PPT getoond op UCSIA Rondetafel 'Uitdagingen voor een vrijwilligersbeleid' van 9/12/2011

1. Veranderende vrijwillige inzet en
hoe ermee om te gaan
Inzichten uit onderzoek naar
vrijwilligerswerk
Dr. Caroline Gijselinckx
HIVA-K.U.Leuven
Design Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra
Rondetafel
UCSIA Workshop ‘Volunteering, Religion and Social Capital’
Antwerpen, 9 december 2011

2. Maatschappelijke veranderingen.
• Culturele evoluties
– Individualisering Kansen
– Secularisering , ontkerkelijking
– Reflexieve moderniteit
zowel als
– Culturele diversiteit en scheidingslijnen uitdagingen
• Demografische evoluties
– Veroudering
– Eenouder-, samengestelde gezinnen, alleenstaanden Voor
– Migratie
• Structurele evoluties
verenigingen
– Hoger opleidingsniveau en voor
–
–
Tweeverdienersgezinnen
Flexibele arbeid
vrijwilligers
– Structurele kansarmoede
• Technologische evoluties (mobiliteit, internet, sociale media)
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 2

3. Evoluties in het verenigingsleven.
• Opvallende trends in verenigingsleven (VRIND, 2010)
• Stabiel aantal afdelingen van sociaal-culturele verenigingen
• Toename van afdelingen van landelijk erkende migrantenverenigingen
• Toenemende participatie aan sportverenigingen
• Stad-platteland (Hooghe & Botterman, 2010)
• Stabiliteit van verenigingsparticipatie in steden zowel als op platteland
• Maar in steden:
– ouderenverenigingen, vrouwenverenigingen en
gezinsverenigingen zijn minder sterk vertegenwoordigd
– meer gediversifieerd aanbod van verenigingen
– Hier kan aan toegevoegd worden (CG): lage participatie van in
steden sterk aanwezige kansengroepen aan traditioneel
verenigingsleven
• Sociale media
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 3

4. Veranderende stijlen van vrijwilligerswerk.
• Lichterman (2006, 2009)
– ‘Club style’-volunteering
– ‘Plug in’-volunteering
• Lammertyn et al. (1997)
– Oude en nieuwe stijlen van vrijwilligerswerk
• Nuancering door Hustinx (2004)
– Continuüm van stijlen
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 4

5. Diversiteit aan vrijwilligersstijlen.
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 5

6. Nieuwe trends.
• “Geleid vrijwilligerswerk”
 Arbeidszorg, maatschappelijke stages,…
• “Werknemersvrijwilligerswerk”
• Initiatieven om “volunteerability” verhogen:
 vrijwilligersvoordelen
• onderling vrijwilligerswerk en solidariteit:
 LETS, tijdbanken en andere vormen van complementaire munten
• Professionalisering, privatisering, terugtredende overheid
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 6

7. Participatie aan verenigingen.
• SCV-survey (1995-2009)
• Anno 2009: ½ Vlamingen is actief lid van 1 of meer verenigingen
(1/5 is lid van minstens 2 verenigingen)
• Stabiel ten opzichte vorige jaren
• Vergrijzing (cf. vergrijzing bevolking en mensen blijven langer actief lid)
• Kerkpraktijk nog steeds positief effect op socio-culturele verenigingen
en politieke verenigingen (negatief effect voor sportverenigingen)
• Meer mannen dan vrouwen
• Minder bij lager opgeleiden
• Vergelijking Vlaanderen en andere landen/regio’s (VRIND, 2010)
• Vlaamse participatie aan verenigingen hoger dan Europees
gemiddelde (aansluitend bij kopgroep: Scandinavische landen,
Nederland, Duitsland, Oostenrijk)
• Vlamingen participeren meer aan verenigingen dan Walen
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 7

8. Types van verenigingen.
• Naar activiteitensector
• ‘Expressive’ versus ‘service’ organisaties
• Naar plaats en rol van vrijwilligers
Vrijwilligersorganisaties Organisaties die werken met
vrijwilligers
Enkel vrijwilligers voornamelijk vrijwilligers; voornamelijk beroepskrachten;
beroepskrachten onder- vrijwilligers ondersteunen
steunen
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 8

9. Vrijwilligerswerk in België.
• SCV-survey (1995-2009) (Carton, Gijselinckx & Hustinx, 2011)
– Vrijwilligerswerk
• langjarig gemiddelde :17,3% van de Vlamingen is vrijwilliger
• stabiel over de jaren
• dalend aantal uren vrijwilligerswerk
• hoofdzakelijk op het terrein van
– hulpverlening aan bejaarden, personen met een handicap, en
zieken (23,1%),
– binnen de recreatieve domeinen van sport (23,5%), culturele
verenigingen (20,0%) en jeugdbewegingen (20,2%)
• types van taken:
– voornamelijk de organisatie van activiteiten (32,6%)
– hulpverlening, verzorging en ondersteuning (25,0%)
• 1/10 Vlamingen is bestuursvrijwilliger
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 9

10. Profiel van vrijwilligers in België
• Geslacht
– Meer mannen dan vrouwen
– Vrouwen meer informele zorg dan mannen
– Vrouwen ook meer in georganiseerde zorgverlening
– Mannen meer in bestuursfuncties
• Leeftijd
– Vergrijzing
• Arbeidsmarktpositie
– Meer onder de voltijds en deeltijds werkenden dan onder inactieven
• Sociaal-economische status
– Meer onder hoger opgeleiden
– Meer onder hogere inkomenscategorieën
• Kerkpraktijk
– positief verband met vrijwilligerswerk
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 10

11. Veranderende vrijwillige inzet
- Veranderende motivaties en verwachtingen van
vrijwilligers
• Vraag naar afgebakend engagement
• Kritischer houding t.o.v. functie en organisatie
• Eigen agenda (tijd, maar ook: persoonlijke behoeften)
• In de directe leefomgeving
• Op zoek naar: win-win & verbondenheid
• Kosten-baten afwegen
• Iets kunnen realiseren, impact kunnen hebben
• Grote diversiteit aan vrijwilligerstypes
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 11

12. Veranderende vrijwillige inzet
- Specifiek m.b.t. secularisering
• Blijvend sterk effect van kerkpraktijk op participatie en vrijwillige inzet in
verenigingen (uitgezonderd sport)
• Vanuit sociale netwerken-perspectief (cf. Putnam):
 Spill-over effect: participatie in 1 netwerk verhoogt kans op
participatie in andere
• Vanuit perspectief van groepsstijlen (cf. Lichterman):
 Gelijkaardige stijlen: verwachtingen, normen, taal
• Maar:
• Ook belang van opvoeding, socialisatie, waardering voor vrijwillige
inzet (thuis, op school, in andere verenigingen,…)
• En: verenigingen zijn geen statische entiteiten, ze veranderen
 Cf. supra: ook zogenaamd traditioneel verenigingsleven
 Nieuwe en lossere, project-gebonden verbanden
• Bij culturele minderheden?
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 12

13. Veranderende vrijwillige inzet
- En hoe organisaties hiermee omgaan…
• Organisatie als vereniging ‘van’ en ‘met’ (in plaats van ‘voor’)
 Fit tussen mens en organisatie-project
 Eigenaarschap
 Daadkracht (iets daadwerkelijk kunnen realiseren, een verschil maken)
• Werken aan de inhoud van het verhaal
 Groot verhaal (de ‘vlag’) is niet meer wat mobiliseert
 Vanuit identiteit aan authentiek maatschappelijk project
 Inspelen op verwachtingen en waarden van leden/vrijwilligers
• Zoeken naar “unieke positie”
• Samenwerking met organisaties
• Meer projectmatig werken, vanuit ervaringen van
leden/vrijwilligers
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 13

14. Veranderende vrijwillige inzet
- En hoe organisaties hiermee omgaan…
• Belang van persoonlijke netwerken en organisationele netwerken
• Vrijwilligers anders aanspreken
 Vanuit fundamentele vraag waarom mensen zich zouden verenigen - welk
nut, welke zin, welke hefboom voor welk doel?
 Vanuit vraag wat mensen de vereniging te bieden en waarom ze dus
worden aangesproken?
- Lichterman: “you can make a difference”
• Vrijwilligerswerk op maat
• Vrijwilligers binden
 Ervaren waardering
 Kwaliteit van de taak: zinvol, autonoom,
verantwoordelijkheid&eigenaarschap, transparantie en feedback
 Verbondenheid met de groep: persoonlijke impact, prestige van het project
en sociaal netwerk
• Drempels wegwerken
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 14

15. Kansengroepen en vrijwilligerswerk
• Kansengroepen worden ontdekt door meer en meer
vrijwilligersorganisaties
– Diversiteitsbeleid
– Iedereen kansen geven
– Gebrek aan vrijwilligers
• … maar er tegelijkertijd ook moeilijk door bereikt
– Veeleer ontwikkeling van samenwerkingen met organisaties van/voor
kansengroepen
– Eerder dan echte integratie
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 15

16. Aandachtspunten voor het werken met
kansengroepen
• Uit “Vrijwillig werkt” (Matthijssen et al., 2009)
– Kansengroepen moeten meer uitgenodigd worden tot vrijwilligerswerk
– Vrijwilligerswerk niet denigrerend voorstellen (‘minder waard dan echt werk’)
– Toegankelijkheid van het vrijwilligerswerk voor kansengroepen bewaken
– Extra zorg aanbieden en verschillen bespreekbaar maken
– Risico op dualisering in sterkere en zwakkere groepen vermijden
– Bridging én bonding realiseren
• Op niveau van individuen
• Op niveau van organisaties
– Ruimte geven om te groeien
• in taken, vaardigheden en zijn
– Goede afspraken maken
• Op niveau van individue
• Op niveau van organisatie
– Goede communicatie met de vrijwilligers
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011 16

17. Rondetafel
Wat betekent het nieuwe type van vrijwilliger voor de wijze waarop je met
motivatie, recrutering en werving aan de slag gaat?
Hoe kan je kansengroepen betrekken?
Dirk Huyghe (Rode Kruis Vlaanderen)
Line Windey (Socius)
En u !
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011
17

18. Contact
Dr. Caroline Gijselinckx
Onderzoeksleider Middenveld & Sociaal en Coöperatief Ondernemen
HIVA – K.U.Leuven
Parkstraat 47
3000 Leuven
Tel 016 32 33 28 (rechtstreeks)
Tel 016 32 31 28 (secretariaat)
Mailto: caroline.gijselinckx@hiva.kuleuven.be
Website: www.hiva.be
Rondetafel - UCSIA Workshop - Antwerpen - 9 december 2011
18