Pravilnik o nastavnom planu i programu za obdarene učenike u filološkoj gimnaziji

PRAVILNIK
O NASTAVNOM PLANU I PROGRAMU ZA
OBDARENE UČENIKE U FILOLOŠKOJ
GIMNAZIJI
("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 24/97, 1/2000, 8/2004, 17/2006 i
8/2008)
Član 1
Ovim pravilnikom utvrđuje se nastavni plan i program za obdarene učenike u filološkoj
gimnaziji.
Nastavni plan i program iz stava 1. ovog člana odštampan je uz ovaj pravilnik i čini
njegov sastavni deo.
Član 2
Danom stupanja na snagu ovog pravilnika prestaje da važi Pravilnik o oglednom planu i
programu obrazovanja u kulturološko-jezičkoj struci za obrazovni profil inokorespondent
- saradnik četvrtog stepena stručne spreme ("Službeni glasnik Socijalističke Republike
Srbije - Prosvetni glasnik", broj 2/88 i "Prosvetni glasnik", br. 1/92 i 2/94).
Član 3
Ovaj pravilnik stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u "Prosvetnom
glasniku".
Samostalni član Pravilnika o dopunama
Pravilnika o nastavnom planu i programu za obdarene učenike u filološkoj
gimnaziji
("Sl. glasnik RS - Prosvetni glasnik", br. 1/2000)
Član 4
glasniku", a primenjivaće se od školske 2000/2001. godine.

Samostalni član Pravilnika o izmenama i dopunama
Pravilnika o nastavnom planu i programu za obdarene učenike u filološkoj
gimnaziji
Član 7
glasniku".
Samostalni član Pravilnika o dopuni
Pravilnika o nastavnom planu i programu za obdarene učenie u filološkoj
gimnaziji
Član 2
glasniku", a primenjivaće se od školske 2008/2009. godine.
NASTAVNI PLAN FILOLOŠKE GIMNAZIJE
I. OBAVEZNI NASTAVNI PREDMETI
Zajednički predmeti
PRVI RAZRED
DRUGI
RAZRED
TREĆI
RAZRED
ČETVRTI
RAZRED
UKUPNO
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
Red.
broj
NASTAVNI
PREDMETI
ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.u
bloku
1. Srpski jezik 2 74 * 2 70 2 72 2 64 8 280
2. Književnost 3 111 3 105 3 108 3 96 12 420
3.
Uvod u
opštu
lingvistiku
0 0 0 0 0 0 2 64 2 64
4.
Ustavnost i
prava
0 0 0 0 1 36 0 0 1 36

građana
5.
Muzička
kultura
1 37 1 35 1 36 1 32 4 140
6.
Likovna
kultura
1 37 1 35 1 36 1 32 4 140
7.
Fizičko
vaspitanje
2 74 2 70 2 72 2 64 8 280
8. Istorija 2 74 2 70 2 72 2 64 8 280
9. Matematika 3 111 2 70 0 0 0 0 5 181
10.
Osnovi
prevođenja
0 0 0 0 2 72 0 0 2 72
11.
Retorika i
besedništvo
0 0 0 0 0 0 2 64 2 64
12.
Računarstvo
i informatika
2 74 0 0 60 1 36 30 1 32 30 4 142 120
13. Fizika 2 74 2 70 0 0 0 0 4 144
14. Hemija 2 74 1 35 0 0 0 0 3 109
15. Geografija 2 74 2 70 0 0 0 0 4 144
16. Biologija 0 0 2 70 0 0 2 72 4 142
17. Psihologija 0 0 0 0 2 72 0 0 2 72
18. Logika 0 0 0 0 2 72 0 0 2 72
19. Filozofija 0 0 0 0 0 0 3 96 3 96
20. Sociologija 0 0 0 0 0 0 2 64 2 64
Svega: 22 814 20 700 60 21 756 30 21 692 30 84 2942 120
Smer: Živi jezici
PRVI RAZRED
DRUGI
RAZRED
TREĆI
RAZRED
ČETVRTI
RAZRED
UKUPNO
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
Red.
broj
NASTAVNI
PREDMETI
ned. god.
nas.
u
bloku
ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku
1.
Prvi strani
jezik*
5 185 5 175 5 180 5 160 20 695
2.
Drugi strani
jezik**
3 111 3 105 3 108 3 96 12 420
3.
Latinski
jezik sa
kulturnom
istorijom
2 74 2 70 2 72 2 64 8 280
Svega: 10 370 10 350 10 360 10 320 40 1395

* Prvi strani jezici: engleski, francuski, nemački, ruski, španski, italijanski, japanski i
kineski jezik.
** Drugi strani jezici: engleski, francuski, nemački, ruski, italijanski i španski.
Smer: Klasični jezici
PRVI RAZRED
DRUGI
RAZRED
TREĆI
RAZRED
ČETVRTI
RAZRED
UKUPNO
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
Red.
broj
NASTAVNI
PREDMETI
ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku
1.
Starogrčki
jezik
3 111 3 105 3 108 3 96 12 420
2.
Latinski
jezik
3 111 3 105 3 108 3 96 12 420
3.
Osnovi
klasičnih
nauka
1 37 1 35 1 36 1 32 4 140
4.
Živi strani
jezik
3 111 3 105 3 108 3 96 12 420
Svega: 10 370 10 385 10 720 10 352 42 1467
II. FAKULTATIVNI NASTAVNI PREDMETI
PRVI RAZRED
DRUGI
RAZRED
TREĆI
RAZRED
ČETVRTI
RAZRED
UKUPNO
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
raz. čas.
nast.
Red.
broj
NASTAVNI
PREDMETI
ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku ned. god.
nas.
u
bloku
1. Italijanski jezik 0 0 2 70 2 72 2 64 6 206
2. Španski jezik 0 0 2 70 2 72 2 64 6 206
3. Japanski jezik 0 0 2 70 2 72 0 2 64 64 6 206
4.
Novogrčki
jezik
0 0 2 70 2 72 2 64 6 206
5.
Staroslovenski
jezik
0 0 0 0 2 72 2 64 4 136
6. Stilistika 0 0 0 0 2 72 0 0 2 72
Svega: 0 0 8 280 12 432 10 320 42 1032
III. OBAVEZNE VANNASTAVNE AKTIVNOSTI
I razred II razred
III
RAZRED
IV
RAZRED

Red.
br.
godišnje godišnje godišnje godišnje UKUPNO
1. Dodatni rad
do 60
časova
do 60
časova
do 60
časova
do 60
časova
do 240
časova
2.
Pripremni i
dopunski rad*
do 60
časova
do 60
časova
do 60
časova
do 60
časova
do 240
časova
3.
Društveno-korisni
rad
2 radna
dana
2 radna
dana
2 radna
dana
2 radna
dana
8 radna
dana
* Ako se ukaže potreba
IV. FAKULTATIVNE VANNASTAVNE AKTIVNOSTI
I razred II razred
III
RAZRED
IV
RAZRED
Red.
br.
godišnje godišnje godišnje godišnje UKUPNO
1.
Slobodne
stvaralačke
aktivnosti
30-60
časova
30-60
časova
30-60
časova
30-60
časova
120-240
časova
2. Zajednice učenika
15-30
časova
15-30
časova
15-30
časova
15-30
časova
60-120
časova
3. Ekskurzije do 3 dana do 3 dana do 3 dana do 5 dana do 14 dana
4.
Kulturna i javna
delatnost škole
2 radna dana
OSTVARIVANJE NASTAVNOG PLANA
1. Radne nedelje
Razred Nastava u bloku
Razredno časovna
nastava
Informatika i
računarstvo
Fakultativne
aktivnosti
Ukupno
Ostali radni
dani
I razred 37 nedelja - 2 nedelje
39
nedelja
-
II razred 35 nedelja 2 nedelje 2 nedelje
39
nedelja
-
III
razred
36 nedelja 2 nedelje 1 nedelja
39
nedelja
-
IV
razred
32 nedelje 2 nedelje 1 nedelja
39
nedelja
4 nedelje
matura
2. Nastava iz srpskog jezika, živih i klasičnih jezika ostvaruje se u grupama od 8 do 12
učenika.

3. Obrazovno-vaspitni rad u školi može da se ostvaruje u mentorskoj grupi od pet
učenika iz srpskog jezika, živih i klasičnih jezika i retorike. Broj učenika obuhvaćenih
mentorskim radom ne može biti veći od 25% ukupnog broja učenika koji stiču
obrazovanje po osnovu ovog nastavnog plana i programa.
NASTAVNI PROGRAM
I. Zajednički nastavni predmeti
U PRVOM RAZREDU za predmete: MUZIČKA KULTURA, LIKOVNA KULTURA,
RAČUNARSTVO I INFORMATIKA i FIZIČKO VASPITANJE, u DRUGOM RAZREDU za
predmete: MUZIČKA KULTURA, LIKOVNA KULTURA, RAČUNARSTVO I
INFORMATIKA i FIZIČKO VASPITANJE, u TREĆEM RAZREDU za predmete: USTAV I
PRAVA GRAĐANA, MUZIČKA KULTURA, LIKOVNA KULTURA, RAČUNARSTVO I
INFORMATIKA, FIZIČKO VASPITANJE I LOGIKA, u ČETVRTOM RAZREDU za
predmete: MUZIČKA KULTURA, LIKOVNA KULTURA, RAČUNARSTVO I
INFORMATIKA, FIZIČKO VASPITANJE, FILOZOFIJA I SOCIOLOGIJA primenjuje se
plan i program iz Pravilnika o planu i programu obrazovanja i vaspitanja za gimnaziju
("Službeni glasnik Socijalističke Republike Srbije - Prosvetni glasnik" broj 5/90 i
"Prosvetni glasnik", br. 3/91, 3/92, 17/93, 2/94, 2/95 i 8/95) za društveno jezički smer.
U okviru smera ŽIVI JEZICI kao drugi strani jezik izučavaju se: engleski, francuski,
nemački, ruski, italijanski i španski po nastavnom programu za prvi strani jezik iz koga
se izostavljaju programski sadržaji književnosti i lektire.
SRPSKI JEZIK
CILJ I ZADACI
Cilj nastave srpskog jezika jeste obrazovanje i vaspitanje učenika kao slobodne
kreativne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika i ukusa.
Zadaci nastave srpskog jezika su da:
- uvodi učenike u proučavanje jezika kao sistema (sa skupom podsistema);
- tumači jezičke pojave na jezičkom nasleđu i novonastalim iskazima;
- razvija jezički senzibilitet i izražava sposobnosti učenika;
- oslobađa nastavu svakog vida gramatiziranja;
- vodi računa o obdarenim učenicima, usmerava njihov talenat i omogućava im da brže
napreduju;
- vaspitava u duhu jezičke tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim posebnostima
srpskog jezika;

- osposobljava učenike da se uspešno služe stručnom literaturom i drugim izvorima
saznanja;
- razvija trajna interesovanja, nova saznanja i ljubav za jezik.
Prvi razred
(2 časa nedeljno, 74 časa godišnje)
SADRŽAJI PROGRAMA
Jezik (50 časova)
I. Opšti pojmovi o jeziku
Mesto jezika u ljudskom životu. Bitna svojstva jezika. Jezik i komunikacija.
II. Književni jezik
Raslojavanje jezika. Jezik, dijalekt, sociolekt. Jezička norma i standardizacija. Književni
jezik. Književnojezičke varijante. Funkcionalni stilovi. Nestandardni jezički varijeteti.
Štokavsko narečje. Dijalekti štokavskog narečja. Dijalektska osnovica srpskog
književnog jezika.
Književni jezici na srpskom jezičkom području do XIX veka (povezati sa nastavom
književnosti). Standardizacija (postanak i razvoj) književnog jezika i pravopisa (XIX i XX
vek).
Funkcionalni stilovi
Osnovni principi jezičke kulture. Priručnici za negovanje jezičke kulture (i način njihovog
korišćenja).
Jezička situacija u Jugoslaviji. Principi jezičke ravnopravnosti. Jezička tolerancija.
III. Jezički sistem i nauke koje se njime bave
Jezik kao sistem znakova.
Fonetika i fonologija. Glasovi i foneme. Slog. Prozodija.
Morfologija. Reči i morfeme. Vrste morfema. Morfologija u užem smislu (primena reči).
Građenje reči.
Sintaksa. Rečenica kao jezička i komunikativna jedinica.
Leksikologija. Lekseme. Leksički fond (rečnik, leksika).

Gramatike i rečnici srpskog jezika i način njihove upotrebe.
IV. Fonetika (sa fonologijom i morfofonologijom)
Glasovni sistem srpskog književnog jezika (ponavljanje i utvrđivanje, sistematizacija
glasova i njihovih karakteristika).
Fonološki sistem srpskog književnog jezika. Distinktivna funkcija fonema u srpskom
jeziku, najvažnije varijante fonema. Distinktivne opozicije i distinktivne crte (pokazati na
odabranim primerima).
Morfofonologija. Morfofonološke alternacije i njihova uloga u promeni i tvorbi reči.
Alternacije u srpskom književnom jeziku (proširivanje i utvrđivanje ranije stečenog
znanja). Pravopisna rešenja.
Akcenatski sistem srpskog književnog jezika (i njegovo obeležavanje). Klitike (proklitike i
enklitike) i akcenat. Kontrastiranje akcenatskog sistema književnog jezika i regionalnog
dijalekta (gde je to potrebno). Služenje rečnikom za utvrđivanje pravilnog akcenta.
V. Pravopis
Osnovni principi pravopisa srpskog književnog jezika. Pravopisi i pravopisni priručnici (i
služenje njima).
Pisanje velikog slova.
VI. Kultura izražavanja (20 časova)
Usmeno izražavanje: - Akcenatske vežbe: mesto, kvantitet i kvalitet književnog akcenta;
postakcenatske dužine. - Semantička funkcija akcenta. - Akcenat stranih reči. -
Akcenatski dubleti.
Leksikostilistička vežba: Izbor i komentar komične leksike i frazeologije iz govornog
jezika (ili književnog dela).
Semantička vežba: Pripovedanje u sociolektu (ili dijalektu) uz uočavanje diferencijalnih
razlika između književne norme i sociolekta (ili dijalekta).
Dikcijske vežbe: Pripremanje teksta za govorenje (i recitovanje). - Govorna interpretacija
lirskih i epskih pesama po izboru učenika. - Interpunkcija i dikcija. - Visina i jačina tona,
boja glasa, tempo izgovora. - Vežbe disanja. - Pomeranje rečeničkog akcenta i
komentarisanje značenjskih posledica.
Pismeno izražavanje: Leksikologija. Učenici individualno rade na rečnicima. Izbor:
žargon, sinonimi, antonimi, arhaizmi, dijalektizmi, provincijalizmi, vulgarizmi, varvarizmi.
Beležiti osnovna i prenesena značenja leksema.
Pravopisne vežbe: Upotreba velikog i malog slova. - Pravopisna rešenja u vezi sa
glasovnim alternacijama. - Korektorska vežba.

Uvođenje u naučni rad: Traganje za dokumentacijom: pronalaženje dokumenata,
sastavljanje radne bibliografije, funkcionisanje biblioteka.
Dva školska pismena zadatka.
Drugi razred
(2 časa nedeljno, 70 časova godišnje)
SADRŽAJI PROGRAMA
Jezik (50 časova)
I. Morfologija (u užem smislu)
Vrste reči. Promenljive i nepromenljive reči.
Imenice. Imeničke kategorije (padež, broj i rod). Vrste imenica. Osnovno o deklinaciji
imenica.
Pridevi. Pridevske kategorije (rod, broj, padež, vid, stepen poređenja). Vrste prideva.
Osnovne karakteristike deklinacije i komparacije prideva.
Zamenice. Imeničke zamenice: lične zamenice; nelične imeničke zamenice (ko, to itd.).
Pridevske zamenice. Osnovno o promeni zamenica.
Brojevi: glavni i redni brojevi. Vrste glavnih brojeva: osnovni brojevi, zbirni brojevi, brojne
imenice na - ica (dvojica, trojica itd.).
Glagoli. Neprelazni, prelazni i povratni glagoli. Podela glagola po vidu. Morfološke
glagolske kategorije: vreme i način; lice i broj (i rod - kod oblika koji razlikuju m., ž. i s.
rod); stanje (aktiv i pasiv); potvrdnost/odričnost. Osnovno o konjugaciji (glagolske
osnove, glagolske vrste; lični i nelični oblici, oblici pasiva).
Prilozi. Vrste priloga.
Pomoćne reči: predlozi, veznici i rečce. Uzvici.
II. Građenje reči
Osnovni pojmovi o izvođenju (derivaciji reči). Važniji modeli za izvođenje imenica,
prideva i glagola.
Osnovni pojmovi o građenju složenica. Polusloženice. Pravopisna rešenja.
III. Pravopis

Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči. Pravopisni znaci. Skraćenice. Rastavljanje reči na
kraju retka.
IV. Kultura izražavanja (oko 20 časova)
Usmeno izražavanje: - Opisivanje, objašnjavanje, raspravljanje, tumačenje
(kompozicijska, leksička, gramatička, stilska obeležja).
Dikcijske vežbe: Gest, pokret, mimika. - Dikcijske figure (komparacija, kontrast,
gradacija, melodika, pauza). - Besedna tehnika (pripovedanje). - Govorna interpretacija
deskriptivnog i narativnog proznog teksta.
Pisano izražavanje: Gramatičko-stilske vežbe: Markiranost/nemarkiranost glagolskih
oblika (vremenska transpozicija-indikativna, relativna, modelna upotreba glagolskih
oblika). - Pasiv-aktiv u pripovedanju. - Ispisivanje prideva iz pogodnog književnog teksta
(ili iz učeničkih sastava) sa usmerenim zadacima (vizuelna svojstva predmeta, nijanse
boja, emocionalna stanja, prenesena značenja, pridevi sa ekspresivno upotrebljenim
prefiksom ili sufiksom i sl.). - Samostalno pronalaženje i komentarisanje poetskih
tekstova u kojima su dominantni pridevi za izražavanje boja i zvuka. - Pridevi u
funkcionalnim stilovima (razgovornom, poslovnom, naučnom, novinskom).
Leksičko-gramatičke vežbe: Prefiksacija i sufiksacija (imenice, glagoli, pridevi). -
Složenice.
Pisanje konspekta za raspravu (o događaju, filmu, romanu i sl.).
Pravopisne vežbe: Sastavljeno i rastavljeno pisanje reči (principi i pravopisna rešenja). -
Skraćenice. - Rastavljanje reči na kraju retka. - Korektorska vežba.
Uvođenje u naučni rad: Prikupljanje građe (čitanje izvora, pisanja beležaka). -
Organizacija i raspored prikupljene građe.
Treći razred
SADRŽAJI PROGRAMA
Jezik (50 časova)
I. Leksikologija (sa elementima terminologije i frazeologije)
Značenjski (semantički) i formalni odnosi među leksemima (sinonomija; antonomija;
polisemija i homonimija; metaforična i metonimijska značenja).

Stilska vrednost leksema: leksika i funkcionalni stilovi; poetska leksika, varijantska
leksika, dijalektizmi i regionalizmi; arhaizmi i istorizmi; neologizmi; žargonizmi; vulgarizmi
(povezati sa upotrebom rečnika).
Reči iz stranih jezika i kalkovi (doslovne prevedenice), odnos prema njima. Rečnici
stranih reči. Razumevanje najvažnijih prefIksa (i prefiksoida) i sufiksa (i sufiksoida)
poreklom iz klasičnih jezika.
Osnovni pojmovi o terminologiji i terminima. Terminološki rečnici.
Osnovni pojmovi o frazeologiji i frazeološkim jedinicama. Stilska vrednost frazeoloških
jedinica. Klišei i pomodni izrazi.
II. Sintaksa
Sintaksičke jedinice; rečenice u širem smislu (komunikativne rečenice) i rečenice u užem
smislu (predikatske rečenice); reči (lekseme i morfosintaksičke reči); sintagme
(imeničke, pridevske, priloške i glagolske).
Osnovne konstrukcije (i njihovi modeli) predikatske rečenice. Subjekatsko-predikatska
konstrukcija, rekcijske konstrukcije (s pravim i nepravim objektom), kopulativne,
semikopulativne konstrukcije (s imenskim dopunskim predikativom). Priloške odredbe.
Bezlične rečenice.
Imeničke sintagme. Tipovi atributa. Apozitiv i apozicija.
Padežni sistem. - Pojam padežnog sistema i predloško-padežnih konstrukcija. Osnovne
imeničke, pridevske i priloške vrednosti padežnih odnosno predloško-padežnih
konstrukcija. Padežna sinonimija. Polivalentnost padeža. Predloški izrazi.
III. Pravopis (2 časa)
Transkripcija reči iz stranih jezika (osnovni principi i primeri).
IV. Kultura izražavanja (20 časova)
Usmeno izražavanje:
Izbor pogodnih reči za formiranje iskaza. Pričanje o događajima i doživljajima (u prvom i
trećem licu, sa upotrebom indikativnog i relativnog značenja glagolskih oblika). -
Dijaloški oblici kulture govora (poslovni razgovor, intervju, rasprava).
Dikcijske vežbe: Besedne tehnike (retorika). - Govorna interpretacija dramskih odlomaka
i besedništva.
Pismeno izražavanje:

Novinska frazeologija. - Pisanje prikaza i analiza učeničkih članaka iz školskog lista. -
Red reči u rečenici (na odlomcima iz književnog teksta - uporediti narativni i poetski
tekst) - gramatički nivo (raspored elemenata): stilistički nivo.
Pravopisne vežbe: - Pisanje reči iz stranih jezika. - Korektorska vežba.
Uvođenje u naučni rad: Rad na rukopisu (pisanje teksta - koncept, konačni tekst; citati,
podnožne napomene, konačna bibliografija). - Stilske odlike i gramatička korektnost (reč,
rečenica, paragraf, gramatička i pravopisna korektnost, stil i jezik).
Četvrti razred
SADRŽAJI PROGRAMA
Jezik (50 časova)
I. Sintaksa
Kongruencija: definicija i osnovni pojmovi; gramatička i semantička kongurencija.
Sistem zavisnih rečenica. Obeležja zavisnih rečenica. Tri osnovna tipa vrednosti
zavisnih rečenica (imeničke, pridevske i priloške zavisne rečenice). Glavne vrste
zavisnih rečenica: izrične (sa upravnim i neupravnim govorom), odnosno, mesne,
vremenske, uzročne, uslovne, dopusne, namerne, poredbene i posledične. Veznički
izrazi.
Sistem nezavisnih rečenica. Opšti pojmovi o vrstama nezavisnih rečenica, njihovim
obeležjima i funkcijama. Obaveštajne, upitne, zapovedne, željne i uzvične rečenice.
Glagolska vremena i glagolski način - osnovni pojmovi. Vremenska i modalna značenja
ličnih glagolskih oblika: prezenta, perfekta, krnjeg perfekta, aorista, imperfekta,
pluskvamperfekta, futura, futura drugog, kondicionala (potencijala) i imperativa.
Naporedne konstrukcije (koordinacija). Pojam naporednog odnosa. Obeležavanje
naporednog odnosa. Glavni tipovi naporednih konstrukcija: sastavne, rastavne,
suprotne, isključne, zaključne i gradacione.
Raspoređivanje sintaksičkih jedinica (osnovni pojmovi).
Informativna aktualizacija rečenice i načini njenog obeležavanja (osnovni pojmovi).
Komunikativna kohezija. Načini uspostavljanja veza među delovima teksta.
Specijalni tipovi nezavisnih rečenica. (Evo autobusa! Požar! Strašnog li vremena! i dr.).

II. Pravopis (4 časa)
Interpunkcija
III. Kultura izražavanja (10 časova)
Usmeno izražavanje:
Rasprava (traktat) - postavljanje teze, dokazivanje teze, potvrđivanje ili odbacivanje
teze; analitički i sintetički model.
Dikcijske vežbe: Besedna tehnika (homilitika-pro-povedanje). - Govorna interpretacija
dramskih odlomaka i besedništva.
Pismeno izražavanje:
Pisanje reportaža. - Uspostavljanje veza među delovima teksta (u različitim oblicima
pismenog izražavanja).
Sintaksostilistička vežba: Složena rečenica u učeničkom pisanom izražavanju.
Popunjavanje različitih obrazaca.
Pravopisne vežbe: Korektorska vežba.
Uvođenje u naučni rad: Izrada i analiza manjih učeničkih istraživačkih radova iz oblasti
filologije i lingvistike.
NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA (UPUTSTVO)
B. JEZIK
Program nastave jezika u filološkoj gimnaziji koncipiran je tako da omogući učenicima
sticanje znanja o jeziku kao društvenoj pojavi i jeziku kao sistemu znakova. Cilj je da
učenici, pored znanja o svom maternjem jeziku, steknu i opšta lingvistička, odnosno
sociolingvistička znanja neophodna obrazovanom čoveku. Ova opšta znanja iz
lingvistike su funkcionalno povezana sa nastavom maternjeg jezika. Glavni deo tih
sadržaja obrađuje se u segmentu Opšti pojmovi o jeziku (na početku programa za prvi i
na kraju programa za četvrti razred), kao i u uvodnom delu segmenta Književni jezik (u
prvom razredu) i segmentu Jeziči sistem i nauke koje se njime bave. Opšti pojmovi se
obrađuju u okviru čitavog programa - u vezi sa odgovarajućim jedinicama o srpskom kao
maternjem jeziku. Insistiranje na jednom teorijski i metodološki višem nivou izučavanja
jezičkih pojava daje novi kvalitet nastavi koja obuhvata i znanja s kojima su se učenici
sretali u osnovnoj školi. Ova opšta znanja, pored svoje opšteobrazovne vrednosti i
značaja za poboljšanje nastave srpskog jezika, treba da posluže i lakšem savladavanju
gradiva iz stranih jezika.

Deo programa Književni jezik (prvi i drugi razred) višestruko je značajan. Njegovom
relacijom učenici treba da dobiju znanja i izgrade odgovarajuće stavove o srpskom
književnom jeziku, jezičkoj politici i toleranciji u Jugoslaviji i o značaju književno-jezičke
norme i jezičke kulture; isto tako, ovaj deo programa uključuje i sadržaje o razvoju
književnih jezika na srpskom jezičkom području i posebno o postanku i razvoju
modernog srpskog književnog jezika, što je značajno i za nastavu književnosti.
U segmentu programa o organizaciji i funkcionisanju jezičkog sistema ne obrađuju se
samo čisto gramatički aspekti jezičkog sistema već se obuhvataju i funkcionalni aspekti.
Zato su, između ostalog, u sintaksu uneti i elementi lingvistike teksta i pragmatike.
Poseban je značaj dat leksikologiji (koja se nadovezuje na deo o građenju reči), i to ne
samo da bi učenici stekli više znanja o rečničkom blagu svoga jezika nego i da bi razvili
pravilan odnos prema raznim pojavama u leksici.
Pri obradi svih sadržaja programa treba se nadovezivati na znanja koja su učenici stekli
tokom prethodnog školovanja. Međutim, to ne treba da bude prosto obnavljanje i
utvrđivanje ranije stečenih znanja, nego sticanje celovite slike o maternjem jeziku i jedan
kvalitativno viši pristup proučavanju jezičke organizacije i zakonitosti jezika.
Veoma je važno da se nastava jezika ne shvati kao cilj sama sebi, nego da se poveže
sa ostalim delovima ovog nastavnog predmeta.
Naime, ova nastava pruža lingvistička znanja koja će biti podloga za tumačenje jezika i
stila u okviru proučavanja književnih dela, s tim što ova dela pružaju i odgovarajući
materijal za uočavanje estetske funkcije jezika. S druge strane, nastava jezika se mora
povezati i sa nastavom kulture izražavanja. Time će lingvistička znanja (o akcentskom
sistemu, građenju reči, leksikologiji, sintaksi itd.), kao i proučavanje pravopisa, doprineti
da učenici bolje i potpunije usvoje književno-jezičku normu i da poboljšaju svoje
izražajne sposobnosti.
KNJIŽEVNOST
CILJ I ZADACI
Cilj nastave književnosti jeste obrazovanje i vaspitanje učenika kao slobodne, kreativne i
kulturne ličnosti, kritičkog uma i oplemenjenog jezika i ukusa.
Zadaci nastave književnosti su da:
- upoznaje učenike sa književnom umetnošću;
- razvija humanističko i književno obrazovanje na najboljim delima srpske i svetske
kulturne baštine;
- usavršava literaturnu recepciju, razvija književni ukus i stvara trajne čitalačke navike;
- upućuje učenike na istraživački i kritički odnos prema književnosti; i osposobljava ih za
samostalno čitanje, doživljavanje, razumevanje, tumačenje i ocenjivanje književno-
umetničkih dela;

- obezbeđuje funkcionalna znanja iz teorije i istorije književnosti radi boljeg razumevanja
i uspešnijeg proučavanja umetničkih tekstova;
- osposobljava učenike da se pouzdano služe stručnom literaturom i drugim izvorima
saznanja;
- širi saznajne vidike učenika i podstiče ih na kritičko mišljenje i originalna gledišta;
- vaspitava u duhu opšteg humanističkog progresa i na načelu poštovanja, čuvanja i
bogaćenja kulturne i umetničke baštine, civilizacijskih tekovina i materijalnih dobara u
okvirima srpske i svetske zajednice;
- razvija umenja u pismenom i usmenom izražavanju;
- podstiče učenike na usavršavanje govorenja, pisanja i čitanja, kao i na negovanje
kulture dijaloga;
- osposobljava učenike da se uspešno služe raznim oblicima kazivanja i odgovarajućim
funkcionalnim stilovima u različitim govornim situacijama;
- podstiče i razvija trajno interesovanje za nova saznanja, obrazovanje i osposobljavanje
za stalno samoobrazovanje.
Prvi razred
SADRŽAJI PROGRAMA
A. Književnost (50 časova)
I. Uvod u proučavanje književnog dela (30 časova)
Priroda i smisao književnosti
Pojam i naziv književnosti; književnost kao umetnost; književnost i druge umetnosti;
usmena i pisana književnost; uloga književne umetnosti u društvu; književnost i
proučavanje književnosti, nauke o književnosti: teorija, istorija književnosti i književna
kritika.
Umetnički doživljaj, utisci, razumevanje, saznavanje i doživljavanje umetničkih vrednosti
u književnom delu.
Tema, motivi, fabula i siže u književnom delu
Tema (naslov - odnos prema temi); motiv (manja tematska jedinica); fabula i siže. Pojam
varijanata (usmena tvorevina jednakih fabula, različitih sižea).

Lik u književnom delu
Lik, karakter, tip (tipski likovi u narodnoj poeziji), pričalac (narator), pisac; umetnički
postupci u procesu stvaranja lika; funkcija i značenje lika.
Misli i ideje u književnom delu
Ideje, misli, poruke; smisao književnoumetničkog dela. Misli i ideje - pobuđene i
razvijene u čitaocu.
Kompozicija
Kompozicione celine (na primerima lirskog, epskog i dramskog dela); jedinstvo motiva
(statički, dinamički, vezivni, slobodni); kompoziciono-motivacioni sklad.
Jezik književnoumetničkog dela
Jezik u književnoj umetnosti (umetnosti reči) i jezičko opštenje izvan književnog dela.
Jezičke jedinice u književnoumetničkom delu (piščev izbor i raspoređivanje reči, služba
reči).
Tehnika istraživanja književno-umetničkog dela
Književno delo i literatura o delu - primarni izvori (književno delo), sekundarni izvori
(literatura o delu); tehnika čitanja književnog dela; vođenje beležaka, rad u biblioteci,
izbor i raspored prikupljenih podataka, naučna aparatura (bibliografija, fusnota).
Samostalni pismeni rad učenika.
Dela za obradu
Sunce se devojkom ženi - lirska narodna pesma
Banović Strahinja - epska narodna pesma
Hasanaginica - narodna balada
Devojka brža od konja
Zlatna jabuka i devet paunova
Laza Lazarević: Prvi put s ocem na jutrenje - umetn. pripov.
Anton P. Čehov: Tuga - novela
Danilo Kiš: Rani jadi
Sofokle: Atigona - tragedija
Ivo Andrić: Beseda prilikom primanja Nobelove nagrade - O priči i pričanju

II. Književnost starog veka
Osnovne informacije o razvoju, vrstama, tematici i osobenostima književnosti starog
veka.
Ep o Gilgamešu
Homer - Ilijada (odlomak - VI pevanje)
Biblija - iz Starog zaveta - Legenda o potopu; iz Novog zaveta - Beseda na Gori.
Stradanje i vaskrsenje Hristovo (Jevanđelje po Mateju)
III. Srednjovekovna književnost
Počeci slovenske pismenosti; značaj rada Ćirila i Metodija i njihovih učenika. Najstarija
slovenska pisma (glagoljica, ćirilica); staroslovenski jezik i recenzije staroslovenskog
jezika; najstariji spomenici južnoslovenske kulture (Bašćanska ploča, Samuilov natpis,
Brižinski spomenik, Miroslavljevo jevanđelje). Glavne vrste srednjovekovne književnosti
(crkvena poezija, apokrifi, žitija i pohvale). Međusobne veze i uticaji pisane i usmene
književnosti.
Sv. Sava. Žitije sv. Simeona (odlomak) - Bolest i smrt sv. Simeona
Teodosije: Žitije sv. Save (odlomak)
Jefimija: Pohvala knezu Lazaru
Despot Stefan Lazarević: Slovo ljubve
Konstantin Filozof: iz Žitija despota Stefana Lazarevića (o smrti Kraljevića Marka, o
kosovskoj bici); usmeno predanje o Sv. Savi (narodne pesme, priče, legende).
Srpska srednjovekovna poezija (izbor pesnika i pesama).
IV. Narodna (usmena) književnost (12 časova)
Poetika narodne (usmene) književnosti. Sinkretizam, animizam, animatizam, magijski
način mišljenja, magična moć reči; stvaranje kao podražavanje prirode; intenzivnost
kolektivnih osećanja, niveliranost mišljenja. Proces oblikovanja usmenih tvorevina.
Usmeni stvaralac kao predstavnik svoje sredine. Odnos: stvaralac - delo - slušaoci;
identifikovanje slušaoca sa kazivačem; recenzija usmene sredine; opštenje i vaspitanje
usmenim putem; opstajanje dela koja predstavljaju javno mnjenje; individualnost
usmenog stvaraoca i nasleđivanje obrazaca; pevač kao čuvar društvenog, moralnog i
nacionalnog kodeksa. Istorijsko predanje.
Tipologija jednostavnijih usmenih oblika. Trajnost vrsta usmene književnosti. Njihova
osnovna obeležja i razlike u funkciji. Tematski krugovi epske poezije. Junaci kao vaspitni
uzori svoje sredine. Narodna poezija kao usmena istorija višeg reda u formiranju i
trajanju istorijske svesti - sa širim izborom usmene poezije i proze.

Srpska djevojka - narodna pesma
Kneževa večera - narodna pesma
Marko pije uz ramazan vino - narodna pesma
Dioba Jakšića - narodna pesma
Ropstvo Janković Stojana - narodna pesma
Boj na Mišaru - narodna pesma
V. Humanizam i renesansa (12 časova)
Humanizam i renesansa u Evropi i kod nas - (pojmovi, osobenosti, značaj).
F. Petrarka - Kanconijer (izbor soneta)
V. Šekspir - Romeo i Julija
Servantes - Don Kihot (odlomak)
Š. Menčetić - Prvi pogled
Dž. Držić - Gorčije žalosti jesu li gdi komu
M. Držić - Novela od Stanca, Dundo Maroje (odlomci)
VI. Barok i klasicizam (8 časova)
Barok i klasicizam i njihovi glavni predstavnici u Evropi i kod nas. I. Gundulić - Osman
(odlomak iz I i VIII pevanja); Molijer - Tvrdica
VII. Lektira (6 časova)
Dante Aligijeri - Božanstvena komedija (odlomak iz Pakla, pevanje V - Paolo i
Frančeska)
Đovani Bokačo - Dekameron (Federigo i dona Đovana, dan peti, priča deveta).
Izbor iz poezije savremenih pesnika prema izboru učenika i nastavnika (D. Radović, M.
Antić, Lj. Simović i dr.).
VIII. Književnoteorijski pojmovi
Na navedenim delima ponavljaju se, proširuju, usvajaju i sistematizuju osnovni
književnoteorijski pojmovi.

Lirsko, epsko, dramsko pesništvo.
Lirske ("ženske") i epske (junačke) pesme. Vrste narodne lirske poezije, tematski
krugovi epske poezije. Lirsko-epska pesma, balada.
Epska poezija (odlomak i podela na stih i prozu).
Epska poezija u stihu: epska pesma, ep (epopeja). Epski junak.
Epska poezija u prozi: pripovetka, novela, roman; jednostavniji oblici epske proze: mit,
predanje, bajka, priča. Žitije (životopis, biografija), pohvala, slovo.
Dramska poezija (odlike, podela): tragedija, komedija, drama u užem smislu reči.
Renesansa komedije. Farsa. Drama i pozorište. Dramski junak.
Stih i proza. Metrika, heksametar deseterac, cezura.
Sredstva umetničkog izražavanja
Epitet, poređenje, personifikacija, hiperbola, gradacija, antiteza, metafora, lirski
paralelizam. Simbol.
Humanizam, renesansa, petrarkizam, barok, klasicizam.
Kultura izražavanja (22 časa)
I. Usmeno izražavanje (12 časova)
Čitanje, vrste čitanja; interpretativno, istraživačko, stvaralačko, diferencirano. Brzina
čitanja, unapređivanje čitanja.
Pripovedanje - tehnika pripovedanja, tipovi pripovedanja: prepričavanje, pričanje,
izveštavanje.
Raspravljanje - struktura rasprave, tehnika raspravljanja vrste raspravljanja: usmena
kritika i diskusija.
II. Pismeno izražavanje (10 časova)
Metodologija izrade pismenih sastava
Informativno-poslovno komuniciranje
Domaći zadaci - analiza
Četiri pismena zadatka godišnje
Drugi razred

SADRŽAJI PROGRAMA
I. Prosvetiteljstvo (15 časova)
Prosvetiteljstvo - reformatorski pokret u Evropi: kult razuma progresa, prirodnog prava,
osećajnosti; verska tolerancija. Geopolitički i duhovni okviri srpskog naroda (Velika
seoba Srba). Između srednjovekovnih i modernih pojava u književnosti.
Književnost epohe prosvetiteljstva (sentimentalizam, klasicizam).
Barokne tendencije u srpskoj književnosti.
G. St. Venclović: Crni bivo u srcu, Z. Orfelin: Pesme
Dositej Obradović: Pismo Haralampiju, Život i priključenija (I deo)
Jovan Sterija Popović: Tvrdica
II. Romantizam (40 časova)
Romantizam u Evropi i kod nas (pojam, osobenosti, značaj, glavni predstavnici). Poetika
romantizma: odnos prema tradiciji i prosvetiteljstvu, odlike stila, žanrova i motivsko-
tematskih tendencija, razvoj lirike, drame - tragedije i mešovitih oblika.
Poetika romantizma (V. Igo - Predgovor Kromvelu - odlomak).
Džord Gordon Bajron: Čajld Harold (odlomak)
Aleksandar Sergejevič Puškin: Cigani, Evgenije Onjegin (odlomci).
Šandor Petefi: Sloboda sveta
Hajnrih Hajne: Lorelaj
Vuk Stefanović Karadžić: reformator jezika i pravopisa (iz Predgovora Srpskom
rječniku); leksikograf (Srpski rječnik), sakupljač narodnih umotvorina (O podjeli i postanju
narodnih pjesama); književni kritičar i polemičar (Kritika na roman "Ljubomir u
Jelisiumu"); pisac - istoričar, biograf (Žitije Hajduk-Veljka Petrovića).
Petar Petrović Njegoš: Gorski vijenac
Branko Radičević: Kad mlidija' umreti, Đački rastanak
Đura Jakšić: Orao, Veče, Ponoć, Jelisaveta kneginja crnogorska (odlomak)

Laza Kostić: Među javom i međ snom, Santa Maria della Salute
Ivan Mažuranić: Smrt Smail-age Čengića
France Prešern: Sonetni venac
III. Realizam (35 časova)
Realizam u Evropi i kod nas (pojam, osobenosti, značaj, glavni predstavnici). Poetika
realizma: odnos prema stvarnosti, oslonac na pozitivističku sliku sveta, dominacija
proze, obeležje književnog lika (motivisanost, tipičnost, individualnost) i realističkog stila,
Realizam u Evropi - poetika realizma (Balzak: Predgovor Ljudskoj komediji - odlomak).
Poetika realizma u srpskoj književnosti (Svetozar Marković: Pevanje i mišljenje -
odlomak).
Onore de Balzak: Čiča Gorio
Nikolaj Vasiljevič Gogolj: Revizor
Gi de Mopasan: Dva prijatelja (novela)
Jakov Ignjatović: Večiti mladoženja
Milovan Glišić: Glava šećera
Laza Lazarević: Vetar
Radoje Domanović: Danga, Vođa
Stevan Sremac: Zona Zamfirova
Branislav Nušić: Narodni poslanik
Simo Matavulj: Povareta, Bakonja fra-Brne (odlomak Izbor)
Vojislav Ilić: Sivo, sumorno nebo, Jutro na Hisaru, Zapušteni istočnik
Silvije Strahimir Kranjčević: Mojsije
IV. Lektira (5 časova)
Lav N. Tolstoj: Ana Karenjina
E. Hemingvej: Starac i more
Ivo Andrić: Most na Žepi i druge pripovetke
Dragoslav Mihajlović: Kad su cvetale tikve

Milutin Milanković: Kroz vasionu i vekove
V. Književnoteorijski pojmovi
književno-teorijski pojmovi.
Lirska poezija (osobenosti književnog roda); lirska pesma; kompoziciona struktura lirske
pesme; pesnička slika; književnoumetnički (pesnički) jezik: slikovnost (konkretnost),
emocionalnost, simboličnost, preobražaj značenja, ritmičnost i harmoničnost;
versifikacija; sistemi versifikacije; trohej, jamb, daktil; stih; strofa; rima.
Realistička pripovetka i roman.
Romantično, realističko, humoristično, satirično, groteskno.
Sredstva umetničkog izražavanja (stilske figure): metafora, personifikacija, alegorija,
ironija, sarkazam, asident, polisident, anafora, epifora, simploha, onomatopeja,
aliteracija, asonanca, igra rečima.
Pismo, autobiografija, sonet, sonetni venac.
Lirsko-epska poezija (balada, romansa, poema).
Kultura izražavanja (10 časova)
Čitanje, unapređivanje čitanja, slojevitost i brzina čitanja.
Govorna interpretacija pesničkih i proznih tekstova
Vežbe tumačenja - predavanje i govor
Pripovedanje - forme pripovedanja
Metodologija izrade pismenih sastava
Opisivanje - opis kao stilski oblik pismenog izražavanja, stilska sredstva u oblikovanju
opisa, razvijanje kulture opisivanja.
Bogaćenje rečnika - izrada tematskih rečnika, rečnik sinonima, sinonimi u stilskoj
funkciji.
Četiri pismena zadatka godišnje.

Treći razred
SADRŽAJI PROGRAMA
I. Moderna (40 časova)
Moderna u evropskoj i srpskoj književnosti
Poetika moderne (impresionizam i simbolizam)
Šarl Bodler: Veze, Albatros
Artur Rembo: Ofelija
Stefan Malarme: Labud
Pol Verlen: Mesečina
Anton Pavlovič Čehov: Ujka Vanja
Bogdan Popović: Antologija novije srpske lirike (Predgovor)
Aleksa Šantić: Moja otadžbina, Pretprazničko veče, Veče na školju
Jovan Dučić: Zalazak sunca, Suncokreti, Jablanovi
Milan Rakić: Jasika, Iskrena pesma, Dolap, Nasleđe
Vladislav Petković Dis: Tamnica, Možda spava, Nirvana
Sima Pandurović: Svetkovina, Rodna gruda
Antun Gustav Matoš: Jesenje veče, Nokturno
Borislav Stanković: U noći, Koštana, Nečista krv
Jovan Skerlić: O Koštani
Petar Kočić: Mračajski proto, Jazavac pred sudom
Ivan Cankar: Kralj Betajnove
II. Međuratna i ratna književnost (32 časa)

Evropska književnost u prvim decenijama XX veka (pojam, osobenosti i značaj);
manifesti futurizma, ekspresionizma i nadrealizma; književni pokreti i struje u srpskoj
književnosti između dva rata (ekspresionizam, nadrealizam, socijalna literatura). Ratna
književnost.
Vladimir Majakovski: Oblak u pantalonama
Frederiko Garsija Lorka: Romansa mesečarka
Rabindranat Tagore: Gradinar
Milutin Bojić: Plava grobnica
Dušan Vasiljev: Čovek peva posle rata
Miloš Crnjanski: Sumatra, Stražilovo, Seoba I
Ivo Andrić: Ex Ponto
Momčilo Nastasijević: Tuga u kamenu
Tin Ujević: Svakidašnja jadikovka, Kolajna (izbor)
Kosta Racin: Berači duvana
Isak Samokovlija: Rafina avlija
Veljko Petrović: Salašar
Rastko Petrović: Ljudi govore
Isidora Sekulić: Kronika palanačkog groblja (Gospa Nola)
Miroslav Krleža: Gospoda Glembajevi
Oskar Davičo: Hana (izbor)
Ivan Goran Kovačić: Jama
III. Lektira (13 časova)
Lav N. Tolstoj: Rat i mir
Izbor iz lirike evropske moderne: (Rilke, A. Blok, Apoliner).
Izbor iz međuratne poezije (D. Maksimović, R. Petrović, M. Dedinac, R. Drainac, S.
Vinaver).

Franc Kafka: Proces
Ernest Hemingvej: Starac i more
Ivo Andrić: Na Drini ćuprija
Mihail A. Šolohov: Tihi Don (izbor)
IV. Književnoteorijski pojmovi
Lirika. Moderna lirska pesma (struktura). Pesma u prozi.
Stih: jedanaesterac, dvanaesterac, slobodan stih. Sredstva književnoumetničkog
izražavanja (stilske figure): metonimija, sinegdoha, paradoks, aluzija, apostrofa, retorsko
pitanje, inverzija, elipsa, refren.
Epika. Oblici umetničkog izražavanja: pričanje (naracija), opisivanje (deskripcija), dijalog,
monolog, unutrašnji monolog, doživljeni govor, piščev komentar; kazivanje u prvom,
drugom i trećem licu.
Drama. Drama u užem smislu (osobine): moderna drama (psihološka, simbolistička,
impresionistička); dramska situacija; scenski jezik (vizuelni i akustični scenski znakovi);
publika, glumac, gluma, režija, lektor, scenograf.
Kultura izražavanja (23 časa)
Govorna interpretacija pesničkih i proznih tekstova
Vežbe razgovaranja - poslovni razgovor, situacioni razgovor, kultura svakodnevnog
komuniciranja
Usmeno izveštavanje - izveštaj: struktura, vrste izveštavanja, tehnologija izveštavanja.
Stilske vežbe - varijante iskaza, sažimanje teksta uz pojačavanje informativnosti.
Pisane vežbe: novinska vest, članak, izveštaj, intervju, reportaža.
Domaći zadaci - analiza i vrednovanje
Četiri pismena zadatka godišnje.

Četvrti razred
SADRŽAJI PROGRAMA
Književnost (80 časova)
I. Proučavanje književnog dela (40 časova)
Slojevita struktura književnoumetničkog dela
Sloj zvučenja.
Sloj značenja.
Sloj sveta dela (prikazanih predmeta).
Sloj ideja.
Dinamičnost strukture.
Metodologija proučavanja književnosti
Metodi:
Pozitivistički.
Psihološki.
Fenomenološki.
Strukturalistički.
Teorija recepcije.
Pluralizam metoda i njihov suodnos.
Smisao i zadaci proučavanja književnosti.
Stvaranje književnoumetničkog dela proučavanje književnosti (stvaralački, produktivni i
teorijski odnosi prema književnosti).
Čitalac, pisac književno delo. Književna kultura.
Dela za obradu
Desanka Maksimović: Tražim pomilovanje (izbor)

Vasko Popa: Kalenić, Manasija, Kora (izbor pesama)
Branko Miljković: Vatra i ništa (izbor)
Branko Ćopić: Bašta sljezove boje (izbor)
Vladan Desnica: Proljeća Ivana Galeba
Vilijam Fokner: Buka i bes
Samjuel Beket: Čekajući Godoa
II. Savremena književnost (40 časova)
Bitna obeležja i najznačajniji predstavnici evropske i jugoslovenske književnosti.
Alber Kami: Stranac
Luis Borhes: Čekanje (kratka priča)
Stevan Raičković: Septembar, Kamena uspavanka (izbor)
Miodrag Pavlović: Naučite pjesan, Rekvijem
Ivo Andrić: Prokleta avlija
Meša Selimović: Derviš i smrt
Mihailo Lalić: Lelejska gora
Dobrica Ćosić: Koreni, Vreme smrti
Aleksandar Tišma: Upotreba čoveka
Antonije Isaković: Kroz granje nebo
Danilo Kiš: Enciklopedija mrtvih
Ranko Marinković: Ruke (novela)
Dušan Kovačević: Balkanski špijun
III. Lektira (16 časova)
Viljem Šekspir: Hamlet
Volfgang Gete: Faust

Fjodor M. Dostojevski: Zločin i kazna ili Braća Karamazovi
Milorad Pavić: Hazarski rečnik
Izbor iz svetske lirike XX veka (Prever, Pasternak, Ahmatova, Cvetajeva, Brodski).
Izbor iz savremene srpske književnosti (B. Pekić, Ivan V. Lalić, David Albahari).
Izbor književnih kritika i eseja (I. Sekulić, B. Mihajlović, P. Džadžić, M. Pavlović, N.
Milošević, S. Lukić).
IV. Književnoteorijski pojmovi
Lirika. Lirsko izražavanje. Stvaralačke mogućnosti posredovanja jezika između svesti i
zbilje; asocijativno povezivanje raznorodnih pojmova; sugerisanje; podsticanje i
upućivanje; čitaočeva recepcija; jedinstvo zvukova, ritmova, značenja i smisla.
Epika: Strukturni činioci proznog književnoumetničkog dela: objektivno i subjektivno
pripovedanje; fiktivni pripovedač; pomeranje pripovedačkog gledišta; sveznajući
pripovedač; tok svesti; umetničko vreme; umetnički prostor; načelo integracije.
Tipovi romana: roman lika, prostora, stepenasti, prstenasti, paralelni; roman toka svesti;
roman - esej; defabuliziran roman.
Drama: Struktura i kompozicija drame; antidrama; antijunak.
Drama i pozorište, radio, televizija, film.
Putopis. Esej. Književna kritika.
A. KNJIŽEVNOST
Ovo programsko-tematsko područje obuhvata najznačajnija dela iz srpske i svetske
književnosti, koja su raspoređena u književno-teorijskom kontinuitetu od starog veka do
danas. Od istorijskog kontinuiteta odstupa se samo u poglavlju uvod u proučavanje
književnog dela u I razredu i proučavanje književnog dela u IV razredu, kao i u poglavlju
lektira (u sva četiri razreda).
Program I razreda počinje uvodom u proučavanje književnog dela (književnoteorijski
pristup) kako bi se izbeglo naglo prelaženje sa tematskog proučavanja, karakterističnog
za nastavu ovog predmeta u osnovnoj školi, na proučavanje istorije književnosti, tj.
izučavanje književnoumetničkih dela u istorijskom kontekstu, kako je koncipirano u ovom
programu za gimnaziju. Pored toga, preimućstvo ovakvog pristupa je i to što će
nastavnik steći uvid u književnoteorijska znanja koja su učenici poneli iz osnovne škole.

Ta znanja će se sistematazovati, proširiti i produbiti, čime će se ostvariti bolji put za
složeniji i studiozniji pristup književnim delima kakav zahteva program književnosti za
filološku gimnaziju.
Nastavnik književnosti u filološkoj gimnaziji treba da pođe od pretpostavke da je učenik u
osnovnoj školi stekao osnovna znanja iz:
- teorije književnosti: tema, motiv, fabula, lik, karakter, struktura proznog, književnog
dela; književni, rodovi i vrste, osnovna jezičkostilska izražajna sredstva; usmena i pisana
književnost; struktura lirske pesme; stih, strofa, rima, ritam; struktura dramskog dela:
dijalog, monolog, dramska vrsta, drama i pozorište, film, radio-drama, televizijska drama;
- osnova scenske i filmske kulture: slika, reč, zvuk, filmska muzika, situacija, radnja,
junaci filma, elementi filmskog izraza, filmska vrsta, od sinopsisa do scenarija; film,
televizija, književnost (sličnosti razlike).
Ova znanja omogućavaju učeniku da program predviđen za filološku gimnaziju proširuju
i produbljuju i da aktivno učestvuju u proučavanju književnog dela.
Proučavanju književnog dela dato je, takođe, posebno mesto u IV razredu gimnazije,
kada su učenici zreliji i sposobniji za upoznavanje sa slojevitom strukturom
književnoumetničkog dela i književnim metodologijama.
Ovakav program književnosti povremeno zahteva i primenu eksplikativnog metodičkog
sistema kada se mora čuti nastavnikova reč, i to, najčešće, izlaganje sadržaja o
epohama, kao i u svim drugim situacijama u kojima nastavnik ne može računati na
učenikova predznanja (na primer: osnovne informacije o počecima pismenosti i
književnosti). Nastavnik književnosti ne sme zaboraviti da je njegov govor model
pravilnog, čistog i bogatog jezika kakvom treba da teže njegovi učenici.
Književna dela iz lektire imaju ravnopravni tretman s delima iz obaveznog programa
književnosti i treba ih obraditi po istom metodičkom sistemu. Iz lektire koja je data po
izboru učenika i nastavnika ne moraju se obraditi svi pisci, već književno delo onog pisca
za koje se opredeljuju učenici i nastavnik.
B. KULTURA IZRAŽAVANJA
Vežbe u usmenom izražavanju treba da daju određeni stepen pravilne artikulacije,
dikcije, intonacije, ritma i tempa u čitanju i kazivanju lirskog, epskog i dramskog teksta.
One se, po pravilu, realizuju u toku obrade književnog teksta na taj način što će
nastavnik, direktno, svojim čitanjem i govorenjem, ili uz pomoć zvučnog ili filmskog
zapisa, analizirati odgovarajuće elemente pravilnog usmenog izražavanja kako bi ih
učenici uočili. Stečena saznanja transformišu se u veštine i umenja interpretiranjem
književnih tekstova, odnosno učenici nastoje da sami dostignu odgovarajući stepen
veštine i umenja ove vrste. Stečene sposobnosti se dalje uvežbavaju različitim oblicima
usmenog izražavanja (izveštavanje, raspravljanje, referisanje i dr.). Većina predviđenih
oblika ove nastave neposredno se uključuje u nastavu književnosti ili pripreme za izradu
pismenih sastava.

U prvom razredu (delimično i u drugom) veoma je uputno da nastavnik učenicima
demonstrira metodologiju izrade pismenog sastava. U tom smislu korisno je kombinovati
indukciju i dedukciju. Na odabranom uzorku (rasprava, izveštaj i dr.) treba analizirati
njegovu kompoziciju, funkciju odeljka i ostale elemente (primerenost stila i sl.). Zatim se
učenicima može dati zadatak da pripreme građu o jednoj temi, ali da prikupljenu građu
ne oblikuju već da se to uradi na času. Vežba u metodologiji izrade pismenog sastava
na osnovu prikupljene građe trebalo bi da bude demonstracija celokupnog postupka
izrade pismenog sastava: od analize teme, određivanja njenog težišta, selekcije
prikupljene građe, rasporeda pojedinosti s gledišta dobre kompozicije, do oblikovanja
građe i rada na usavršavanju teksta.
UVOD U OPŠTU LINGVISTIKU
CILJ I ZADACI
Cilj nastave opšte lingvistike jeste zainteresovati učenike za jezik kao pojavu i podstaći
ispravne stavove i stvaralački odnos prema njemu.
Zadaci:
- upoznati učenike sa strukturom jezika i načinom njegovog funcionisanja;
- uvesti osnovne pojmove i termine nauke o jeziku;
- otkriti postupke uopštavanja u lingvističkoj teoriji;
- vaspitati u duhu jezičke tolerancije prema drugim jezicima i varijantnim osobenostima
srpskog jezika.
Četvrti razred
SADRŽAJI PROGRAMA
Lingvistika i njen predmet (2 časa)
Mesto jezika u ljudskom životu. Bitna svojstva jezika. Jezik i govor.
Funkcija jezika (4 časa)
Jezik i komunikacija. Jezik, misao i stvarnost. Podela jezičkih funkcija.
Evolucija jezika (4 časa)
Razvoj jezika u ljudskoj vrsti, društvu i kod pojedinca. Nastanak i razvoj pisma.
Jezik, kultura i društvo (4 časa)

Jezik i druge društvene kategorije. Višejezičnost. Stavovi prema jeziku.
Tipovi jezika (4 časa)
Jezici u svetu. Jezička srodnost. Jezički tipovi i jezičke univerzalije.
Raslojavanje jezika (6 časova)
Jezik, dijalekt i sociolekt. Jezička norma i standardizacija. Književni jezik. Funkcionalni
stilovi. Nestandardni jezički varijeteti.
Opšta struktura jezika (6 časova)
Jezik kao sistem znakova. Jezičko stvaralaštvo.
Fonetika i fonologija (4 časa)
Govorni organi. Glasovi i foneme. Prozodija. Grafologija.
Gramatika (4 časa)
Gramatički odnosi. Gramatičke kategorije. Gramatičke vrste reči.
Morfologija (4 časa)
Morfeme. Morfološka struktura reči. Tvorba reči.
Sintaksa (6 časova)
Sintaksičke jedinice i konstrukcije. Sintaksičke funkcije. Sintaksičke transformacije.
Leksikologija (4 časa)
Reči i lekseme. Struktura rečnika.
Semantika (4 časa)
Značenje reči. Značenjski odnosi među rečima (4)
Značenje rečenica
Pragmatika (4 časa)
Govorni činovi. Struktura razgovora i teksta. Osnovni principi retorike i stilistike.

Program je izložen sažeto, jer uz ovaj predmet ide udžbenik koji ga prati jedinicu po
jedinicu, pa se iz udžbenika može videti šta treba da obuhvate pojedine tačke programa.
Udžbenik je nešto obimniji jer je predviđen i za dvogodišnju nastavu, pa se u ovu svrhu
može koristiti selektivno. Tu su sadržana sva neophodna objašnjenja. Dodatna
obaveštenja mogu se potražiti i u drugim izvorima; na kraju udžbenika dat je spisak
odabrane opštelingvističke literature na srpskom jeziku koji je dovoljno pristupačan za
ovu namenu.
Programu treba pristupiti u skladu sa ciljem predmeta, vodeći računa o tome da je reč o
uvodu u jezik kao pojavu, a ne o prikazu osobenosti pojedinih jezika niti o pregledu
naučnih problema, disciplina ili škola na području lingvistike. Ovakav pristup omogućuje
maksimalno kreativno učešće samih učenika, pa se izlaganje pojedinih jedinica može
zgodno kombinovati sa širim ilustracijama i diskusijom. Učenike valja stalno podsticati da
daju primere i analize različitih jezičkih manifestacija iz maternjeg jezika, ali i iz drugih
jezika koje izučavaju, i time ih navikavati da jezik doživljavaju kao živu materiju u koju su
i sami neprekidno uronjeni. Podsticaji i obrasci za ovakva ispitivanja naći će se u
udžbeniku, ali treba koristiti i sopstvena zapažanja učenika o tome kako se oni koriste
jezikom u raznim životnim situacijama. Tako se zajednički mogu analizirati morfološki
obrasci, leksičke klase, gramatičke konstrukcije, arhaizmi i neologizmi, promene
značenja itd., kao i kraći tekstovi koji pripadaju različitim jezičkim varijetetima ili
funkcionalnim stilovima, a mogu se razmatrati i na licu mesta ostvareni govorni činovi i
dijalozi.
U cilju ostvarivanja koherentnog programa nastave u školi kao celini, kao i uspešnijeg
angažovanja različitih učeničkih znanja i interesovanja, te izbegavanja mogućih
nesaglasnosti, neophodno je da se rad na ovom predmetu uskladi - koliko je to moguće -
sa nastavom maternjeg i drugih jezika. U pojedinim delovima to važi i za nastavu
književnosti, istorije, informatike, psihologije, logike i filozofije, gde treba bar ukazati na
dodirne tačke opšte lingvistike sa ovim disciplinama.
Ovako izložen i usvojen program opšte lingvistike pružio bi učenicima najbolju osnovu za
dalji rad, tokom studija na fakultetu, na podrobnijem izučavanju pojedinih jezika, nauke o
jeziku i srodnih naučnih oblasti.
ISTORIJA
CILJ I ZADACI
Cilj nastave istorije je da učenici ovladaju znanjima o razvoju ljudskog društva od
najstarijih vremena do savremenog doba, kako bi u sklopu nastave ostalih predmeta
doprinela razvoju njihove stvaralačke ličnosti.
Zadaci
- Ovladavanje znanjima o istorijskim pojavama i procesima na sadržajima iz prošlosti
ljudskog društva i prošlosti naroda i narodnosti Jugoslavije;
- Razvijanje kritičke istorijske svesti i istorijsko mišljenje kao osnova naučnog shvatanja
razvoja ljudskog društva;

- Negovanje patriotskog osećanja na slobodarskim tradicijama srpskog i ostalih
jugoslovenskih naroda vaspitavajući se u duhu bratstva, jedinstva i međusobnog
uvažavanja;
- Upoznavanje istorijskog razvoja narodnosti u duhu jedinstva i zajedništva i odanosti
Srbiji i Jugoslaviji;
- Shvatanje značaja odbrane nezavisnosti i integriteta Srbije i Jugoslavije kao zajednice
ravnopravnih naroda i narodnosti;
- Negovanje, na istorijskim sadržajima, radnog, moralnog i estetskog vaspitanja.
Prvi razred
SADRŽAJI PROGRAMA
Uvod
Istorija kao nauka: odnos prema ostalim društvenim naukama, istorija kao nastavni
predmet, istorijski izvori, računanje vremena; periodizacija istorije. (2+1)
Prvobitne ljudske zajednice
Razvitak ljudskog roda u paleolitu i neolitu; metalno doba i raspadanje prvobitnih ljudskih
zajednica, verske predstave prvobitnih ljudi; praistorijska nalazišta u Jugoslaviji. (2+1)
STARI VEK
STARA DRUŠTVA I DRŽAVE
Stari istok:
Razvitak društva i opšte karakteristike država na području Starog istoka; Stari Egipat;
država, društvo (slobodni slojevi i robovi). Religija (egipatska, vavilionska, bramanizam,
budizam, hinduizam, judaizam); kultura (pisma, začeci nauke, umetnosti, književnosti).
(3+2)
Stari Grci:
Kritsko-Mikenski period: najstarija istorija Grka (homerovsko doba); polisi i njihova
društvena struktura (slobodni slojevi i robovi); kolonizacija; osobenosti uređenja Atine i
Sparte; grčko-persijski ratovi; sukob Atine i Sparte (peloponeski rat) i kriza grčkog polisa;
privreda, religija, kultura - filozofija i nauka, književnost, umetnost. (7+3)
Helenističko doba:

Makedonska osvajanja i helenističke monarhije: helenizam kao simbioze grčke i
istočnjačke kulture. (2+1)
Stari Rim:
Najstarija istorija Rima (period kraljeva); zavođenje republike i političke borbe patricija i
plebejaca, rimska osvajanja u Italiji; punski ratovi, stvaranje svetske robovlasničke
države i njeno uređenje. Privreda u periodu Republike; klasne i političke borbe - reforme
braće Grah i ustanci robova; kriza Republike - prvi i drugi trijumvirat; Rimska imperija
(državno uređenje u doba principata i dominata); kriza robovlasničkog društva - kolonat,
rimska religija, hrišćanstvo, filozofsko-teološka učenja (Biblija); rana organizacija crkve,
hrišćanstvo kao zvanična religija u Rimskom Carstvu, prve jeresi - arijanstvo.
Napadi varvara; podela Carstva, seoba naroda; pad Zapadnog Rimskog Carstva.
Balkanske zemlje pod rimskom vlašću - Iliri, Tračani, Kelti i Dačani.
Kultura: grčki uticaji, nauka (filozofija, istorija) književnost, umetnost, rimsko pravo kao
najveći doprinos Rima antičkoj kulturi. Ostaci rimskih spomenika u našoj zemlji. (10+4)
SREDNJI VEK
DRUŠTVO I DRŽAVE U RANOM SREDNJEM VEKU
Velika seoba naroda i države ranog srednjeg veka u Zapadnoj Evropi (I-XI vek)
Varvarske države na teritoriji Zapadnog Rimskog Carstva; Franačka država i začeci
feudalizma u Zapadnoj Evropi. Uloga papstva i crkve. Kultura ranog srednjeg veka u
Zapadnoj Evropi (karolinška renesansa). (3+2)
Istočna Evropa od V do XII veka
Vizantija - pokušaj učvršćenja imperije (Justinijan I); specifičnosti društvenog i državnog
uređenja Vizantije; istočno hrišćanstvo i raskol crkve; kultura Vizantije i uticaj na
pravoslavne narode; Stari Sloveni i pravci njihovih seoba, postanak države kod
Zapadnih i Istočnih Slovena - Poljska, Češka, Kijevska Rusija. (4+2)
Islamski i arapski svet
Islam, nastajanje islamske države u Arabiji, osvajanja i postanak Kalifata; osobenosti
društvenog i državnog uređenja, raspad jedinstvenog Kalifata; arapsko-islamska kultura
(nauka, književnost i umetnost); uticaj arapsko-islamske kulture na kulturu naroda
Evrope (2+1)
Južni Sloveni i njihovi susedi od VI do XII veka
Naseljavanje Balkanskog poluostrva, odnosi prema susedima i starosedeocima;
naseljavanje Bugara i Mađara; pokrštavanje Južnih Slovena; društveno raslojavanje i
pojava prvih država; Srbija i Zeta; začeci kulture (7+3).

Seminarska vežbanja (radovi) 2 časa.
Godišnja sistematizacija 6 časova.
Drugi razred
(2 časa nedeljno - 70 časova godišnje)
SADRŽAJI PROGRAMA
EVROPA OD XI DO XV VEKA
Privreda društva i država u Zapadnoj Evropi od XI do XV veka. Uspon evropske privrede
- jačanje proizvodnih snaga, nastajanje gradova i razvoj gradske privrede, položaj i
uređenje gradova. Uloga katoličke crkve i krstaški ratovi kao verski vojni i kolonizacioni
pohodi. (4+2)
Uspon zapadnoevropskih monarhija. Okupljanje i snaženje Francuske; Francuska kao
vodeća evropska sila, stogodišnji rat i ujedinjenje Francuske. Engleska - promene
normanskim osvajanjima, "velika povelja sloboda" i nastanak parlamenta. Nemačka
"Sveto rimsko carstvo" borba carstva i papstva, borbe Hoenštaufovaca za prevlast u
Italiji, jačanje kneževske vlasti u XIV i XV veku. (4+2)
Vizantija od XI do XV veka: Jačanje države u doba Komnina, raspored države posle IV
krstaškog rata; Obnova Vizantije i njeno slabljenje u XIV i XV veku. Verski uticaj
Vizantije na susedne narode - organizacija crkve; Carigradska patrijaršija i njena uloga u
pravoslavnom svetu i odnos sa ostalim autokefalnim pravoslavnim crkvama; kultura -
"renesansa Paleologa". (3+2)
Zapadni i istočni Sloveni u poznom srednjem veku. Staleški monarsi u Češkoj -
proglašavanje kraljevstva, Češka kao vodeća - slabljenje države (deone kneževine),
obnova kraljevske vlasti, ujedinjenje Poljske i Litve i izgradnja staleške države, Rusija -
deone kneževine kijevske Rusije, tatarski jaram, Moskovska kneževina, okupljanje
ruskih zemalja, osobenosti društvenog i državnog uređenja. (3+2)
Društveni pokreti u Zapadnoj Evropi od XI do XV veka. Jeresi, inkvizicija i prosjački
redovi; seljački ustanci u Francuskoj i Engleskoj; Klasne borbe u gradovima, ustanak
čompa u Firenci. (2+1)
Zapadnoevropska kultura od XI do XV veka. Riterska i gradska kultura; škole i
univerziteti - sholastika, umetnost romanike i gotike, nove pojave u književnosti - Dante.
(2+1)
JUŽNOSLOVENSKI NARODI I NJIHOVI SUSEDI OD XII DO XIII VEKA
Osamostaljivanje i uspon srpske države. Izvojevanje nezavisnosti (Nemanja); odbrana
Nemanjinog nasleđa (Stevan Prvovenčani), dobijanje crkvene samostalnosti (Sv. Sava),
Srbija kao velika sila na Balkanu - Uroš I, Milutinova osvajanja, Stefan Dečanski i bitka
kod Velbužda, Dušanova osvajanja, proglašenje patrijaršije i carstva. Unutrašnji razvoj

Srbije - razvoj poljoprivrede, rudarstva i gradske privrede, društvo i državna uprava,
Dušanov zakonik. Kultura nemanjićke epohe - književnost, arhitektura, slikarstvo. (9+4)
Ugarska država i Južni Sloveni. Hristijanizacija i feudalizacija Ugarske, širenje države.
(2+1)
Izgrađivanje bosanske feudalne države. Nastanak države i borbe za očuvanje
nezavisnosti; Crkva bosanska i borbe s Ugarskom; uspon Bosne (Stjepan II i Tvrtko I),
osvajanje i proglašenje kraljevstva, osobenosti kulture. (2+1)
Dubrovnik u srednjem veku. Nastanak grada i njegov uspon, privreda i društveni odnosi,
državno uređenje, odnosi sa velikim silama i susedima. Značaj Dubrovnika u privredi i
kulturi Južnih Slovena. (2+1)
Bugari, Albanci i Rumuni od XI do XV veka.
Drugo carstvo u Bugarskoj; uspon u doba Jovana Asena II, slabljenje Bugarske u doba
Šišmanovića; Vlaška i Moldavija - feudalizacija i stvaranje država; odnosi sa Ugarskom;
Albanci pod vizantijskom, anžujskom i srpskom vlašću. (3+2)
Južni Sloveni i njihovi susedi u doba osmanlijskog nadiranja (XIV do XV veka).
Turci Osmanlije i njihova osvajanja u XIV i XV veku. Pojava Osmanlija na Balkanu; prva
osvajanja - marička i kosovska bitka; pad Bugarske; Srpska despotovina za vreme
vladavine Lazarevića i Brankovića; Bosna posle smrti Tvrtka I; Zeta za vreme Balšića i
Crnojevića; pad Srbije, Bosne, Hercegovine i Zete pod Osmanlijsku vlast; borba
Albanaca protiv Turaka (u XV veku); nadiranje Osmanlija u Ugarsku - mohačka bitka;
Vlaška i Moldavija u borbi protiv Osmanlije. (9+4)
Seminari 2 časa.
Godišnja sistematizacija gradiva 4 časa.
Treći razred
SADRŽAJI PROGRAMA
NOVI VEK
SVET OD KRAJA XV DO KRAJA XVIII VEKA
Velika geografska otkrića i počeci evropskog kolonijalizma. Preduslovi otkrića, prva
geografska otkrića, otkrića Amerike i pomorskog puta za Indiju; značaj otkrića za razvoj
sveta, počeci kolonijalizma. (2+1)

Počeci moderne kulture u Zapadnoj Evropi. Italija domovina nove kulture, humanizam,
renesansa u umetnosti i književnosti, uspon nauke i filozofije, širenje humanizma i
renesanse u ostalim evropskim zemljama. (2+1)
Reformacija i katolička reakcija. Društveni i verski preduslovi reformacije, Luterova
reforma, nemački seljački rat, širenje reformacije, katolička reakcija. (2+1)
Prve buržoaske revolucije. Katolička i apsolutistička Španija i njena uprava u
Nizozemskoj; revolucija u Nizozemskoj i stvaranje Holandije; apsolutizam Tjudora u
Engleskoj, revolucija, republika i protektorat, restauracija i "slavna revolucija". (3+2)
Apsolutne monarhije u Evropi od XVI do XVIII veka. Apsolutizam u Francuskoj - Rišelje,
Luj XIV; samodržavlje u Rusiji; prosvećeni apsolutizam Petra I i Katarine II; Pruska -
prosvećeni apsolutizam Fridriha II. (5+3)
SRPSKI NAROD POD STAROM VLAŠĆU OD XVI VEKA
Srpski narod pod osmanlijskom vlašću. Društveno i državno uređenje Osmanlijske
carevine; položaj potčinjenog stanovništva, uloga Pećke patrijaršije u istoriji srpskog
naroda; počeci opadanja Osmanlijske države i oblici otpora pokorenog stanovništva -
hajduci, uskoci, ustanci; ratovi Turske sa hrišćanskim silama i učešće srpskog naroda.
Kulturne prilike pod osmanlijskom vlašću. (8+4)
Južnoslovenski narodi u okviru Habzburške monarhije. Državno uređenje Austrije; seobe
Srba i položaj srpskog naroda u Ugarskoj i Hrvatskoj, uloga Karlovačke mitropolije u
istoriji srpskog naroda; Vojna krajina i njena uloga, učvršćivanje habzburškog
apsolutizma i zavera ugarskih i hrvatskih velikaša. Južnoslovenski narodi pod režimom
prosvećenog apsolutizma (Marija Terzija i Josif II). (6+3)
Dubrovnik i Mletačka Dalmacija. Politički položaj i privredni uspon Dubrovnika, veliki
zemljotres i počeci slabljenja Dubrovnika; Mletačka uprava u Dalmaciji i Boki.
Renesansna kultura u Dubrovniku i Dalmaciji i položaj Srba pod mletačkom vlašću.
(2+1)
Svet krajem XVIII i početkom XIX veka
Industrijska revolucija. Preduslovi za industrijsku revoluciju u Engleskoj, privredne i
društvene posledice revolucije. Ekonomski liberalizam. (2+1)
Revolucija krajem XVIII veka. Rat za nezavisnost engleskih kolonija u Severnoj Americi i
stvaranje SAD. Velika Francuska revolucija - stanje uoči revolucije, sazivi skupštine
staleža, vladavina krupne buržoazije, Ustav od 1791.; jakobinska diktatura i njen krah;
svetsko-istorijski značaj buržoaskih revolucija krajem XVIII veka. (4+2)
Evropa posle velike francuske revolucije. Direktorij, Konzulstvo i Carstvo u Francuskoj,
Napoleonova osvajačka politika i njen slom; Bečki kongres i prilike u svetu posle
Napoleonovih ratova; Svetska alijansa i revolucionarni pokreti u Evropi. (4+2)

Začeci radničkog i socijalističkog pokreta u Evropi. Suprotnosti građanskog društva u
prvoj polovini XIX veka; prva socijalistička učenja ("utopijski socijalizam") ustanci radnika
i čartistički pokret u Engleskoj; učenje Karla Marksa i Fridriha Engelsa. (3+2)
Srbija i Crna Gora i njihovi susedi u prvoj polovini XIX veka
Borba Južnih Slovena i njihovih suseda protiv osmanlijske vlasti. Opšte prilike u
Osmanlijskoj carevini krajem XVIII i početkom XIX veka; Prvi srpski ustanak - pokušaj
reformi u Beogradskom pašaluku, dahijska uprava; buna na dahije i prerastanje u
ustanak protiv turske vlasti, ustanički uspesi 1806. (Mišar i Deligrad), rusko-srpska vojna
saradnja 1806-1812.; uređenje ustaničke države, slom ustanka; drugi srpski ustanak i
borbe za autonomiju; hatišerifi od 1830. i 1833.; vladavina Miloša Obrenovića - jačanje
državnosti, privredni i društveni razvoj, Sretenski ustav; ustvobranitelji i izgradnja srpske
nacionalne države; kulturni preporod Srbije u prvoj polovini XIX veka; stvaranje države u
Crnoj Gori, Petar I, Petar II Danilo; Bosna i Hercegovina u prvoj polovini XIX veka;
narodni preporod Bugara; položaj Vlaške i Moldavije krajem XVIII i u prvoj polovini XIX
veka. (12+6)
Nacionalni pokreti južnoslovenskih naroda i njihovih suseda u Habzburškoj monarhiji u
prvoj polovini XIX veka. Opšte prilike u Habzburškoj monarhiji i položaj naroda; Srbi u
Južnoj Ugarskoj u prvoj polovini XIX veka; nacionalni pokret Mađara; Srbi u Hrvatskoj u
prvoj polovini XIX veka; Srbi u Dalmaciji u prvoj polovini XIX veka. (5+3)
Revolucija 1848/49. godine i južnoslovenski narodi. Opšte prilike u Evropi uoči
revolucije; revolucije 1848. u Francuskoj, Nemačkoj i Austriji; vojvođanski Srbi, u
revoluciji; značaj revolucije 1848/49. (4+2)
Seminari - 3 časa
Godišnja sistematizacija gradiva - 7 časova.
Četvrti razred
SADRŽAJI PROGRAMA
Svet u drugoj polovini XIX i početak XX veka
Promene u privredi i društvu u drugoj polovini XIX i početkom XX veka. Industrijski
razvoj u evropskim državama i SAD; promene u privredi i društvu krajem XIX veka -
druga industrijska revolucija (napredak u nauci i tehnici); razvoj svetskog tržišta,
finansijski kapital i monopoli. (2+1)
Evropske zemlje i SAD u drugoj polovini XIX i početkom XX veka. Francuska - drugo
carstvo, privredni i društveni razvoj. Rusija - uloga u međunarodnim odnosima, reforme
u 1861, industrijski razvoj, revolucija 1905. Građanski rat u SAD; ujedinjenje Nemačke;
ujedinjenje Italije. (3+2)

Međunarodni odnosi krajem XIX i početkom XX veka. Promene u politici velikih sila,
podela kolonija u Aziji i Africi, formiranje blokova velikih sila; međunarodne krize i
imperijalistički ratovi. (1)
Radnički pokret u drugoj polovini XIX i početkom XX veka. Prvo međunarodno udruženje
radnika; Pariska komuna, drugo međunarodno udruženje radnika, uspeh radnika mirnim
metodama političke borbe. (1+1)
Kultura u XIX i početkom XX veka. Razvitak prirodnih nauka i njihova primena u tehnici;
književnost - romantizam, realizam i moderni pravci u likovnim umetnostima; filozofija i
društvene nauke. (2+1)
Srbija, Crna Gora i njihovi susedi u drugoj polovini XIX i početkom XX veka
Srbija u drugoj polovini XIX i početkom XX veka. Kraj ustavobraniteljske vladavine i
druga vladavina Miloša i Mihajla Obrenovića; oslobodilački ratovi 1876-1878. Berlinski
kongres - sticanje nezavisnosti i proglašenje Kraljevine, privredni razvitak krajem XIX
veka; osnivanje stranaka i političke borbe sa režimom kralja Milana; Timočka buna i
srpsko-bugarski rat; Ustav od 1878, režim Aleksandra Obrenovića i majski prevrat;
zavođenje režima građanskog parlamentarizma, carinski rat; aneksiona kriza. (4+2)
Crna Gora u drugoj polovini XIX i početkom XX veka. Ratovi za oslobođenje i priznanje
nezavisnosti; privredni razvoj i dalja izgradnja države; donošenje ustava i političke borbe;
proglašenje kraljevine. (2+1)
Balkanski ratovi. Suprotnosti između balkanskih država; Balkanski savez, prvi balkanski
rat i pobeda srpske i crnogorske vojske; II balkanski rat; istorijski značaj balkanskih
ratova. (2+1)
Južnoslovenski narodi i njihovi susedi između balkanskih država; Balkanski savez, prvi
balkanski rat i pobeda srpske i crnogorske vojske; II balkanski rat; istorijski značaj
balkanskih ratova. (2+1).
Južnoslovenski narodi i njihovi susedi u Austro-Ugarskoj u drugoj polovini XIX i
početkom XX veka. Austro-Ugarska posle nagodbe - dražvno-pravne i političke
promene; Srbi u južnoj Ugarskoj 1849-1914. - ukidanje srpske Vojvodine; Miletićev
pokret, političke stranke i crkveno-narodni sabori; narodnosti Ugarske prema politici
mađarske vlade; položaj Srba u Hrvatskoj; hrvatsko-srpska koalicija; Bosna i
Hercegovina pod austro-ugarskom upravom - okupatorski režim: privredni razvoj i
društveni odnosi, otpor režimu okupacije, aneksija i Mlada Bosna. (5+2)
Južnoslovenski narodi i njihovi susedi pod osmanlijskom vlašću. Osmanlijski feudalni
sistem u Makedoniji, Kosovu i Sandžaku, nacionalno ugnjetavanje i anarhija, politika
balkanskih država u Makedoniji; Albanci u XIX i početkom XX veka. (2+1)
Bugari i Rumuni u XIX i početkom XX veka. Narodni preporod, osnivanje egzarhije,
oslobođenje Bugarske i njen razvoj; politika prema susedima (pretenzije na Makedoniju);
ujedinjenje Vlaške i Moldavije i razvoj rumunske države posle sticanja nezavisnosti. (1)

Radnički pokret jugoslovenskim zemljama krajem XIX i početkom XX veka. Prve
radničke organizacije; osnivanje i rad socijal-demokratskih partija i njihova uloga u
političkom životu naših naroda. Uloga i značaj Socijaldemokratske stranke Srbije. (2+1)
SAVREMENO DOBA
Prvi svetski rat
Zaoštravanje odnosa između Centralnih sila i Antante; napad Austro-Ugarske na Srbiju i
prerastanje rata u svetski sukob; glavni frontovi i najkrupnije operacije 1914-1918. Srbija
i Crna Gora u I svetskom ratu (cerska, kolubarska i mojkovačka bitka; solunski front)
položaj Srba i drugih naroda u Austro-Ugarskoj za vreme rata; rad na ujedinjenju Južnih
Slovena pobeda Antante; stvaranje Kraljevine SHS; Versajski mir. (5+2)
Socijalistička revolucija u Rusiji
Nacionalni, društveni i politički odnosi u Carevini Rusiji pred I svetski rat; narodi Rusije u
ratu, revolucionarno raspoloženje i boljševici; februarska revolucija; oktobarska
socijalistička revolucija; građanski rat i strana intervencija; uticaj oktobarske revolucije na
revolucionarno vrenje u drugim zemljama. (2+1)
Svet između dva svetska rata
Versajski mirovni sistem i ekonomske krize; Kriza građanske demokratije i pojava
fašizma; SSSR između dva rata; nacionalni i antikolonijalni pokreti; revolucija u Kini;
međunarodni radnički pokret (Kominterna i Socijalistička internacionala); Društvo
naroda; agresivna politika fašističkih zemalja, građanski rat u Španiji; fašističke agresije
do početka II svetskog rata. Osnovne karakteristike razvoja kulture (83+2)
Jugoslavija od 1918. do 1941.
Konstituisanje Kraljevine SHS i Vidovdanski ustav; ekonomski i kulturni razvoj;
nacionalni problemi, političke stranke i stranačke borbe. Šestojanuarska diktatura i Ustav
od 1931. Spoljna politika za vlade kralja Aleksandra; ubistvo kralja Aleksandra i
namesnički režim kneza Pavla Karađorđevića - vlada Milana Stojadinovića, stvaranje
Banovine Hrvatske i vlada Cvetković-Maček; spoljna politika namesništva. (5+2)
DRUGI SVETSKI RAT, NOR I REVOLUCIJA U JUGOSLAVIJI
Početak II svetskog rata (1939-1941) i priprema NOR u Jugoslaviji
Napad na Poljsku i početak II svetskog rata, podela Poljske; okupacija zemalja
severozapadne Evrope i slom Francuske; proširenje trojnog pakta; 25. i 27. mart u
Jugoslaviji, napad na Jugoslaviju, okupacija i podela; teror okupatora i Kvislinga. NDH i
politika genocida nad Srbima, Jevrejima, Romima, KPJ u pripremi oružanog ustanka.
(2+1)
Drugi svetski rat i NOR u Jugoslaviji 1941.

Napad na SSSR i stvaranje antihitlerovske koalicije; ustanci jugoslovenskih naroda,
stvaranje oslobođenih teritorija, borba na istočnom frontu 1941. godine; borbe u severnoj
Africi 1941. godine; Užička Republika i stvaranje novih organa vlasti, borbe u zapadnoj
Srbiji u jesen 1941. godine; politika emigrantskih vlada prema narodnoosobodilačkom
pokretu; pokret Draže Mihailovića; borba protiv okupatora i njeno širenje u ostalim
krajevima Jugoslavije. (2+1)
Proširenje antihitlerovske koalicije u Jugoslaviji 1942. godine
Ulazak SAD u rat i dalje jačanje antifašističke koalicije; proleterske brigade i borbe u
istočnoj Bosni - igmanski marš; tzv. leva kretanja u NOB. Fočanski period NOR-a; pohod
u Bosansku krajinu; bitka na Kozari; borbe na istočnom frontu i u severnoj Africi; prvo
zasedanje AVNOJ-a. (2+1)
Uspesi antihitlerovske koalicije u NOR u Jugoslaviji u 1943. godini
Rat na istočnom frontu - bitka za Staljingrad i napredovanje Crvene armije; Pobeda
saveznika u Africi; narodnooslobodilački rat - bitka na Neretvi i borbe na Sutjesci;
kapitulacija Italije; drugo zasedanje AVNOJ-a; Teheranska konferencija. (2+1)
Porazi Nemačke na savezničkim frontovima i u Jugoslaviji u 1944. godini
Borbe saveznika početkom 1944. godine; NOR početkom 1944.; Desant na Drvar;
Sporazum Tito-Šubašić; otvaranje fronta na Zapadu i oslobođenje Francuske; ulazak
Crvene armije u Poljsku, Čehoslovačku, Rumuniju i Bugarsku; ofanziva
narodnooslobodilačke vojske u Srbiji; susret NOR sa Crvenom armijom; oslobođenje
Makedonije, Kosova, Srbije, Vojvodine i Crne Gore. (2+1)
Kraj II svetskog rata i pobeda revolucije u Jugoslaviji
Borbe NOV krajem 1944. i početkom 1945. godine; Sremski front; ofanziva saveznika u
proleće 1945. godine; proboj sremskog fronta i oslobođenje Jugoslavije; kapitulacija
Nemačke i Japana; karakter II svetskog rata; karakter i osobenosti NOR-a u Jugoslaviji;
doprinos Jugoslavije borbi antihitlerovske koalicije. (2+1)
Svet posle drugog svetskog rata
Promene u kapitalističkoj privredi i društvu posle drugog svetskog rata. Države realnog
socijalizma i njihova uloga posle rata. Organizacija ujedinjenih nacija u očuvanju mira.
Nestajanje kolonijalnog sistema i pojava novih država u Aziji i Africi. Suprotnosti između
velikih sila i formiranje blokova, Atlanski pakt i Varšavski ugovor. Nove pojave u
blokovskim strukturama. Savremena kriza u socijalističkim zemljama. Uloga nesvrstanih
zemalja u međunarodnim odnosima. (3+1)
Jugoslavija posle drugog svetskog rata
Konačno konstituisanje Jugoslavije - Treće zasedanje AVNOJ-a, proglašenje Republike i
Ustava od 1946.; agrarna reforma i nacionalizacija, obnova privrede, prvi petogodišnji
plan. Spoljna politika Jugoslavije do 1948. Rezolucija Informbiroa i otpor Jugoslavije

SSSR-u i njegovim saveznicima, represija prema pristalicama Informbiroa i drugim
protivnicima poretka. Pokušaj kolektivizacije poljoprivrede i napuštanje represivne
politike prema seljaštvu. Zavođenje samoupravljanja i privredni uspon (Ustavni zakon od
1950. i Ustav od 1963.). Pokušaj privredne reforme na tržišnim principima. Politika
nesvrstanosti i zapostavljanje evropske komponente u spoljnoj politici SFRJ. Unutrašnja
previranja i pojave nacionalizma; dogovorna ekonomija i dezintegracija Jugoslavije
(Ustav od 1974. i ZUR). Kult J. B. Tita. Dezintegracija Srbije po Ustavu od 1974.
autonomaštvo u Vojvodini i albanski separatizam na Kosovu; savremena opšta kriza
jugoslovenskog društva i mere za njeno prevazilaženje; uspostavljanje državnosti Srbije.
(5+2)
Seminari - 3 časa.
Godišnja sistematizacija gradiva - 3 časa.
I. UVODNE NAPOMENE
Ovo uputstvo uz program istorije u gimnaziji važi za sve tri varijante programa istorije za
gimnazije opšteg tipa kao i za gimnazije društveno jezičkog i prirodno matematičkog
smera. U II poglavlju ovih uputstava "Bitni obrazovni i vaspitni zahtevi programa" dati su
prema programu gimnazije opšteg tipa koja sadrži sve karakteristike i ostalih programa.
Razlike su samo u sažetosti ovih sadržaja u II i III razredu prirodno-matematičkog smera
zbog smanjenog fonda časova istorije u ovom smeru. Sve ostalo važi u svim varijantama
gimnazijskog programa.
II. BITNI OBRAZOVNI I VASPITNI ZAHTEVI PROGRAMA
U ovom poglavlju daju se bitne karakteristike sadržaja programa kako bi nastavnici
istorije imali stalno u vidu osnovne obrazovno-vaspitne zahteve u realizaciji opštih
zadataka propisanih programom.
PRVI RAZRED
U ovom, razredu izučava se praistorijski period, opšta istorija u starom, kao i opšta
nacionalna istorija prvog perioda srednjeg veka (V-XII vek).
Nastavnici pri obradi ovog gradiva treba da imaju u vidu sledeće:
U uvodnom delu učenike treba upoznati s predmetom proučavanja istorije i istaći razliku
između istorije kao nauke i istorije kao nastavnog predmeta. Ovde se mogu objasniti
zadaci nastave istorije navedeni u uvodnom delu programa. Posebnu pažnju treba
posvetiti istorijskoj periodizaciji.
Praistorijskom periodu treba pristupiti kao uvodnom delu u istoriju, da bi shvatili osnovne
elemente koji karakterišu ljudsko društvo. Ovde se učenicima sistematski objašnjavaju
odredbe važnih istorijskih i socioloških pojmova, na primer: društvo, društveni poredak,
rad, horda, rod, pleme, patrijarhat, matrijarhat, raslojavanje, klase, eksploatacija, itd. Na

ovom uzrastu učenicima treba, manje davati definicije ovih pojmova i kategorije a više
određenje pomoću konkretnih činjenica koje će se stalno obogaćivati i produbljivati
tokom izučavanja istorije. Od pravilnog i što konkretnijeg tumačenja ovih pojmova
umnogome zavisi razumevanje složenijih pojmova u razvitku ljudskog društva.
Težište nastave istorije u ovom razredu je na razumevanju antičkog robovlasničkog
društva. Učenici treba da shvate da je ropstvo ogroman korak napred u odnosu na
prvobitnu ljudsku zajednicu, jer je omogućilo brži napredak proizvodnje na čijoj osnovi su
nikle prve države i prve velike civilizacije i kulture.
Iako su sve nastavne teme u programu važne, ipak težište u gradivu iz starog veka treba
da bude na grčkoj kulturi i rimskoj državi kao osnovnim tekovinama starog veka.
Grčku kulturu treba prikazati kao najveći domet ljudske misli u starom veku. Treba
pokazati bitne odlike te kulture: povezanost sa životom masa, svestranost,
slobodoumnost i visoke estetske i etičke vrednosti.
Učenici treba da shvate da se savremena kultura oslanja na čvrste temelje antičke grčke
kulture. Kod svake oblasti ove kulture treba ukazati na ono što je ostalo kao trajna
tekovina.
Na primeru Rima, učenici treba da shvate suštinu antičkog ropstva kao svetskog
sistema, kome je odgovarala rimska svetska imperija. Naročitu pažnju treba posvetiti
društvenim borbama koje su bile neminovne u svetskoj osvajačkoj državi, u kojoj su bili
pokoreni brojni narodi i plemena. Kao posledica tih društvenih borbi neprekidno se
usavršavala rimska država i rimsko pravo, koje je i najveći doprinos rimskoj svetskoj
kulturi.
U ovom razredu izučava se period ranog srednjeg veka kada na istorijsku pozornicu
stupaju i južnoslovenski narodi formirajući svoje prve države, ulazeći preko hrišćanstva u
evropsku civilizaciju.
DRUGI RAZRED
U ovom razredu je bitno da učenici shvate da je evropsko feudalno društvo nastalo na
ruševinama antičkog i da je, uprkos razaranjima rimske civilizacije, imalo mogućnosti
daljeg društvenog napretka, jer je vodio daljem oslobođenju neposrednog proizvođača.
Pored naglaska na opštim karakteristikama feudalnog društva, treba uvek isticati i
njegove osobenosti u pojedinim zemljama. Te raznolikosti i osobenosti razvitka
feudalnog društva treba da dođu do izražaja prilikom izučavanja istorije jugoslovenskih
naroda i naroda kojima pripadaju današnje naše narodnosti (Mađari, Bugari, Albanci,
itd.). Valja istaći da težište u obradi treba da bude period razvijenog feudalizma. Kako su
u ovom periodu aktivno učestvovali naši narodi i narodi kojima pripadaju naše
narodnost, treba strogo izabrati najmarkantnije činjenice i uopštavanje srodnih
društvenih, političkih i kulturnih pojava da bi se izbegla nepotrebna ponavljanja. Od
opštih značajnih pojava naročito temeljno treba obraditi pojavu i razvitak
srednjovekovnog grada, jer se u njoj krije negacija feudalizma začetak robne privrede
koja će u narednom periodu prerasti u kapitalističku.
TREĆI RAZRED

U periodu od XV do XVII veka osnovno je da učenici shvate dalji razvoj privrede koja će
usloviti pobedu kapitalizma u velikim revolucijama XVIII veka. Za to vreme su naši narodi
najvećim delom bili van evropskog razvitka trošeći snagu u borbi sa stranom vlašću.
Posebnu pažnju treba posvetiti periodu od kraja XVIII veka do sredine XIX veka kao
periodu razvoja kapitalističke privrede. Temeljnim savladavanjem ovog istorijskog
perioda doprineće razumevanju značaja pobede kapitalizma. U ovom periodu važno je
istaći osobenosti razvitka naših naroda u uslovima nacionalne porobljenosti i državne i
pokrajinske podeljenosti kao osnovnih uzroka privrednog, političkog i kulturnog
zaostajanja u odnosu na evropske narode. U tim uslovima počinje proces oslobađanja
od strane vlasti stvaranjem države u Srbiji i Crnoj Gori.
U mnoštvu značajnih događaja, pojava i procesa koji su predviđeni programom
nastavnici treba da posvete posebnu pažnju sledećim ključnim istorijskim procesima:
- razvitku kapitalističke privrede i buržoaskih društvenih odnosa, i bitne posledice toga
razvitka;
- društvenim borbama u kapitalističkom društvu, koje će postepeno voditi njegovom
razvoju i demokratizaciji;
- nacionalno oslobodilačkim pokretima naših naroda uslovljenih društvenim razvitkom u
našim zemljama.
Ove procese treba pratiti i uopštavati čuvajući se shematskog prikazivanja i vodeći
računa o mogućnostima učenika. Učenici moraju shvatiti suštinu razvitka društva na ovoj
etapi, kao i osobenosti razvitka južnoslovenskih naroda.
Ovi sadržaji su osnova za razumevanje novije istorije i savremenih društvenih kretanja u
svetu i kod nas. Stoga se moraju temeljno savladati.
ČETVRTI RAZRED
U završnom razredu gimnazije obrađuje se najkraći ali najznačajniji istorijski period.
Ovaj period obuhvata velike događaje, pojave i procese od sredine XIX veka do danas.
To je period snažnog razvitka privrede i kulture evropskih naroda u čemu participiraju i
naši narodi boreći se za nacionalnu afirmaciju i oslobođenje. Posebnu pažnju zato treba
posvetiti nacionalnooslobodilačkim pokretima naših naroda i ulozi srpskog naroda u
pokretima za oslobođenje i ujedinjenje Južnih Slovena. Nastavnici treba da posvete
posebnu pažnju nastavnoj temi: prvi svetski rat u kome su aktivno učestvovale naše
države Srbija i Crna Gora što je omogućilo ujedinjenje naših naroda i stvaranje prve
zajedničke države. Od opštih događaja između dva rata naročitu pažnju treba posvetiti
pojavi fašizma što je dovelo do drugog svetskog rata.
Drugi svetski rat i NOR i revoluciju u Jugoslaviji treba obrađivati kompleksno i
sinhronizovano. Potrebno je da učenici shvate istorijski značaj rata, naše revolucije i
drugih revolucionarnih i oslobodilačkih pokreta. Treba istaći doprinos naših naroda
opštoj borbi slobodoljubivih naroda protiv fašizma.

Sadržaje o svetu u Jugoslaviji i svetu posle rata treba obraditi informativno, kroz
osnovne činjenice, ali bez dosadašnje ideologizacije.
Nastavnik mora imati u vidu uzrasne mogućnosti učenika i mali fond časova koji
ograničavaju dubinu i obim razmatranja istorijskih sadržaja.
III. METODE I SREDSTVA U NASTAVI ISTORIJE
Realizacija sadržaja programa mnogo zavisi od pravilnog izbora nastavnih metoda.
Nastavnik istorije treba da primenjuje sve metode koje poznaje metodika nastave istorije
i stvaralački ih koristiti. Ako se uzme u obzir da je veliki broj nastavnih tema tako
formulisan da zahteva istorijsku sintezu, postoji realna opasnost od verbalizma ako
nastavnik monološku metodu ne kombinuje s ostalim metodama, a posebno sa
sledećim:
- metodom demonstracija, pri čemu treba koristiti dosta bogati izbor autentičnog
ilustrativnog materijala - slika, dijafilmova, dijapozitiva itd.;
- metodom korišćenja teksta, posebno u onim temama koje predviđaju izlaganje
pojedinih značajnih događaja, jer se na izbornom tekstu najbolje osećaju osobenosti
istorijskih problema i njime se istorijski fenomeni mogu najbolje ilustrovati, zatim učenici
se upoznaju s elementarnim problemima naučnog istraživanja i istorijske naučne kritike.
U korišćenju teksta treba uzeti u obzir sve rezultate metodike nastave istorije i
stvaralački ih primenjivati.
Posebno se napominje da treba stalno koristiti istorijsku kartu, jer njena adekvatna
upotreba olakšava temeljno savladavanje gradiva istorije.
Isticanje pomenutih metoda ne znači da ostale treba zapostaviti. Nastavnik treba svakoj
nastavnoj jedinici da pristupi kao specifičnom obrazovnom i didaktičkom problemu,
tražeći odgovarajuće metode, stvaralački ih primenjujući i savesno se pripremajući za
svaki nastavni čas.
Kao i za svaku, tako i za nastavu istorije veoma je značajno da li se nastavna sredstva
koja škola poseduje racionalno koriste. Nastavnik istorije treba da bude ravnopravni
korisnik tehničkih nastavnih sredstava koja se koriste i u nastavi drugih predmeta
(dijaprojektora, kinoprojektora, epijaskopa, episkopa, grafoskopa, magnetofona,
gramofona, radio prijemnika, televizijskih prijemnika itd.). Ova tehnička nastavna
sredstva treba koristiti u dogovoru sa ostalim nastavnicima i u skladu sa sadržinom
određenog nastavnog gradiva i njemu adekvatnih nastavnih metoda. Za efikasno
korišćenje tehničkih sredstava u nastavi potreban je kabinet za nastavu istorije ili bar
odgovarajući uslovi u prostoriji gde se nastava lzvodi. Potrebno je da nastavnik vlada
tehnikom korišćenja ovih nastavnih sredstava, kao i da se učenici osposobe da njima
rukuju.
U nastavi istorije treba što češće koristiti sledeća sredstva:
- istorijske karte (zidne, iz atlasa, udžbenika i druge literature);

- ilustracije (slike, dijafilmove, dijapozitive, sheme),
- muzejske eksponat;
- kulturno-istorijske spomenike (posete);
- arhivski materijal.
Nastavnik je dužan da vlada metodikom korišćenja svih nastavnih sredstava, da sa
učenicima racionalno koristi ova sredstva, čuva ih, prikuplja i izrađuje nova. Stalnom i
planskom upotrebom nastavnih sredstava nastavnik će unapređivati nastavu istorije.
IV. KORELACIJA NASTAVE ISTORIJE SA NASTAVOM SRODNIH STRUKA
Nastava istorije kao sastavni deo nastave gimnazije treba da doprinese formiranju
učenika u svestrano razvijenu ličnost, osposobljenu za dalje obrazovanje. Da bi što
potpunije ostvarila svoje zadatke, nastava istorije treba da obezbedi maksimalno
moguću korelaciju bar sa srodnim predmetima, kao što su: filozofija, sociologija, ustav i
građanska prava, geografija i maternji jezik sa književnošću. No, kako svaki od
pomenutih predmeta ima svoju osobitu strukturu, korelacija se ne može obezbediti
vremenski. Korelacija je u programu postignuta na taj način što je izbegnuto ponavljanje
sličnih sadržaja u istoriji i srodnim predmetima. Nastavnici mogu obezbediti korelaciju
srodnih predmeta zajedničkim konsultovanjem o srodnoj materiji ili njenom zajedničkom
obradom kroz dodatnu nastavu, slobodne aktivnosti, školske ekskurzije i slično.
V. SEMINAR KAO OBLIK RADA U NASTAVI ISTORIJE
Prema nastavnom programu redovne nastave u gimnaziji opšteg tipa i društveno-
jezičkog smera predviđeno je 2 do 3 časa za učeničke seminare. Teme za seminare
nastavnik utvrđuje na početku školske godine, i to iz gradiva u tom razredu. Cilj
seminara je da učenici upoznaju elementarne metode istoriografskog rada i istraživanja.
Nastavnik može zadužiti za jedan seminarski rad i više učenika kojima treba da odredi
precizne zadatke u okviru zadate teme. Učenici seminare rade van časa, a na času
određenom za seminar saopštavaju se rezultati njihovog rada. Nastavnik organizuje
razgovor na času i pomaže učenicima da izvedu zaključke.
Teme seminara učenici treba da obrade na osnovu novije literature, objavljene građe ili
izvora, iz lokalnih arhiva, muzeja i biblioteka, i to koje odabere nastavnik, pri čemu treba
da pazi da broj preporučenih dela bude u skladu sa psihofizičkim mogućnostima
učenika. Nastavnik može zahtevati da se bilo koja od seminarskih tema obradi
produbljeno i da u pisanju referata angažuje bolje učenike, dok u diskusiji treba da
učestvuje što veći broj učenika.
Nastavnik treba da obrati pažnju da se iste teme ne pojavljuju u svim odeljenjima u toku
jedne školske godine, i da se naredne godine ne obrađuju teme iz prethodne godine. U
pisanju seminara nastavnik treba da, pri izboru tema, pokaže slobodu i inventivnost.
Trebalo bi predlagati teme iz istorije oslobodilačkih pokreta naših naroda, posebno
srpskog naroda i zavičajne istorije, pogotovu ako je zavičaj učenika imao vidniju ulogu u
istorijskom razvitku određenog perioda.

VI. OBRAZOVNI STANDARDI U NASTAVI ISTORIJE
U programu istorije ispred sadržaja za svaki razred navedeno je u operativnim zadacima
kojim bitnim znanjima, umenjima i navikama treba da ovladaju učenici određenog
razreda. Usvajanje tih znanja, umenja i navika na nivou razumevanja i reprodukcije
može se smatrati osnovnim zahtevima učeniku koji završi određeni razred. Nastavnik,
dakle, treba stalno da ima u vidu vaspitno-obrazovne ishode koje propisuju operativni
zadaci za svaki razred kako bi realizovao zahteve određenog razreda.
Polazeći od opštih zadataka nastave istorije, svaki učenik na kraju školovanja treba da
na nivou razumevanja i reprodukcije savlada iz predmeta istorije sledeće sadržaje.
a) Znanje
Svaki učenik treba da usvoji:
- istorijsku i sociološku podelu (periodizaciju) prihvaćenu u istorijskoj nauci;
- najbitnije karakteristike društvenih poredaka i osnovnih faza u njihovom razvitku;
- osnovne karakteristike tipova i oblika države u svim istorijskim periodima;
- najbitnije činjenice o događajima, pojavama i procesima koje program predviđa iz
ekonomike, društvene, političke i kulturne komponente istorijskog razvitka sveta uopšte i
naših naroda i narodnosti posebno;
- ključne hronološke podatke o najznačajnijim događajima pojavama i procesima, kako iz
opšte tako i istorije naroda i narodnosti SFRJ;
- osnovne istorijske pojmove, i to kako opšte istorijske pojmove (rob, robovlasnik, kmet,
feudalac, buržoazija, buržoaska demokratija, najamni rad itd.), tako i posebne istorijske
pojmove (patricij, plebejac, sultan, janjičar, sovjet, vojvoda itd.) koje program predviđa, a
nalaze se u udžbenicima;
- osnovne sociološke pojmove (npr. društveni poredak, proizvodne snage, proizvodni
odnosi, država, kultura, ideologija itd.);
- osnovne osobenosti istorijskog razvitka naših naroda i narodnosti;
- najvažnije činjenice i pojave iz razvitka savremenog sveta;
- najvažnije događaje: pojava i procesa iz NOR-a, i posleratnog razvitka Jugoslavije.
b) Umenje (veštine) i navike
Učenik treba da savlada umenje (veštine) i navike da samostalno:
- koristi udžbenik istorije, atlas i istorijske čitanke;

- koristi tekstove istorijskog sadržaja iz naučno popularne literature i istorijske
beletristike;
- koristi istorijske ilustracije;
- koristi istorijske karte, tablice i grafikone;
- pravi izbor sa podacima iz naučno-popularne literature;
- koristi istorijske podatke iz enciklopedije i leksikona;
- posmatra muzejske eksponate i spomenike istorijskog karaktera itd.
Usvajanjem ovog minimuma znanja, umenja i navika iz istorije smatra se da su učenici
ispunili zahteve za ovaj predmet. Zato nastavnik istorije u svom vaspitno-obrazovnom
radu treba da ima stalno u vidu ove osnovne zahteve.
MATEMATIKA
CILJ I ZADACI
Cilj nastave matematike je sticanje matematičkih znanja i umenja neophodnih za
razumevanje zakonitosti u prirodi i društvu, za primenu u svakodnevnom životu i praksi,
kao i za uspešno nastavljanje obrazovanja; razvijanje mentalnih sposobnosti učenika,
pozitivnih osobina ličnosti i naučnog pogleda na svet.
Zadaci nastave matematike jesu:
- sticanje znanja neophodnih za razumevanje kvantitativnih i prostornih odnosa, kao i
problema iz raznih područja;
- sticanje opšte matematičke kulture uz shvatanje mesta i značaja matematike u
progresu civilizacije;
- osposobljavanje učenika za uspešno nastavljanje obrazovanja i izučavanje drugih
oblasti u kojima se matematika primenjuje;
- doprinos formiranju i razvijanju naučnog pogleda na svet;
- doprinos radnom i politehničkom obrazovanju učenika;
- razvijanje logičkog mišljenja i zaključivanja, apstraktnog - mišljenja i matematičke
intuicije;
- doprinos izgrađivanju pozitivnih osobina ličnosti kao što su: upornost, sistematičnost,
urednost, tačnost, odgovornost, smisao za samostalan rad, kritičnost;
- dalja osposobljavanje učenika za korišćenje stručne literature i drugih izvora znanja.

Prvi razred
Logika i skupovi (9)
Osnovne logičke i skupovne operacije. Važniji zakoni zaključivanja. Osnovni matematički
pojmovi, definicija, aksioma, teorema, dokaz. Dekartov proizvod. Elementi kombinatorike
(prebrojavanje konačnih skupova): pravilo zbira i pravilo proizvoda.
Realni brojevi (5)
Pregled brojeva, operacije, polje realnih brojeva. Približne vrednosti realnih brojeva
(greške, granica greške, zaokrugljivanje brojeva).
Proporcionalnost veličina (8)
Razmera i proporcija, proporcijalnost veličina (direktna, obrnuta, uopštenje); primene
(srazmerni račun podele i mešanja).
Procentni račun, kamatni račun. Tablično i grafičko prikazivanje stanja, pojava i procesa.
Uvod u geometriju (8)
Tačka, prava i ravan; odnosi pripadanja i rasporeda. Međusobni položaji tačaka, pravih i
ravni.
Duž, ugao, diedar.
Normalnost pravih i ravni. Ugao između prave i ravni, ugao između dve ravni.
Izometrijske transformacije (21)
Podudarnost figura, podudarnost trouglova; izometrijska transformacija.
Vektor, jednakost vektora i operacije sa vektorima; primene. Translacija.
Rotacija.
Simetrija (osna, centralna, ravanska).
Primene izometrijskih transformacija u dokaznim i konstruktivnim zadacima o trouglu,
četvorouglu, mnogouglu i krugu.
Racionalni algebarski izrazi (20)
Polinomi i operacije sa njima; deljivost, polinoma. Rastavljanje polinoma na činioce.
Važnije nejednakosti (dokazivanje).

Operacije sa racionalnim algebarskim izrazima (algebarski razlomci).
Linearne jednačine i nejednačine. Linearna funkcija (18)
Linearne jednačine sa jednom i više nepoznatih.
Ekvivalentnost i rešavanje linearnih jednačina sa jednom nepoznatom.
Linearna funkcija i njen grafik.
Sistem linearnih jednačina sa dve i tri nepoznate (razne metode rešavanja).
Primena linearnih jednačina i sistema linearnih jednačina na rešavanje različitih
problema.
Linearne nejednačine sa jednom nepoznatom i njihovo rešavanje. Nejednačine oblika
(ax + b) (cx + d) > 0(<0).
Homotetija i sličnost (10)
Razmera i proporcionalnost duži; Talesova teorema i njene primene.
Homotetija; homotetija i sličnost.
Sličnost trouglova; primena kod pravouglog trougla, Pitagorina teorema. Primena
sličnosti u rešavanju konstruktivnih i drugih zadataka.
Napomena: Obavezna su četiri dvočasovna školska pismena zadatka sa jednočasovnim
ispravkama (12)
Drugi razred
Stepenovanje i korenovanje (12)
Stepen čiji je izložilac ceo broj, operacije; decimalni zapis broja u standardnom obliku.
Funkcija y = x" i njen grafik.
Koren; stepen čiji je izložilac racionalan broj. Osnovne operacije sa korenima.
Kompleksni brojevi i osnovne operacije sa njima.
Kvadratna jednačina i kvadratna funkcija (16)
Kvadratna jednačina sa jednom nepoznatom i njeno rešavanje. Diskriminanta i priroda
rešenja kvadratne jednačine.

Vijetove formule i njihove jednostavnije primene; rastavljanje kvadratnog trinoma na
linearne činioce.
Kvadratna funkcija i njen grafik; ekstremna vrednost.
Prostije kvadratne nejednačine.
Sistem od jedne kvadratne i jedne linearne jednačine sa dve nepoznate.
Eksponencijalna funkcija, Logaritamska funkcija (12)
Eksponencijalna funkcija i njeno ispitivanje (svojstva, grafik). Jednostavnije
eksponencijalne jednačine.
Pojam inverzne funkcije.
Pojam logaritma, osnovna svojstva. Logaritamska funkcija i njen grafik.
Osnovna pravila logaritmovanja, antilogaritmovanje. Dekadni logaritmi. Primene
logaritama (geometrija, numerička matematika, praksa).
Poliedri (12)
Poliedar; pravilan poliedar.
Prizma i piramida; ravni preseci prizme i piramide.
Površina poliedra; površina prizme, piramide i zarubljene piramide.
Zapremina poliedra (kvadra, prizme, piramide i zarubljene piramide).
Obrtna tela (10)
Cilindrična i konusna površ, obrtna površ.
Prav valjak, prava kupa i zarubljena prava kupa. Površina i zapremina pravog kružnog
valjka, prave kružne kupe i zarubljene kružne kupe.
Sfera i lopta; ravni preseci sfere i lopte. Površina lopte, sferne kalote i pojasa. Zapremina
lopte.
Napomena: Obavezna su četiri jednočasovna školska pismena zadatka sa
jednočasovnim ispravkama (8)
Koristi se uputstvo za primenu programa matematike M1-M3 za gimnazije objavljeno u
"Prosvetnom glasniku", broj 3/91, sa napomenom da se ovaj program realizuje sa
znatno manjim brojem časova pa se obim gradiva mora prilagoditi broju časova.

OSNOVI PREVOĐENJA
CILJ I ZADACI
Cilj nastave osnovi prevođenja jeste: osposobljavanje učenika za razumevanje procesa
komunikacije uopšte i prevodilačke komunikacije posebno.
Zadaci: nastave osnovi prevođenja su:
- shvatanje suštine, osobenosti i značaja prevođenja;
- savladavanje osnovnih zakonitosti i postupaka prilikom pismenog i usmenog
prevođenja;
- razvijanje prevodilačke sposobnosti kod učenika na časovima praktičnog vežbanja;
- shvatanje značaja i odgovornosti u prevodilačkom poslu.
Smer: Živi jezici
Treći razred
SADRŽAJI PROGRAMA
- Priroda prevođenja;
- Istorijski razvoj prevođenja;
- Društvena uloga prevođenja;
- Specifičnost prevođenja;
- Specifičnost prevođenja u odnosu na nacionalnu kulturu i tradiciju;
- Oblici i vrste prevođenja;
- Prevodilački postupci;
- Pomoćna sredstva u prevođenju;
- Prevođenje i kontrastivna analiza;
- Specifični problemi različitih vrsta prevođenja;
- Etikecija u prevođenju.

Pravilnik o nastavnom planu i programu za obdarene učenike u filološkoj gimnaziji

Pravilnik o nastavnom planu i programu za obdarene učenike u filološkoj gimnaziji

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

Similaire à Pravilnik o nastavnom planu i programu za obdarene učenike u filološkoj gimnaziji

Similaire à Pravilnik o nastavnom planu i programu za obdarene učenike u filološkoj gimnaziji (20)

Plus de Прва нишка гимназија "Стеван Сремац" Инфо

Plus de Прва нишка гимназија "Стеван Сремац" Инфо (20)

Pravilnik o nastavnom planu i programu za obdarene učenike u filološkoj gimnaziji