3. Эсээ гэж юу вэ? “ Миний номын агуулга тэр чигээрээ би өөрөө юм. “ Мишель дө Монтень “ Исээ гэдэг бол исэж жигдэрсэн айргийн нэр. Тэрэн шиг исэж жигдэртэл нь бясалган бодсон зүйлээ үгээр хэлхэн бичсэнээ исээ гэнэ.” Л.Түдэв “ ...нийгмийн чухал асуудлаар зохиогч өөрөө ямар мэдлэг, туршлага хуримтлуулсан, тухайн асуудалд хэрхэн хандаж, юу гэж үзэж байгаагаа илэрхийлсэн бүтээлийг эсээ гэнэ. “ Доктор Г.Дэлэг “ Эсээ нь хүн ертөнцийг танин мэдэж, ойлгож ухаарсныхаа хэрээр аливаа асуудлыг баримт дээр тулгуурлан олон талаас нь шинжлэн судлах, ажиглан эргэцүүлэх, задлан тайлбарлах, нэгтгэн дүгнэх, жишин харьцуулах зэрэг оюуны үйлдлүүд хийсний дүнд өөрийн бодол санаагаа илэрхийлэх хамгийн нээлттэй төрөл юм. “ Ц.Өнөрбаян “ Эсээ бол мөнхийн үнэн, тодорхой аксиомыг номлодоггүй, шинжлэх ухааны тайлбар, хатуу томьёоллоос ангид байж, зөвхөн хувь хүний дахин давтагдашгүй өвөрмөц байр суурь, үзэл бодол, чөлөөт сэтгэлгээг илэрхийлдэг, бие даасан олон ургальч, богино хэмжээний бичвэрийн төрөл юм. “ Л.Отгонсүрэн

4. Дасгал -Эсээ бичихэд хүүхдээс ямар чадвар шаардагдах вэ? Багаар ажиллан баг бүр санаагаа тайлбарлана.

7. 2. Унших чадвар анхан шатны төвшин /үг, өгүүлбэрээр уншин утгыг ойлгох/ товчлон унших төвшин / богино хугацаанд догол мөр хийгээд номын бүтэн нүүрийг гүйлгэн харж унших/ шинжлэн дүгнэх төвшин /гол түлхүүр үгийг олж, дэвшүүлж буй асуудлыг тодорхойлж, утгыг гүнзгий ойлгон дүгнэх / сүлбэн унших дээд төвшин / нэг сэдвээр хэд хэдэн номыг сүлбэн уншиж, нийтлэг агуулгыг олох, зэрэгцүүлэн харьцуулах, дүгнэлт хийх /

19. Үнэлгээ - Сурлагын амжилтын үнэлгээ- Хөтөлбөрийн ерөнхий үр нөлөөг тодорхойлоход баримтуудад үндэслэн үнэлгээ хийдэг Сурагчдын сурахуйн үр дүнг тодорхойлох үйл ажиллагаа юм. Сурлагын амжилтын үнэлгээ ба үнэлгээ хоорондын ялгаа

20. Курс хичээлээр мэдлэг, чадварыг үнэлэх арга техникүүд À. Өмнөх мэдлэг, сэргээн санах, ба ойлголтыг шалгах Ө мн ө х мэдлэгийг тандах шинэ б ү лэг, чухал шинэ сэдэв заахын ө мн ө багш өө рийн боловсруулсан богино хэмжээний, хялбархан асуулгаар сурагчдын ө мн ө х мэдлэгийг илр үү лэх боломжтой ба энэ мэдээлэл нь тухайн сэдвийг хаанаас ямар т ү вшнээс хэрхэн эхлэх талаар багшид мэдээлэл ө гн ө . Гол санааг ашиглах Тухайн сэдэв, хичээлийн х ү рээн дэх хамгийн чухал нэг нэр томъёо, (нэр болон ухагдахуун гэх мэт) дээр сурагчдын анхаарлыг т ө вл ө р үү л. Энэ сонгосон гол ухагдахуун (эсвэл нэр томъёотой) уялдаа холбоо б ү хий санаануудыг сурагчид жагсаан бичдэг байна. Тухайн сэдвийг эргээн санахад энэ жагсаалт тусалдаг. Алдаатай ойлголтыг илр үү лэх тухайн сэдвийг эзэмшихэд бэрхшээл т өө р ө гд ө л учруулах магадлалтай сурагчдын ө мн ө х мэдлэгийн буруу ойлголт, алдаатай мэдээлэл зэргийг илр үү лэх арга юм. Н ө х ө н бичих хуудас хичээлийн дараа эсвэл тодорхой б ү лэг сэдвийн дараа зай орхин бичсэн хуудсыг багш сурагчдад тарааж ө г ө х ба сурагчид богино хугацаанд ном, сурах бичиг ашиглалг ү йгээр даалгаврыг г ү йцэтгэнэ. Энэ даалгавар нь сурагчид тухайн хичээлийн (эсвэл сэдвийн, уншсан сэдвийн гм) гол санаануудыг хэр эзэмшсэн болохыг багшид (бас сурагчид өө рт нь) мэдээлэх сайн арга юм. Мэдээлэл зохион байгуулах хуудас тухайн хичээл (сэдвээр гэх мэт) мэдээллийг ангилах, хоорондын холбоог харуулах, зохион байгуулах диаграм, х ү снэгт зэргийн аль тохиромжтой хэлбэрийг багш урьдчилан сонгосон байна. Сурагчид багшийн ө гс ө н схемийг ашиглан гол агуулгын мэдээллийг ангилж зохион байгуулах арга юм. Минутын бичлэг “Энэ хичээлээр сэдвээр чиний сурсан хамгийн гол з ү йл үү д юу вэ?”, “Хариултг ү й буюу ойлгомжг ү й хэвээр ү лдсэн чухал з ү йл юу байна вэ?” гэсэн асуултуудад сурагчид нэгээс хоёр минутад хариулт бичнэ. Энэ арга нь богино хугацаанд сурагчдын сурахуйн талаар мэдээлэл авах боломжийг олгодог юм. “ Ойлгоог ү й ү лдсэн з ү йл гэвэл…” “Энэ хичээл (сэдэв, даалгавар, ж ү жиг, зохиол гэх мэт ) –ээс хамгийн ойлгомжг ү й з ү йл гэвэл …?” энэ асуултад сурагчид богино хугацаанд тухайн хичээл (сэдэв, даалгавар, ж ү жиг, зохиол гэх мэт ) –ээс, огт ойлгохг ү й байгаа з ү йлээ жижиг цаасанд хурдан тэмдэглэж багшид ө г ө х арга юм. Энэ нь багшид сурагчдын ойлгохг ү й байгаа з ү йлийг тодруулж ө гн ө .

21. Á. Анализ д ү н шинжилгээ хийх, ш үү мжлэлт сэтгэлгээний чадварыг ү нэлэх нь Ангилал хийх х ү снэгт Сурагчдад мэдээллийг суурь ухагдахуун буюу концепцийн дагуу ангилах даалгавар ө гн ө . Энэ нь “юу нь юутай холбоотой” болохыг сурагчид хэрхэн ойлгож буй талаар мэдээллийг багшид ө г ө х юм. “ Тийм”, “ Ү г ү й” х ү снэгт Асуудлаар з ө вш өө р ө х болон эс з ө вш өө р ө х байр сууриудыг сурагчид жагсаан бичнэ. Энэ даалгавар нь сурагчийн асуудалд ө рг ө н х ү рээтэй г ү нзгий анализ хийх, з ө в байр суурь баримтлах чадварыг багшид харуулна. Мэдээллийг схемчлэн харах Тухайн мэдээллийг холбогдох ер ө нхий х ү рээгээр жишснээр байгаа болон байхг ү й ойлголтуудыг илр үү лэх даалгавар юм. Энэ даалгавар нь аналитик уншлага ба сэтгэн бодохуйн чадварын талаар мэдээлэл ө гн ө . Агуулга, хэлбэр, ү йлдэл Тухайн мэдээлэлд “Юу” (агуулга), “Ямар” (хэлбэр), “Яаж, хэрхэн ” ( ү йл) – схемээр анализ хийх арга юм. Энэ арга нь сурагчдын задлан шинжлэх чадварыг харуулна. Анализ бичвэр Тодорхой асуудал, сэдвээр нэгээс хоёр хуудсанд багтааж анализ хийсэн бичвэр боловсруулах даалгавар юм. Энэ даалгавраас багш сурагчдынхаа анализ хийх чадвар ба т үү нийгээ ү р д ү нтэй танилцуулах чадварын т ү вшинг харж болно.

22. В. Нэгтгэн дүгнэх болон шүүмжлэлт сэтгэлгээний чадварыг үнэлэх нь Нэг ө г үү лбэрээр нэгтгэх “Хэн юуг, яах гэж, хэзээ, хаана, хэрхэн хийсэн бэ?” асуултад тухайн сэдвийн х ү рээнд хэл з ү йн болон ү нэн з ө в мэдээллийг багтаан нэг урт ө г үү лбэрээр хариулах юм. Нэг ү г сурагч тухайн сэдвээр хамгийн чухал гэсэн нэг ү гийг өө р өө сонгон дэвтэртээ тэмдэглэх ба энэ ү гийн доор нэгээс хоёр догол м ө р өө р сэдвийг нэгтгэн д ү гнэж бичнэ. Эсвэл энэ ү гийг яагаад сонгосон болон энэ ү гээр сэдвийг хэрхэн нэгтгэн д ү гнэж болох тухай тайлбарлаж бичнэ. Энэ арга нь сурагчид хэр анхааралтай б ө г өө д сэдвийн гол санааг ойлгож уншиж сурч буй эсэхийг багшид хэлдэг бол гол санааг нэгтгэн д ү гнэж богино ө г үү лбэрээр илэрхийлж сурахад сурагчдад тусалдаг юм. Адилтгал бичих сонгосон сэдвээр адилтгалын эхний хэсгийг багш бичих ба сурагч хоёр дахь хэсгийг нь г ү йцээж н ө х ө ж бичнэ. Энэ арга нь хоорондоо холбоотой хоёр гол ухагдахуун, суурь баримтлал, нэр томъёо зэргийг сурагчид хэрхэн ойлгосон талаар багшид мэдээлэл ө гд ө г ач холбогдолтой. Утгын зураглал хийх энэ нь зураглал, д ү рслэл, диаграм зэргээр сэдвийн гол ухагдахуунуудын харилцан холбоог илэрхийлэх арга юм. Энэ аргыг ө мн ө судалсан сэдв үү дтэй холбон авч ү зэх байдлаар ө гч бас болох юм. Сурагчдын г ү йцэтгэсэн даалгавраас б ү лэг сэдвийн х ү рээн дэх эсвэл хичээлийн агуулгын х ү рээнд гол ухагдахуун, ойлголтууд хоорондын уялдаа холбоог хэрхэн нэг схемд оруулан ойлгож буйг багш харах боломжтой болдог. Х үү рнэл яриа зохиох Асуудлаар хэн нэгний байр суурийг илэрхийлэх, т үү хэн х ү ний ө мн өө с т үү ний нээлт, зохиол, б ү тээл, ү зэл бодол зэргийг илэрхийлэх, т үү хэн цаг ү е, ү йл явдлын талаар ө г үү лэх зэргээр нэгд ү гээр биеэс х үү рнэл яриа зохион бичих даалгавар юм. Х үү рнэл яриа бичихдээ сурагчид тодорхой б ү тэц б ү хий ойлгомжтой байхад анхаарах ёстой. Тухайн х ү ний (цаг ү еийн, т үү хэн ү еийн, ү йл явдлын гэх мэт) м ө н чанарыг гаргах, ба т үү ний өө рийг өө илэрхийлэх байдал нь ү нэмшилтэй байхад бас анхаарах ёстой юм. Сурагчид онол, з ө рчилт асуудал, байр суурь, ү зэл бодол зэргийн м ө н чанарыг хэрхэн ойлгож, ухаарч буйг багш энэ даалгавраас харж болно. Б ү тээлийн сан сурагчийн өө р өө сонгосон ц өө н хэдэн б ү тээлч даалгавруудын цуглуулга ба сурагч даалгавар б ү рийн ач холбогдлыг тайлбарлаж бичсэн байх ёстой.

23. Ã. Асуудал шийдвэрлэх чадварыг ү нэлэх нь Асуудал дэвш үү лэх сурагчдад хэд хэдэн богино сэдв үү д ө г ө х ба тэд эдгээрийг уншаад сэдэв б ү рээр асуудлыг тодорхойлно. Асуудлыг тодорхойлох нь асуудал шийдвэрлэхийн ө мн ө х алхам болдог гэдгийг багш, сурагчид мэдэж байгаа. Асуудлын учир шалтгааныг илр үү лэх сурагчдад нэг эсвэл хэд хэдэн асуудлуудыг ө г ө х ба сурагч асуудал б ү рийн учир шалтгаан ба ү р дагаврыг тайлбарлан бичнэ. Эдгээр асуудлууд нь хичээлийн сэдэвтэй нягт уялдсан бас практик ач холбогдолтой байхад багш анхаарна. Асуудлын учир шалтгаан, уялдаа холбоог тодорхойлох нь асуудал шийдвэрлэх нэг чухал алхам болдог гэдгийг багш, сурагчид мэдэж байгаа Асуудал шийдвэрлэх аргууд сурагчдад нэг эсвэл хэд хэдэн асуудлууд ө г ө х ба сурагчид асуудал б ү рийг шийдвэрлэх арга замын талаар санаагаа дэвш үү лж бичнэ. Эдгээр асуудлууд нь хичээлийн сэдэвтэй нягт уялдсан бас практик ач холбогдолтой байхад багш анхаарна. Асуудал шийдвэрлэх олон аргууд Сурагчид нэг асуудал ө г ө х ба асуудлыг шийдвэрлэх олон арга замуудыг сурагч дэвш үү лэн бичнэ. Асуудал нь хичээлийн сэдэвтэй нягт уялдсан бас практик ач холбогдолтой байхад багш анхаарна. Ямар зарчим баримтлах вэ? Тухайн асуудлыг шийдвэрлэхэд ямар суурь зарчмыг баримтлах нь з ү йтэйг ойлгох нь чухал байдаг. Хэд хэдэн асуудлуудыг багш ө г ө х ба асуудал б ү рийг шийдвэрлэхэд ямар суурь зарчим баримтлахыг сурагчид тодорхойлж бичнэ. Алхмуудыг тодорхойлон бичих асуудал шийдвэрлэхэд хэрэгж үү лсэн алхмуудыг сурагчид жагсаан бичих даалгавар юм. Энэ дасгал нь сурагчийн асуудлыг шийдвэрлэх чадварыг харуулахаас гадна асуудлыг ойлгох болон асуудал шийдвэрлэх аргуудыг эзэмшсэн байдлыг нь ямра нэг хэмжээнд д ү гнэх бололцоо олгоно.

24. Ä. Хэрэглээ ба г ү йцэтгэлийн чадварыг ү нэлэх нь Өө рийн ү гээр ө г үү лэх Хичээлийн сэдвээр агуулгыг хэсэгчлэн буюу б ү хлээр нь сурагч өө рийн ү гээр тодорхой сонгосон б ү лэг х ү м үү ст тодорхой зорилготойгоор тайлбарлаж х ү ргэх дасгал юм. Энэ даалгавар нь сэдвийг хэр ойлгож өө рийн болгон эзэмшсэн байдлыг харуулна. Сурагчийн гол ухагдахуун ойлголтуудыг өө рийн ү гээр илэрхийлэх болон нэгтгэн д ү гнэх чадварын талаар багш ү нэлгээ з ө вл ө г өө ө г ө х нь з ү йтэй. Хэрэглээний карт Хичээлээр судалсан онол, зарчмыг бодит амьдралд хэрэглэх арга, хэлбэрийг тодорхойлон бичих дасгал. Хичээлийн агуулгыг хэрэглээтэй уялдуулах чадварыг илр үү лэхэд чиглэсэн дасгал юм. Тестийн асуултууд зохиох Сурагчид өө рсдийн судалсан агуулгаар тестийн асуултууд зохиож бичнэ. Энэ даалгавраас сурагч агуулгыг хэр ойлгосон, агуулгын ямар хэсг үү дийг чухал гэж ү зсэн болон аль зэрэг ач холбогдолтой асуултууд зохиосон зэргийг багш харж ү нэлэх боломжтой юм. Т үү нчлэн энэ нь сурагч өө рийн зохиосон асуултуудад хариулт бичих боломжтой дасгал юм. Загварчлан тоглох Шинэ мэдлэгээрээ “амьд ү зэгдэл”- ийг сурагчид багаар тоглох, загварчлан ү з үү лэх дасгал. Ийнх үү тоглох, загварчлан ү з үү лэх нь мэдлэг ба хэрэглээ хоорондын холбоог ойлгох энгийн чадваруудыг эзэмш үү лэхэд чиглэнэ. Товч тэмдэглэл Хичээлийн агуулгаар сонгосон сэдвээр илтгэл боловсруулахын тулд гол санаануудаа илтгэлийн б ү тцийн дагуу ноороглон бичих дасгал. Илтгэлийн сэдэв, зорилго, хэмжээ, хэнд танилцуулах, илтгэлээр х ө нд ө х гол асуудлууд зэргийг багтаан авч ү зсэн байхад анхаарна.