1. БАРИЛГЫН НОРМАТИВ БАРИМТ БИЧГИЙН ТОГТОЛЦОО
М
Монгол улсын барилгын норм ба дїрэм
МОНГОЛ УЛСЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГ
ТЄХЄЄРЄМЖИЙН БАЙГУУЛАМЖИЙН
ДЇРЭМ
БД 43-101-03
THE MONGOLIAN REGULATIONS
FOR DESIGN AND MAINTENANCE
OF ELECTRICAL INSTALLATIONS
Албан ёсны хэвлэл
Монгол Улсын Дэд Бїтцийн Хєгжлийн Яам
УЛААНБААТАР ХОТ, 2003

2. Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм
Ємнєх їг
Монгол улс зах зээлийн эдийн засагт шилжсэн, шинжлэх ухаан, технологийн хєгжлийн їр дїнд
тєрєл бїрийн цахилгаан тоног тєхєєрємж орж ирэх болсон, урьд ємнє мєрдєж байсан єєрийн гэх
дїрэмгїй байсан зэрэг нь цаашид цахилгаан эрчим хїчний барилга байгууламжийн зураг тєсєл,
угсралтын ажлыг олон улсын стандартын тївшинд хийхэд хїндрэл учрах боллоо.
Иймээс Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн газар (БХБНААГ), Тїлш эрчим хїчний
удирдах ерєнхий газар (ТЭХЕГ)-ын захиалгаар ШУТИС, ТЭХЕГ, Дэд бїтцийн хяналтын алба, УБЦТС
ХХК-ийн мэргэжлийн ажлын хэсэг ОХУ-ын “Правила устройства электроустановок” дїрэм, Америк,
Шведийн цахилгаан байгууламжийн дїрэм, єєрийн орны байгаль цагуурын онцлог, ашиглаж байгаа
болон цаашид ашиглагдах цахилгаан тоног тєхєєрємжийн техникийн баримт бичигт тулгуурлан
“Монгол улсын цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм”-ийг боловсруулав. Энэхїї
дїрмийг боловсруулахад инж. Ж.Доржпїрэв, Н.Сейл, Ж. Аюушжав, С.Жамъянжав, Б.Батбаатар,
С.Цогтжав, Б.Бїжинлхам, Ц.Хасбаатар, Н.Тєрбат, С.Сїхтємєр, Б.Пїрэвсїрэн, Н.Пїрэвсїрэн,
Н.Батчимэг нар дїрмийн анхны эхийг бэлтгэх, экспертиз хийхэд оролцож, їнэтэй шїїмж, зєвлєгєє
єгсєнийг энэхїї дїрэмд тусгав. Энэхїї дїрмийн 1-р бїлгийг Ч.Зундуйсїрэн, Д.Балбар, Г.Дашдаваа,
М.Хуягдорж, Ч.Наранцэцэг; 2-р бїлгийг Ч.Зундуйсїрэн, Д.Балбар, Г.Дашдаваа; 3-р бїлгийг
Ч.Зундуйсїрэн, Д.Гягар; 4-р бїлгийг Минжїїр, Ч.Зундуйсїрэн; 5-р бїлгийг Ч.Зундуйсїрэн, Б.Болормаа,
Н.Дашням; 6-р бїлгийг Ч.Зундуйсїрэн, Б.Болормаа, Д.Балбар; 7-р бїлгийг Д.Балбар, Ч.Зундуйсїрэн
нар эмхтгэн боловсруулж, Ч.Зундуйсїрэн, Д.Балбар, Б.Наранбаатар нар хянан тохиов.
Энэхїї “Монгол улсын цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм”-ийг Монгол
улсын нутаг дэвсгэрт бїх тєрлийн цахилгаан станц, цахилгаан дамжуулах шугам, дэд єртєє,
хуваарилах байгууламж, хїчний ба гэрэлтїїлгийн сїлжээ, тусгай зориулалтын цахилгаан тоног
тєхєєрємжийн зураг боловсруулах, тэдгээрийг барьж байгуулахад ємчийн хэлбэр харгалзахгїйгээр
цахилгаан эрчим хїчний барилга байгууламжийн зураг тєслийн ба барилга угсралтын байгууллагуууд
нэгэн адил дагаж мєрдвєл зохино.
Дэд Бїтцийн Сайдын 2003 оны 7 дугаар сарын … -ны … тоот тушаалаар батлаж,
2003 оны 7-р сарын … -ны єдрєєс эхлэж мєрдєхєєр шийдвэрлэв.
“Монгол улсын цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм”-ийг Барилга, хот
байгуулалт, нийтийн аж ахуйн газрын зєвшєєрєлгїй бїрэн буюу хэсэгчлэн олшруулж тараахыг
хориглоно.
2

3. Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм
ГАРЧИГ
Ємнєх їг
2
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
1.1.
1.2.
ЕРЄНХИЙ ХЭСЭГ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн угсралтын ерєнхий заалт
Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг эрчим хїчний системд холбох
Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг ашиглалтанд єгєх
ЦАХИЛГААН ХАНГАМЖ БА ЦАХИЛГААН ШУГАМ СЇЛЖЭЭ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Цахилгаан хангамжийн хэрэглэгчдийн зэрэглэл ба найдваржилтыг хангах
Хїчдлийн тївшин ба тохируулга, хуурмаг чадлыг тэгштгэх нь
1.3.
20
23
29
31
33
33
33
35
36
36
ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ТООЦОХ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Цахилгаан эрчим хїчний тооцооны хэрэгсэл тавих пункт
Тооцооны тоолуурт тавих шаардлага
Хэмжїїрийн транформатор хэрэглэж тооцоо хийх
Тоолуур тавьж, залгалтын утсыг угсрах
Техник-хяналтын тооцоо
1.6.
19
19
ЦАХИЛГААН АППАРАТ, ХЭРЭГСЭЛ БА ДАМЖУУЛАГЧИЙГ БОГИНО
ЗАЛГАЛТЫН НЄХЦЄЛЄЄР СОНГОХ
Хэрэглэх хїрээ
Їндсэн шаардлага
Аппарат хэрэгсэл, дамжуулагчийн сонгох їеийн богино залгалтын гїйдлийг
тодорхойлох
Богино залгааны гїйдлийн динамик хїчний їйлчлэх нєхцлєєр дамжуулагч,
тусгаарлагчийг сонгох даацын бїтээцийг шалгах
Богино залгалтын їеийн халалтын нєхцєлєєр дамжуулах утасыг сонгох
1.5.
16
16
17
18
ДАМЖУУЛАХ УТСЫГ СОНГОХ
Хэрэглэх хїрээ
Дамжуулах утасны огтлолыг халалтаар сонгох
Резин ба пластмассан тусгаарлагатай кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн
гїйдэл
Тос нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабелийн зєвєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл
Бїрээсгїй утас ба шинийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл
Дамжуулах утасны огтлолыг хэмнэлттэй гїйдлийн нягтын аргаар сонгох
Дамжуулагчийг титэмлэлт ба шуугианы нєхцєлєєр шалгах
1.4.
11
13
15
15
37
37
38
40
40
41
42
ГАЗАРДУУЛГА БА ЦАХИЛГААН АЮУЛГЇЙН АРГА ХЭМЖЭЭ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
Нийтлэг шаардлага
Газардуулах ба нойлтуулах шаардлагатай эд анги ба тэдгээрийн хэсэг
1 кВ-оос дээш хїчдлийн бїтэмжтэй газардуулсан саармагтай цахилгаан
тєхєєрємж
1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоног
3
43
45
46
47

4. Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм
тєхєєрємж
1 кВ хїртэлх хїчдэлийн гїн газардуулсан саармагтай цахилгаан тоног,
тєхєєрємж
1 кВ хїртэл хїчдэлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тєхєєрємж
Хєрсний хувийн эсэргїїцэл ихтэй газрын цахилгаан тоноглол
Газардуур (газардуулга)
Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагч
Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг холбох
Зєєврийн цахилгаан тоног, тєхєєрємж
Нїїдлийн цахилгаан тєхєєрємж
Зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл
1.7.
49
50
50
51
51
52
54
54
55
55
ЦАХИЛГААН ХЇЛЭЭН АВАХ, ХЇЛЭЭЛГЭН ЄГЄХ ТУРШИЛТЫН НОРМ
Ерєнхий заалт
Синхрон генератор, компенсатор
Тогтмол гїйдлийн машин
Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїр
Хїчний трансформатор, автотрансформатор, тосон реактор, газардуулсан
нум унтраах реактор (нум унтраах ороомог)
Хэмжїїрийн трансформатор
Тосон таслуур
Агаарын таслуур
Ачаалал таслуур
Хуурай салгуур, тусгаарлагч, богино холбуур
Гадна ба дотор байрлуулах иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ,
гадны ИБХБ)
Агаарын хєргєлттэй иж бїрдмэл халхавчтай гїйдэл дамжуулагч ба шин
дамжуулагч
Цуглуулгын ба холболтын шин
Гїйдэл хязгаарлах хуурай реактор
Їйлдвэрийн зориулалттай статик хувиргуур
Цаас-тосон конденсатор
Вентилэн цахилуур
Хоолойт цахилуур
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гал хамгаалуур
Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга
Дїїжин ба тулгуур (суурь)-ын шаазан тусгаарлагч
Трансформаторын тос
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан аппарат, хоёрдогч хэлхээ, цахилгаан
дамжуулагч
Аккумляторын батерей
Газардуулгын тєхєєрємж
Хїчний кабель шугам
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам
56
57
61
63
65
67
69
71
72
73
74
75
76
77
77
77
80
81
81
81
83
84
84
86
87
87
89
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ
2.1.
ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ УТАС
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Цахилгаан утас ба кабелийн сонголт, тэдгээрийг тавих аргууд
Байрны доторх цахилгааны ил утас
Байрны доторх цахилгааны далд утас
Дээврийн хєндийн цахилгаан утас
Гаднах зориулалттай цахилгаан утас
Хот суурин газрын гэр хороолол ба гэрт хэрэглэх цахилгаан дамжуулах утас
4
90
91
92
96
97
97
97
98

5. Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм
2.2.
35 кВ ХЇРТЭЛХ ХЇЧДЭЛТЭЙ ГЇЙДЭЛ ДАМЖУУЛАХ ШИН
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч
1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч (шин)
1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулах уян утас
2.3.
220 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ КАБЕЛЬ ШУГАМ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Кабель тавих аргыг сонгох
Кабелийг сонгох
Кабелийн холболт ба їзїїрлэгээ
Газардуулга
Цахилгаан станц, дэд станц, хуваарилах байгууламжийн кабелийн аж ахуйд
тавих тусгай шаардлага
Кабель шугамыг газарт тавих
Кабель шугамыг кабелийн блок, хоолой, тємєр-бетон тавиурт байрлуулах
Кабель шугамыг кабелийн байгууламжинд тавих
Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавих
Кабель шугамыг усан доогуур тавих
Кабель шугамыг тусгай байгууламжинд тавих
2.4.
102
103
104
105
107
107
108
109
112
113
117
117
118
1 кВ ХЇРТЭЛ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Тооцооны цаг уурын нєхцєл
Цахилгааны утас ба арматур
Тулгуур дээрх утасны байрлал
Тусгаарлага (тусгаарлуур)
Хэт хїчдэлийн хамгаалалт ба газардуулга
Тулгуур ба шон
Овор (габарит), огтлолцол ба ойртолт
2.5.
99
99
100
101
102
118
118
119
120
120
120
121
121
122
1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Цаг уурын нєхцєл
Утас ба аянга хамгаалалтын трос (хэц)
Утас, хэцний байрлал, тэдгээрийн хоорондох зай
Тусгаарлага
Хэт хїчдлийн хамгаалалт ба газардуулга
Арматур
Тулгуур
Агаарын шугам сууршилгїй, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєх
Агаарын шугамыг ой, таримал суулгац ба хагалсан газраар єнгєрїїлэх
Агаарын шугам суурин газраар єнгєрєх
Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох ба ойртох
Агаарын шугам холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэх байгууламжтай
огтлолцох ба ойртох
Агаарын шугам тємєр замтай ойртох ба огтлолцох
Агаарын шугам нь автомашины замтай ойртох ба огтлолцох
Агаарын шугам нь троллейбусны шугамтай ойртох ба огтлолцох
Агаарын шугам гол, мєрєнтэй огтлолцох
Агаарын шугам гїїрэн дээгїїр єнгєрєх
5
127
128
130
134
138
143
145
149
150
153
154
154
156
158
162
163
164
165
166

6. Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм
Агаарын шугам нь хаалт, далангаар єнгєрєх
Агаарын шугам газар дээрх болон газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан
замтай огтолцох ба ойртох
Агаарын шугам газар доорх дамжуулах хоолойтой огтлолцох ба ойртох
Агаарын шугам хєргєлтийн байгууламжинд ойртох
Агаарын шугам нь тэсрэх ба галын аюултай байгууламжтай ойртох
Агаарын шугам нь нисэх буудал (аэродром)-той ойртох
166
166
168
169
169
169
БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК
3.1.
1 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЛИЙН ЦАХИЛГААН СЇЛЖЭЭНИЙ ХАМГААЛАЛТ
Хамаарах хїрээ, тодорхойлолт
Хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэлд тавих шаардлагууд
Хамгаалалтыг сонгох
Хамгаалалтын аппаратыг байрлуулах
3.2.
РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ
Хэрэглэх хїрээ
Ерєнхий шаардлагууд
Генераторын хїчдэлтэй цуглуулах шинд ажиллах турбогенераторын
хамгаалалт
(3) 6 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй єндєр талын ороомог бїхий
трансформатор ба салаалгын реакторын хамгаалалт
Генератор - трансформаторын блок (хослол)-ын хамгаалалт
Тусгаарлагдмал саармагтай (3) 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй сїлжээний агаарын ба
кабель шугамын хамгаалалт
35 кВ-ын хїчдэлтэй, тусгаарлагдсан саармаг бїхий сїлжээний агаарын ба
кабель шугамын хамгаалалт
Шууд (бїтэмжтэй) газардсан саармагтай 110 кВ-оос дээш хїчдэлийн
сїлжээний агаарын шугамын хамгаалалт
Шинийн хамгаалалт ба тойруу, холболт, бїлэг дээрх таслуурын хамгаалалт
Синхрон тэгштгїїр (компенсатор)-ийн хамгаалалт
3.3.
170
170
171
172
173
174
180
183
187
191
192
193
196
197
АВТОМАТИК БА ТЕЛЕМЕХАНИК
Хэрэглээний хїрээ, ерєнхий шаардлагууд
Автоматаар дахин залгах (АДЗ)
Бэлтгэл тэжээл ба тєхєєрємжийг автоматаар залгах (БТбаТАЗ)
Генераторуудыг залгах
Єдєєлт, хїчдэл ба хуурмаг чадлын автомат тохируулга (ЄХ ба ХЧАТ)
Давтамж ба бодит чадлын автомат тохируулга (ДБЧАТ)
Тогтворжилт алдагдалтаас автоматаар сэргийлэх (ТААС)
Асинхрон горимыг автоматаар арилгах (АГАА)
Давтаж бууралтыг автоматаар хязгаарлах (ДБАХ)
Хїчдэл бууралтыг автоматаар хязгаарлах (ХБАХ)
Хїчдэл ихсэлтийн автоматаар хязгаарлах (ХИАХ)
Тоноглолыг хэт ачааллаас автоматаар сэргийлэх (ТХААС)
Телемеханикийн хэрэгсэл
3.4.
198
198
203
205
206
208
209
210
210
212
212
212
212
ХОЁРДОГЧ ХЭЛХЭЭ
214
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ
4.1
ХУВЬСАХ ГЇЙДЛИЙН 1кВ ХЇРТЭЛХ БА ТОГТМОЛ ГЇЙДЛИЙН 1.5 кВ
ХЇРТЭЛХ ХЇЧДЭЛИЙН ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ
220
Хэрэглэгдэх хїрээ
6

7. Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм
Ерєнхий шаардлага
Багаж хэрэгсэл болон тєхєєрємжийг суурилуулах
Шин, утас, кабель
Хуваарилах байгууламжийн хийц
Хуваарилах байгууламжийг цахилгааны байранд суурилуулах
Хуваарилах байгууламжийг їйлдвэрлэлийн байранд суурилуулах
Хуваарилах байгууламжийг гадаа ил суурилуулах
4.2.
1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлагууд
Ил хуваарилах байгууламж
Хаалттай хуваарилах байгууламж ба дэд єртєє
Цехийн доторх трансформаторын дэд єртєє
Тулгуур дээр тавигдах (агаарын) трансформаторын дэд єртєє
Аянганы хэт хїчдэлээс хамгаалах
Эргэлдэх цахилгаан машиныг аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалах
Дотоод хэт хїчдэлийн хамгаалалт
Хийн шахуургын аж ахуй
Тосны аж ахуй
Хїчний трансформаторыг суурилуулах
4.3.
223
224
227
236
243
245
245
257
259
261
264
265
ХУВИРГАХ ДЭД ЄРТЄЄ БА БАЙГУУЛАМЖ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Хувиргагч агрегатын хамгаалат
Тоноглолын байршил, хамгаалалтын арга хэмжээнїїд
Хувиргуурын хєргєлт
Халаалт, агааржуулалт ба усан хангамж
Барилгын хэсэг
4.4.
220
220
221
221
221
222
222
270
270
271
272
274
275
275
АККУМУЛЯТОРЫН БАЙГУУЛАМЖ
Хэрэглэх хїрээ
Цахилгааны хэсэг
Барилгын хэсэг
Эрїїл ахуйн техникийн хэсэг
276
276
278
279
БЇЛЭГ 5. ЦАХИЛГААН ХЇЧНИЙ ТЄХЄЄРЄМЖ, ЦАХИЛГААНЫ БАЙР
5.1.
ЦАХИЛГААН МАШИНЫ БАЙР
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Цахилгаан тоноглолыг байрлуулах ба суурилуулах
Цахилгаан машины холхивчийн тосолгоо
Салхилуур ба дулаалга
Барилгын хэсэг
5.2.
281
281
281
283
284
284
ГЕНЕРАТОР БА СИНХРОН КОМПЕНСАТОР
Хэрэглэх хїрээ
Ерєнхий шаардлага
Хєргєлт ба тосолгоо
Єдєєлтийн систем
Генератор, синхрон компенсаторыг байрлуулах ба суурилуулах
7
285
285
286
288
289

8. Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм
5.3
ЦАХИЛГААН ХЄДЄЛГЇЇР БА ТЇЇНИЙ СЭЛГЭН-ЗАЛГАЛТЫН АППАРАТ,
ХЭРЭГСЭЛ
Хэрэглэх хїрээ ба ерєнхий шаардлага
Цахилгаан хєдєлгїїрийг сонгох
Цахилгаан хєдєлгїїрийг тавих
Сэлгэн-залгалтын аппарат, хэрэгсэл
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй синхрон ба асинхрон цахилгаан хєдєлгїїрийн
хамгаалалт
1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй цахилгаан хєдєлгїїрийн хамгаалалт
5.4.
297
297
298
299
300
300
ЛИФТНИЙ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Бїхээгний гїйдэл єгєх цахилгаан утас
Машины байр (єрєє)-ын цахилгаан тоноглол ба хамгаалалт
Гэрэлтїїлэг ба газардуулга
Удирдлагын авалцаагїй аппарат, хэрэгслийг суурилуулах
5.6.
293
295
КРАНЫ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
1 кВ хїртэлх хїчдлийн троллейн утас
Утас ба кабелийг сонгох ба тавих
Гэрэлтїїлэг ба газардуулга
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй краны цахилгаан тоноглол
5.5.
290
291
291
292
301
301
301
302
302
303
КОНДЕНСАТОРЫН ТЄХЄЄРЄМЖ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
Цахилгаан холболтын бїдїївч ба тєхєєрємжийг сонгох
Хамгаалалт
Цахилгаан хэмжїїр
Конденсаторыг байрлуулах
304
304
305
305
305
БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ОРОН СУУЦ, ОЛОН НИЙТИЙН
БАЙГУУЛАМЖИЙН ЦАХИЛГААН ТЄХЄЄРЄМЖ
6.1.
ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Аваарийн ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлгийн тэжээл
Гэрэлтїїлгийн сїлжээний угсралт ба хамгаалалт
Газардуулга ба нойлтуулга
Дотор гэрэлтїїлэг
Гадна гэрэлтїїлэг
Чимэглэлийн гэрэлтїїлэг
Гэрэлтїїлгийн аппарат, хэрэгсэл
Суурилах аппарат, хэрэгсэл
Гэрэлтїїлгийн удирдлага
6.2
307
307
309
310
310
311
312
315
316
317
318
ОРОН СУУЦ БОЛОН ОЛОН НИЙТИЙН БАРИЛГЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ
Хэрэглэх хїрээ, їндсэн тодорхойлолт
Їндсэн шаардлага
Трансформаторын дэд станц
319
320
320
8

9. Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм
Оруулгын байгууламж, хуваарилах самбар, хуваарилах цэг ба бїлгийн
хайрцаг
Цахилгаан утас ба калбель шугам
Дотоод цахилгаан тоноглол
Хїчний цахилгаан тоноглол
Цахилгаан эрчим хїчийг тооцох
Аюулгїй ажиллагааны хамгаалалтын арга хэмжээ
6.3.
320
322
324
325
326
326
ЇЗВЭРИЙН ГАЗАР, КЛУБ, СПОРТЫН БАЙГУУЛАМЖИЙН ЦАХИЛГААН
ТОНОГЛОЛ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
Їндсэн шаардлага
Цахилгаан хангамж
Цахилгаан гэрэлтїїлэг
Хїчний цахилгаан тоноглол
Цахилгааны утас ба кабелийг сунгах
Газардуулга ба нойлтуулга
328
328
328
331
332
333
334
БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ТЄХЄЄРЄМЖИЙН ЦАХИЛГААН
ТОНОГЛОЛ
7.1.
ТЭСРЭХ АЮУЛТАЙ ОРЧИНД ТАВИГДАХ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ
Хэрэглэх хїрээ
Тодорхойлолт
Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолын ангилал ба тєрєл
Тэсрэх аюултай орчны ангилал
Тэсрэх аюултай орчинд цахилгаан тоноглолыг сонгох
Цахилгаан машин
Цахилгаан тєхєєрємж, хэрэгсэл
Ачаа єргєгч цахилгааны механизм
Цахилгаан гэрэлтїїлэг (гэрэлтїїр)
Хуваарилах байгууламж, трансформатор ба хувиргах дэд станц
Цахилгаан дамжуулагч ба кабєль шугам
Газардуулга ба нойлтуулга
Аянгын хамгаалалт болон статик цахилгааны хамгаалалт
7.2
ГАЛЫН АЮУЛТАЙ ОРЧИНД ТАВИГДАХ ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ
Хэрэглэх хїрээ ба ерєнхий шаардлага
Цахилгаан машин ба аппарат хэрэгсэл
Цахилгаан ачаа єргєх механизм ба цахилгаан гэрэлтїїр
Хуваарилах байгууламж ба трансформаторын дэд станц
Агаарын ба кабель шугам, цахилгааны утас
7.3.
360
361
362
362
363
ЦАХИЛГААН ХАЛААЛГЫН ТЄХЄЄРЄМЖ
Хэрэглэх хїрээ ба ерєнхий шаардлага
7.4.
335
335
342
344
348
350
350
351
351
352
353
358
359
364
ЦАХИЛГААН ГАГНУУРЫН ТЄХЄЄРЄМЖ
Хэрэглэх хїрээ. Тодорхойлолт
Ерєнхий шаардлага
Цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж ба гагнуурын цэг бїхий байранд тавих
шаардлага
Цахилгаанаар хайлуулж гагнах тєхєєрємж
Даралттай цахилгаан гагнуурын тєхєєрємж
9
368
369
370
371
372

10. Цахилгаан байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын дїрэм
ЛАВЛАХ ХАВСРАЛТУУД: Зураг тєсєл, барилгын ажилд зориулсан Монгол
улсын нутаг дэвсгэрийн бїсчлэлийн зураг.
Хавсралт 1. Эрчим хїчний нэгдсэн системийн хєгжлийн зураг
Хавсралт 2. Салхины хурдны бїсчлэлийн зураг
Хавсралт 3. –30°С-ээс дооших хїйтний бїсчлэлийн зураг
Хавсралт 4. Аянганы їйлчлэлийн жилийн цагийн мужлалын зураг
Хавсралт 5. Хур тундас, мєстлєгийн ханын зузааны бїсчлэлийн зураг
Хавсралт 6. Нар гийгїїлэх хугацааны бїсчлэлийн зураг
Хавсралт 7. Хєрс-газарзїйн мужлалын зураг
Хавсралт 8. Дїрэмд тїгээмэл хэрэглэгдэх нэр томъёо
Цахилгаан техникийн хэмжилзїйн лавлах
Хэмжигдэхїїн
Урт
Масс
Хугацаа
Гїйдлийн хїч
Хурд
Хурдатгал
Ажил, эрчим хїч
Хїч
Чадал
Цахилгааны тоо
Хїчдэл,
цахилгаан
хєдєлгєгч хїч
Цахилгаан багтаамж
Гїйдлийн нягт
Цахилгаан эсэргїїцэл
Цахилгаан дамжуулац
Хувийн эсэргїїцэл
Хуурмаг чадал
Соронзон урсгал
Соронзон нєлєєлгє
Соронзон орны хїчлэг
Нэгжийн нэр
Нэгжийн хэмжээ
Їндсэн хэмжигдэхїїн:
метр
М
килограмм
Кг
секунд
С
ампер
А
Механик хэмжигдэхїїн:
секундэнд метр
М/с
секунд2-д метр
М/с2
жоуль буюу ваттКг.м2/с2=Ж
сек
ньютон
Кг.м2/с2=Ж/м
ватт
Кг.м2/с3=В.А
Цахилгаан хэмжигдэхїїн:
кулон
А.с=Кл
вольт
Кг.м2/А.с2=В
Фарад
А2с3/кг.м2=с/Ом
Кв.метр ампер
А/м2
Ом
Кг.м2/А2с3=с/Ом
Сименс
А/м2
Метрт ом
Ом.м
Вар
Кг.м2/с3
Соронзон хэмжигдэхїїн:
Вебер
В.с
Тесла
В.с/м2
Метрт ампер
А/м
Тэмдэглээ
М
Кг
С
А
m
kg
S
A
М/с
М/с2
Ж
M/s
M/s2
J
Н
Вт
N
W
Кл
В
C
V
Ф
А/м2
Ом
См
Ом.м
Вар
F
A/m2
W
S
W.m
Var
Вб
Т
А/м
Wb
T
A/m
Эрчим (энерги)-ийг шилжїїлэх хїснэгт
1Ж
1кВтц
1 кгс.м
1 ккал/с
Ж
1
360*106
9.81
4.19*103
кВтц
2.78*10-7
1
2.72*10-6
1.16*10-3
кгс.м
0.102
3.67*105
1
427
Ккал
2.39*104
860.0
2.34*10-3
1
м.х.
1.36*10-3
1.33*10-2
1
5.69
Ккал/с
1.107
2.34*10-3
0.176
1
Чадлыг шилжїїлэх хїснэгт
1 Вт
1 кгс.м/с
1 м.х.
1 ккал/с
Вт
1
9.81
736
4.19*103
Кгс.м/с
0.120
1
75
427
10

11. ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ
“ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÖÀÕÈËÃÀÀÍ ÁÀÉÃÓÓËÀÌÆÈÉÍ ÇÓÐÀà ҪѪË,
ÓÃÑÐÀËÒÛÍ Ä¯ÐÝÌ”-èéí òºñºë áîëîâñðóóëñàí òóõàé
Íèéãýì ýäèéí çàñãèéí øèíý õàðèëöàà ã¿íçãèéð÷, Áàðèëãà, Ýð÷èì õ¿÷íèé
ñàëáàðûí á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò, õóóëü ýðõ ç¿éí òîãòîëöîî óëàì áîëîâñðîíãóé
áîëæ áàéãààòàé óÿëäóóëàí ºìíº õýðýãëýæ áàéñàí ÎÕÓ-ûí öàõèëãààí òîíîã
òºõººðºìæèéí óãñðàëòûí ä¿ðìèéã ýð÷èì õ¿÷íèé çóðàã òºñºë, áàðèëãà
áàéãóóëàìæèéí àæèëä àøèãëàõ, ò¿¿ãýýð ýíý òºðëèéí õàðèëöààã çîõèöóóëàõ
àñóóäàë õ¿íäðýëòýé áîëæ áàéãàà þì.
Èéìä çàõ çýýëèéí íèéòëýã çàð÷ìûí äàãóó õºðºí㺠îðóóëàã÷, çóðàã òºñëèéí
áà áàðèëãûí ã¿éöýòãýã÷ áàéãóóëëàãóóäûí õîîðîíäûí àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé óÿëäààã
çîõèöóóëàõ ¿¿äíýýñ ýíýõ¿¿ “Ìîíãîë Óëñûí öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë,
óãñðàëòûí ä¿ðýì”-èéã 2002 îíû 8 ñàðààñ 2003 îíû 4 ñàð õ¿ðòýë õàìòàðñàí ãðóïï
àæèëëàæ, á¿ðýí õýìæýýíèé áîëîâñðóóëàëò õèéñíèé ¿íäñýí äýýð ÁÕÁÍÀÀÃ-èéí
ñàëáàðûí øèíæëýõ óõààí òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí çºâëºëèéí õóðàëä îðóóëæ áàéíà.
Ä¿ðìèéã áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä ÒÝÕÅà (õóó÷èíààð ÝÕÓÃ)-ûí äàðãûí
òóøààëààð áàòëàãäñàí ýêñïåðòèçèéí ãðóïï, ÁÕÁÍÀÀÃ, ÄÁÕÃ-ûí øèéäâýðýýð
áàðèëãûí öàõèëãààí èíæåíåð¿¿äèéí ýêñïåðòèçèéí ãðóïï-ä òóñ òóñ ¿ç¿¿ëæ,
õîëáîãäîõ ñàíàë, çºâëºìæèéã òóñãàñíààñ ãàäíà ÒÝÕÅÃ-ûí íýãäñýí ðåäàêöèéí
ãðóïïòýé õàìòðàí íèéòýä íü õÿíàæ õýâëýëòýíä áýëòãýâ. Ä¿ðìèéã áîëîâñðóóëàõäàà
Ìîíãîë óëñûí öàõèëãààí õàíãàìæèéí áàéäàë, öàã óóðûí îíöëîãèéã òóñãàõ, óëìààð
ÎÕÓ-ûí “Ïðàâèëà óñòðîéñòâà ýëåêòðîóñòàíîâîê” íýðòýé 1998, 2002 îíû õýâëýëèéã
òóëãóóð áîëãîí èíòåðíåòýä áàéãàà ä¿ðìèéí øèíý õýëýëö¿¿ëýã, Øâåäèéí “Swedish
regulations for design and maintenance of electrical installations”, ÀÍÓ-ûí “Electrical
code” çýðãèéã áàðèìòëàí, òýäãýýðòýé òàíèëöàæ øààðäëàãàòàé çààëòûã íýìæ
îðóóëñàí áîëíî.
Ýíýõ¿¿ “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì” íü Äýä
á¿òöèéí äýä ñàéäûí 2002 îíû 5-ð ñàðûí 8-íû ºäðèéí 12/02 òîîòîîð áàòàëñàí
“Öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí óãñðàëòûí ä¿ðýì” áîëîâñðóóëàõ òåõíèêèéí
äààëãàâàðûí äàãóó õèéãäñýíýýñ ãàäíà òºñºë áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñëýëèéí äàãóó “çàõ
çýýëèéí õàðèëöààíû øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýõ” çààëòòàé óÿëäóóëàí ãýðýëò¿¿ëãèéí áà
òýñðýõ àþóëòàé îð÷èíû, òîîëóóðûí á¿ëýã õýä õýäí øèíý çààëò, òóõàéëáàë, ìîíãîë
ãýðèéí öàõèëãààí õàíãàìæ, 3 áà 5 óòàñòàé ñèñòåì, ãýðýëò¿¿ëãèéí çàðèì
òîíîãëîëûí ººð÷ëºëò, òýñðýõ àþóëòàé áîäèñûí íýð, õèìèéí á¿òýö, ýëåêòðîí
òîîëóóð, àâòîìàòæóóëñàí ñèñòåìèéí òóõàé çààëòóóä îðñîí áîëíî.
Ýíýõ¿¿ ä¿ðìèéí äýýð äóðüäñàí îíöëîã, àíõ óäàà ìºðäºõ ãýæ áàéãàà, öààøèä
æèë á¿ð, ýñâýë òîäîðõîé õóãàöààíä òîäîòãîë õèéõ áîëîìæ çýðýãò ¿íäýñëýí 7 á¿ëýã,
33 äýä á¿ëýãòýé õèéæ, ìîíãîë îðíû öàõèëãààíæóóëàëò, çóðàã òºñºë, áàðèëãûí
àæèëä çîðèóëñàí õºðñ, öàã óóðûí õîëáîãäîëòîé 8 õàâñðàëò, ä¿ðýìä ò¿ãýýìýë
õýðýãëýãäýõ íýð òîìú¸îíû Îðîñ-Àíãëè-Ìîíãîë ¿ãèéí òîâú¸ã çýðãèéã îðóóëæ
áîëîâñðóóëàâ.
“Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì” íü äàðààõ ¿íäñýí á¿ëýã,
ç¿éëýýñ á¿ðäýæ áàéãàà þì. ¯¿íä:
1.
Åðºíõèé ä¿ðýì á¿ëýã íü öàõèëãààíû çóðàã òºñºë, áàðèëãà óãñðàëòûí
àæëûí íèéòëýã ç¿éë, åðºíõèé øààðäëàãà, öàõèëãààí õàíãàìæ, öàõèëãààí øóãàì
ñ¿ëæýýíèé äàìæóóëàõ óòñûã ñîíãîõ, öàõèëãààí àïïàðàò áîëîí áîãèíî çàëãàëòûí
íºõöºë, öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷íèéã òîîöîîëîõ, ãàçàðäóóëãà, öàõèëãààí òîíîã
òºõººðºìæèéí òóðøèëò çýðýã ç¿éëèéã áàãòààñàí áºãººä íèéòäýý 79 õóóäàñòàé.

12. 2.
Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã äàìæóóëàõ á¿ëýãò öàõèëãààí äàìæóóëàõ
óòàñ, 35 ê õ¿ðòëýõ õ¿÷äýëòýé ã¿éäýë äàìæóóëàõ øèí, 220 ê õ¿ðòëýõ õ¿÷äýëòýé
êàáåëü øóãàìûã òàâèõ, ñóíãàõ çàð÷èì, 1 ê õ¿ðòëýõ áà 1 êÂ-îîñ äýýø õ¿÷äýëòýé
àãààðûí øóãàìûã ñîíãîõ àðãà÷èëàë, õàìãààëàëòûí òóõàé àâ÷ ¿çñýí áîëíî. ̺í
ÀØ-ûã áóñàä èíæåíåðèéí áàéãóóëàìæòàé îãòëîëöîõ, õàæóóãààð íü ºíãºðºõ òàëààð
äýëãýðýíã¿é îðñîí áºãººä íèéòäýý 80 õóóäàñòàé.
3.
Õàìãààëàëò áà àâòîìàòèê á¿ëýãò öàõèëãààí õàíãàìæ, øóãàì
ñ¿ëæýýíèé õàìãààëàëòûã ñîíãîõ, ðåëå õàìãààëàëò áà àâòîìàòèê, òåëåìåõàíèêèéí
á¿õ òºðëèéí õýðýãñýë, òºõººð㺺ð õýðõýí òîíîãëîõ òóõàé îðóóëñàí áàéíà.
Õóóäàñíû òîî 50.
4.
Õóâààðèëàõ áàéãóóëàìæ áà äýä ñòàíö á¿ëýãò õóâüñàõ ã¿éäëèéí 1
ê õ¿ðòëýõ áà òîãòìîë ã¿éäëèéí 1.5 ê õ¿ðòëýõ õ¿÷äýëòýé õóâààðèëàõ
áàéãóóëàìæèéã áàéãóóëàõ, 1 êÂ-îîñ äýýø õ¿÷äýëòýé õóâààðèëàõ áàéãóóëàìæ áà äýä
ºðòººã áàéãóóëàõ áîëîí àÿíãàíû õýò õ¿÷äëýýñ õàìãààëàõ, õóâèðãóóðûí äýä ºðòºº
áà àêêóìóëÿòîðûí áàéãóóëàìæèéí òóõàé àâ÷ ¿çñýíýýñ ãàäíà öàõèëãààí òîíîã
òºõººðºìæèéí áàéðøóóëàõ òàëààð õýä õýäýí ¿ç¿¿ëýõ çóðàã õàâñðàãäñàí áºãººä
íèéò 61 õóóäàñòàé.
5.
Öàõèëãààí õ¿÷íèé òºõººðºìæ, öàõèëãààíû áàéð á¿ëýãò
öàõèëãààí ìàøèí, ãåíåðàòîð, ñèíõðîí êîìïåíñàòîð, õºäºëã¿¿ð áîëîí íèéòëýã
çîðèóëàëòûí êðàí, ëèôòíèé öàõèëãààí õàíãàìæ, áàéãóóëàõ çàð÷èìûí òàëààð
îðóóëñàí áºãººä 26 õóóäàñòàé.
6.
Öàõèëãààí ãýðýëò¿¿ëýã áà îðîí ñóóö, îëîí íèéòèéí áàðèëãûí
öàõèëãààí òîíîãëîë á¿ëýãò ýíý ÷èãëýëä õàìðàãäàõ ãàäíû áà äîòîðõ öàõèëãààí
õàíãàìæ, ÷èìýãëýëèéí ãýðýëò¿¿ëýã, ¿çâýðèéí ãàçàð, êëóá, ñïîðòûí áàéãóóëàìæèéí
öàõèëãààí ãýðýëò¿¿ëýã, õ¿÷íèé òîíîãëîëûã áàðüæ áàéãóóëàõ òóõàé îðóóëñàíààñ
ãàäíà îð÷èí ¿åèéí ãýðýëò¿¿ëãèéí ñèñòåìèéí ººð÷ëºëòèéã àëü áîëîõîîð òóñãàõ
÷èãëýë áàðèìòàëñàí áîëíî. Íèéò 28 õóóäàñòàé.
7.
Òóñãàé çîðèóëàëòûí òºõººðºìæèéí öàõèëãààí òîíîãëîë á¿ëýãò
òýñðýõ áà ãàëûí àþóëòàé îð÷èíä öàõèëãààí òîíîãëîëûã õýðõýí òàâèõ, ÿìàð
øààðäëàãà òàâèãäàõ òàëààð òîäîðõîé çààæ îðóóëñàí áºãººä øèíý ìàòåðèàëààð
áàÿæóóëæ ºãñºí þì. ̺í öàõèëãààí õàëààëãûí áà ãàãíóóðûí öàõèëãààí òîíîãëîëä
òàâèãäàõ øààðäëàãà, áàðüæ áàéãóóëàõ çàð÷èìûã òîäîðõîé îðóóëñàí áîëíî.
“Öàõèëãààí
áàéãóóëàìæèéí
çóðàã
òºñºë,
óãñðàëòûí
ä¿ðýì”-èéã
áîëîâñðóóëàõäàà îëîí óäààãèéí ÿðèëöëàãà, ýêñïåðòèçèéí ø¿¿ìæýýñ ä¿ãíýëò õèéæ,
îð÷óóëãûí íýð òîìú¸î çàðèì èëýðõèéëýëèéã õýðõýí çîõèöóóëàõ, ÿàæ á¿ëýãëýõ
àñóóäëûã ÷óõàë÷èëæ, õýëýëöñýíèé ýöýñò îð÷óóëãûã íýã ìºð áîëãîæ, çàðèì ¿ã
õýëëýãèéã õàâñàðãàõ, ìàíàé îíöëîãòîé óÿëäàí øèíý ç¿éë, çààëò îðæ áàéãàà, ÎÕÓûí ä¿ðìèéã ¿íäýñëýëã¿é õóóëáàðëàõ íü ¿ð ä¿íòýé áèø ãýæ ¿çñýíèé ¿íäñýí äýýð
çàðèì äýä á¿ëãèéã, òóõàéëáàë îðîí ñóóö, îëîí íèéòèéí áàéãóóëàìæèéí öàõèëãààí
òîíîãëîë ãýñýí äýä á¿ëýãò íýìýëò õèéæ øèëæ¿¿ëñýí áîëíî.
Áàðèëãûí ñàëáàðò ìºðäºæ áàéãàà õóóëü ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ãèéí øààðäëàãàíä
íèéö¿¿ëýí “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì”-èéí òºñëèéã
áîëîâñðóóëàí áàòëóóëæ ìºðä¿¿ëýõýýð óã ä¿ðìèéí òàíèëöóóëãà, Øèíæëýõ óõààí
òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí çºâëºëèéí øèéäâýð, Ñàéäûí òóøààëûí òºñºë çýðãèéã
õàâñàðãàâ.
ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÃ× ÀÃÅÍÒËÀÃ-ÁÀÐÈËÃÀ, ÕÎÒ
ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ, ÍÈÉÒÈÉÍ ÀÆ ÀÕÓÉÍ ÃÀÇÀÐ

13. Òºñºë
ÁÀÐÈËÃÀ, ÕÎÒ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ, ÍÈÉÒÈÉÍ ÀÆ ÀÕÓÉÍ ÃÀÇÀÐ
Øèíæëýõ óõààí, òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí õóðëààñ øèéäâýðëýñýí íü:
1. “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì”-èéã ÁÕÁÍÀÀÃ-ûí
øèíæëýõ óõààí, òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí çºâëºëèéí õóðëààð õýëýëöýýä Äýä
á¿òöèéí ßàìààð áàòëóóëæ, ìºðäºõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýâ.
2. “Öàõèëãààí áàéãóóëàìæèéí çóðàã òºñºë, óãñðàëòûí ä¿ðýì” áîëîâñðóóëàõ
àæèë äóóññàí òóë ÁÕÁÍÀÀÃ-ûí ØÓÒÈÑ-èéí ÝÕÈÑ-òàé 2002 îíû 8-ð ñàðä
áàéãóóëñàí ãýðýýã äóóñãàâàð áîëãîõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýâ.

14. Цахилгаан техникийн хэмжилзїйн лавлах
Хэмжигдэхїїн
Урт
Масс
Хугацаа
Гїйдлийн хїч
Хурд
Хурдатгал
Ажил,
эрчим
хїч
Хїч
Чадал
Цахилгааны
тоо
Хїчдэл,
цахилгаан
хєдєлгєгч хїч
Цахилгаан
багтаамж
Гїйдлийн нягт
Цахилгаан
эсэргїїцэл
Цахилгаан
дамжуулац
Хувийн
эсэргїїцэл
Хуурмаг чадал
Соронзон
урсгал
Соронзон
нєлєєлгє
Соронзон
орны хїчлэг
Нэгжийн нэр
Нэгжийн
хэмжээ
Їндсэн хэмжигдэхїїн
метр
М
килограмм
Кг
секунд
С
ампер
А
Механик хэмжигдэхїїн
секундэнд метр
М/с
секунд2-д метр
М/с2
жоуль буюу
Кг.м2/с2=Ж
ватт-сек
ньютон
Кг.м2/с2=Ж/м
ватт
Кг.м2/с3=В.А
Цахилгаан хэмжигдэхїїн
кулон
А.с=Кл
Тэмдэглээ
М
Кг
С
А
m
kg
S
A
М/с
М/с2
Ж
M/s
M/s2
J
Н
Вт
N
W
Кл
C
вольт
Кг.м2/А.с2=В
В
V
Фарад
А2с3/кг.м2=с/Ом
Ф
F
Кв.метр ампер
Ом
А/м2
Кг.м /А2с3=с/Ом
А/м2
Ом
A/m2
W
Сименс
А/м2
См
S
Метрт ом
Ом.м
Ом.м
W.m
Вар
Вар
Var
Вебер
Кг.м2/с3
Соронзон хэмжигдэхїїн
В.с
Вб
Wb
Тесла
В.с/м2
Т
T
Метрт ампер
А/м
А/м
A/m
кгс.м
0.102
3.67*105
1
427
Ккал
2.39*104
860.0
2.34*10-3
1
м.х.
1.36*10-3
1.33*10-2
1
5.69
Ккал/с
1.107
2.34*10-3
0.176
1
2
Эрчимийг шилжїїлэх хїснэгт
1Ж
1кВтц
1 кгс.м
1 ккал/с
Ж
1
360*106
9.81
4.19*103
кВтц
2.78*10-7
1
2.72*10-6
1.16*10-3
Чадлыг шилжїїлэх хїснэгт
1 Вт
1 кгс.м/с
1 м.х.
1 ккал/с
Вт
1
9.81
736
4.19*103
Кгс.м/с
0.120
1
75
427

15. БД 43-101-03
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
1.1. ЕРЄНХИЙ ХЭСЭГ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
1.1.1
Монгол Улсын Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм (ЦТТБД)-д
Монгол улсын “Барилгын хууль”, “Эрчим хїчний тухай хууль”, Засгийн газраас баталсан “Цахилгаан
эрчим хїч хэрэглэх дїрэм”, Дулааны эрчим хїч хэрэглэх дїрэм”, “Монгол улсын нутаг дэвсгэрт
баригдах барилга байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулах журам” БНбД 11-03-02, бусад
холбогдолтой тєрєл бїрийн “Барилгын норм ба дїрэм” (цаашид БНбД гэх) зэрэг техникийн баримт
бичгийн дагуу цахилгаан эрчим хїчний їйлдвэрлэл, хуваарилалт, хэрэглээний техник, технологид
гарч байгаа шинэлэг зїйл, улс орны цаг уур, эдийн засгийн онцлог нєхцєл байдлыг тусгах зорилт
тавьсан болно.
“Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн байгууламжийн дїрэм” (цаашид Дїрэм гэх)-ийг шинээр
барьж байгуулж байгаа, цаашид байгуулах, улмаар єргєтгєл, шинэтгэл хийх нийтлэг зориулалтын
цахилгаан тоног тєхєєрємж болон тусгай зориулалтын, шинэ хийц загварын цахилгаан тоног
тєхєєрємж, байгууламжийн зураг тєсєл, угсралтын бїх тєрлийн ажлыг гїйцэтгэх, удирдан зохион
байгуулахад мєрдєхєєс гадна ашиглалтын нєхцєлд шалган зааварлахад хэрэглэнэ. Энэхїї
дїрмийн 6, 7-р бїлэгт дурдагдаагїй гадаадаас шинээр орж ирж байгаа тусгай зориулалтын
цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд тїїнийг дагалдах захирамжлах техникийн баримт, бичгээр
журамлана.
Дїрмийн їндсэн шаардлагыг энэхїї дїрэмд дурдсан цахилгаан тоног тєхєєрємжтэй хийц,
ажиллах нєхцєлєєрєє адил тєстэй цахилгаан тоног тєхєєрємж, байгууламжинд хэрэглэж болно.
Ажиллаж байгаа цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд энэхїї дїрмийн зарим шаардлагыг
цахилгаан тоног тєхєєрємжтэй адилавтар байвал, дїрэмд авч їзсэн цахилгаан тоног тєхєєрємжтэй
ерєнхий їзїїлэлтээрээ тохирч байвал, хэрэв єргєтгєх зардал нь техник-эдийн засгийн тооцоогоор
батлагдаж байвал, хэрэв єргєтгєл нь аюулгїй ажиллагааны шаардлагыг хангахад чиглэгдсэн бол
ашиглахыг зєвшєєрнє. Єргєтгєл хийж, шинэчилж байгаа цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд
энэхїї дїрмийн шаардлагууд нь цахилгаан тоног тєхєєрємжийн шинэтгэл хийгдэх хэсэгт,
тухайлбал, богино залгалтын гїйдлийн нєхцєлєєр солих шаардлагатай байгаа тєхєєрємжинд
хамаарагдана.
1.1.2 ЦТТБД-ийн дагуу цахилгаан тоног тєхєєрємжийн зураг тєсєл угсралтын ажилд тоног
тєхєєрємж, материалыг сонгохдоо Монгол орны байгаль, цаг уурын нєхцєлд тохирсон, эрїїл ахуйн
болон галын аюулгїйн шаардлага хангасан, улмаар хїрээлэн байгаа орчиндоо сєрєг нєлєєлєлгїй,
Олон улсын стандартын шаардлагатай нийцэж байвал зохино.
Энэхїї Дїрэмд дээрх шаардлагуудыг авч їзсэнээс гадна цахилгаан тоног тєхєєрємж,
тэдгээрийн ашиглалт, туршилтын явцад зайлшгїй хийгдэх тєлєвлєгєєт урьдчилан сэргийлэх їзлэг,
тохируулга, засвар, тїїнчлэн аюулгїй ажиллагааны ба техникийн ашиглалтын дїрмийн
шаардлагаар їечлэн хийгдэх сургалт, їйлчилгээний хїмїїсийн їзлэг, шалгалтын їр дїнг ашиглаж
боловсруулсан болно.
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
11

16. БД 43-101-03
1.1.3 Цахилгаан тоног тєхєєрємж
(ЦТТ) гэж цахилгаан эрчим хїчийг їйлдвэрлэх,
хувиргах, хувьсгах, дамжуулах, хуваарилах ба эрчмийн єєр тєрєлд хувиргах зориулалттай машин,
тєхєєрємж, шугам, туслах тоноглол, байгууламж (тэдгээрийг суурилуулсан барилга байгууламж)ын бїрдлийг нэрлэнэ. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг цахилгааны аюулгїйн нєхцлєєр (їйлчлэх
хїчдлийн утгаар нь) 1 кВ хїртэл ба 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гэж ангилна.
1.1.4 Ил буюу гаднах цахилгаан тоног тєхєєрємж гэж атмосфер, хїрээлэх орчин, цаг
уурын їйлчлэлээс байшин, барилгаар хамгаалагдаж халхлагдаагїй цахилгаан тоног тєхєєрємжийг
нэрлэнэ. Мєн саравч (асар), сараалж тор, хашлагаар халхласан бол гаднах гэж їзнэ.
Хаалттай буюу дотор байрлуулах цахилгаан тоног тєхєєрємж гэж атмосферийн гадны
їйлчлэлээс хамгаалагдсан барилга байшингийн дотор байрлах цахилгаан тоноглолыг нэрлэнэ.
1.1.5 Зєвхєн мэргэжсэн їйлчилгээний хїмїїс (1.1.14) орох эрхтэй цахилгаан тоног
тєхєєрємж байрлах тухайлбал тороор тусгаарлагдсан байрны хэсгийг цахилгаан байр гэнэ.
1.1.6 Агаарын харьцангуй чийглэг нь 60 %-иас хэтрэхгїй бол хуурай байр гэнэ. Тийм
байранд 1.1.9-1.1.12-д заасан нєхцєл бїрдээгїй бол ердийн байр гэж нэрлэнэ.
1.1.7 Уур ба усжих конденсат чийг богино хугацаанд бага биш хэмжээгээр ялгарах байрыг
чийгтэй байр гэж нэрлэнэ. Харин агаарын харьцангуй чийглэг нь 60%-иас их, 75 %-иас хэтрэхгїй
байна. Агаарын харьцангуй чийглэг нь удаан хугацааны 75 %-иас дээш байх байрыг нойтон байр
гэнэ.
1.1.8
Агаарын харьцангуй чийглэг 100 % орчимд, (байрны тааз, хана, шал ба доторх
тоноглол нь чийгээр бїрхэгдсэн) байвал онцгой нойтон байр гэж нэрлэнэ.
1.1.9 Тєрєл бїрийн дулаан (цацраг)-ны їйлчлэлээр халуун нь тогтмол буюу тодорхой (1
хоногоос илїї) хугацаанд +35 °С (жишээлбэл, хатаагуур, хатаалгын ба шатаах пийшин, зуухны
газар г.м)-ын температуртай байрыг халуун байр гэнэ.
1.1.10 Їйлдвэрлэлийн нєхцєлтэй уялдан їїссэн тоос нь дамжуулах утсанд суух, машин
тєхєєрєгийн дотор нэвтрэх хэмжээнд хїрсэн байрыг тоостой байр гэнэ. Тоостой байрыг гїйдэл
дамжуулах ба дамжуулахгїй гэж хоёр ангилна.
1.1.11 Тогтмол буюу тодорхой хугацаанд хортой уур, хий, шингэн агуулж байдаг, улмаар
цахилгаан тоноглолын тусгаарлага ба гїйдэл дамжуулах хэсгийг гэмтээх болох хєгц, хаг їїсч,
хуримтлагдах нєхцєлтэй байрыг химийн идэвхтэй ба органик орчинтой байр гэнэ.
1.1.12 Цахилаан гїйдлийн нэрвэгдэл ба нєлєєлєлєєр хїмїїс гэмтэх, амь насаа алдаж болох
аюултай байрыг дараах ангилалд хуваана. Їїнд:
1. 2 ба 3-д заасан хэт аюултай ба онцгой аюултай нєхцєл бїрдээгїй байрыг аюулгїй байр
гэнэ.
2. Дараах нєхцлийн аль нэгээр нь буюу хавсран тодорхойлогдох байрыг хэт аюултай байр
гэнэ. Їїнд:
· Нойтон (1.1.8) ба гїйдэл дамжуулах тоостой (1.1.10) байр,
· Гїйдэл дамжуулах шалтай (металл, шороон, тємєр-бетон, тоосго) байр,
· Халуун (1.1.9) байр,
· Хїмїїс нь газар, барилгын тємєр бїтээц, технологийн тєхєєрєг, механизмтай холбогдсон
хэсэг нэг талаас, нєгєє талаас цахилгаан тоноглолын тємєрлєг их биетэй нэгэн зэрэг хїрэлцэх
боломжтой байр.
1.1.13
Дараах нєхцлєєс аль нэгээр нь тодорхойлогдох байрыг онцгой аюултай байр
гэнэ. Їїнд:
· Онцгой нойтон (1.1.8) байр,
· Химийн идэвхтэй буюу органик орчинтой (1.1.11) байр,
· Хоёр ба тїїнээс дээш хэт аюултай нєхцєл (1.1.12-ын 2) нэгэн зэрэг бїрдсэн байр.
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
12

17. БД 43-101-03
Ил буюу гаднах цахилгаан тоног тєхєєрємжийг байрлуулах дэвсгэр газарт хїмїїс цахилгаан
гїйдэлд гэмтэх, нэрвэгдэж болох, улмаар амь насанд халтай гэж їздэг тул тїїний онцгой аюултай
байрын тоонд оруулах нь зїйтэй.
1.1.14
Тос дїїргэмэл цахилгаан тєхєєрєг гэж тоноглолын ердийн нєхцєлд очлох болон
нум їїсэх зарим хэсгїїд хоорондоо буюу орчины агаараар дамжин хїрэлцэх боломжийг
хязгаарлахын тулд (тусгай) тосонд дїрж суулгасан цахилгаан тоноглолуудыг нэрлэнэ.
Тоноглолын параметрийн хэвийн (нэрэлсэн, номиналь) утга гэж їйлдвэрлэгчдээс
цахилгаан тоног тєхєєрємжийг нийлїїлэхдээ техник, технологийн хувьд тогтоосон дээд
їзїїлэлтийг нэрлэх буюу энэ нь ашиглалт-туршилтын тооцоонд тогтмол байх ба харьцуулах
анхдагч параметр нь болох ёстой.
Мэрэгжсэн їйлчилгээний хїмїїс гэж цахилгаан тоног тєхєєрємжийн ашиглалтын явцад
аюулгїй ажиллагааны техникийн мэргэжлийн зэрэгтэй, єгєгдсєн ажилд (тушаалаар) заавал мэдэх
зїйл, цар хэмжээний мэдлэгийг урьдчилан шалгуулж, тусгай бэлтгэгдсэн нэг ба бїлэг хїмїїсийг
нэрлэнэ.
1.1.15
Энэхїї Дїрмийн шаардлагыг заавал биелїїлэх їїднээс “ёстой”, “мєрдєнє”,
“шаардлагатай”, “зохино”, зїйтэй” гэсэн їгс, эсвэл тэдгээрийг хамтатган хэрэглэх нь зїйтэй.
“Дїрэм мэт, дїрмийн дагуу, ёсоороо бол” їгс нь єгєгдсєн шаардлага давамгайлах чанартайг
єгїїлэхээс гадна їїнээс ухрах нь заавал їндэслэлтэй, баримттай байх ёстойг илэрхийлэх болно.
Харин “Зєвшєєрнє”, “болно” гэдэг їг нь єгєгдсєн техникийн ба шийдлийг тухайн байдлаас болж
зайлшгїй хийхээс тїдгэлзэж болох боловч їїнийгээ батлах їйлдэл, баримт тооцоог хавсаргах
шаардлагатайг анхаарах ёстой. “Зєвлєж байна” гэсэн їгийг єгєгдсєн шийдэл нь хамгийн зєв
оновчтой боловч заавал биелїїлэх шаардлагагїй гэж ойлгож болно.
Дїрэмд орсон нормчлогдсон хэмжигдэхїїн, тоон єгєгдлийн утгатай холбогдон заагдсан
“багагїй” гэдгийг хамгийн бага утга, “ихгїй” гэдгийг хамгийн их утга гэж гэж авна. Дїрэмд
“хїртэл” ба “тїїнээс” гэж заагдсан хэмжигдэхїїний утгыг авахдаа зєвхєн тухайн тоог нь оруулж
авах зарчимыг баримитлах ёстой. Хамгийн зохистой хэмжээ, нормыг сонгож авахдаа цахилгааны
ба гал (тїймэр)-ын аюулгїй ажиллагааны шаардлага, ашиглалт угсралтын туршилагыг иш їндэс
болгоно.
Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн
угсралтын ерєнхий заалт
1.1.16
Суурилуулах (тавигдах) гэж байгаа цахилгаан тоног тєхєєрємжийн бїрдэлд орох
цахилгаан тоноглол, материалыг Монгол улсын УСТ ба тогтоогдсон журмаар батлагдсан техникийн
нєхцєлийг шаардлагыг хангасан байвал зохино. Хэрэглэх машин, тоноглол, багаж хэрэгсэл бусад
цахилгаан тєхєєрєг, тїїнчлэн кабель, дамжуулах утасны хийц, гїйцэтгэл, тавих арга ба
тусгаарлагын зэрэглэл нь дїрмийн холбогдох бїлгїїдэд заасан шаардлагаар барих сїлжээ,
цахилгаан тоног тєхєєрємж, хїрээлэх орчны нєхцєлтэй харгалзан тохирч байвал зохино.
Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг бїрдїїлж байгаа цахилгаан машин, тоноглол, хэрэгсэлийн
хийц, бїтээц, тусгаарлагын ангилал, тавих арга; кабель ба утасны нормчлогдсон, баталгаатай,
тооцооны ба горимын тодорхойломж нь тухайн цахилгаан тоног тєхєєрємж, сїлжээний ажлын
нєхцєлтэй харгалзан таарч байх ёстой. Иймээс цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хийц нь хїрээлэх
орчны їйлчлэл болон дээрх шаардлагатай уялдан зогсож байхаар бїрээс, тулгуур, ивээс, тулаас
(шон, тавцан)-тай байх ёстой.
1.1.17
Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн барилгын ба ариун цэвэр-техникийн хэсэг
(барилгын бїтээц, тїїний элементїїд, дулаацуулга, салхилуулга, усан хангамж г.м) нь энэхїї
дїрэмд орсон нэмэгдэл шаардлагыг заавал хангахаас гадна Монгол улсад мєрдєж байгаа бусад
“Барилгын норм ба дїрэм”-тэй харгалзан тохирч байвал зохино.
1.1.18
Цахилгаан тоног тєхєєрємж нь хїрээлэн байгаа орчныг бохирдуулахгїй байх,
хортой буюу саад болох шуугиан, доргилт, цахилгаан ороноос хамгаалах талаар мєрдєж байгаа
захирамжлах баримт бичгийн шаардлагыг хангах ёстой.
Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн зураг тєсєлд хог, хаягдлыг тухайлбал, химийн бодис, тос,
техникийн ус зэргийг цуглуулах, зайлуулах арга хэмжээг тусгаж єгєх ёстой. Мєн хїрээлэн байгаа
орчныг хамгаалах мєрдєгдєж байгаа шаардлагатай уялдуулан тухайн хогийг усан сан, борооны ус
цуглуулах систем, гуу жалга болон эдгээр хогийг зориулалтгїй нутаг дэвсгэрт хаяхыг хориглоно.
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
13

18. БД 43-101-03
1.1.19 Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн бїрдэлт, схем сонгох зураг тєсєл хийхдээ заавал
техник эдийн засгийн харьцуулалтын їндсэн дээр энгийн, найдвартай схем хэрэглэх, ашиглалттуршилтыг тооцож шинэ техник нэвтрїїлэх, єнгєт тємєрлєг, бусад ховор материалыг бага,
хэмнэлттэй зарцуулах зарчмыг тусгах ёстой.
Цахилгааны буюу хєрсний зэврэлт їїсэх аюултай нєхцєл бїхий бїс нутагт барилга
байгууламж, тоног тєхєєрємж, дамжуулах хоолой ба бусад газрын доорхи инженерийн сїлжээг
хамгаалах арга хэмжээг тусгаж єгвєл зохино.
1.1.20 Цахилгаан тоног тєхєєрємж, тїїний хэсэг, эд анги тус бїрийн схем нь энгийн,
харагдахуйц; бичлэг, тєрєлжилт нь нэг маягийн; єнгєєр ялган танихад хялбар байх нєхцлийг хангах
ёстой.
1.1.21 Цахилгаан тоног тєхєєрємж бїрт нэгэн тєрлийн шиний їсэг тоон ба єнгєний
тэмдэглээ адилхан байх ёстой. Шин нь дараахь ялгац єнгє, тэмдэглээтэй хийгдсэн байвал зохино.
Їїнд:
1. Гурван фазын хувьсах гїйдлийн хувьд: А фазын шинийг шар єнгєєр, В-г ногооноор, С-г
улаанаар, ажлын нойлтуулгын шин (N)-ийг цэнхэр єнгєєр будах ба нойлын хамгаалалтын їїрэг
гїйцэтгэх нєхцєлд шар ногоон єнгийн тууш зураас гаргаж тэмдэглэнэ.
2. Нэг фазын хувьсах гїйдлийн хувьд: Тэжээлийн їїсгїїрийн ороомгийн эхтэй холбогдсон А
шинийг шар єнгєєр; ороомгийн тєгсгєлтэй холбогдсон В шинийг улаан єнгєєр тэмдэглэнэ. Нэг
фазын гїйдлийн шин нь 3 фазын системийн шинээс салбарласан бол тухайн фазыг харгалзах
шинийн єнгєєр тэмдэглэнэ.
3. Тогтмол гїйдлийн хувьд: Эерэг шин (+)-ийг улаан, сєрєг (-)-ийг хєх єнгєєр будаж єгєх ба
ажлын нойл (М)-ийг цэнхэрээр тэмдэглэнэ.
4. Бэлтгэлд ба нєєцєнд байгаа їндсэн шинийн хувьд: Хэрэв бэлтгэл шин нь їндсэн шинийн
аль нэгийг орлох бол тїїнийг їндсэн шинийн єнгєєр хєндлєн зурвас тавьж тэмдэглэнэ. Єнгєний
тэмдэглээ нь тїїний бїх уртын дагууд хийгдсэн бол хїчтэй хєргєлттэй буюу зэврэлийн эсрэг
хамгаалалттай шин болохыг илтгэнэ. Єнгєний тэмдэглээг шинийн бїх уртын дагуу биш, зєвхєн
шиний холбогдох хэсэгт: єнгєний, зєвхєн їсэг-тоон тэмдэглээ, эсвэл єнгєний ба їсэг-тоон
тэмдэглээ хосолсон байхыг зєвшєєрнє.
Хэрэв тусгаарлагагїй шин нь тухайн їед хїчдэлтэй, їзлэг хийх боломжгїй бол тэмдэглээ
хийхгїй байхыг зєвшєєрнє. Энэ нь цахилгаан тоног тєхєєрємжийг їйлчлэх їеийн аюулгїй
ажиллагааны болон харагдах тодорхой байдлыг бууруулахгїй байх ёстой.
1.1.22 Хуваарилах байгууламжид шинийг байрлуулахдаа дараах журмыг баримтлах
шаардлагатай. Їїнд:
1. Гурван фазын хувьсах гїйдэлтэй, хаалттай хуваарилах байгууламж (бэлэн хийцийн
бїрдмэл хуваарилах байгууламжнаас бусад)-нд шинийг байрлуулахдаа дараахь нєхцлийг
биелїїлэх ёстой. Тухайлбал,
*
Цуглуулах ба тойруу шин, тїїнчлэн бїх тєрлийн секц холбох шин босоо байрлалтай
байвал А-В-С гэж дээрээс нь доош нь, хэрэв хэвтээ, налуу, гурвалжин байрлалтай байвал
їйлчилгээний гудамаас хамгийн хол шинийг А, дундахыг В, ойрхоныг нь С;
*
Цуглуулах шинээс салбарласан бол їйлчилгээний гудамаас (хэрэв гурван гудамтай бол
дундаас нь) харж зїїнээс нь баруун тийш А-В-С гэж байрлуулна.
2. Гурван фазын хувьсах гїйдэлтэй, нээлттэй хуваарилах байгууламжинд дараахь нєхцлийг
биелїїлэх ёстой. Тухайлбал,
*
Цуглуулах ба тойруу шин, тїїнчлэн бїх тєрлийн секц холбох шин, шїнтлэх холбоос,
цагираг бїдїївчин дахь холбоостой бол зэрэгт ерєнхий трансформаторын єндєр хїчдэлтэй
шинийн А талаас,
*
Ил хуваарилах байгууламжид цуглуулах шиний салбарлалтыг трансформаторын
шин талаас харахад шиний холболтын байрлал нь зїїнээс баруун тийш А-В-С нєхцєлийг хангах
естой. Шїїгээн дэх салбарласан шинийн байрлал нь цуглуулах шинтэй харьцуулахад тэдгээрийн
байрлалаас хамааралгїй, ижилхэн дараалалтай байвал зохино.
3. Тогтмол гїйдэлтэй хэлхээнд шин нь дараахь байрлалын нєхцлийг хангах ёстой. Їїнд:
*
Цуглуулах шин босоо байрлалтай бол дээд талд нь М, дундах нь(-), доодох нь(+);
*
Цуглуулах шин хэвтээ байрлалтай бол їйлчилгээний гудамаас шинийг харахад
хамгийн алс байгаа нь М, дундах нь (-), ойрхон нь (+);
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
14

19. БД 43-101-03
*
Цуглуулах шинийн салбарлалтанд бол їйлчилгээний гудамаас харахад зїїн талын
шин нь М, дундах нь (-), баруун нь (+) байна.
Зарим онцгой тохиолдолд, тухайлбал, дээрхи шаардлагыг биелїїлэхэд цахилгаан
тєхєєрємжинд онцгой хїндрэл учруулах (жишээлбэл, цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын
утасны байрлалыг єєрчлєхєд дэд станцын ойролцоо тусгай тулгуур босгох зайлшгїй шаардлага
гарах г.м) буюу дэд станц дээр хїчдэлийг 2 ба тїїнээс илїї шатлалаар хувьсгах хэрэгцээ гарвал
дээрхи шаардлагаас татгалзахыг зєвшєєрнє.
1.1.23. Їйлчилгээний ба гадны хїмїїсийн аюулгїй байдлыг дараах замаар хангана. Їїнд:
· Тогтоосон (тооны) тусгаарлагыг хэрэглэх, шаардлагатай гэж їзвэл нэмэгдїїлэх,
· Давхар тусгаарлагыг хэрэглэх,
· Гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртлэх тогтоосон зайг мєрдєх, гїйдэл дамжуулах хэсгийг
халхалж хаалт, хашлага хийх,
· Санамсаргїй хїчдэлтэй тоног тєхєєрємжийг найдвартай хурдан їйлчилгээтэй автоматаар
шугам сїлжээний гэмтэлтэй хэсгийг хамгаалалтаар тус тус хамгаалах,
· Санамсаргїй хїчдэлтэй болсон цахилгаан тоног тєхєєрємж, сїлжээний гэмтэлтэй хэсгийг
найдвартай, хурдан їйлчилгээтэй автоматаар таслах,
· Алдаатай їйлдэл хийх ба гїйдэл дамжуулах хэсэгт хїрэлцэх явдлыг сэргийлэх зорилгоор
тїгжих, цоожлох, хязгаарлах, хориглох хэрэгсэл тавих,
· Тусгаарлага гэмтэсний улмаас цахилгаан тоноглолын их бие нь хїчдэлтэй болж мэдэх,
цахилгаан тєхєєрємжийн элемент, тїїний их биеийг газардуулах буюу нойлтуулах,
· Потенциалыг тэгшитгэх,
· Хуваагч трансформаторыг хэрэглэх,
· 50 Гц-ийн давтамжтай хувьсах гїйдлийн хувьд 42 (50) В тїїнээс доош, тогтмол гїйдлийн
хувьд110 В тїїнээс доош хїчдэлийг хэрэглэх,
· Урьдчилан анхааруулж сануулах дохиолол, бичээс, зурагт хуудас хэрэглэх,
· Цахилгаан орны хїчлэгийн бууруулах тєхєєрємж хэрэглэх,
· Цахилгаан орны хїчлэг нь зєвшєєрєгдєх нормоос хэтэрч болох цахилгаан тєхєєрємжинд
цахилгаан орны їйлчлэлээс хамгаалах зориулалттай хэрэгслийг ашиглах г.м.
1.1.24. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємж бїхий байранд тусгаарлагагїй ба
тусгаарлагатай гїйдэл дамжуулах хэсгийг хїрэлцэх хїчдэлийн хамгаалалтгїйгээр, єєрєєр хэлбэл
тухайн нєхцєлд ийм тєрлийн хамгаалалт ямар нэг єєр зорилгоор (жишээлбэл, механик їйлчлэлээс
хамгаалах г.м) шаардлагагїй бол байрлуулахыг зєвшєєрнє. Харин цахилгаан тоноглолын хэсэгт
хїрэлцэх їйлдлийн їед хэвийн їйлчилгээ хийх, явуулах їед аюулгїй байх ёстой.
1.1.25. Орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламж, тїїнтэй тєстэй байруудад гїйдэл
дамжуулах хэсгийг хааж хаших, хязгаарлах, зориулалтын хашлага нь битїї хаалттай, їйлдвэрийн
цахилгааны байранд битїї хаалттай, торон ба сараалжин нїхтэй байхыг зєвшєєрнє. Хязгаарлах ба
хааж хаших бїх тоноглол нь тїлхїїр, багаж хэрэгслэлийн тусламжтайгаар нээж хаах, авах
боломжтой хийгдвэл зохино.
1.1.26. Бїх тєрлийн хязгаарлах хаалт хашлага нь тухайн нєхцєлд тохирсон хангалттай
механик бєх бат байх ёстой. 1 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй байранд хязгаарлах хашлагын, тємєр
хийцийн ялтасны зузаан нь 1 мм-ээс багагїй байх ёстой. Дамжуулах утас, кабелийг механик
гэмтлээс хамгаалах зориулалттай хэрэгсэл нь аль болохоор тухайн машин, багажын хийцэд
суулгах буюу оруулж хийгдсэн байвал зохистой.
1.1.27. Їйлчилгээний хїмїїсийг нь цахилгаан гїйдлийн нэврэгдэл, цахилгаан нумны їйлчлэл
г.м-ээс сэргийлэх, хамгаалахын тулд бїх цахилгаан тоног тєхєєрємжийг хамгаалах хэрэгсэл, мєн
“Ашиглаж байгаа цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хамгаалах хэрэгслэлийг турших ба хэрэглэх
дїрэм”-ийн дагуу анхны тусламж їзїїлэх хэрэгсэлээр тус тус хангаж єгсєн байх ёстой.
Тос дїїргэмэл аппарат, хэрэгсэл, кабель, тїїнчлэн тос, лак, хар тос г.м-ээр бїрхїїлсэн буюу
нэвчїїлсэн цахилгаан тоноглолоос бїрдсэн галын болон, тэсрэх аюултай цахилгаан тоног
тєхєєрємж нь энэхїї дїрмийн харгалзах 7.1 ба 7.2 бїлгїїдэд тусгагдсан шаардлага биелэгдэж
байх ёстой. Ийм тєрлийн цахилгаан тоног, тєхєєрємжийг ашиглалтанд єгєхдєє мєрдєгдєж байгаа
журмын дагуу гал эсэргїїцэх багаж, эд хэрэгсэл, материалаар хангасан байвал зохино.
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
15

20. БД 43-101-03
Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг
эрчим хїчний системд холбох
1.1.28. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг эрчим хїчний системд холбохдоо Монгол улсын
“Эрчим хїчний тухай хууль”, Засгийн газрын баталсан “Цахилгаан эрчим хїч хэрэглэх
дїрэм”, “Эрчим хїчний шугам сїлжээг хамгаалах дїрэм-ийн дагуу гїйцэтгэнэ.
Цахилгаан тоног тєхєєрємжийг
ашиглалтад єгєх
1.1.29. Шинээр баригдсан, шинэчлэн тєхєєрємжилж єргєтгєсєн, цахилгаан тоног тєхєєрємж,
тэнд тавигдсан цахилгаан аппарат хэрэгсэл нь хїлээн авах, хїлээлгэн єгєх туршилтанд орох ёстой
(бїлэг 1.7-г їзэх). Шинээр баригдсан, шинэчлэн тєхєєрємжилж єргєжсєн цахилгаан тоног
тєхєєрємжийг ашиглалтанд оруулахдаа мєрдєгдєж байгаа журмын дагуу хїлээн авсны комиссын
дїгнэлтийг їндэслэн байнгын ашиглалтанд авна.
1.2. ЦАХИЛГААН ХАНГАМЖ БА ЦАХИЛГААН
ШУГАМ СЇЛЖЭЭ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
1.2.1 Дїрмийн энэхїї бїлэг нь цахилгаан хангамжийн бїх систем, шугам сїлжээнд
хамаарагдана. Газрын доорх, уурхайн болон зїтгїїр-татуургын зэрэг бусад тусгай зориулалтын
цахилгаан хангамжийн систем нь энэ бїлгийн шаардлагаас гадна тухайн їйлдвэрийн тусгай
дїрмийн шаардлагатай давхар нийцэж байх ёстой.
1.2.2 Єєр хоорондоо цахилгаан, дулааныг їйлдвэрлэх, хувиргах, хуваарилах, їйлдвэрлэлийн
їргэлжилсэн тасралтгїй процессийн нэгдмэл горимоор холбоотой, горимын ерєнхий удирдлага
бїхий цахилгаан станц, цахилгаан ба дулаан шугам сїлжээний нэгтгэлийг эрчим хїчний систем
(ЭХС) гэнэ.
Эрчим хїчний системийн цахилгаан станц, цахилгаан шугам сїлжээний цахилгаан тоног
тєхєєрємжийн нэгтгэлийг ЭХС-ийн цахилгаан хэсэг гэнэ.
1.2.3. Цахилгаан эрчим хїчийг їйлдвэрлэх, дамжуулах, хуваарилах ба хэрэглэх г.м.
технологийн процессийн нэгдэлтэй эрчим хїчний системийн цахилгааны хэсэг, тїїнээс тэжээгдэж
байгаа хэрэглэгчдийг цахилгаан хангамжийн эрчим хїчний систем гэнэ.
*
Хэрэглэгчдийг цахилгаан эрчим хїчээр хангахыг цахилгаан хангамж гэнэ.
Хэрэглэгчдийг цахилгаан эрчим хїчээр хангах зориулалттай цахилгаан тоног тєхєєрємжийн
нэгдлийг цахилгаан хангамжийн систем гэнэ.
*
Эрчим хїчний системээс холбогдсон хэрэглэгчдийн цахилгаан хангамжийг
тєвлєрсєн цахилгаан хангамж гэнэ.
* Тодорхой бїс нутагт баригдсан цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулж, хуваарилах
зориулалттай цахилгаан тоног тєхєєрємж, дэд єртєє, хуваарилах байгууламж, гїйдэл дамжуулах
агаарын ба кабель шугамын нэгдлийг цахилгаан сїлжээ гэнэ.
*
Цахилгаан эрчим хїчийг єєр тєрлийн эрчим хїчинд хувиргах зориулалттай
цахилгаан хэрэгсэл, тоноглол, тєхєєрєг, механизм зэргийг цахилгаан эрчим хїчний хїлээн авагч
(цахилгаан хэрэгсэл) гэж нэрлэнэ.
*
Тодорхой нутаг дэвсгэрт байрлах, технологийн процессоор холбоотой цахилгаан
эрчим хїчний хэрэглэгч нэг буюу бїлэг хїлээн авагчдыг цахилгаан эрчим хїчний хэрэглэгч,
цахилгаан эрчим хїчний хэрэглэгчид гэнэ.
1.2.4. Цахилгаан эрчим хїчний хїлээн авагч ба бїлэг хэрэглэгчдийн тэжээлийн хамааралгїй
бие даасан їїсгїїр гэж цахилгаан хэрэглэгчдийн тэжээлийн їїсвэр нь доголдох, тасрах, єєр
хэрэглэгчдийг тэжээх зэрэг аваарийн горимын дараа хїчдэл нь энэхїї дїрмээр тогтоогдсон
хязгаарт баригдаж байх тэжээлийн їїсгїїрийг нэрлэж болно. Тэжээлийн їл хамаарах
(хамааралгїй) эх їїсвэрийн тоонд нэг ба хоёр цахилгаан станц, дэд станц, тэжээлийн хоёр секц
буюу шиний систем орно. Гагцхїї дараах хоёр нєхцєл нэгэн зэрэг биелэгдэж байх ёстой. Їїнд:
*
Шиний систем буюу секц бїр нь їл хамаарах тэжээлийн їїсгїїрээс тэжээлтэй байх,
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
16

21. БД 43-101-03
*
Шиний секц (систем) нь єєр хоорондоо холбоогїй, эсвэл аль нэг шиний секцийн
хэвийн ажиллагаа алдагдахад хїрвэл автоматаар таслагдах холбоотой байх;
Ерєнхий шаардлага
1.2.5. Цахилгаан хангамжийн ба цахилгаан тоног тєхєєрємжийн угсралт, шинэчлэлтийн зураг
тєслийг боловсруулахдаа дараах асуудлыг авч їзэж, шийдвэрлэх ёстой. Їїнд:
*
Цахилгаан шугам сїлжээг шинээр байгуулахдаа тухайн орон нутгийн цахилгаан
эрчим хїчний системийн ба цахилгаан хангамжийн хєгжлийн хэтийн тєлєвийг хуучин ба шинээр
баригдах цахилгаан сїлжээтэй нь буюу шинээр байгуулах єєр зориулалтын, єєр хїчдэлийн
сїлжээтэй нь тус тус харьцуулах;
*
Цахилгаан сїлжээний їйлчлэх бїс нутагт байрлах бїх цахилгаан хэрэглэгчдийг
тэдгээрийн харъяалалыг їл хамааруулан тєвлєрсєн цахилгаан хангамжинд бїрэн хамруулах
бололцоог эрж хайх;
*
Хэтийн тєлєвийн хєгжилтэй уялдуулан тухайн цахилгаан системд тодорхойлогдох
хязгаарлах богино залгалтын гїйдлийн шатлалыг тївшин бїрт нь авч їзэх;
*
Цахилгаан эрчмийн алдагдлыг бууруулах асуудлыг авч їзэх, г.м.
Їїний тулд дотоод ба гадаад цахилгаан хангамжийн шийдлээр, зураг тєсєлд технологийн
бэлтгэл бий болгох боломж, эрчим хїчний хэмнэлт, эдийн засгийн їр ашгийг тооцох ёстой.
Цахилгаан хангамжийн бэлтгэл чадлын асуудлыг шийдвэрлэхдээ цахилгаан тоног тєхєєрємжийн
тухайн элементийн хэт ачаалагдах чадвар, технологийн тєхєєрємжийн бэлтгэл, нєєц байгаа
эсэхийг тодотгох шаардлагатай.
1.2.6. Цахилгаан хангамжийн системийн хэтийн хєгжлийн асуудлыг шийдвэрлэхдээ хэвийн,
засварын, аваарын ба аваарийн дараахи горим тус бїрийг тооцож оруулбал зохино. Энэхїї
дїрмийн 1.2.5 зїйлийн шаардлага нь эрчим хїчний систем ба хэрэглэгчдийн цахилгаан хангамжийн
хєгжлийн тодорхой їе шатуудад авч їзэгдэх ёстой.
1.2.7. Цахилгаан сїлжээний зураг тєсєл боловсруулахдаа тэдгээрийн ашиглалт,
їйлчилгээний тєрлийг (байнгын, ээлжийн тогтмол ба гэрээр жижїїрлэх, явуулын ба їйлчилгээний
баг байх г.м) тусгаж хэрэгжїїлнэ.
1.2.8. (3) 6-35 кВ-ын цахилгаан сїлжээний зураг тєсєлд сїлжээний саармаг (нейтраль)-ийг
нум унтраах реактор тавьж тусгаарлах ба газардуулах боломжийг тусгах нь зїйтэй. Газарлуу
холбогдох (газардах) їеийн багтаамжийн гїйдлийг тэгшитгэхдээ хэвийн горимын їеийн гїйдлийн
утгыг тооцож авах ёстой. Їїнд:
*
6(10)-20 кВ-ын тємєр-бетон ба металл тулгууртай агаарын шугам сїлжээ болон 35
кВ-ын бїх тєрлийн сїлжээнд: -10 А-аас дээш;
*
Тємєр-бетон ба металл тулгуургїй сїлжээнд: 3-6 кВ-ын хїчдэлтэй бол 30 А-аас
дээш, 10 кВ-ын хїчдэлтэй бол -20 А-аас дээш, 15-20 кВ-ын сїлжээнд –15 А- аас дээш;
Газарлуу холбогдох їеийн гїйдэл нь 50 А-аас илїї байвал хоёроос дээш тооны
газардуулгын нум унтраах реактор тавихыг зєвлєж байна.
Цахилгаан хангамжийн хэрэглэгчдийн зэрэглэл ба
найдваржилтыг хангах
1.2.9. Цахилгаан хангамжийн найдваржилт, хэрэглэгчдийг цахилгаанаар тасралтгїй хангах
їїднээс цахилгаан хэрэглэгчдийг дараах 3 зэрэглэлд хуваана.
Цахилгаан хангамжийн тасалдал нь хїмїїсийн аминд аюултай, улс, нийгэмд мэдэгдэхїйц
хохирол учруулах, єндєр їнэтэй їндсэн тоног тєхєєрємж эвдрэх, их хэмжээний бїтээгдэхїїний
гологдол гарах, технологийн нийлмэл їйл явц ба нийгэм ахуйн онцгой чухал хэрэглэгчдийн їйл
ажиллагаа алдагдах цахилгаан хїлээн авагчийг I зэрэглэлийн гэнэ. I зэрэглэлийн хїлээн авагч
дотроос цахилгаан эрчим хїчээр тасралтгїй хангах шаардлагатай, тухайлбал, хїмїїсийн амь
насанд шууд аюул заналхийлэх, дэлбэрэх, гал гарах, єндєр єртєгтэй тоног тєхєєрємж эвдрэх зэрэг
їр дагавартай, їйлдвэрлэлийг нь зогсоож їл болох хїлээн авагчийг онцгой бїлгийн гэж ангилна.
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
17

22. БД 43-101-03
Цахилгаан хангамжийн тасалдал нь хїлээн авагчдад бїтээгдэхїїний дутуу їйлдвэрлэл,
гологдол бий болгох, ажилчдын машин, механизмын ба їйлдвэрийн тээврийн сул зогсолт гарах,
хот, хєдєєгийн хїн амын амьдралын хэвийн їйл ажиллагаа алдагдахад хїргэж байвал II
зэрэглэлийн хїлээн авагчид гэж ангилна.
I ба II зэрэглэлийн цахилгаан хэрэглэгчдийн тодорхойлолтонд хамаарахгїй їлдсэн
хэрэглэгчдийг III зэрэглэлийн хїлээн авагчид гэнэ.
1.2.10. Тэжээлийн їїсгїїрийн аль нэгний нь цахилгаан хангамж тасалдахад хїрвэл цахилгаан
хангамж тасалдах хугацааны завсарлага (тасалдал) нь тэжээлийг автоматаар сэргээн залгах
хугацаатай тэнцїї байх ёстой.
I зэрэглэлийн цахилгааны онцгой бїлгийн цахилгаан хангамжинд хоорондоо хамааралгїй,
харилцан бие биедээ бэлтгэл болон орлох гурав дахь нэмэгдэл тэжээлийн їїсвэр авч їзэх
шаардлагатай. Онцгой бїлгийн хэрэглэгчдийн тэжээлийн їл хамааралгїй, харилцан нєєцлєгдєх
гурав дахь їїсгїїр, I зэрэглэлийн бусад хэрэглэгчдийн тэжээлийн їл хамааралгїй, харилцан
нєєцлєгдєх хоёр дахь їїсгїїрт орон нутгийн ба эрчим хїчний систем (генераторын хїчдэлтэй шин
г.м.)-ийн цахилгаан станц, тасралтгїй ажиллагаатай тусгай агрегатууд, аккумуляторын батерай
байж болно.
Хэрэв цахилгаан хангамжийн бэлтгэл тэжээл нь технологийн процессийн тасралтгїй чанарыг
хангаж чадахгїйд хїрвэл, эсвэл цахилгаан хангамжийн бэлтгэл тэжээл нь эдийн засгийн їр ашиггїй
байвал цахилгаан хангамж тасарсан їед ажиллах технологийн нєєцийн бэлтгэлийг харилцан
нєєцлєгдєх (нэг нь зогсоход нєгєє нь ажиллах г.м.) технологийн агрегат суурилуулах, технологийн
процессийн аваарийн зогсолтгїй ажиллагааг хангах тусгай тєхєєрємж ашиглах замаар хэрэгжїїлж
болно. Технологийн тасралтгїй ажиллагаатай, ажлын горимыг сэргээхэд удаан хугацаа зарцуулах
онцгой нийлмэл процесс бїхий I зэрэглэлийн хїлээн авагчдийн цахилгаан хангамжийг техник-эдийн
засгийн їндэслэл дээр технологийн процессийн онцлогоор тодорхойлогдох нэмэгдэл шаардлагыг
тусгасан тэжээлийн їл хамаарах, харилцан нєєцлєгдєх (орлох) хоёр їїсгїїрээс єгєхийг зєвлєж
байна.
II зэрэглэлийн хїлээн авагчдийн цахилгааны тэжээл нь тусгай оруулгагїй тэжээгдэж болно.
1.2.11
II зэрэглэлийн цахилгаан хэрэглэгчдийг хоорондоо хамааралгїй, харилцан
нєєцлєгдєх тэжээлийн хоёр їїсгїїрээс цахилгаан эрчим хїчээр хангавал зохино. II зэрэглэлийн
цахилгаан хэрэглэгчдийн хувьд тэжээлийн їїсгїїрийн аль нэгний нь цахилгаан хангамж
тасалдахад хїрвэл цахилгаан хангамжийн тасалдалтын їргэлжлэх хугацаа нь шаардлагатай
бэлтгэл тэжээлийн їїсгїїрийг жижїїрийн хїн буюу шуурхай їйлчилгээний явуулын баг очиж залгах
їйлдлээр хэмжигдэх ёстой.
II зэрэглэлийн хэрэглэгчдийн тэжээл нь кабелийн залгаастай (ба залгаасгїй) нэг агаарын
шугамаас, хэрэв энэ шугамын аваарийн засвар нь 1 хоногоос хэтрэхгїй хугацаанд хийгдэх
боломжтой нєхцєлд л єгєгдєж болно. Энэ шугамын кабель оруулга нь хоёр кабелиас бїрдэх
бєгєєд кабель бїр нь агаарын шугамын їргэлжлэх хамгийн их гїйдлээр сонгогдсон байх ёстой. Мєн
II зэрэглэлийн цахилгаан хэрэглэгчдийг нэг ерєнхий аппаратанд холбогдох хоёроос доошгїй
кабель бїхий нэг кабель шугамаас тэжээжийг зєвшєєрнє. Трансформаторын тєвлєрсєн нєєц
(бэлтгэл)тэй байхад гэмтсэн трансформаторыг нэг хоногоос илїїгїй хугацаанд солих боломжтой
бол II зэрэглэлийн хэрэглэгчдийн тэжээлийг нэг трансформатороос єгєхийг зєвшєєрнє.
1.2.12
III зэрэглэлийн хэрэглэгчдийн цахилгаан хангамжийг шийдэхдээ цахилгаан
хангамжийн тасалдлын їргэлжлэх хугацаа нь тухайн хангамжийн системийн эвдэрсэн ба гэмтсэн
элементийг засах буюу солиход шаардагдах хугацаа нь 1 хоногоос хэтрэхгїй байх нєхцєлд
тэжээлийн нэг їїсгїїрээс тэжээж болно.
Хїчдэлийн тївшин ба тохируулга,
хуурмаг чадлыг тэгшитгэх нь
1.2.13
Цахилгаан шугам сїлжээний хувьд цахилгаан эрчим хїчний чанарыг хангах
техникийн арга хэмжээг MNS-ын дагуу “Цахилгаан эрчим хїчний чанар”, “Цахилгаан тоног
тєхєєрємж”-ын шаардлагыг харгалзан тусгаж єгвєл зохино. Хїчдэлийн тохируулах тєхєєрємж нь
хуваарилах шугам сїлжээ холбогдох цахилгаан станц, дэд станцын 6-20 кВ-ын хїчдэлтэй шин дээр
хамгийн их ачааллын їеийн нэрэлсэн хэвийн хїчдлийг 105 %-иас доошгїй, хамгийн бага ачааллын
їеийн тогтоосон (нэрэлсэн) хэвийн хїчдлийг 100 %-иас ихгїй хязгаарт барьж байх ёстой.
1.2.14
Цахилгаан шугам сїлжээнд хуурмаг чадлыг тэгшитгэх тєхєєрємжийг сонгож,
байрлуулахдаа хуурмаг чадлыг тэгшитгэх талаар мєрдєгдєж байгаа зааврыг харгалзан гїйцэтгэнэ.
Хэрэглэгчийн эрчим хїчний тоноглолыг эрчим хїчний системд холбох нєхцлийн дагуу эрчим хїчний
БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ
18