โจทย์การเมืองไทยที่เปลี่ยนไปในสองทศวรรษ จากพฤษภาฯ 2535 ถึงปัจจุบัน ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ 2555 เมื่อวันที่ 27 มิถุนายน 2556 ที่ห้องประชุมสัญญา ธรรมศักดิ์ ตึกโดม มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจันทร์

1. โจทย์การเมืองไทยที่เปลี่ยนไปในสองทศวรรษ
จากพฤษภาฯ ๒๕๓๕ ถึงปัจจุบัน
โดย
ศาสตราจารย์ ดร. เกษียร เตชะพีระ
กีรตยาจารย์แห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
สาขาสังคมศาสตร์ ประจําปี ๒๕๕๕
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
1

2. เกริ่นนํา
• ในโอกาส ๒๑ ป พฤษภาประชาธิปไตย ๒๕๓๕ และทามกลางกระแส
ความขัดแยงรุนแรงทางการเมืองเสื้อสีปจจุบัน ผมอยากทบทวนโจทย
ทางการเมืองและความพยายามหาคำตอบที่เปลี่ยนไปในรอบ ๒ ทศวรรษ
โดยฝายตาง ๆ ที่มีบทบาทสำคัญในความขัดแยง โดยแบงหัวขอยอยเปน:Y
• ๑) บริบทความคิดการเมืองหลังพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๕Y
๒) โจทยใหญทางการเมืองของฝายเสื้อเหลืองและพันธมิตรY
๓) โจทยใหญทางการเมืองของฝายเสื้อแดงและแนวรวมY
๔) ปญหาความสัมพันธระหวางการเมืองกับศีลธรรมY
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
2

3. งานวิชาการที่บันดาลใจและเป็นฐานคิดข้อมูล
• พัชราภา ตันตราจิน. ความคิดทางสังคมการเมืองของเสกสรรค ประเสริฐ
กุล. (๒๕๕๖)Y
• อุเชนทร เชียงเสน. “ประวัติศาสตรการเมืองภาคประชาชน: ความคิดและ
ปฏิบัติการของ “นักกิจกรรมทางการเมือง” ในปจจุบัน.” (๒๕๕๖)Y
• โครงการวิจัย “ทบทวนภูมิทัศนการเมืองไทย” ของทีมอาจารยอภิชาต
สถิตนิรามัย, ยุกติ มุกดาวิจิตรกับคณะ (๒๕๕๓-๒๕๕๖)Y
• Andrew Walker. Thailand’s Political Peasants: Power in the Modern
Rural Economy. (2012)Y
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
3

4. ๑) บริบทความคิดการเมืองหลังพฤษภาคม ๒๕๓๕
การเมืองหลัง ๒๕๓๕/ เศรษฐกิจหลัง ๒๕๓๕/
วิกฤตY รัฐประหาร รสช. ๒๕๓๔
การลุกฮือพฤษภา ๒๕๓๕Y
วิกฤตตมยำกุง ก.ค. ๒๕๔๐
เงินกูพวงเงื่อนไข IMFY
ปญหาY นักเลือกตั้ง/ระบอบเลือกตั้งธิปไตยY ทุนนิยมโลกาภิวัตนY
คำตอบY การเมืองภาคประชาชนY เศรษฐกิจทางเลือกชุมชน/พอเพียงY
ทักษิณY ประชาธิปไตยแบบตัวแทนที่กินไดY ประชานิยมเพื่อทุนนิยมY
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
4

5. ๒) โจทย์ใหญ่ทางการเมืองของฝ่ายเสื้อเหลืองและพันธมิตร
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
5

6. ความคิดของเสกสรรค์ในบริบทกระแสความคิดการเมืองปัจจุบัน
• อำนาจทุน: ทุนนิยมโลกาภิวัตน à sovereignty เสื่อม à nationalism เสื่อม
à political consensus consent เสื่อม = ความไรเสถียรภาพทางการเมือง
เรื้อรังเพราะรัฐขาดพรองความชอบธรรม, ฉันทมติและฉันทานุมัติจากสังคม
ภาคสวนตาง ๆ นอกคูหาเลือกตั้งY
• เหลืองเห็น แดงมองขาม นิติราษฎรจบแค มิ.ย. - ธ.ค. ๒๔๗๕ (อำนาจรัฐ,
เครือขายอำมาตย) ไมขึ้นม.ค. - มี.ค. ๒๔๗๕ ดวยซ้ำ (เคาโครงเศรษฐกิจของ
หลวงประดิษฐมนูธรรม ซึ่งมีที่มาจากวิกฤตเศรษฐกิจทุนนิยมตกต่ำใหญทั่ว
โลก ค.ศ. ๑๙๒๙) ขณะที่อำนาจทุนโลกสำคัญขึ้นเรื่อย ๆ และเปนเนื้อเดียวกับ
อำนาจรัฐ (ดูตอนน้ำทวม)Y
• แตวิธีแกของเหลืองคือเผด็จการทหารหรืออำนาจพิเศษของคนดีผูมีความเปน
ไทยมากกวา ซึ่งไม workY
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
6

7. ๓) โจทยใหญทางการเมืองของฝายเสื้อแดงและแนวรวม
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
7

8. มุมมองต่อชนบทที่เปลี่ยนไป
ภาพเดิมกอนรัฐประหาร ๒๕๔๙/ ภาพใหมหลังรัฐประหาร ๒๕๔๙/
ชนบท = เกษตรY เกษตรเปนสวนรองที่ลดนอยถอยลงของเศรษฐกิจชนบทY
ชาวนายากจน ทำไดไมพอกินY ชาวนารายไดปานกลางผลิตภาพต่ำพยุงไวดวยเงินอุดหนุนจากรัฐ ปญหาหลักคือความ
เหลื่อมล้ำภายในและภายนอกมิติตาง ๆY
อยูภายใตระบบอุปถัมภY ดึงอำนาจภายนอก (ไมวาผี,รัฐ,ทุน,ชุมชน) มาตะลอมใชเพื่อดูดเอาทรัพยากร, ทุนและ
เทคโนโลยีมาเพิ่มผลิตภาพY
ขาดความรูการศึกษาY รอบรูโลกกวางผานเครือขายสายใยชาวบานนอกถิ่น (แรงงานอพยพไปทำงานตางถิ่น
แลวสงเงินกลับบาน)Y
ซื้อสิทธิ์ขายเสียงY สังคมการเมืองชนบทที่ตอรองตะลอมกดดันอำนาจภายนอกและขัดแยงตรวจสอบถวง
ดุลกันภายในตามธรรมนูญชนบทY
การเมืองภาคประชาชนเปนทางออกY การเลือกตั้งระดับตาง ๆ เปนทางหลักในการตอรองกดดันชวงชิงนโยบายและ
ทรัพยากรจากรัฐ การเมืองภาคประชาชนเปนสวนนอยY
เศรษฐกิจพอเพียง/ชุมชนเปนทางเลือกY เศรษฐกิจการคาที่ดึงดูดปจจัยภายนอกมาเพิ่มผลิตภาพชวยใหประคองฐานะคนชั้น
กลางไวไดY27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
8

9. จุดอับตันของสังคมการเมืองชนบท
1) ในทางเศรษฐกิจ ภาวะรัฐโอบอุมอุดหนุนจุนเจือชาวนารายไดปานกลางผลิต
ภาพต่ำดังที่เปนอยูจะยั่งยืนยาวนานไดยาก มีขีดจำกัด รัฐจะกระเตงอุมเลี้ยง
ไขเลี้ยงตอยพวกเขาซึ่งเปนประชากรสวนใหญในชนบทไปไดนานแคไหน?
ปญหาขาดทุนและเสี่ยงสูงจากนโยบายจำนำขาวทุกเม็ดเปนตัวอยางY
2) คานิยมธรรมนูญชนบทของสังคมการเมืองชนบทมีลักษณะคับแคบ เฉพาะ
สวน parochial และแตกตางตรงขามกับประชาสังคมอยางที่เปนอยู หากไม
ปรับเปลี่ยนคลี่คลายขยายตัว ก็ยากจะพาไปสูสังคมการเมืองรวมกันในระดับ
ชาติอันเปนที่รับไดของหลักการเมืองสากลสมัยใหม เชน ทาทีไมใสใจไยดี
เรื่องสิทธิมนุษยชนในกรณีฆาตัดตอนยาเสพติด เปนตนY
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
9

10. ๔) ปัญหาความสัมพันธ์ระหว่างการเมืองกับศีลธรรม
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
10

11. คําถามต่อธรรมวิทยาแห่งพลเมืองใหม่
ที่แยกสังคมการเมืองออกจากศีลธรรม
• ผูเขียนใชกรอบแนวคิดเรื่องธรรมวิทยาแหงพลเมือง (civic หรือ civil religion) ของ Robert Bellah เพื่อ
ศึกษาความคิดซึ่งอยูเบื้องหลังความขัดแยงทางการเมืองปจจุบันระหวางเสื้อเหลือง -เสื้อแดง โดยพบวา
อุดมการณของพวกเสื้อแดงหลัก ๆ แลวเปนผลผลิตทางความคิดของนักประวัติศาสตร ซึ่งปฏิเสธคานิยม
แบบจารีตของไทยทั้งที่เปนคานิยมทางศีลธรรมและการเมือง ที่ผูกโยงอยางใกลชิดกับพุทธศาสนาและ
ระบบกษัตริย เหลาประกาศกของธรรมวิทยาแหงพลเมืองใหมซึ่งสวนใหญเปนนักประวัติศาสตรอาชีพชั้น
นำของไทย เลือกที่จะทดแทนสิ่งเหลานี้ดวยตัวระบอบประชาธิปไตยที่เนนความเทาเทียมกัน ซึ่งก็ตอง
อาศัยการดำรงอยูของ มวลมหาประชาชนผูลวงรูแจงและความแนนอนวาจะตองเกิดขึ้นของกระบวนการ
ทางประวัติศาสตรอีกทีหนึ่งกอน ในขณะที่ความตื่นตัวทางการเมืองและความใฝฝนในความเสมอภาค (ทั้ง
ในแงของผลประโยชนและสิ่งอื่นใด) อาจถือไดวาเปนคุณสมบัติอยางหนึ่งของการเปน พลเมืองที่ดี แตเปน
เรื่องไมงายนักที่จะเห็นวาธรรมวิทยาแหงพลเมืองที่ปราศจากเนื้อหาทาง ศาสนาหรือจริยธรรมเลยจะ
สามารถยึดโยงประชาชาติใดใหอยูดวยกันไดเปนเวลาที่นานพอ สังคมในอุดมคติที่ไมตองการสำนึกทางศีล
ธรรมนี้อาจเกิดขึ้นไดจริง แตจะเหมาะหรือไมกับการพัฒนาจิตวิญญาณของมนุษยเปนเรื่องที่ยังตองการคำ
ตอบ[
สมบัติ จันทรวงศ, “ความแตกแยกของธรรมวิทยาแหงพลเมืองกับมุมมองทางปรัชญาการเมืองฯ”, ๒๕๕๕ Y
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
11

12. วิจารณ์แห่งวิจารณ์:
ปัญหาของสังคมการเมืองที่ถือลัทธิยึดศีลธรรมเป็นเจ้าเรือน
• “...คนชั่วที่แอบอางเปนคนไทย...” :
[ศีลธรรม+ชาตินิยม+การเมือง
วัฒนธรรม+กฎหมาย+ความเปน
พลเมือง+เอกลักษณชาติ]Y
• Politics + Morality in a free
marketplace of moral ideas ✔ Y
• Politics + Moralism esp. a self-
centered, coercive one ?
Y
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
12
“ตามรอยพระยุคลบาทกับการมีสวนรวมในการพัฒนาประเทศของทหารอาชีพ”Y
อาคารรณภากาศ โรงเรียนนายเรืออากาศ เขตสายไหม กรุงเทพฯ ๓๑ ส.ค. ๒๕๔๙Y

13. วิจารณ์แห่งวิจารณ์:
ปัญหาของสังคมการเมืองที่ถือลัทธิยึดศีลธรรมเป็นเจ้าเรือน
• Irreducible moral pluralism in the modern worldY
• No free marketplace of moral ideas in Thai societyY
• Moralizing pretensions of the political eliteY
• Unchecked unbalanced self-proclaimed arbiter of public morality/
Moral Thainess ISOY
• The irresoluble contradiction between [the principle of “the end
justifies the means” à la politics] [the principle of “the moral unity of
means and end” à la moral life]Y
27/06/56
ปาฐกถากีรตยาจารย์สังคมศาสตร์ ๒๕๕๕
13