòýé.
 Ìîíèòîðèíã õèéõ õýðýãöýý, øààðäëàãà, ñîíèðõîëä íèéöñýí áàéõ
 ¯éë ÿâöûí òóõàéí ¿å øàòäàà òîõèðñîí, îíîâ÷òîé áàéõ
 Èëð¿¿ëýõèéã õ¿ñýæ áóé ç¿éëýý îíîâ÷òîé òîìü¸îëñîí áàéõ
 ¯íýëãýý õèéõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéã îíîâ÷òîé òîîöñîí áàéõ
 Øààðäëàãàòàé ìýäýý áàðèìòûã õàíãàëòòàé öóãëóóëæ áîëîõóéö áàéõ
 Öóãëóóëñàí ìýäýý áàðèìòäàà àíàëèç õèéõ àðãà ç¿éãýý ìîíèòîðèíãèéí çîðèëãîî õàíãàõóéöààð
ñîíãîõ, áîëîâñðóóëàõ
 ¯ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëòûã õèéõäýý òîîí áà ÷àíàðûí àíàëèçûí ¿ð ä¿íã õàðüöóóëàí õÿíàõ
áîëîìæòîé áàéõààð àðãà ç¿éãýý ñîíãîõ
Ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íã äàðààõ áèå áèåäýý ýðýìáýëýãäýõ ¿ð ä¿íãèéí áàãöààð òîäîðõîéëæ áîëíî.
¯¿íä:
Øóóä ¿ð ä¿í: ¯éë àæèëëàãàà á¿ðèéí òîäîðõîé ¿ð ä¿í (áîãèíî õóãàöààíû)
Äàì ¿ð ä¿í: Áàãö ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä ãàðàõ åðºíõèé ¿ð ä¿í
ͺ뺺ò ¿ð ä¿í: Õºãæëèéí õýðýãöýý, çîðèëãî õàíãàõàä á¿õ ¿éë àæèëëàãààíû åðºíõèé ¿ð ä¿íãèéí
¿ç¿¿ëýõ íºëºº (óðò õóãàöààíû)
Èíãýýä òà á¿õýí ÅÁÑ-èéí õè÷ýýëä õýðõýí ìîíèòîðèíã õèéõ òàëààð äàðààõ äýä á¿ëãýýñ óíøèæ
òàíèëöàíà óó.
8

9. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã
1.2. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿é
Áèä ºìíºõ äýä á¿ëýãò ìîíèòîðèíã ãýæ ÿìàð óòãàòàé ¿ã áîëîõ òóõàé áîëîí àëèâàà ¿éë àæèëëàãààíä
ìîíèòîðèíã õèéõ åðºíõèé îéëãîëò, ¿íäñýí àëõìóóäûí òóõàé ºã¿¿ëñýí áèëýý. Õàðèí ýíý á¿ëýãò áèä
ººðñäèéí äýâø¿¿ëæ áóé åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ àðãà ç¿éí
òàëààð Òàíä òîâ÷ òàíèëöóóëàõ áîëíî.
Ìîíèòîðèíã ãýäãèéã “õÿíàëò-øèíæèëãýý-¿íýëãýý” õýìýýí îéëãîâîë õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ
¿éëèéã áèä õýðõýí îéëãîõ âý? Ìýäýýæ ýíä îëîí õóâèëáàð áàéæ áîëîõ áºãººä òóõàéí õè÷ýýëèéã
¿íýëýõýä ÿìàð çîðèëãîîð, þóã, õýí, ÿàæ èëð¿¿ëýõ âý? ãýñýí àñóóëò óðãàí ãàðíà. Ýíý àñóóäàëä:
 ñóðãàëòûí óäèðäëàãà ìåíåæìåíòèéí òàëààñ íü,
 òîäîðõîé “ïðåäìåò” áóþó êóðñ õè÷ýýëèéí ñòàíäàðò, àãóóëãûí çîõèñòîé áàéäàë, õýðýãæèëòèéí
òàëààñ íü
 ñóðãàëòûí ìàòåðèàëëàã, ¿éëèéí, ñýòãýë ç¿éí îð÷èí òàëààñ íü,
 íýãæ áîëîí ýýëæèò õè÷ýýë äýýð ÿâàãäàõ ñóðãàõ, ñóðàõ ïðîöåññûí ¿éë ÿâöàä øèíæèëãýý õèéõ
ãýõ ìýòýýð îëîí òàëààñ õàíäàæ áîëîõ þì.
ÁÑØÓß áà ÆÀÉÊÀ áàéãóóëëàãûí õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñýí “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà
ç¿éí õºãæèë” òºñëèéí õ¿ðýýíä äýýðõ àñóóäàëä ñóðàã÷èéí ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæñýí áàãøëàõ
àðãà ç¿éí øèíý÷ëýë, õºãæèë ò¿¿íèéã á¿òýýõ àðãà ç¿é òàëààñ íü ñóäàëæ, çºâºë㺺 ºãºõºä ÷èãëýæ
áàéñàí þì. Èéì ó÷ðààñ áèä õè÷ýýëä (ÅÁÑ-èéí) ìîíèòîðèíã õèéõ ¿éë àæèëëàãààã “õè÷ýýëèéí
ìîíèòîðèíã” ãýäýã íýð òîìü¸îíû äîð àâ÷ ¿çýí äàðààõ áàéäëààð îéëãîæ, òóðøèëò õè÷ýýë¿¿ääýý
õýðýãæ¿¿ëñýí áîëíî.
“Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã” ãýäãèéã åðºíõèéä íü áàãøëàõóé áîëîí ñóðàëöàõóéä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ,
ñàéí õè÷ýýëèéí øèíýëýã àðãà ç¿éã á¿òýýõ çîðèëãîîð çîõèîí áàéãóóëàãäàæ áóé òîäîðõîé ¿å øàò
á¿õèé íàðèéí íèéëìýë ¿éë õýìýýí îéëãîæ áîëíî. Ýíý íü “õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ áýëòãýë ¿å”,
“õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ÿâóóëàõ ¿å”, “õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí ¿ð ä¿íãèéí áîëîâñðóóëàëòûã
õèéæ ä¿ãíýëò ãàðãàõ ¿å” ãýñýí ¿íäñýí ãóðâàí ¿å øàòààñ á¿ðäýõ äèíàìèê òîãòîëöîî õýìýýí áèä
¿çñýí þì. Õè÷ýýëä ìîíèòîðèíã õèéõ ¿éë, ¿éëèéí àëõìûã åðºíõèéëæ 1.2.2 äóãààð á¿ä¿¿â÷èä, õàðèí
ýíýõ¿¿ ¿éëèéã ìîíèòîðèíã õèéõ ¿éë ÿâöûí á¿ä¿¿â÷òýé (1.1.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷) òààöóóëàí 1.2.1 ä¿ãýýð
á¿ä¿¿â÷ýýð ¿ç¿¿ëëýý.
9

10. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
1.2.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷
,
.
,
,
,
,
.
,
,
,
,
,
,
,
ºã÷
,
,
,
,
,
.
,
:
:
:
,
.
)
(
,
III
II
I
10

11. 1.2.2 äóãààð á¿ä¿¿â÷
1.2.1
,
I ,
II
:
.
III
,
,
11
Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã

12. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí õàìðàõ õ¿ðýý íü çîðèëãî, çîðèëòîîñîî õàìààðàí ººð áàéæ áîëîõ þì.
Òóõàéëáàë, òîäîðõîé ìýðãýæëèéí áàãø íàðûí ººðñäèéí ñàíàà÷ëàãààð öîìõîí õ¿ðýýíä õèéãäýõ
ìîíèòîðèíã áàéõààñ ãàäíà, òîäîðõîé íýã ñóðãóóëèéí õ¿ðýýíä, õýä õýäýí ñóðãóóëèéí õ¿ðýýíä
(ä¿¿ðýã äîòðîî, ä¿¿ðýã õîîðîíä ãýõ ìýò), òîäîðõîé àéìãèéí õýìæýýíä ýñâýë ¿íäýñíèé õýìæýýíä
ìîíèòîðèíãèéã çîõèîí áàéãóóëæ áîëíî.
Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ çîõèîí áàéãóóëàëòûí ò¿âøèí
1.2.1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò
¯éë àæèëëàãààã óäèðäàí
Õàìðàõ õ¿ðýý Çîðèëãî, çîðèëò
÷èãë¿¿ëýã÷
Òîäîðõîé íýã – ªºðèéí ñóðãóóëèéí áàãø íàðûí áàãøëàõóé
ñóðãóóëèéí áîëîí ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã õºãæ¿¿ëýõ
õ¿ðýýíä – Áàãø íàðûí õàìòûí ¿éë àæèëëàãààã
Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, Çààõ
(Èõýâ÷ëýí ñàéæðóóëàõ, äýìæèõ
àðãûí íýãäýë
ñóðãóóëèéí – Çàëóó áîëîâñîí õ¿÷íèéã õè÷ýýëèéí àíàëèç,
á¿õ áàãø íàð ñóäàëãàà õèéõ àðãà ÷àäâàðò ñóðãàõ
õàìðàãäàíà) – Çàãâàð ñóðãóóëü áîëîõ ãýõ ìýò.
– ªºðèéí ñóðãóóëü áîëîí áóñàä ñóðãóóëèéí
Ä¿¿ðýã, ñóìûí áàãø íàðûí áàãøëàõóé áîëîõ ñóðàëöàã÷äûí
õ¿ðýýíä ñóðàëöàõóéí õºãæèëä äýìæëýã áîëîõ
Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà,
(1 áàãò èõýâ÷ëýí – Ñóðãóóëèóäûí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ,
àéìàã, ä¿¿ðãèéí ñóðãàëò
èæèë ìýðãýæëèéí òóðøëàãà ñîëèëöîõ
õàðèóöñàí ìýðãýæèëòí¿¿ä
áàãø íàð – Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ
õàìðàãäàíà) ÷àäâàðòàé á¿òýýë÷ áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ
– Çàãâàð ä¿¿ðýã, ñóì áîëîõ ãýõ ìýò.
– Íèéñëýë, àéìãèéí ñóðãóóëèéí áàãø íàðûí
Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà,
áàãøëàõóéä äýìæëýã áîëîõ, ñóðãóóëèóäûí
ä¿¿ðãèéí ñóðãàëò õàðèóöñàí
Íèéñëýë, àéìãèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ,
ìýðãýæèëòýí, íèéñëýë,
õ¿ðýýíä òóðøëàãà ñîëèëöîõ
àéìãèéí Áîëîâñðîëûí
– Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí õýðýãæèëòýä õÿíàëò
ãàçðûí ìýðãýæèëòí¿¿ä
òàâèõ ãýõ ìýò.
ßàì àãåíòëàãóóä, ýðäýì
Óëñ ¿íäýñíèé øèíæèëãýý, ñóðãàëòûí
Áîëîâñðîëûí ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ
õýìæýýíä áàéãóóëëàãóóä (ÁÑØÓß, ÁÕ ãýõ
ìýò)
Äýýðõ õ¿ñíýãò (1.2.1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò)-ýýñ õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéã øàò àõèñàí òîäîðõîé
ò¿âøèíã¿¿äýä çîõèîí áàéãóóëæ áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. Õàðèí òóõàéí ò¿âøèí á¿ðò õýí, þóã,
ÿàæ õèéõ âý? ãýñýí àñóóäàë óðãàí ãàðàõ áºãººä þóíû ºìíº òîäîðõîé íýã ñóðãóóëèéí ò¿âøèíä ýíý
àñóóäëûã øèéäâýðëýõ íü ç¿éòýé þì.
Áèä ãóðâàí æèëèéí òóðø ¿ðãýëæèëñýí òóðøèëò ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä 9 çàãâàð ñóðãóóëü äýýð òóðøèëò
õè÷ýýëèéã çîõèîí áàéãóóëñàí òóðøëàãàäàà ¿íäýñëýí äýýðõ àñóóäëûã øèéäâýðëýí ñóðãóóëèéí
ò¿âøèíä õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ººðñäèéí õóâèëáàðûã äýâø¿¿ëæ áàéíà. Ýíý òóõàé äàðààõ
äýä á¿ëã¿¿äýýñ äýëãýð¿¿ëýí óíøèæ òàíèëöàíà óó.
12

13. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã
1.3. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ¿å øàòóóä
1.3.1. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ áýëòãýë ¿å
Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ äýýðõ òîãòîëöîîò ¿éëèéí íýãä¿ãýýð ¿å øàò íü “õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã
õèéõ áýëòãýë ¿å” þì. Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààã ã¿éöýòãýõýä õýí, þóã, ÿàæ õèéõ âý ãýñýí àñóóäëûã
áèä øèéäâýðëýõäýý ÆÀÉÊÀ áà ÁÑØÓß-íààñ õàìòðàí òºñëèéí çîðèëãî áîëîîä ýöñèéí ¿ð ä¿íã
òîîöîõòîé õîëáîîòîé àâ÷ áàéñàí òàíäàõ ñóäàëãààíóóäûí çîðèëãî, ÿâö, ¿ð ä¿í (ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû
õ¿ðýýíä áàãø, ñóðàã÷äààñ àâ÷ áàéñàí àñóóëãà ñóäàëãààã õàâñðàëòààñ õàðíà óó.) áîëîîä ãóðâàí
æèëèéí òóðøèëò ñóäàëãààíû ÿâöàä õóðèìòëóóëñàí òóðøëàãàäàà ¿íäýñëýñýí áèëýý. Èíãýýä ýíý ¿éë
àæèëëàãààã åðºíõèéëºí 1.3.1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýýð ¿ç¿¿ëëýý.
I ¿å øàò “Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ áýëòãýë ¿å”
1.3.1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò
Õýí îðîëöîõ
Þó õèéõ âý? ßàæ õèéõ âý?
âý?
ªºðèéí Õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éí õºãæëèéí òàëààð äýëõèé íèéòèéí
ñóðãóóëüä åðºíõèé ÷èã õàíäëàãà ÿìàð áàéãààã ñóäàëæ, äàðààõ çîðèëãî
õè÷ýýëèéí á¿õèé òàíäàõ ñóäàëãààíóóäûã ÿâóóëñíû äàðàà áàãø íàðòàà ýíý
ìîíèòîðèíã ÷èãëýëýýð ñóðãàëò ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëíà.
õèéõ õýðýãöýý, - Òàíäàõ ñóäàëãàà 1. Ñóðàã÷äûíõàà ìýäëýã, ñóðàëöàõ ÷àäâàð,
øààðäëàãûã õ¿ñýë ñîíèðõîëûã èëð¿¿ëýõ
òîäîðõîéëîõ, - Òàíäàõ ñóäàëãàà 2. Áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã õýðýã-
òàíèóëàõ æ¿¿ëýõýä áàãø íàðûíõàà áàãøëàõ àðãà ç¿é, óð ÷àäâàðûí
ò¿âøèí õàíãàëòòàé áàéãàà ýñýõ áîëîí ñóðàëöàã÷äûí
ñóðàëöàõóéã äýìæñýí àðãà ç¿éí øèéäýë á¿õèé êóðñ õè÷ýýë,
íýãæ õè÷ýýë, ýýëæèò õè÷ýýëèéí êèððèêþëèì áîëîâñðóóëæ,
Õè÷ýýëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ ÷àäàæ áàéãàà ýñýõèéã
ìîíèòîðèíã èëð¿¿ëæ, òîãòîîõ
çîõèîí - Òàíäàõ ñóäàëãàà 3. Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæñýí õè÷ýýë
áàéãóóëàõ
ñóðãàëòûã òºëºâëºí ÿâóóëàõàä ñóðãóóëèéí óäèðäëàãûí ç¿ãýýñ
òóõàéí
ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýí àæèëëàæ áàéãàà ýñýõäýý
óäèðäëàãà: ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõ
- Òàíäàõ ñóäàëãàà 4. Áàãøëàõóé, ñóðàëöàõóéã ¿íýëæ áóé ¿íýëãýý
áîäèòîé, çºâ ýñýõèéã èëð¿¿ëæ òîãòîîõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààã
çîõèîí áàéãóóëíà.
ªºðèéí Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéñíýýð ÿìàð ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéã
ñóðãóóëüä çîðüæ áàéãààòàé óÿëäóóëàí çîðèëãî çîðèëòîî òîäîðõîéëíî.
õè÷ýýëèéí Òóõàéëáàë,
ìîíèòîðèíã - Áàãø íàðûí áàãøëàõóéã ¿íýëæ, ñàéæðóóëàõ
õèéõ çîðèëãî, - Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã ¿íýëæ, ñàéæðóóëàõ
çîðèëòûã - Ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí îð÷èíã ¿íýëýõ, õºãæ¿¿ëýõ
òîäîðõîéëîõ, çýðýãò ÷èãëýñýí áàéõ íü ç¿éòýé þì.
òàíèóëàõ
13

14. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
Õýòäýý Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà íü çîõèîí áàéãóóëàëò, ñóäàëãààíû äàðààõ
ñóðãàëòûí àæëûã õàðèóöíà.
òåõíîëîãèéí - Òîäîðõîé õóãàöààíä òîâîëñîí çîðèëòîî õàíãàæ, õ¿ññýí ¿ð
äýâøèë, àðãà ä¿íäýý õ¿ðýõ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã ãàðãàõ
ç¿éí õºãæ뺺ð - ªºðèéí ñóðãóóëèàñ õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ìîíèòîðèíãèéí
áàãèéí ãèø¿¿äèéã òîìèëîõ (òîäîðõîé ñóäàëãààíû áàãòàé
¿ëãýð æèøýý
õàìòàð÷ àæèëëàæ áîëíî)
çàãâàð
 Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã áîëîâñðóóëàõ
ñóðãóóëü áîëæ
Òîîíû áà ÷àíàðûí àíàëèç õèéõ áîëîìæòîé áàéõààð äàðààõ
õºãæèõèéí
¿íýëãýýíèé õóóäñóóäûã çàéëøã¿é áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãàòàé.
òóëä ººðèéí
¯¿íä
ñóðãóóëüä - Áàãø ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ
õè÷ýýëèéí - Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ.
ìîíèòîðèíã - Õè÷ýýëèéí ÿâö áà õýëýëö¿¿ëãèéí ¿ð ä¿íã òýìäýãëýõ
õèéõ - Ñóðàã÷èä ººðèéí ìýäëýã, ÷àäâàðò ¿íýëãýý ºãºõ
ìåíåæìåíòýý - Ñóðãóóëü ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà ¿íýëãýý ºãºõ
òºëºâëºæ,  Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí õóóäñûã õýðýãëýõ àðãà÷ëàëûã òàíèóëàõ
àðãà ç¿éãýý (òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëæ õýðýãëýñýí ìîíèòîðèíãèéí õóóäàñíû
áîëîâñðóóëàõ, òàëààð ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéí 2 äóãààð á¿ëãýýñ óíøèæ òàíèëöààðàé)
òàíèóëàõ Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã õèéõ ÿâöàä öóãëàðñàí ìýäýý áàðèìòàä
àíàëèç õèéõ àðãà÷ëàëàà áîëîâñðóóëàõ (æèøýý íü, òºñëèéí õ¿ðýýíä
öóãëàðñàí ìýäýý áàðèìòàä àíàëèç õèéñýí àðãà÷ëàëûí òàëààð
ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéí 1.3.3 äóãààð á¿ëãýýñ óíøèæ òàíèëöààðàé)
Ìîíèòîðèíãèéí áàãèéí ãèø¿¿äýýñ õàðãàëçàõ õè÷ýýë òóñ á¿ðò
õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ äýä áàãóóä (õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ
áàãèéí ãèø¿¿ä)-ûã á¿ðä¿¿ëýõ (ººðèéí ñóðãóóëèàñ, èõ äýýä
ñóðãóóëèàñ, áóñàä åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèàñ ãýõ ìýò)
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ îð÷èí íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý.
- Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû áàãèéí ãèø¿¿ä òóõàéí õè÷ýýëä ñóóæ
àæèãëàëò õèéõ, õè÷ýýëèéí äàðàà ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýëýëö¿¿ëýã
õèéõýä òîõèðîìæòîé áàéäëààð õè÷ýýëèéí õóâààðèéã çîõèöóóëàõ
- Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû ñ¿¿ëèéí ¿å øàòàä àíàëèç õèéõýä õýðýãëýõ
çîðèëãîîð âèäåî áè÷ëýã õèéõ, ôîòî çóðàã àâ÷ áàðèìòæóóëàõ
áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ
- Ñóäàëãààíû áàãèéã ñóðãàëòàä õàìðóóëàõ, ñóðãàëòûí õýðýãëýã-
äýõ¿¿íýýð õàíãàõàä äýìæëýã áîëîõ ãýõ ìýò ¿éë àæèëëàãààã
òºëºâëºæ õýðýãæ¿¿ëýõ íü ç¿éòýé.
Çààõ  “Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà”-ã òîäîðõîé øàòàíä õèéæ ã¿éöýòãýíý.
õè÷ýýëèéí Æè÷: “Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà õèéõ” ¿éë íü òîäîðõîé
¿éë àæèëëàãààíóóä áîëîí íàðèéâ÷ëàãäàí çàäðàõ áºãººä ýíý
ñýäýâ áóþó
Õè÷ýýë çààõ òóõàé òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëæ, îëíû õ¿ðòýýë áîëãîñîí
áàãø: òóðøèõ àðãà çºâëºìæ II áà III –ààñ óíøèæ ñóäëààðàé. Ýäãýýð çºâëºìæèéã
ç¿éãýý ñîíãîõ 8 õè÷ýýëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí áà õè÷ýýë òóñ
á¿ðò “õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãààã” õèéõ àðãà àðãà÷ëàëûí
îíöëîãèéã òóñãàæ ºãñºí áàéãàà áîëíî.
14

15. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã
1.3.2. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ÿâóóëàõ ¿å - Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà ç¿é
Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí íèëýýä ÷óõàë õýñýã áîë ò¿¿íèé 2 äóãààð ¿å øàò áîëîõ “Õè÷ýýëèéí
ìîíèòîðèíãèéã ÿâóóëàõ ¿å” áºãººä ýíý ¿åä õèéãäýõ ãîë ¿éë íü “Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ” ÿâäàë þì.
Ýíýõ¿¿ ¿éëèéã ã¿éöýòãýõýä õýí, þóã, ÿàæ õèéõ âý ãýäãèéã åðºíõèéëºí 1.3.2 äóãààð õ¿ñíýãòýýð
¿ç¿¿ëëýý.
II ¿å øàò “Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã ÿâóóëàõ ¿å” áóþó “Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ¿å”
1.3.2 äóãààð õ¿ñíýãò
Õýí îðîëöîõ âý? Þó õèéõ âý? ßàæ õèéõ âý?
 àðãà ç¿éí äàãóó çààõ õè÷ýýëèéíõýý Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíãèéí I ¿å øàòàä
Øèíý
êèððèêþëèìèéã áîëîâñðóóëàõ áóþó ýõë¿¿ëñýí “Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà”-ã
“õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà”-ã õèéæ ¿ðãýëæë¿¿ëýí õèéæ ã¿éöýòãýíý.
ã¿éöýòãýõ

Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä “Îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí
áîëîâñðóóëñàí õè÷ýýëèéã çààæ òóðøèõ ¿íäýñòýéãýýð õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ

Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîõ àðãà” ãýñýí õýñãýýñ äýëãýð¿¿ëýí (18 äóãààð

ªºðèéí çààñàí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ä¿ãíýëò õóóäàñ) óíøèæ òàíèëöàíà óó.
ºãºõ

Õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã äàõèí ñàéæðóóëàõ
Õè÷ýýë çààõ 
Ñóðàã÷äààñ ººðèéí ¿íýëãýýíèé Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà (á¿ëýã ñýäýâ, íýãæ
áàãø: ñóäàëãàà àâàõ õè÷ýýë) õèéõýýñ ºìíº, õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà

Ñóðàã÷äûí ººðèéí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íä õèéæ ã¿éöýä äóóññàíû äàðàà (á¿ëýã ñýäýâ,
àíàëèç õèéæ ä¿ãíýëò ãàðãàõ, õýðýãëýõ íýãæ õè÷ýýë) ìîíèòîðèíãèéí “Ñóðàã÷èéí
ººðèéí ¿íýëãýýíèé õóóäàñ” àøèãëàí àâíà
(æèøýýëáýë, òºñºëä õýðýãëýãäñýí “Á”
õóóäàñíû òàëààð ýíýõ¿¿ çºâëºìæèéí 2
äóãààð á¿ëãýýñ äýëãýð¿¿ëýí òàíèëöàíà óó).
çýðýã ¿éë àæèëëàãààã õèéõ íü ç¿éòýé. Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààã õèéõ ÿâöäàà ñóðàëöàã÷äûí
ñóðàëöàõóéã äýìæñýí àðãà ç¿éí äàãóó õè÷ýýëèéã õýðõýí áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ
àðãàä ñóðàëöàõ, õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãàä ñóðàëöàõ, ñàéæðóóëàõ çýðýã çîðèëòûã
äýâø¿¿ëýí àæèëëàõ íü ÷óõàë þì.

Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéæ, òýìäýãëýë “Îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí
õºòëºõ ¿íäýñòýéãýýð õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ

Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýãèéã çîõèîí àðãà” ãýñýí õýñãýýñ äýëãýð¿¿ëýí (18 äóãààð
áàéãóóëàõàä îðîëöîõ õóóäàñ) óíøèæ òàíèëöàíà óó.
Õè÷ýýëèéí 
Õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã äàõèí
ñóäàëãàà õèéõ ñàéæðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ
áàãèéí ãèø¿¿ä: 
Õè÷ýýëä ¿íýëãýý, ä¿ãíýëò ºã÷, áàðèìò
öóãëóóëàõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààã õèéõ
áîëîìæòîé.
Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãààã õèéõ ÿâöäàà õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãàà ñàéæðóóëàõ,
ñóðàëöàõ, ººðñäèéí àðãà ç¿éí õºãæèëä õóâü íýìýð îðóóëàõ çîðèëòûã äýâø¿¿ëýí
àæèëëàõ íü ÷óõàë þì.
15

16. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
Áèäíèé Òà á¿õýíä òàíèëöóóëæ áóé õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ýíý àðãà íü Òà áèäíèé õýðýãæ¿¿ëñýýð
èðñýí óëàìæëàëò õè÷ýýëèéí àíàëèç õèéõ àðãààñ ÿìàð ÿëãààòàé âý? ãýäýã àñóóëò ººðèéí ýðõã¿é
ãàð÷ áàéãàà ãýäýãò ýðãýëçýõã¿é áàéíà. Èéìä ýõëýýä ýíý àñóóëòàä õàðèó ºãºõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çëýý.
Õè÷ýýëä àíàëèç õèéõ óëàìæëàëò (íýýëòòýé õè÷ýýë) àðãà áà õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ
àðãûí ÿëãàà
Õ¿í õýðõýí ÿàæ õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, þìñ ¿çýãäëèéã òàíèí ìýääýã, àëèâàà ìýäýýëëèéã õýðõýí øèíý
ìýäëýã áîëãîí õóâèðãàäàã, óëìààð ÿàæ õýðýãëýäýã ç¿é òîãòëûã “ñóðàëöàõóéí ñýòãýë ç¿éí óõààí”
ñóäàëäàã [2]. Èéìä òóõàéí íèéãýìä õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàðèìòàëæ áóé, “Õ¿í ÿàæ ñóðàëöäàã âý?
ãýñýí àñóóëòàä õàðèóëò ºãäºã ñóðàëöàõóéí ñýòãýë ñóäëàëûí îíîë ñóðãààëü”-ä òóëãóóðëàí õè÷ýýë
ñóðãàëòûã òºëºâëºõ, ¿íýëæ ä¿ãíýõ ¿éë àæèëëàãàà õèéãääýã áèëýý.
Ìýäëýãèéã íýã õ¿íýýñ íºãººä äàìæóóëæ áîëíî õýìýýí ¿çýõ ¿çýë äàâàìãàéëäàã ñóðàëöàõóéí ñýòãýë
ñóäëàëûí áîëîâñðóóëñàí îíîëòîé óÿëäàí ìàíàé óëàìæëàëò ñóðãàëòàä “Áàãø õè÷ýýëèéã ÿàæ çààõ
âý? Ñóðàã÷äàä òóõàéí àãóóëãûã ÿàæ õ¿ðãýæ áàéíà âý?” ãýäýã íü ÷óõàë àñóóäàë áàéñàí. Èéìä áèäíèé
õè÷ýýëä àíàëèç õèéõ óëàìæëàëò àðãà (íýýëòòýé õè÷ýýë) íü áàãø òºâòýé áóþó áàãøèä ¿íýëãýý
ä¿ãíýëò ºãºõèéã ãîë çîðèëãîî áîëãîí ¿éë àæèëëàãààãàà çîõèîí áàéãóóëäàã áàéæýý. Ýíýõ¿¿ õè÷ýýë
çààõ, õè÷ýýëèéí àíàëèç õèéõ óëàìæëàëò àðãà íü òóõàéí íèéãýìäýý ººðèéí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëæ, à÷
õîëáîãäëîî ºãñºí áîëîâ÷ ºíººãèéí íèéãýì, ò¿¿õèéí øèíý íºõöºëä õºãæëèéí øèíý õýðýãöýýã
õàíãàõàä á¿ðýí õ¿ðýëöýõã¿é áîëæ, ñóðãàëòûí àãóóëãà, àðãà ç¿é, ¿ð ä¿í íü íèéãìèéí õºãæèë, áîäèò
àìüäðàëûí øààðäëàãûã òýð á¿ð õàíãàõã¿é áîëñîîð áàéíà. Óëìààð àëü ÷ íèéãýìä áîëîâñðîëîîð
ýçýìøñýí ìýäëýã ÷àäâàðàà õýðýãëýí àìüäðàëä òîõèîëäîõ àëèâàà àñóóäëûã øèéäâýðëýõ áîäèò
÷àäâàðòàé, ºíäºð ¸ñ ç¿éòýé, á¿òýýë÷ èðãýí áýëòãýí ãàðãàõ íü áîëîâñðîëûí çîðèëãî áîëîîä
áàéíà. Õºãæëèéí ç¿é òîãòëûí äàãóó øèíýýð äýâøèãäñýí ýíýõ¿¿ øààðäëàãàòàé õîëáîãäîí “Õ¿í
ÿàæ ñóðàëöäàã âý?” ãýäýã íü ÷óõàë àñóóäàë áîëæ áàéãàà áºãººä õ¿¿õýä ÿàæ ñóðàëöàæ, õýðõýí
õºãæäºã ç¿é òîãòëûã èëð¿¿ëýýä, äàðàà íü òýð ç¿é òîãòîëä íèéö¿¿ëýí áàãø õýðõýí ñóðãàõ íü àðãà
ç¿éí øèíý÷ëýëèéí àñóóäàë áîëæ òàâèãäàõ áîëëîî. Èéìä áèä õè÷ýýëèéí àíàëèç ñóäàëãàà õèéõ
óëàìæëàëò àðãàäàà ÷ áàñ òîäîðõîé ººð÷ëºëò õèéõ íü ç¿é ¸ñíû õýðýã þì.
Ñ¿¿ëèéí 20 æèëä äîòðîî îëîí óðñãàë ÷èãëýëòýéãýýð ýð÷èìòýé õºãæèæ áàéãàà ñóðàëöàõóéí ñýòãýë
ñóäëàëûí øèíý ïàðàäèãì áîëîõ êîíñòðóêòèâèçìûí îíîë íü “Ìýäëýã íýã õ¿íýýñ íºãºº õ¿íä ç¿ãýýð
íýã äàìæäàãã¿é, ìýäëýãèéã õ¿í á¿ð ººðèéí á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãààãààð çîõèîìæëîí á¿òýýäýã”
ãýñýí ãîë ¿çýë ñàíààã áàðèìòàëæ áàéíà [2].
Áèä ýíýõ¿¿ òºñëèéí õ¿ðýýíä “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæñýí àðãà ç¿é”-ã õºãæ¿¿ëæ
õýðýãæ¿¿ëýõèéã çîðüæ áàéãàà áºãººä ¿¿íòýé óÿëäàí îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí ¿íäýñòýéãýýð
õè÷ýýëèéí ñóäàëãààã çîõèîí áàéãóóëàõ õýðýãöýý áèäýíä áèé áîëîîä áàéãàà áèëýý. Èéìä
õè÷ýýëèéí ñóäàëãààã õèéõ ãîë çîðèëãî íü áàãøèéã ¿íýëæ ä¿ãíýõ, ø¿¿ìæëýõýä áèø, õàðèí áàãøèéí
çààñàí òóõàéí õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éã ñóðàã÷äààð ìýäëýã á¿òýýëãýõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ
÷èãëýëýýð õýðõýí áîëîâñðóóëàõ àðãà çàìûã õàìòûí õ¿÷ýýð ýðæ õàéõàä îðøèíî. Íýãýíò õàìòûí
õ¿÷ýýð ýíý ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëæ áàéãàà òîõèîëäîëä õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéæ áóé áàãèéí ãèø¿¿ä
áàãøèéí àðãà ç¿éí õºãæèëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëäýã òóñëàã÷, õàìòðàí ñóðàëöàã÷ íü áîëîí õóâèð÷ áàéãàà
þì. Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéæ áóé áàãèéí ãèø¿¿ä ãýäýãò òóõàéí ìýðãýæëèéí õè÷ýýëèéí àðãàç¿é÷,
ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ìåíåæåð, èæèë ìýðãýæëèéí áàãø íàð, èõ äýýä ñóðãóóëèéí çºâëºõ áàãø íàð
16

17. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã
áîëîîä áóñàä õ¿ì¿¿ñèéã õàìðóóëàí îéëãîíî. Äàðààõ õ¿ñíýãò (1.3.3 äóãààð õ¿ñíýãm) - ä ýíý õî¸ð
àðãûí çàðèì ¿íäñýí ÿëãààòàé áàéäëûã õàðüöóóëàí õàðóóëëàà.
Ñóäàëãàà õèéæ áóé áàãèéí õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà÷ëàëûí ÿëãàà
1.3.3 äóãààð õ¿ñíýãò
Õè÷ýýëä àíàëèç õèéõ
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà
óëàìæëàëò àðãà
Çîðèëãî, Áàãøèéã ¿íýëýõ Áàãøèéí çààñàí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã
çîðèëò õàìòðàí ñàéæðóóëàõ çàìààð áàãøëàõ àðãà
ç¿éãýý õàìòàð÷ õºãæ¿¿ëýõ
Îíîë, àðãà <<Ìýäëýã íýã õ¿íýýñ íºãººä <<Ìýäëýã íýã õ¿íýýñ íºãººä ç¿ãýýð íýã
ç¿é äàìæäàã>> äàìæäàãã¿é, ìýäëýãèéã õ¿í á¿ð ýçýìøèõ¿éí
Áàãøèéí àëäààíä ä¿í øèíæèëãýý ç¿é òîãòëûí äàãóó çîõèîìæëîí á¿òýýäýã>>
õèéõ çàìààð çààõ àðãûí óð 1. Ñóðàëöàã÷äûí àëäààíä ä¿í øèíæèëãýý
÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ õèéõ çàìààð ñóðàëöàõóéã äýìæèõ äèäàêòèê
àðãà ç¿éã õºãæ¿¿ëýõ
2. Áàãøèéí àëäààíä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ
çàìààð çààõ àðãûí óð ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ
¯íýëãýý Áàãøèéí çààñàí òóõàéí íýã Áàãøèéí çààñàí òóõàéí íýã óäààãèéí
ä¿ãíýëò óäààãèéí õè÷ýýëä ¿íäýñëýí áàãøèä õè÷ýýëä ¿íäýñëýí áàãøèä ñàíàë ø¿¿ìæ
ñàíàë ø¿¿ìæ ºãºõ, ¿íýëãýý ä¿ãíýëò áà ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãäºãã¿é. Õè÷ýýëèéí
ºãºõ, çºâëºõ íýã óäààãèéí çààëòàä ÿâöûí ¿íýëãýý ºã÷
çºâëºíº.
Õàðèí áàãøààð òóõàéí õè÷ýýëèéã
òîäîðõîé äàâòàëòàéãààð çààëãàæ, çààæ
áóé õè÷ýýëèéí àðãàç¿é ñóðàëöàã÷äàä,
òýäãýýðèéí ñóðàëöàõ ç¿é òîãòîëä õýðõýí
ýýëòýé áîëæ áàéãàà ººð÷ëºëòºä ¿íäýñëýí
¿íýëãýý, ä¿ãíýëò ºãºõ.
Çîõèîí Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû õàìðàõ Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû õàìðàõ õ¿ðýýã
áàéãóóëàëò õ¿ðýý ñàëàíãèä áàéäàëòàé. çîðèëãî çîðèëòîîñîî õàìààðóóëàí
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààã öààíààñ òîãòîîõ áà íýãäìýë áàéäàëòàé àâ÷ ¿çíý.
òîìèëîãäñîí òîäîðõîé àëáàí Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ áàãèéí
òóøààëòàí ìýðãýæëèéí õ¿ðýýíä á¿ðýëäýõ¿¿íä îðîëöîõ ñîíèðõîëûí
ÿâöóó, õààëòòàé áàéäëààð õèéäýã. òºëººëºë îëîí, íýýëòòýé áàéäëààð
Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí òîäîðõîé õèéãääýã.
íýã áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíä Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò àæèëëàæ áóé
òóëãóóðëàñàí ãýõ ìýò. áàéãóóëëàãóóäûí õàìòûí ¿éë àæèëëàãààíä
òóëãóóðëàõ ãýõ ìýò.
17

18. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
Îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí ¿íäýñòýéãýýð õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ àðãà
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà ãýäýã íü “Õè÷ýýëèéí õ¿ðýýíä ÿâàãäàõ ñóðàëöàõóé áà áàãøëàõóéí ¿éëèéí ø¿òýëöýý
áà ò¿¿íèé ìåíåæìåíòèéí ñóäàëãàà” õýìýýí ýíýõ¿¿ òºñºëä îðîëöîã÷ ìàíàé ýðäýìòýí ñóäëàà÷èä
òàéëáàðëàñàí áàéãàà (õóóäàñ 70). Èéìä îð÷èí ¿åèéí äèäàêòèêèéí ¿íäýñòýé õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéíý
ãýäãèéã åðºíõèéä íü “ñóðàã÷äûí ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæñýí àðãà ç¿é á¿õèé ñàéí õè÷ýýëèéí
ìåíåæìåíòèéã çàäëàí øèíæëýõ áóþó õè÷ýýëèéã òºëºâëºõ, çîõèîí áàéãóóëàõ, ¿íýëæ ñàéæðóóëàõ
çîðèëãûí äîð õèéãäýæ áóé òîäîðõîé ¿å øàòààñ á¿ðäýõ õàðèëöàí óÿëäàà á¿õèé íàðèéí íèéëìýë ¿éë”
õýìýýí îéëãîæ áîëíî. Ýíýõ¿¿ ¿éëèéí çîðèëãîä õ¿ðýõèéí òóëä õýä õýäýí çîðèëòîò ¿éë àæèëëàãààã
çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëíà. ¯¿íä:
 Áàãø çààõ ñýäâèéí äàãóó õè÷ýýëýý òºëºâëºí áýëòãýë ñóäàëãàà õèéæ, õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìýý
áîëîâñðóóëàõ (ýíý ¿éëèéã áàãø ãàíöààð÷èëæ ýñâýë ìýðãýæëèéí áàãø íàð, ñóäàëãààíû áàãòàé
õàìòàð÷ õèéæ áîëîõ þì)
 Áîëîâñðóóëæ áýëòãýñýí êèððèêþëèìèéíõýý äàãóó õè÷ýýëýý çààæ, õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõýýð
óðüä÷èëàí áýëäñýí áàãèéí ãèø¿¿äýýð õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéëãýõ (õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ
áàãèéí ãèø¿¿ä àæèãëàëòûí õóóäñûã çààâàë õºòëºõ áà ÿìàð ÷èãëýëýýð àæèãëàëò õèéõ âý ãýäãýý
òîâëîñîí áàéíà)
 Áàãøèéí çààñàí õè÷ýýëèéã õýëýëöýæ, õè÷ýýëèéí ìåíåæìåíòýý ¿íýëæ, çºâëºëäºõ, ñóðàëöàõ
(õè÷ýýë çààñàí áàãø áà õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ áàãèéí ãèø¿¿ä îðîëöîíî)
 Õýëýëö¿¿ëýãèéí ¿ð ä¿íä áàãø (ýñâýë òóõàéí õè÷ýýëèéã áîëîâñðóóëñàí áàãèéí ãèø¿¿ä)
õè÷ýýëèéã äàõèí ñàéæðóóëæ áîëîâñðîíãóé áîëãîõ
Ýäãýýð ¿éë àæèëëàãàà íü äàõèí äàâòàãäàõ îð÷èëò ¿éë ÿâö þì. ªºðººð õýëáýë, òóõàéí õè÷ýýë íü
õè÷ýýë çààõ á¿ðä óëàì ñàéæèð÷ áàéõ òàñðàëòã¿é ¿ðãýëæëýõ ¿éë ÿâö áèëýý.
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ¿éëèéã 1.3.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷èä ¿ç¿¿ëëýý.
18

19. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã
1.3.1 ä¿ãýýð á¿ä¿¿â÷
“ ”
, ,
:
1:
: ,
2:
,
:
3:
,
:
4:
“ ”
19

20. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
¯éëèéí àëõàì 1:
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ äýýðõ îð÷èëò ¿éë ÿâöûí “õè÷ýýëèéí áýëòãýë ¿å”-ä ñîíãîñîí ñýäâèéí
äàãóó õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà õèéíý. Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãàà íü òîäîðõîé ¿éëèéí àëõìóóä
áîëîí íàðèéâ÷ëàãäàí çàäðàõ áºãººä ýíý òóõàé òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëæ, îëíû õ¿ðòýýë
áîëãîñîí çºâëºìæ II áà III –ààñ óíøèæ ñóäëààðàé. Ýäãýýð çºâëºìæèéã 8 õè÷ýýëèéí õ¿ðýýíä
áîëîâñðóóëàí ãàðãàñàí áà õè÷ýýë òóñ á¿ðò “õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà” õèéõ àðãà àðãà÷ëàëûí
îíöëîãèéã òóñãàæ ºãñºí áàéãàà.
¯éëèéí àëõàì 2:
Õàðèí “õè÷ýýëýý òóðøèõ ¿å”-ä õè÷ýýë çààõ, õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí
áàéãóóëíà. ¯¿íèé òóëä óðüä÷èëàí Õýí õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ âý? Þóã àæèãëàõ âý? ßàæ àæèãëàëò
õèéõ âý? ãýäãèéã øèéäâýðëýõ íü ç¿éòýé áàéäàã.
 Õýí õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ âý?
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû áàãèéí ãèø¿¿ä áîëîîä õè÷ýýë çààõ áàãø õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéíý.
 Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû áàãèéí ãèø¿¿ä äàðààõ òºëººëëèéã õàìàðñàí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé
áàéõ íü ç¿éòýé. ¯¿íä:
 Ñóðãóóëèéí óäèðäëàãûí áàãààñ
 Ñóðãóóëèéí áàãø íàðààñ (ìýðãýæëèéí áà ìýðãýæëèéí áóñ áàãø íàð)
 ªºðèéí áîëîí áóñàä ñóðãóóëèéí ìýðãýæëèéí áàãø íàðààñ
 Èõ äýýä ñóðãóóëèéí çºâëºõ áàãø íàðààñ
 Òóõàéí ìýðãýæëèéí ìýðãýæèëòýí
 Áóñàä
 ßàæ àæèãëàëò õèéõ âý?
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû áàãèéí ãèø¿¿ä õýðõýí àæèãëàëò õèéõ äîòîîä çîõèîí áàéãóóëàëòàà
óðüä÷èëàí õèéñýí áàéíà.
 Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ çîðèëãî, çîðèëòîî çºâ îéëãîñîí áàéõ (ýíý íü áàãøèéã áèø õàðèí
òóõàéí õè÷ýýëèéí äèäàêòèê àðãà ç¿éã ¿íýëíý ãýäãèéã óõààðàõ øààðäëàãàòàé)
 Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýý òîäîðõîé áîëãîñîí áàéõ (ÿìàð òºðëèéí õè÷ýýë
âý? ÿìàð àðãà ç¿éãýýð áîëîâñðóóëàãäñàí õè÷ýýë âý? ãýäãýýñýý õàìààð÷ àæèãëàëò õèéõ ºíöºã,
¿ç¿¿ëýëò íü îíöëîã ÿëãààòàé áàéõ áºãººä øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çâýë áàãø, ñóäëàà÷äûí ç¿ãýýñ
àæèãëàëò õèéëãýõ õ¿ñýëòýé áàéãàà õýñãýý õè÷ýýë àæèãëàã÷äàä óðüä÷èëàí òàíèóëàõ õýðýãòýé)
Æè÷: Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòýý ñîíãîõäîî àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý
ºãºõ “” õóóäàñ (òºñºëä õýðýãëýñýí)-ûí áàãö ò¿¿íèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýýñ ñîíãîí õýðýãëýæ
áîëîõ þì (õóóäàñ 53).
 Õè÷ýýëèéã õýí, õýí õýðõýí áàðèìòæóóëàí àâ÷ ¿ëäýõ ìåíåæìåíòýý õèéñýí áàéõ
 Õè÷ýýë òºëºâëºëòèéíõºº äàãóó ÿâæ áàéãàà ýñýõýä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëàõààñ èë¿¿òýéãýýð
(õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìýýñ àíõààðàë òàòñàí ç¿éëñèéã òýìäýãëýõ), õè÷ýýëèéí àìüä
÷àíàð áóþó õ¿¿õäýý àæèãëàõ, õ¿¿õä¿¿äèéí õàíäëàãà áàéäëààñ õàìààðàí õè÷ýýë õýðõýí
ººð÷ëºãäºæ áàéãàà çýðãèéã àæèãëàõ
 Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ ¿åäýý õè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýë õºòëºõ (æèøýý íü òºñºëä
õýðýãëýãäñýí ”Ã” õóóäàñ)
20

21. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã
 Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ õóóäñûã (æèøýý íü òºñºëä õýðýãëýãäñýí “Â1”, “Â2”
õóóäàñ) õè÷ýýë àæèãëàõ ÿâöàä õºòëºõã¿é áàéõ
 Âèäåî áè÷ëýã õèéõ (õè÷ýýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ñààä áîëîõã¿é áàéõ)
 Çóðàã àâàõ (õè÷ýýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ñààä áîëîõã¿é áàéõ)
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ ¿åäýý âèäåî áè÷ëýãèéã ÷àíàðòàé õèéæ áàðèìòæóóëàí àâ÷ ¿ëäâýë
äàðàà íü áè÷ëýãýý ¿çýí õè÷ýýëèéí àíàëèçèéã äàõèí ãÿðõàé õèéõ á¿ðýí áîëîìæòîé áîëîõ þì.
Òóðøèëò õè÷ýýëèéí ÿâöàä õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéæ áóé áàãèéí ãèø¿¿ä áàãø áîëîí ñóðàã÷èéí ¿éë
àæèëëàãààíä õºíäëºí㺺ñ îðîëöîõ, çààæ çºâëºõ ãýõ ìýò òîõèîëäëóóä ãàð÷ áàéñàí áºãººä èéì
¿éëèéã õèéõã¿é áàéõ ¸ñòîéã àíõààðàëäàà àâààðàé.
 Þóã àæèãëàõ âý?
Áàãø áà ñóäëàà÷äûí ç¿ãýýñ ººðèéí õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéëãýõ õ¿ñýëòýé áàéãàà õýñãýý õè÷ýýë
àæèãëàã÷äàä óðüä÷èëàí òàíèóëàõ íü íýýëòòýé áîëîâ÷ áàãø, ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãààãààð
ýýëæèò õè÷ýýëèéí àãóóëãà òîäîðõîéëîãäîæ áóé ó÷ðààñ äàðààõ åðºíõèé ÷èãëýëèéí äàãóó
àæèãëàëòûã õèéæ áîëíî.
 Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà
 Àðãà ç¿é (ñóðàã÷äûí ìýäëýã á¿òýýõýä äýìæëýã áîëæ áàéãàà ýñýõ)
 Ãàðãàæ áóé àëäàà (îíîëûí, ¿ã õýëëýãèéí, ...)
 Ñóðàã÷èäòàé õàðèëöàæ áóé õàðèëöàà
 Õóãàöàà (ñóðàã÷äàä áîäîõ, òàéëáàðëàõ, ººðèéí ñàíàëàà ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ çýðýã
õàðèó ¿éëäýë õèéõ õóãàöàà ºã÷ áàéãàà ýñýõ)
 Ñàìáàð àøèãëàëò, õºòëºëò (ñóðàã÷äûã ñóðàõ ÷àäâàðò ÷èãë¿¿ëýí õºòºëæ áàéãàà ýñýõ)
ãýõ ìýò
 Ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà
 Ãàðãàæ áóé àëäàà (îíîëûí, ¿ã õýëëýãèéí, ...)
 Ñîíèðõîë òàòñàí ¿éë, àñóóëò, õàðèóëò
 ªìíºõ òºñººëºë
 Äýâòýð õºòëºëò
 Òóñãàé áà åðºíõèé ÷àäâàð ãýõ ìýò
 Ñóðãàëòûí õýðýãëýãäýõ¿¿í
 Ñóðàã÷äûí ñóðàëöàõóéä äýìæëýã áîëæ áàéãàà ýñýõ
 Øààðäëàãà õàíãàæ áàéãàà ýñýõ ãýõ ìýò
 Õè÷ýýëèéí åðºíõèé çîõèîí áàéãóóëàëò
 Òóõàéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ãýõ ìýò.
¯éëèéí àëõàì 3:
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ äýýðõ îð÷èëò ¿éë ÿâöûí “õè÷ýýëýý õýëýëöýõ ¿å”-ä õè÷ýýëèéí
õýëýëö¿¿ëýã õèéõ, ÿâöûí ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõ ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõ áà áàãèéí
àõëàã÷ óäèðäàæ ÿâóóëíà.
 Õè÷ýýëä õýðõýí ÿâöûí ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõ âý?
Áàãø õè÷ýýë çààæ äóóññàíû äàðàà ñóäàëãààíû áàã äàðààõ áàéäëààð õè÷ýýëèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýí
¿íýëæ ä¿ãíýíý.
21

22. “Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
 Õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéñýí áàãèéíõàí “Àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ” õóóäñûã áºãëºõ
(æèøýý íü òºñºëä õýðýãëýãäñýí “Â1”, “Â2” õóóäàñ)
 Õè÷ýýë çààñàí áàãø “Áàãø ººðèéí çààñàí õè÷ýýëäýý ¿íýëãýý ºãºõ” õóóäñûã áºãëºõ
(æèøýý íü òºñºëä õýðýãëýãäñýí “À1”, “À2” õóóäàñ)
Æè÷: Õè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýëä õºòëºõ “Ô õóóäàñ, õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí
òýìäýãëýëä õºòëºõ “Ä” õóóäàñò òýìäýãëýñýí òýìäýãëýëä ¿íäýñëýí òóõàéí õè÷ýýëèéã ¿íýëæ
áóé ¿íýëãýýíèé øàëãóóð áîëîõ áàãö ò¿¿íèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã îíîîæóóëàõ íü ç¿éòýé þì.
Õè÷ýýëä ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãºõ人 õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéæ áóé õàìðàõ õ¿ðýý áîëîîä ýðãýõ
õîëáîîòîé ìýäýýëýë àâàõ õýðýãöýý øààðäëàãà, ñóäàëãààíû çîðèëòäîî áàðèìæààëàí ÿìàð ò¿âøèíä
õýðõýí ¿íýëãýý ºãºõ âý ãýäýã íü íýýëòòýé áàéíà.
Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéã õýðõýí õèéõ âý?
Õè÷ýýëä ÿâöûí ¿íýëãýý ä¿ãíýëò ºãñºíèé äàðàà õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéã çîõèîí áàéãóóëíà.
 Áàãèéí àõëàã÷ “Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëãèéí òýìäýãëýë õºòëºõ” õóóäñûã (æèøýý íü òºñºëä
õýðýãëýãäñýí “Ä” õóóäàñ) õºòëºõ ãèø¿¿íèéã óðüä÷èëàí òîâëîñîí áàéõ ¸ñòîé. Ýíýõ¿¿
õóóäñûã ã¿éöýä õºòëºõ íü õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã äàõèí ñàéæðóóëàõàä ÷óõàë õóâü íýìýð
áîëîõ ó÷ðààñ àëü áîëîõ á¿ðýí áè÷èæ òýìäýãëýõ íü ç¿éòýé. Òóðøèëòûí ÿâöàä ýíýõ¿¿
õóóäñûã äóòóó õºòºëæ áàéñàíòàé õîëáîãäîí òîäîðõîé áýðõøýýë¿¿ä ¿¿ñ÷ áàéñàí áèëýý.
 Õýëýëö¿¿ëýã õèéõýä õýí ÿìàð äàðààëëààð îðîëöîõûã òîãòîîõ íü ÷óõàë áàéäàã. Õàìãèéí
îíîâ÷òîé áàéæ áîëîõ äàðààëàëûã 1.3.2 äóãààð á¿ä¿¿â÷èä ¿ç¿¿ëëýý.
Õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýã õèéõ åðºíõèé äàðààëàë
1.3.2 äóãààð á¿ä¿¿â÷
1. 2. 3. 4.
8. 7. 6. 5.
 Áàãèéí àõëàã÷ õýëýëö¿¿ëãèéã òóõàéí õè÷ýýëèéí õóâüä õàìãèéí ¿ð àøèãòàé, îíîâ÷òîé
àñóóäëààð ÷èãë¿¿ëæ, çîõèîí áàéãóóëàõ õýðýãòýé. Òóõàéëáàë;
 Áàãøèéí çààñàí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿é, òºëºâëºëòèéã ñàéæðóóëàõ
 Áàãøèéí çààõ àðãà ç¿éí õºãæèëä äýìæëýã áîëîõ
 Ñóðàã÷äûí ñóðàëöàõóéä äýìæëýã áîëîõ
 Áóñàä ãýõ ìýò
Òºñëèéí ýõíèé æèëä òóðøèëò õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýã õèéõ ¿åä áèäýíä õè÷ýýëèéí àíàëèç õèéõ
óëàìæëàëò àðãà áàðèëòàé õîëáîîòîéãîîð çàðèì òîäîðõîé áýðõøýýë¿¿ä ó÷èð÷ áàéñàí ó÷ðààñ
¿¿íèéã àíõààð÷ àæèëëàõ íü ç¿éòýé þì. Òóõàéëáàë, õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîæ áóé áàãèéí ãèø¿¿ä
áàãøèéã ø¿¿ìæëýõ ñýòãýëãýýãýýð õàíäàõ, õè÷ýýëèéã èíãýæ çààâàë ç¿ãýýð áàéñàí áîëîâ óó ãýõ ìýò
òóõàéí ¿åä òºðñºí ñýòãýãäëèéí ÷àíàðòàé ñàíàë ø¿¿ìæ, äàâõàðäñàí ñàíààã äàâòàí õýëýõ, òóõàéí
õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã õýðõýí ñàéæðóóëàõ àðãà çàìûã ¿ë ýðýëõèéëýõ ãýõ ìýò.
22

23. Õè÷ýýëèéí ìîíèòîðèíã
¯éëèéí àëõàì 4:
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõ äýýðõ îð÷èëò ¿éë ÿâöûí ”õè÷ýýëýý ñàéæðóóëàõ ¿å” áóþó õè÷ýýëèéí
ìåíåæìåíòýý ñàéæðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãî, çîðèëò íü äýýðõ ãóðâàí ¿å øàòûã îëîí
äàâòàëòòàéãààð õèéñíèé ¿ð ä¿íä èë¿¿ ñàéí õýðýãæäýã. ªºðººð õýëáýë, õè÷ýýëèéí àæèãëàëò,
õýëýëö¿¿ëýãèéí ¿ð ä¿í áîëîîä ÿâöûí ¿íýëãýý ä¿ãíýëòýä òóëãóóðëàí áàãø (õè÷ýýë áîëîâñðóóëñàí
õ¿ì¿¿ñ) çààñàí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìýý ñàéæðóóëæ, äàõèí çààæ òóðøèõàä áýëòãýäýã. ¯¿íèé ¿ð
ä¿íä õè÷ýýëä àæèãëàëò õèéõ, õýëýëö¿¿ëýã õèéõ ãýñýí ¿éë¿¿ä äàâòàãäàíà.
Õè÷ýýëèéí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã àøèãëàí õè÷ýýëèéí òºëºâëºëòºº ñàéæðóóëàõäàà õè÷ýýëèéí
õýëýëö¿¿ëãèéí ïðîòîêîë õºòëºõ “Ä” õóóäàñ, õè÷ýýëèéí ÿâöûí òýìäýãëýë õºòëºõ “Ô õóóäàñ,
àæèãëàã÷èä õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ “” õóóäàñ áà õè÷ýýë çààã÷ áàãø ººðèéí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ
“À” õóóäàñíû ¿ð ä¿íã àøèãëàíà. “À“ áà “Á“ õóóäñàíû ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí òîîí àíàëèç õèéõ áà “Ã“
áà “Ä“ õóóäàñíû ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí ÷àíàðûí àíàëèç õèéíý.
 “À”, “”, “Ô áà “Ä” õóóäàñíû ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éã õýðõýí ñàéæðóóëàõ
âý?
Àæëûí íàéìàí õýñýã òóñ á¿ð ººðñäèéí áîëîâñðóóëñàí àðãà÷ëàëûí äàãóó õè÷ýýëèéí
ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä áîëîâñðóóëàëò õèéæ ä¿ãíýëò ãàðãàí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éãýý ñàéæðóóëàõ
¿éë àæèëëàãàà õèéæ áàéñàí áèëýý.
Õèìèéí áàãèéí õàìò îëîí áîëîâñðóóëñàí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éãýý ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä (äýýðõ
“À”, “Â1”, “Ô, “Ä” õóóäñûí ¿ð ä¿íã áîëîâñðóóëæ) ¿íäýñëýí õýðõýí ñàéæðóóëæ áàéñàí òàëààð
òºñëèéí 3 äàõü æèëä õýâëýí íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîñîí çºâëºìæ III-ò äýëãýðýíã¿é òàéëáàðëàñàí
áàéãàà òóë Òà á¿õýí çàéëøã¿é óíøèæ òàíèëöàõ íü ç¿éòýé þì [3].
Õàðèí áèä ýíýõ¿¿ çºâëºìæ人 ñóóðü áîëîâñðîëûí ìàòåìàòèêèéí áàãèéí õàìò îëîí
õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éãýý “Â1” õóóäàñíû ¿ð ä¿íä áîëîâñðóóëàëò õèéõ çàìààð õýðõýí ñàéæðóóëæ
áàéñàí òàëààð ìàòåìàòèêèéí “Êâàäðàò õàìààðëûã ñóäàëöãààÿ” ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºð
[4] äýýð æèøýýëýí õàðóóëëàà.
Ò¿¿í÷ëýí ìýäýýëýëç¿éí áàãèéí õàìò îëîí õè÷ýýëèéí àðãà ç¿éãýý ñàéæðóóëàõäàà àæèãëàã÷
íàðûí õè÷ýýëä ¿íýëãýý ºãºõ “” õóóäñûí ºãºãäëèéã õýðõýí áîëîâñðóóëàí àøèãëàæ áàéñàí
òàëààð òîâ÷ äóðäàí õàðóóëëàà.
“Êâàäðàò õàìààðëûã ñóäàëöãààÿ” ìàòåìàòèêèéí ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºð
Õè÷ýýëèéí áýëòãýë ñóäàëãàà õèéõ çàìààð áîëîâñðóóëñàí õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéõèéí
ºìíºõ áà õè÷ýýëèéí ñóäàëãàà õèéñíèé äàðààõ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í ä¿ãíýëòýä ¿íäýñëýí
ñàéæðóóëñàí õè÷ýýëèéí õºòºëáºð òóñ á¿ðèéã 1.3.4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòýä õàðüöóóëàí ¿ç¿¿ëëýý.
Ýíý õè÷ýýëýýð áèä:
– y=ax2+c çýðýãò ôóíêöûí àõóé àìüäðàëûí ¿çýãäýë, þìñûí ÷àíàðûã êâàäðàò õàìààðëààð
èëýðõèéëýõ
– Êâàäðàò õàìààðëûã òàíèõ, ãðàôèê àøèãëàí øèíæ ÷àíàðûã ñóäëàõ
– Õàìààðëûí êîýôôèöèåíò áîëîí ñóë ãèø¿¿íèé íºëººã ãðàôèê àøèãëàí îéëãîõ, ìýäëýãýý
áàòàòãàõ, ñóðàã÷èä ôóíêöèéã ñóäëàõ ÿâöàä çàéëøã¿é õàìò ñóäëàõ ñóäëàãäàõóóíóóäûã
îðóóëæ ºãñºí.
23

24. 1.3.4 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò
24
: :
: 8- . : 8- .
: 40 : 40
: y=ax2+c , 2
: y=ax +c ,
: :
- -
- -
- , - ,
, ,
: :
2 2
- - X y=ax +bx+c - - X y=ax +bx+c
- -
- , - ,
“Ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõóéã äýìæèõ àðãà ç¿éí õºãæèë” òºñºë
, - , , - ,
, - , , - ,
2 2
- y=ax +c - - y=ax +c -
: :
, ,
. .
. .
(1’)
(1’)