1. Ang Beterano
ni Lazaro Francisco

2. Tauhan:
•Bertha Carvel-isang manunulat na may matunong na
pangalan.
-tinitingala siyang may pangimbulo at
paghanga ng kanyang kapanahon.
•John Carvel-nuno ng mga Carvel.
-lumunsad at nag bukas ng Bagong Daigdig sa
mga unang taong lulan.
•Heneral Carvel-nagtaas at nagwasiwas ng bandila ng
kalayaan ng bumangon ang Estados Unidos laban sa
Inglatera.
-Ama ni Tenyente Philip Hall.
•Coronel Carvel-isa sa mga napabantog sa sagupaan sa
Gettysburg sa hanay ng mga taga-hilaga sa “Guerra civil”
noong 1861.

3. Tauhan:
•Joseph Coronel-Ama ni Bertha Carvel at
heneralng brigada ng pangkat ng
kabayuhan ng hukbo ng Estados
Unidos.
-isa sa naghain ng buhay sa
ikapagwawagi ng dakilang simulain ng
pagkapantay-pantay.
•Arcadio Politan-binatang Pilipino na
nandayuhan sa Estados Unidos upang
mag aral at makipagsapalaran.

4. I.
Nagtapos ng isang mataas na karera sa
Unibersidad ng Illinois, makalawang pagmuntik-
muntikanang maging “Miss America”; nagtamo ng
gantimpalang “Nobel” na nasundan pa ng
“Pulitizer” dahil sa isang marikit na kathambuhay
na nang isadula’y lalo pang umani ng kabantugan;
at nag mana ng isang malaking kayamanan sa
kanyang nasirang ama, subalit kung si Bertha
Carvel ay may ipinagmamalaking katangian sa
buhay, ay walang iba kundi ang maluwalhating
kasaysayan ng kanyang angkan.

5. Bukod sa mga katangian ni Bertha Carvel
isa rin syang manunulat na may matunog na
pangalan. Tinintingala siyang may
pangimbulo at paghanga ng kanyang mga
kapanahon. Ano pa nga’t sukat na makitang
nakabuntot ang pangalang “Bertha Carvel”
sa pamagat ng ano mang akda upang
ipagliban ng isang mambabasa ang ano
mang mahalagang gawain, maging yaon man
ay ang pag aagahan o ang paghihilamos.
Ang damdamin ni Bertha Carvel sa mga
kaluwalhating natamo nya ay may isang
sugat na habang nalalao ay lalong
nababalantugi.

6. Ito ay ang alaala ng isang mapait na
paglagpak na tinamo niya, nag aaral pa,
sa isang pagtatalong hayag na
pinagharapan ng koponan ng
Unibersidad ng Illinois at ng koponang
ng Unibersidad ngMichigan at
sinalungat ng taga Illinois, ay: “ Dapat
palayain ang Pilipinas. “ ang koponan
ng Illinois ay pinamumunuan ni Bertha
Carvel at sa Michigan ay ni Arcadio
Polintan.Tuluyan nang naglaho si
Politan sa Estados Unidos na pinag
anihan nya ng di mabilang na tagumpay.

7. Gayon man, tandang tanda pa ng
dalaga, pagkat naninikit halos sa
kaniyang gunita ang larawan ng
naturang binata.
Subalit kay Bertha Carvel na ang
dagundong ng palakpak sa papuri ng
kanyang mga taga hanga ay tinutugon
lamang ni Politan ng ngiwi ng mga
labi at ng kibit ng mga balikat.

8. II.
Makasandali’y isang ginoo ang sumungaw sa
pintuan ng aklatan, yumukod at magalang na
bumati kay Bb. Carvel ng maligayang hapon.
Pinatuloy at pinaupo ni Bb. Carvel si ginoong
Robertson. Silnulyapan ng ginoo ang panulat sa
kamay ng dalaga bago naupo sa inihimatong na
likmuan.
”Naparito ako sa ngalan ng aming
kapunlungan sa Wall Street.”
Napataas ang ulo ni Bertha Carvel at kinabadhaan
ng malaking pananabik. Hinanadungan ni
Robertson si Bertha ng anim napunglibo ng dolyar
upang sumulat ng isang aklat laban sa kagyat na
pagsasarili ng Pilipinas,
“ Muntik ng matawa si Bertha”.

9. “Panauhin ko kangina-nginangina lamang,’’
ang madalang na saad ng dalaga, “ang kinatawan
ng kapunlungang mangangalakal sa Londres at
nag alok sa akin ng dalawang libong libras
esterlines upang sumulat ng isang aklat sa kilusan
sa indiya na pinamamatnugan ni Gandhi.”
Akala ni Robertson nagpapataas ng tawad ang
dalaga kaya napabulong sa sarili, Aniya :”
Sinupligan din ng isang mangangalakal ang lipi ng
mga bayani at mandirgmang Carvel!’’
“Kung inaakala ninyong alangan sa sukat
maging kapagalan ang halagang akin ng
tinuruan”, ang tugon ni Robertson na di
nagpahalata ng pagkabalino, “ay natatalaga kming
magdagdag!”

10. “Kung itinanong muna ninyo lung ano ang
itinugon ko sa taga-Londres, hindi na sana kayo
nag pakasubo.”
“Ano naman ang iyong tugon?” nag paunlak na
tanong ni Robertson.
“Sinabi kong ang panahon ko ngayon ay sa
sarili na aklat na aking sinusulat.”
“Ang ibig ba ninyong sabihi’y pagkatapos ng
aklat na iyan ay saka pa lamang mapaunlakan an
gaming pithaya?”
“Isusunod ko rito ang sa taga-Londres; anang
dalaga na minasdan ang mikha na panauhin.’’
Ngumiti si Robertson.
“Ngunit, ngayon, hogit mag pakainlan man ,
lalaong mapanahon ang aklat na aming hinihingi!”
ang pasulabali ng Ginoo.

11. “Bulagsak kayong lubha! Ang pakling biro ng
dalaga,
“Bulagsak? A! kaipalay iba ang maging manunulat
kaysa maging mamumuhunan”
“Kaipala nga ngunit bakit hindi muna ninyo
itinanong kung ano ang aklat na aking sinusulat?”
“Ba!at sino ang nagsabi sakin na di kayo
mamumuhi kung ginawa ko ang ganyang
paghihimasok?”
“Tanggapin natin,” anang binibini. “Ngunit
animnaoung libong dolyar nab a naman kaya ang sukat
maging mahalaga ng aking pagkamuhi?”
Napahalakahak si Robertson.
“Sa ganang akin,” anang ginoo na tila inalihan ng
pagbibinata sa kagandahan ng kaharap ng dilag,” ang
pagkamuhi ninyo ay di mapapantayan ng pilak.”
“Hmmm!” mahinang ungol ng dalaga at ngumiti.

12. Humingi ng paumanhin ang dalaga dahil sya’y
nagbibiro lamang at nangangalahati na ang gaya ng
aklat na hinihingi ni Ginoong Robertson.
“Diyata? Ang pagkilas ni Robertson.” “Ano ang pamagat
ng aklat?”
“Ang kutsilyo sa kamay ng bata. Patutunayan ko kung
paano ang kalayaan sa kamay ng mga Pilipino ay
makakahalimbawaa lamang ng kutsilyo sa kamay ng
isang paslit na bata na maaring igilit sa sariling
lalamunan.
“Magling!” ani Robertson sabay palakpak ng kamay.
“Nabasa ba ninyo ang “The Philippines, A Treasure and
a Problem” at ang “The Isle of Terror?”
“Nabasa ko na. May mga sipi ako sa aking aklatan.”
“Hindi ba ninyong tinangkang magsadya sa Pilipinas
upang lumikom ng mga tala at ulat na makapagbibigay
ng lalong kislap s mga pagkukurong lalamanin ng
inyong aklat?”

13. “Nagpahatid na ako ng kablegrama sa
aking pinsan, ky Tenyente Philip Hall, upang
ipag laan ako ng isang silid sa pina
kamabuting otel sa Maynila.”
“Tutulak bukas ang President Jackson na
siya kong lululanan.”
“Ibigay ko sa inyo ang sandaang libong aming
inaalok,” ani Robertson at lumabas ng tseke
na may lagda ngunit wala pang sulat na
halaga.
Malugod na tumindig at nag paalam si Ginoong
Robertson at hinatid ang dalaga sa beranda.
Umalis si Ginoong Robertson na buong higpit
na kinamayan ang dalaga at nag pasalamat.

14. III.
Magikakasampu ng umaga ng ika-17
ng Disyembre, lulan ng President
Jackson buhat sa Estadod Unidos nang
lumunsad sa dalampasigan ng Maynila
ang magandang si Bertha Carvel.
Ang pagdating ni Bertha Carvel sa
Pilipinas ay nag angkin ng di mabilang
na mga katangian, bago pa lamang
bumagtas ang President Jackson sa
dagat ng Tsina kaya nga gayon na
lamang ang pagkamanghang dalagang
manunulat.

15. Ang paglunsad ni Bertha Carvel sa
Pier-7 ay nabatid pala sya ng ipinag
ukulan ng isang marangal na
pasalubong na binuo ng maraming
tanyag na kababaihan, mga litaw na
ginoo, mga mambabatas , mga
mamamahayag, sa katawang may laman
at butong isang bantog na manunulat na
pinag muntik-muntikang maging Miss
America na nagtamo ng mga
gantimpalang”Nobel Pilutizer sa angkan
ng lipi ng mga bayani, sa milyonar ya, at
kung anu-ano pang kabunyiang
ipinamalita ng mga pahayagan.

16. Pagkatapos mag kunwating magpasalamat sa
malugod na bati ng nagsisalubong at tumugon
sa di matapos tapos na pagtatanong ng
mauurirang mamamahayag, si Bertha
Carvel, kasama ng pinsang si Tenyente Philip
Hall na sa kanya’y sumasalubong ay nagtuloy sa
isang magarang silid ng Maynila Hotel.
Tumawa si Bertha Carvel samantalang inilapag
ang kipkip n a kalupi sa ibabaw ng isang hapag
sa loob ng silid ng otel.
“Mga tala at ulat na kailangan upang tapusin
ang aklat na aking mga sinusulat” paliwanag ni
Bertha.
“Ano ang tinutukoy ng aklat mong iyon?”
“Patutunayan kong isang malaking kasalanan
ang pagkakaloob ng kalayaan ng Pilipinas,”

17. Si Philip Hall ay napakagat labi,
pinamutlaan ng mukha , at matagal na
napayuko.
“Marahil ay may iba kang palagay sa
suliraning iyan.” Puna ng dalaga.
Hindi napansin ng binata ang huling kataga ng
dalaga. Madami syang tanong sa dalaga.
“Nakakuha ka ba ng pahintulot sa
pamamahinga? Ang tanong ni Bertha sa
binata sa isang tinig na malamig at tuyot.
“Oo, gaya ng tagubilin mo ay dalawang
buwan ang aking hinihingi!”
“Maisasanli mo na” anang dalaga. Hindi na
kailangan! Makakalakad na ako nang nag
iisa sa balak kong pagliliwaliw.”

18. Nabigla ang binata. Hindi nya alam kung ano
ang sanhi ng mga ito.
Namula ka, Bertha! Ikinamumuhi mo ban a
matapos kong manahin ang dugo at laman
ng mga bayani at magigiting nating ninuno
ay minana ko rin pati ang kagitingan ng
kanilang damdamin.
Ano ang ibig mong sabihin, Philip?”
sasamahan kita saan ka man paroroon.
Tungkulin ko iyan sa iyo habang naririto ka
sa Pilipinas.”
“Tungkulin? Ako ang nagbibigay sa iyo ng
tungkuling iyan at ako rin ang
makakapagalis. Inalis ko ngayon din.

19. IV
Hindi si Bertha Carvel sa pagpupumilit ni Philip
na ito ay ipagsama sa gagawing paglalakabay sa iba’t-
ibang dako ng kapuluan.
Linggo kinahapunan, ang dalawa ay makikitang
sumasagap ng malayang hangin sa Luneta. Sa Glorieta
ay nagpaparinig ng magagandang tugtugin ang banda
ng konstabalarya.
Iba’t-ibang bagay ang pinag uusapan ng dalawa.
Hinay-hinay sa paglalakad. Nagibayo man din ang
karigalan ni Bertha sa kanyang kasuotang kulay
krema. Si Tenyente Philip Hall naman ay parang
manikin sa kanyang “de gala”.
Naupo at nagpahinga sila s paanan ni Ga’t Jose
Rizal na di gaanong malayo sa kanila.

20. Ilang sandali’y may nagdaan sa kanilang tabi
na isang lalaking nakterno ng itim at
nababalabalan ng gaban at tila isinaklay lamang
sa mga balikat ang lalaki ay tumigil malapit sa
kanila ay sinukat-sukat at pinaliguan ng tingin ni
Bertha Carvel bagamat hindi man lng nasino ni
Tenyente Philip Hall.
Maksandali’y inhudyat ng banda ang tugtuging
pambansa ng Estados Unidos. Si Bertha Carvel at
pinsang si Tenyete ay panabay na tumindig.
Tumigil sila sa paglalakad. Nagsipugay ang madla.
Napuna si Bertha Carvel na ang nakagaban ay
nanatili lamang sa pagkakat ayo ngunit hindi nag
alis ng sombrero. Natiyak niyang dagli na ang
lalaking yaon ay Pilipino.

21. Napahihintulot ba ninyong huwag igalang
dito ang ating tugtuging pambansa? Ang tanong
ng dalaga sa kanyang pinsan sa isang tinig na
may panunumbat.
“Huwag igalang? Ang pamanghang tanong ni
Tenyente.
“Bakit mo naitanong, Bertha?”
“Tingnan mo! Anang dalaga na ininguso ang
lalaking nakagaban.
Napakagat labi si Tenyente. Dalawang bagay
lang ang sa kanyang isip, ang pagkakaroon ng
puwang ng dalaga na isurot sa kanyang mga
mata ang kapintasan ng isang Pilipino at ang tila
pagpapawalang-halaga ng sa makasaysayang
tugtuging yaon sa harap pa naman ng isang
matuturang pinuno ng Hukbong-Dagat ng
Estados Unidos.

22. Gayon man isang taong mahinahon at
marangal, kaya nga sa halip na magpamalas ng
pagkabigla, si Tenyente Philip Hall ay pumunta sa
likuran at dahan-dahang inalis ang sombrero nito.
Ang nakagaban na tila nabigla ay kagyat na
pumihit at hinarap ang Tenyente. Inunahan sya
ng tanong ni Philip.
“Maipapaliwanag ba ninyo, ginoo, kung bakit
hindi ninyo ipinugay ang inyong sombrero
samantalang tinutugtog ang “Himno Nacional” ng
Estados Unidos.
Ngumiti ang lalaki at sa halip na sumagot ay
iginalaw ang mga balikat sa tangka man ding
ilaglag ang suot na gaban..

23. Nalaglag ang gaban at sa paningin ng
mag pinsan ay nalantad ang mga medalya at
kruses na iyon, san g naturang lalaki ay
napuna nila ang isang mahabang pilat na
likha mandin ng mga taga ng sable.
Napuna rin ng mag pinsan na ang
magkabilang manggas ng kanyang
amerikana ay pipis at walang laman na
nagpapakilalang putol ang dalawa nyang
bisig.
Napatitig si Bertha Carvel at namangha
sa kanilang kaharap.
“Maari bang sabihin ninyo sa amin kung
sino kayo?”Ang magalang tanong ni Philip.

24. “Ako si Arcadio Politan na mapagutusan ninyo sa
lahat ng sandali” ang tugon ng lalaki sa buhay na
tinig.
“Naglingkod baga kayo sa digmaan sa Europa?”
ang pamuling tanong ni Tenyente.
“Doon nawala ang dalawa kong bisig na
inilalaan ko sana sa paglilingkod sa aking bayan.”
Ang mapaglayang bandila ng Estados Unidos
ang taga pagsanggalang ng pagkakapantay-pantay
at ng kalayaan ng mga bansang api at maliliit.
Huminga ng malalim si Philip Hall. Si Bertha
Carvel ay yumukong tila sinakal ng malulungkot
na gunamgunam.
Nagging pinuno sa paglilingkod si Heneral
Carvel na syang nagturo sa akin ng lalong dalisay
at wagas na pagpapakasakit sa ka pakanan ng

25. Namatay si Heneral Carvel nang
malaglag sila sa kabayo. Sinubukan ni
Philip Hall na sagipin si Heneral Carvel
nang magpasubo sila sa isang kakilabot
labot na sagupaan. Ang magkabilang
pamakpak ng kanilang hanay ay
nagsimula nang magtaklop. Mga
sampung legwas pa ang layo kampo ng
pransiya. Natatanaw naming ang mg a
humaharurot na mga eroplano at ang
walang katapusang mga sumasagupang
kabayuhang mga kaaway. Yumanig ang
lupa sa dagundong ng kanyon at ng
sala-salabat na putok ng mga
almetrayadora.

26. Nagpilas ang Heneral at sumigaw ng
malakas na parang nag uutos. Aniya :
“Politan! Bitawan mo ako, kunin mo
at itaas ang bandilang tinubos ng dugo
at buhay ng aking mga magulang!
Ngayon din!” hindi ko alam kung ano
ang aking gagawin, ang kanyang utos ay
matigas na at makapangyarihan.
Nagulat ako ng may pumutok na bomba
sa aking likuran. Nabitawan ko sya at
ako’y nabulagata! Hindi ko nalaman pa
kung anong nangyari. Nang matauhan
ako, ay nasa loob na ako ng isang
pagamutan at putol na ang dalawa kong
bisig.”

27. Hinahabol ang paghinga ni Politan kaya
sya’y tumigil sa pagsasalita. Namumula ang
kanyang mga mata. Pagkuwa’y inihit siya at
sinasal ng matinding ubo na nagpayanig sa
buo niyang katawan.
Tinawag ni Philip ang kanyang pinsan na
si Bertha. Subalit si Bertha ay nakayuko at
sa mga mata’y bumabalong ang masaganang
luha.
Hayan ang lalaking kanyang hinahanap.
Hayan ang lalaking gusto nyang ibagsak.
Bagsak na, api, duhagi at salanta, at ang
lahat ay dahil sa buhay ng kanyang ama, sa
ikaluluwalhati at sa ikaliligaya ng buong
daigdig.

28. V
Sa paggalang mandin sa mapapangalaw na
gunitang namumugod noon sa diwa ni Bertha
Carvel, si Philip Hall ay humalukip-lukip at
malungkot ding yumuko.
Nanumbalik na ang dating kapayapaan sa
mukha ni Politan.
“Nabubuhay na lamang ako sa paggunita sa
maluwalhating alaala ng mga dakilang
pagpapakasakit na pinagsamahan naming ng
aking marangal na pinuno.”
“Bugtong na anak siya ni Heneral na inying
itinatanggi! Anang Tenyente na tinukoy si Bertha.

29. “Diyata?” ang pagilalas ni Politan na napatitig
sa dalaga. Mapalad ang aking bayan! Alin mang
yapakan ng isang Carvel ay isang bayang
makapaghihintay pa ng katubusan.”
“Hindi nab a ninyo nagunita ang isang Bertha
Carvel na nagging katunggali ninyo sa labanan ng
Michigan at Illinois noong tayo’y nagsisipag aral
pa? ako ang kahabag-habag na Bertha Carvel
yaon.”
“Kayo? Kayo? Ang may pagkamanghang ni
Politan.
“Salamat kuno, nalimot na ninyo ako” ang
malungkot na pakli ng binibini.

30. “Ibig ko na ngang malimot na ninyo ako”
anang dalaga, upang mapawi na rin ang
aking mapapait na tuligsa sa paksang
kinapapalamnan ng mga mithiing buong
katalinuhan ninyong ipinagsanggalang at
ipinagtagumpay sa tunggaliang yaon.
“Hindi tayo nagtalo noon dahil sa diwa ng
paksa. Nagtuggali lamang tayo sa
ikaluluwalhati ng sining. Mananatili kayo sa
aking gunita sa alaala ng isang liping bayani
at magiting, sa alaala ng mapaglayang
bandila ng Estados Unidos na kinasasalayan
ng pag asa ng aking bayan, at sa alaala ng
inyong ama, ng bayaning si Heneral Carvel
na karapat dapat na pintoho at paggalang ng
sangkatauhan.”

31. “Ibibigay ko ang buo ko ang buo
kong buhay, anang binibini sa
ikapagiging dapat ko sa mga dakilang
ninyong pagtuturing.”
Malugod na isinuot sa ulo ni
Politan ang inalis na sombrero.
Si Bertha Carvel ay maliksing
yuko. Mairog na pinalisan ng dumi
ngkanyang mabango at maputing
panyo at saka isinampay sa balikat ng
Arcadio na sa mga mata’y nangingilid
ang luha.

32. VI
Isang lingo ang nakalipas, lulan ng
Empress of Canada, si Bertha Carvel ay
nagbalis na sa Estados Unidos, isang
malaking bungkos ng papel na puno ng
sulat-kamay ang inihagis ng dalaga sa
karagatan, bago na kubli sa paningin ang
mga huling banaag ng sangkapuluan.
Pagkalipas ng isang araw, sa loob ng
kanyang kamarote, si Bertha Carvel ay
nagsimula na namang sumulat ngunit hindi
na sa paksang “Ang Kutsilyo sa Kamay ng
Bata” kundi sa paksang “Nasa Pagtupad ang
kadakilaan ng Pangako.”

33. Di sasaalang sa pagsulat sa bagong
paksang ito, ang tanging patnubay ni
Bertha Carvel ay ang malungkot na
alaala ng isang salantang beterano na
natagpuan nila sa Luneta. Hindi
mamakalaing naibulong nya sa kanyang
sarili ang mga katagang buntong-
hininga na” Ang isang bayang nagkaroon
ng mga anak na natutong maghainng
buhay sa pagkadakila ng ibang bandila
at sa kaluwalti ng sangkatauhan ay
baying karapat-dapat sa kagyat, lubos at
ganap na paglaya.”

34. Wakas!