fEWRAGTERSHYRTSGAFEWWASRGDHJFHDGSFADSdsfgbvcvdfsewrfsderwsfdf wdsaasa

1. EMULSIYALAR. ULARNING
OLINISHI VA XOSSALARI
ABDUG’OFFOROVA
ZILOLAXON

2. Reja:
1. Emulsiyalar va ularning klassifikasiyasi.
2. Emulsiyalarning ishlatilishi. Emulgatorlar
va ularning asosiy turlari.

4. • Dispersion muhiti suyuq, dispersion fazasi
qattiq bo‘lib, dispers faza zarrachalarining
o‘lchami 10-5 sm (100 nm) dan katta bo‘lgan
dispers sistemalar – suspenziyalar deyiladi.
• Konsentrlangan suspenziyalar (pastalar)da
zarrachalar orasida ta‘sir kuchlari bo‘ladi, bu
kuchlar fazoviy to‘rlar hosil bo‘lishiga sabab
bo‘ladi. Konsentrlangan suspenziyalar–
bog‘langan dispersli tuzilish sistemalardir.

5. • Dispersion muhiti suyuq, dispersion fazasi
qattiq bo‘lib, dispers faza zarrachalarining
o‘lchami (100 nm) dan katta bo‘lgan dispers
sistemalar– suspenziyalar deyiladi.
• Liozollar (kolloid eritma) dan suspenziyalar
rasman dispers faza zarrachalarining o‘lchami
suspenziyalarda
bilan farq qiladi. Bundan tashqari
qattiq faza zarrachalari
Broun harakatida ishtirok etmaydi

6. 𝑺𝒖𝒚𝒖𝒒𝒍𝒊𝒌
+
gaz =𝑲𝒐′𝒑𝒊𝒌
Ko’piklar–dispersion muhiti yupqa plyonka ko‘rinishidagi
suyuqlik, dispersion fazasi gaz pufakchalari bo‘lgan yuqori
konsentrlangan dag‘al dispers sistemalardir. Ko‘piklarni
shartli ravishda G/S ko‘rinishida ifodalash mumkin.

7. 𝒈𝒂𝒛 + suyu
qlik = Aerozol
yoki qattiq modda zarrachalarining
tarqalishidan hosil bo‘lgan
mikrogeterogen sistemalar-aerozollar
deyiladi.

8. “Dag’al dispers”–termini gaz pufakchalarining
o‘lchami 10 sm gacha bo‘lishini bildiradi.
“Yuqori konsentrlangan” degan
sistemada gaz konsentratsiyalari
termin
hajmiy
jihatdan 74% dan yuqori bo‘lishini anglatadi.
Bu holda gaz pufakchalari shar shaklida emas,
balki ko‘p qirrali bo‘ladi. Agar ko‘piklar
monodispers ya‘ni, hamma gaz pufakchalari bir
xil o‘lchamga ega bo‘lsa, har bir pufakcha
to‘g‘ri pentagonal dodekaedr - o‘n ikki qirrali
bo‘ladi.

9. Dodekaedr (yun. dodeka —
oʻn ikki va hedra — tomon)
— oʻn ikki yoqli geometrik
shakl

10. 10
Ko‘p qirrali gaz pufakchalari suyuq
dispersion muhitni
yupqa qavatlar bilan ajralib turadi. Uchta plyonkaning
bir-biriga tegib turish zonasida uchala bir- biriga tegib
turuvchiga tegishli Plato kanali hosil bo’ladi:
Plato kanalining ko'ndalang kesimi
1- suyuqlik yupqa qatlami; 2 - kanal

12. Agar ko‘piklar polidispers (gaz pufakchalarining
o‘lchami har xil)
dodekaedr buziladi.
bo‘lsa, to‘g‘ri pentagonal
Bu esa barqarorlikning
kamayishiga sabab bo‘ladi.
Shuni qayd etish kerakki, dispers fazaning
konsentratsiyasi 74% (hajmiy konsentratsiya) dan
kam bo‘lsa, gaz pufakchalari shar shakliga ega
bo‘ladi va suyuq qatlam qalinligini, gaz
pufakchalarining o‘lchamini o‘lchab topish mumkin.
Bunday sistemalar gazli emulsiyalar deyiladi.

13. Ko'pik - bu barqaror kolloid tizim
bo'lib, unda gaz zarralari suyuq yoki
qattiq fazada tarqaladi.Oziq-ovqat
ko'piklariga misollar: muzqaymoq,
qaymoq,.
KO’PIKLAR

14. © 2007 INSTITUTE OF FOOD TECHNOLOGISTS 14
•Stabilizator bilan suyuqlikni aralashtirish
natijasida barqaror ko'pik hosil bo'ladi, u
havo pufakchalarini ushlaydi va ularni
devorlari suyuq plyonkalar hosil
qiladigan "kameralarda" saqlaydi. Ko'pik
tarkibidagi havo miqdori oshgani sayin
kolloid dispers tizim hajmi oshadi.
KO’PIKLAR

15. Oqsilli ko’piklar shirinliklar ishlab
chiqarishda ishlatiladi.
Tuxum oq iko'pigi kolloid sistema bo’lib,
havo pufakchalaridan ibora
denaturatsiya - tashqi
omillar ta'sirida oqsil
tarkibidagi o'zgarish
Tuxumoq iko'pikgi
денатурация
normal tuzilish

17. bir nechta belgilari bilan
• Suspenziyalar
farqlanadi:
• 1. Dispersion
organosuspenziya
muhit tabiatiga ko‘ra:
(dispersion muhitiorganik
suyuqlik) va suvli suspenziya.
• 2. Dispers faza zarrachalarining
bo‘yicha: dag‘al suspenziya, nozik
o‘lchami
suspenziya
Dispers faza zarrachalarining konsentratsiyalariga
ko‘ra: konsentrlangan va suyultirilgan.

18. Sut -
Yog’ning suvdagi
emulsiyasi
Emulsiyalar
Bitum emulsiyalar
Tibbiy kosmetika
Emylsion bo’yoqlar

19. Emulsiyalar
kimyoviy texnologiyada
Kauchuk
lar
Polistirol Polivinilatsetat

20. Bir-biri bilаn аrаlаshmаydigаn ikki suyuqlikdаn
ibоrаt suyuq mikrоgеtеrоgеn sistеmа emulsiya
dеyilаdi. Bundа tоmchilаr hоlidа tаrqаlgаn suyuqlik
dispеrs fаzа bo’lib, tоmchilаr оrаsini to’ldiruvchi
suyuqlik dispеrsiоn muhit dеyilаdi. Emulsiyalаrdа
dispеrs fаzа
zаrrаchаlаrining o’lchаmi 10-7-10-5 m bo‛lаdi.

21. KLASSIFIKASIYASI
Dispers faza va dispersion muhitning qutbligiga
ko’ra:
a)I tur emulsiyalar (to‘g‘ri)–M/C;
b) II tur emulsiyalar (teskari)–C/M;
Istalgan qutbli suyuqlikni -C (suv) harfi bilan,
qutbsizini -M (moy) harfi bilan belgilash qabul
qilingan.
-I tur emulsiyalarda qutbsiz suyuqlik tomchilari
(moy), qutbli suyuqlik (suv) da tarqalgan
bo‘ladi.
II tur emulsiyalarda dispersion muhit qutbsiz
bo‘ladi

22. • Emulsiyalarning turi quyidagi usullar
yordamida aniqlanadi:
- Elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchash – to‘g‘ri
emulsiyalarning elektr o‘tkazuvchanligi yuqori,
teskari emulsiyalarning elektr o‘tkazuvchanligi
past bo‘ldi;
- Mo‘l miqdordagi qutbli va qutbsiz suyuqliklarni
aralashtirish;
- Suvda eriydigan va moyda eriydigan bo‘yoqlarning
bo‘yalishi;
- Ho‘llash bo‘yicha, shuningdek, emulsiyalarning
gidrofob va gidrofil sirtlarda yoyilishi.

23. Dispеrs fаzаning kоntsеntrаtsiyasigа ko’rа
emulsiyalаr suyultirilgаn, kоntsеntrlаngаn vа
yuqоri kоntsеntrlаngаn emulsiyalаrgа bo‛linаdi.
Hаjmiy prоtsеntlаrdа dispеrs fаzа miqdоri
0,1% gаchа bo’lsа, suyultirilgаn, 74% gаchа
bo’lsа, kоntsеntrlаngаn, 74% dаn ko’p bo’lsа,
yuqori kоntsеntrlаngаn emulsiyalаr dеyilаdi.

24. Emulsiyalаr sеdimеntаtsiоn bаrqаrоr bo’lmаgаn
sistеmаlаrdir. Аgаr dispеrs fаzа vа dispеrs muhit
zichliklаri hаr хil bo’lsа, dispеrs fаzаning sеdimеntаtsiyasi
yoki yuzаgа qаlqib chiqish хоdisаlаri ro’y bеrаdi.
o’zаrо birikishi -
Dispеrs fаzа zаrrаchаlаri
kоаlеstsеntsiya хоdisаsi nаtijаsidа emulsiyalаrdа
yеmirilish yuz bеrаdi. Bu аgrеgаtiv bеqаrоrlik оqibаtidа
emulsiya ikki qаvаtgа аjrаlаdi. Bundа dispеrs fаzа
tоmchilаri o’zаrо Qo’shilib yiriklаshаdi vа bu hоdisа
kоаlеstsеntsiya dеyilаdi.

25. .
Emulsiyalar gidrofob dispers sistemalarga mansub
bo‘lganligi uchun ular emulgatorlar deb ataluvchi
maxsus stabilizatorlarning bo‘lishini (ishtirokini) talab
etadi. Emulgatorlarning asosiy turlari:
- Sovun va sovunsimon SAMlar;
- Eruvchan YuMB;
- Yuqori disperslikka ega bo‘lgan qattiq jism.
Emulgator tanlashda quyidagi umumiy qoidaga amal
qilinadi: Emulgatorlar hamma vaqt dispers fazaga
nisbatan dispersion muhitda yaxshi eriydi, qattiq
erimaydigan emulgatorlar yaxshi ho‘llanadi. Eng
yaxshi emulgatorlar bu sirt faol moddalar va ba‘zi
YuMB lardir.

27. Gidrofob qism
Gidrofil qism

28. https://youtu.be/KQIlZzNGqyc

29. Emulsiya fazalarining o‘tishi ya‘ni, emulsiyalarning
to‘g‘ridan teskari turga va aksincha o‘tishidir.
Emulsiyalar fazalarining o‘tishini turli xil usullar
bilan amalga oshirish mumkin: antogonist
emulgatorlar qo‘shish; emulgator bilan reaksiyaga
kirishuvchi moddalar qo‘shish; elektrolitlar
qo‘shish, dispers fazaning konsentratsiyasini
oshirish va boshqalar:

30. to’g’ri
emulsiya(moyning
suvdagi emulsiyasi)
tеskаri emulsiya(suvning
moydagi emulsiyasi)

31. Теskаri emulsiya(suvning moydagi
emulsiyasi)
𝒎𝒐𝒚
suv +
+𝒈𝒊𝒅𝒓𝒐𝒇𝒐𝒃 𝒆𝒎𝒖𝒍𝒈𝒂𝒕𝒐𝒓
𝑬𝒎𝒖𝒍𝒔𝒊𝒚𝒂
Dispers muhit(Yog’)
Dispers faza (suv)
Krem,losion, quruq terilar uchun maz, sariyog’

32. 𝒔𝒖𝒗 + moy 𝑬𝒎𝒖𝒍𝒔𝒊𝒚𝒂
+𝒈𝒊𝒅𝒓𝒐𝒇𝒊𝒍 𝒆𝒎𝒖𝒍𝒈𝒂𝒕𝒐𝒓
To’g’ri emulsiya(moyning suvdagi
emulsiyasi)
Dispers faza (yog’)
Dispers muhit(Suv’)

33. Emulsiya fazalarining o‘tishi ya‘ni, emulsiyalarning
to‘g‘ridan teskari turga va aksincha o‘tishidir.
Emulsiyalar fazalarining o‘tishini turli xil usullar
bilan amalga oshirish mumkin: antogonist
emulgatorlar qo‘shish; emulgator bilan reaksiyaga
kirishuvchi moddalar qo‘shish; elektrolitlar
qo‘shish, dispers fazaning konsentratsiyasini
oshirish va boshqalar:

34. Eng samarali usul bu–kimyoviy
reagentlar ta‘sirida emulgator tabiatini
o‘zgartirishdir:

35. Emulsiyalartiing turi quyidagi usullar yordamida
aniqlanadi:
Elektr o‘tkazuvchanliginiolchash
- emulsiyalaming elektr
o‘tkazuvchanligi
to‘g‘ri
yuqori,
teskari emulsiyalaming elektr o‘tkazuvchanligi past
boldi;
•Mol miqdordagi qutbli va qutbsiz suyuqliklami
aralashtirish; Suvda eriydigan va moyda eriydigan
bo‘yoqlarning bo‘yalishi;

36. •H oilash bo‘icnha, shuningdek, emulsiyalaming
gidrofob va gidrofil sirtlarda yoyilishi.
Emulsiyalar gidrofob dispers sistema larga-mansub
boiganligi uchun ular emulgatorlar deb ataluvchi maxsus
stabilizatorlaming bolishini (ishtirokini) talab etadi.
Emulgatorlaming asosiy turlari:
• Sovun va sovunsimon SAMlar;
•Eruvchan YuMB;
•Yuqori disperslikka ega boigan qattiq jism.

37. Emulgator tanlashda quyidagi umumiy qoidaga amal
qilinadi:
Emulgatorlar hamma vaqt
dispers fazaganisbatan
dispersion muhitda yaxshi eriydi, qattiq
erimaydigan emulgatorlar yaxshi hollanadi. Eng
yaxshi emulgatorlar bu sirt faol moddalar va ba’zi
YuMB lardir. Emulgator sifatida juda maydalangan
minerallaming suvda erimaydigan kukunlari:
tuproq, gips, qurum, ba’zi metallaming oksid va

38. Emulsiya fazalarining o‘tishi ya'ni,
emulsiyalaming to‘g'ridan teskari turga va
aksincha o‘tishidir. Emulsiyalar fazalarining
o‘tishini turli xil usullar bilan amalgaoshirish mumkin:
-antogonist emulgatorlar qo'shish;
-emulgator bilan rcaksiyaga kirishuvchi moddalar qo‘shish;
--elektrolitlar qo'shish, dispers fazaning konsentratsiyasini
oshirish va boshqalar:
Eng samarali usul bu-kimyoviy reagentlar ta’sirida
emulgator tabiatini o'zgartirishdir:
2RCOONa+CaCl2—►emulsiyalaming qavatlarga ajralishi—►
—>(RCOO)2Ca+2NaCl

39. (

40. EmuIsiyalarning agregativ barqarorligi
Emulsiyalarning agregativ barqarorligi - dispers faza
zarrachalarining o‘lchamini vaqt davomida
o‘zgartirmasdan saqlay olish ya’ni, koalessensiyaga qarshi
turish xususiyati. Agregativ barqarorlikka ta’sir etuvchi
omillar:
• Elektrostatik omil. Emulsiyalarda tbmchilar atrofida
qo‘sh elektr qavat hosil bo‘ladi va natijada energqtik to‘siq
yuzaga keladi.

41. • Adsorbsion - solvatli omil. Emulgatorlar
sirtiga adsorbilanib,
tomchining
muhit” chegarasida sirt
kamaytiradi. Natijada sistema
“tomchi-
taranglikni
barqaror
bo'ladi. Agar emulgator o‘rnida sirt-faol
kolloidlar va YuMB lar ishlatilsa adsorbsion-
solvat qobiq hosil bo'ladi.

42. Struktur-mexanik omil. Tomchilaming sirtida emulgator
molekulalari yuqori qovushqoqlik va elastiklik namoyon qiluvchi
qavat hosil qiladi va tomchilaming o'zaro qo'shilishi (birikishi) ga
bu qavatlar halaqit beradi (qarshilik qiladi).Agar emulgator YuMB
rolni
va noionogen sirt faol moddalar boisa, bu omil asosiy
o'ynaydi.
Emulgator-emulsiyalarning barqarorligini oshirish uchun
ishlatiladigan stabilizatorlardir. Sirt faol moddalar va juda
maydalangan kukunlar emulgatorlar bo‘la oladi. Umuman, moyning
suvdagi
suvning
emulsiyasini stabillash uchun gidrofil emulgatorlar,
moydagi emulsiyasini stabillash uchun esa gidrofob
emulgatorlar ishlatiladi.

43. Koalessensiya
Koalessensiya-emulsiyalarning alohida toza holdagi
komponentlar ajratib to‘liq buzilishidir.
Emulsiyalarning buzilishi 2 bosqichli bo‘ladi:
• Flokulyatsiya;
• Koalessensiya.
Birinchi bosqichda dispers fazaning tomchilari
agregatlar hosil qiladi. Ikkinchi bosqichda agregatdagi
tomchhar bitta katta tomchi bo‘lib ta’sirlashadi.

44. Sanoat miqyosida emulsiyalar:
• Kimyoviy usullar;
• Termik usullar;
• Mexanik usullar;
• Elektrik usullar ta’sirida buziladi.
Elektr usulida tomchilar zaryadlangan bo‘lganida va
tomchilar neytral, ammo dipol momentiga ega bo‘lgan
hollarda qo‘llaniladi.

45. • Suspenziyalar zarrachalarining sirtida qo‘sh
elektr qavat paydo bo’ladi. Bu qo‘sh elektr
qavat suspenziyalaming agregativ
barqarorligini ta’minlaydi.
• Liozollarga o‘xshab, elektrolitlar
qo‘shilganida suspenziyalar katta agregatlarga
koagulyatsiyalanadi.

46. • Suspenziyalar zollardan quyidagi lar bilan farq
qiladi:
• • Suspenziyalar kinetik beqaror bo’lib, tezda
cho‘kadi;
• • Molekulyar-kinetik xossalar-Brounharakati,
diffuziya, osmos kuchsiz ifodalangan yoki
umuman kuzatilmaydi;
• • Suspenziyalar yorug’lik nurini sochmaydi,
balki yorug’lik nurini qaytaradi yoki yuta

47. • • Suspenziyalar dispers faza zarrachalari ni oddiy
mikroskop bilan ko'rish mumkin;
• • Suspenziyalarda sirt hodisalari kuchsiz ifodalangan.
• Meva sharbatlari, turli xil pastalar (tomat pastasi,
shokolad pastasi), souslar, ketchuplar, tayyor
gorchitsa va boshqalar- suspenziyalardir.

48. Ko’piklar–dispersion muhiti yupqa plyonka
ko‘rinishidagi suyuqlik, dispersion fazasi gaz
pufakchalari bo‘lgan yuqori konsentrlangan dag‘al
dispers sistemalardir. Ko‘piklarni shartli ravishda
G/S ko‘rinishida ifodalash mumkin.

49. • Shuni qayd etish kerakki, dispers fazaning
konsentratsiyasi 74% (hajmiy konsentratsiya) dan
kam bo‘lsa, gaz pufakchalari shar shakliga ega
bo‘ladi va suyuq qatlam qalinligini, gaz
pufakchalarining o‘lchamini o‘lchab topish
mumkin. Bunday sistemalar gazli emulsiyalar
deyiladi.
• Gazli emulsiyalarga gazlangan suv, bokaldagi
shampan misol bo‘ladi. Gazli emulsiyalar
ko‘piklardan farq qilib tuzilishsiz sistemalar
hisoblanadi. Ko‘piklar mikrogeterogen
sistemalardir

50. Lateks - suvli eritmadagi dispers polimer
zarralari emulsiyalarining umumiy nomi. Tabiatda
u turli xil o'simliklar, xususan, Braziliyada
gevea daraxti, momaqaymoq va boshqa
o’simliklar tomonidan chiqarilgan sut shaklida
uchraydi.

51. 51

52. E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR!