1. 2013 оны наймдугаар сар № 1 (6)
Õºâñãºë àéìãèéí áàãø íàðò çîðèóëñàí òóñãàé äóãààð
ÓÈÕ-ûí ãèø¯¯í Ë.Ýíõ-Àìãàëàíãèéí
ñàíàà×ëàí õýðýã毯ëæ áóé á¯õ
õªòªëáªð¯¯ä áàãø íàðòàé õîëáîîòîé...
Õºâñãºë àéìãèéí ̺ðºí õîòíîî á¿õ ñóìûí
ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí áàãø íàðûã õàìàðñàí
çºâºë㺺í 2013 îíû 8 äóãààð ñàðûí 5-7-íû
õîîðîíä áîëîõ ãýæ áàéãààòàé õîëáîãäóóëàí
Õºâñãºë àéìãààñ ñîíãîãäñîí ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
Ë.Ýíõ-Àìãàëàíòàé ÿðèëöëàà.
Õºâñãºë àéìãèéí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí
áàãø íàðûí òîìîîõîí õýìæýýíèé çºâºë㺺í
áîëæ áàéãàà þì áàéíà. Òà áîëîâñðîëûí
ñàëáàðûí øèíý÷ëýëèéí òàëààð ÿìàð
áîäîëòîé ÿâäàã âý.
Ìàíàé àéìãèéí á¿õ ñóìûí ñóðãóóëü,
öýöýðëýãèéí áàãø íàð îðîëöñîí òîìîîõîí
çºâëºãººí áîëîõ ãýæ áàéíà. Îéðîëöîîãîîð
1700 áàãø îðîëöîõ òîî ãàðñàí áàéíà ëýý.
Òîâ÷õîíäîî õýëýõýä áàãøèéí õºãæèë, áàãøèéí
íèéãìèéí àñóóäëûã ÿðèõã¿éãýýð áîëîâñðîëûí
òîãòîëöîîíû øèíý÷ëýë ãýæ ÿðèõ ¸ñã¿é ë äýý.
Áàãø íàð íàäàä îëîí ñàíàë õýëäýã. Æèøýý íü
õºäºº îðîí íóòàãò àæèëëàæ áàéãàà áàãø íàð
òýòãýâýðèéí íàñûã íààøëóóëàõ ñàíàë òàâüäàã.
Ø¿ä àì óíà÷èõñàí, óäààí æèë øîõîéòîé õàðüöàæ
äóó õîîëîéä ººð÷ëºëò îðäîã. Áàéíãûí ÷èìýý
øóóãèàíä àæèëëàäàã, õè÷ýýëýý çàà÷èõààä èë¿¿
öàãààð ñóóæ äýâòýð çàñàõààñ ýõë¿¿ëýýä áàðàã
ºäðèéí 17 öàã àæèëëàäàã ãýýä áîäîëöîæ ¿çýõ
îëîí àñóóäàë áàéäàã. Òà áîä ë äîî. 50 ãàð÷èõñàí
áàãø áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýë çààíà ãýäýã õýö¿¿
ø äýý. ÿéæ õàðèàõ, äàñãàë õºäºë㺺í çààõàä
õºë ãàð ìóóä÷èõñàí õ¿íä õýö¿¿ áàéäàã ãýæ
ñóìûí áèåèéí òàìèðûí áàãø íàð õýëæ áàéñàí
ë äàà. Бодит амьдрал дээр тэтгэвэрт гараад хоёр
гурван жилийн дараа орлонгийн мөнх бусыг
үзүүлэх нь их байдаг талаар сумын сургуулийн
багш нар хурал дээр их ярьдаг. Би Иргэний
эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулийн ажлын
хэсгийг ахалж байгаагийн хувьд эрүүл мэндийн
даатгалын тогтолцоонд багшийн эрүүл мэндтэй
холбоотой заалтыг тусгаж өгнө. Өндөр үнэтэй
эмчилгээ, эм тариа шаардлагатай болдог, ах
дүүсээрээ эдийн засгийн хямралд ордог байдлыг
хөнгөлье. Нөгөө талаас өвчнийг эрт оношлох,
урьдчилан сэргийлэх талаар багшийн сар бүр
төлдөг даатгалын мөнгийг зориулах хэрэгтэй
байгаа юм. Багшийн 3 жил тутамд эмнэлгүйн
үнэгүй үзлэг оношлогоонд хамрагдах ёстой
гэсэн заалтыг уян хатан болгож нас заагаад 40-
өөс дээш насныхан жилд нэг удаа ч гэдэг юмуу.
Бас ажлынх нь орчин нөхцөл байдал, ачаалал
зэргийг нь харгалзаж эмнэлгийн оношлогоо,
урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамруулдаг болгоё
л гэж зорьж байгаа. Çàëóó áàãø íàðûí õóâüä ÷
àñóóäàë èõ áàéäàã. Ñóìûí ñóðãóóëèéí äîòóóð
áàéðàíä îëîí áàãø ãýð á¿ëýýðýý àìüäàð÷ áàéíà
¯ðãýëæëýë 2-ð í¿¿ðò...►
Хөвсгөл аймгийн багш
нарын ñ¿ëä äóó
Домог түүхтэй дээдсийнхээ
Дорныг гайхуулсан ухаантай
Омог төгөлдөр нутгынхаа
Оюуны голомтыг бадраасан
Дх:
Бид – Хойморь нутгийг гийгүүлэх
Бид – Хойчийн нарыг мандуулах
Хийморь заяаны эзэд билээ
Хөвсгөл нутгийн багш нар билээ
Дэлгэр зуны цэцэгс шиг
Дэгдээхэй бяцхан шавь нартаа
Дэлхийн хэмжээний боловсролыг
Дээжлэн хүртээх увидастай
Дх:
Бид – Хойморь нутгийг гийгүүлэх
Бид – Хойчийн нарыг мандуулах
Хийморь заяаны эзэд билээ
Хөвсгөл нутгийн багш нар билээ
Далай ээжээсээ ундаалсан
Давалгаа халгих оюунаараа
Даяар олныхоо ирээдүйг
Дархлан чагнасан гавьяатай
Дх:
Бид – Хойморь нутгийг гийгүүлэх
Бид – Хойчийн нарыг мандуулах
Хийморь заяаны эзэд билээ
Хөвсгөл нутгийн багш нар билээ
Хөвсгөл аймгийн залуу багш нарын
анхдугаар зөвлөгөөнөөс сүлд дуугаа
болгон баталжээ.

2. 02
►ø äýý ¿íýíèéã õýëýõýä. Ñàÿõàí Çàñãèéí ãàçðààñ
8 õóâèéí õ¿¿òýé îðîí ñóóöíû çýýëèéí æóðàì
ãàð÷ áàíêóóäààð çýýë ºãºã人ä ýõýë÷èõñýí. Ãýòýë
ñóìàíäàà ãàçàð àâ÷ õóâèéí òîõèëîã ñóóöòàé
áîëîõ áîëîìæ íü çàëóó áàãø íàðò áàéõã¿é ë
áàéãàà. Èíãýæ õºäºº õîòîîð íü ÿëãàæ áîëîõã¿é.
Öààíà íü õ¿íèé ýðõ ãýæ íýã þì áàéíà. Çàëóó
õ¿ì¿¿ñèéã õààíà àæèëëàæ àìüäàð÷ áàéãààãààð
íü ÿëãàìã¿é ë áàéãàà þì äàà. Áè ÓÈÕ-ûí
èðýõ íàìðûí ÷óóëãàíààð Ñóìûí òºâ人 îðîí
ñóóö áàðüæ îðîõ õ¿ñýëòýé áàéãàà èðãýäýä îðîí
ñóóöíû 8 õóâèéí 20 æèëèéí õóãàöààòàé çýýëèéã
îëãóóëàõ òàëààð Åðºíõèé ñàéäàä õàíäàíà ãýæ
áîäîæ áàéãàà. Ýíý ìýò àñóóäëûã ýõëýýä øèéäüå.
Áàãøèéí ìýðãýæëèéí çýðýã îëãîõ, õàñàõ
æóðìûí òàëààð òà ÿìàð áîäîëòîé ÿâäàã âý.
Áàãøèéí ìýðãýøëèéí çýðýã îëãîõ, õàñàõ
æóðàìûã øèíý÷ëýõ àñóóäàë áàéíà. Óã æóðìûí
òàâä áàéíà óó äàà “Ìýðãýæëèéí çýðãèéí
õ¿÷èíòýé áàéõ õóãàöàà, ìýðãýæëèéí çýðãèéã
õàñàõ ãýñýí õýñãèéí 5.1. ä Áàãøèéí ìýðãýæëèéí
çýðýã íü ò¿¿íä ìýðãýæëèéí çýðýã îëãîñíîîñ
õîéø 5 æèëèéí õóãàöààíä õ¿÷èí òºãºëäºð
áàéíà” ãýñýí íýã çààëò áàéäàã. Òóõàéí áàãø
àéõàâòàð ¸ñ ç¿éí àëäàà ãàðãàäàãã¿é ë þì áîë 5
æèëèéí äîòîð óëàì äàäëàãàæèæ, óëàì òóðøëàãà
ñóóäàã, ìýðãýæèëäýý ãàðøäàã áàéòàë çýðýã íü
5 æèëäýý ë õ¿÷èíòýé áàéíà ãýæ ñîíèí çààëò
áàéãàà. Äàõèàä ë ýõíýýñýý çýðýã òîãòîîëãîõ
ãýýä áààõàí áè÷èã öààñ á¿ðä¿¿ëíý ãýäýã áàéæ
áîëîõã¿é ë äýý. “Òýðã¿¿ëýõ”áàãø”, “Ǻâëºõ
áàãø” ì‎‎‎ýðãýæëèéí çýðýã îëãîõûã õ¿ññýí áàãø
áàñ ë äàðààõ ìàòåðèàëûã íýìæ á¿ðä¿¿ëíý ãýýä
öààø íü çºí人 þì áèé. Õîòûí áàãø íàð ÿàì
òàìãàòàéãàà îéðõîí õººöºëäºæ áîëäãèéì áàéæ,
õºäººãèéí áàãø íàð àðâàí õî¸ð ñàëàà ýâðýý
áóãàíä áóëààëãàñàí òýìýý øèã õàðóóëäààä ñóóæ
áàéõ óó. Би ÓÈÕ-ûí НББСШУ-ны байнгын
хорооны хурал дээр Багшийн мэргэжлийн зэрэг
олгох хасах журмыг шинэчлэх цаг нь болсон
талаар Л.Гантөмөр сайдад асуудлыг тавьсан.
Миний хэлсэн саналыг хэрэгжүүлж эхэлсэн
байна лээ. Саяхан Боловсролын яамны сайт
дээр журмын шинэ төсөл боловсруулж тавьсан
байна. Ýíý ñîíèí äýýð ÷ õýâëýãäýõ áàéõ. Áè
ººðèéíõºº öàõèì ñàéò äýýð ÷ áàñ òàâü÷èõëàà.
Áàãø íàðûíõàà ñàíàëûã ýíý òºñºë äýýð íü àâíà
ãýæ áîäîæ áàéíà. Áàãøèéí ìýðãýæëèéí çýðýã
îëãîõ, õàñàõ æóðìûã øèíý÷ëýí õºäººãèéí
áàãø íàðûí íèéòëýã ýðõ àøãèéã õàìãààëæ,
5 æèë áîëîîä çýðýã íü õ¿÷èíã¿é áîëäîã áóñ
öýðãèéí öîë íýìýãäýæ ÿâäàã çàð÷ìààð óã æóðàìä
ººð÷ëºëò îðóóëàõààð ñóäàëãàà õèéæ áàéíà. Áàãø
íàð ìààíü èäýâõòýé îðîëöîîðîé ãýæ õýëýõèéã
õ¿ñ÷ áàéíà. Áàãø íàðûíõàà èð¿¿ëñýí ñàíàëûã íü
¿íäýñëýýä ýíý æóðàìä ººð÷ëºëò îðóóëàõàä áàãø
íàðûíõàà äóó õîîëîé áîëæ àæèëëàíà.
Òà öýöýðëýãèéí áàãø íàðûí àæëûã
õóâüäàà õýðõýí ä¿ãíýæ, ÿìàð îéëãîëòòîé
ÿâäàã âý. Áàñ ë õ¿íä àæèë õàðàãääàã.
Öýöýðëýãèéí áàãø ãýäýã ºã뺺í íàðíààñ
ýõëýí, ¿äøèéí á¿ðèéã õ¿ðòýë 2-5 íàñíû, 25-30
õ¿¿õýäòýé / ò¿¿íýýñ ÷ îëîí áàéõ/, ºäðèéí 10
öàãèéí òóðø ÿìàð ÷ çàâ ÷ºëººã¿é àæèëëàäàã
õ¿íäõýí àëáàòàé õ¿ì¿¿ñ áàéäàã ë äàà. Áàãø
íàðòàé óóëçàõàä õýëæ áàéíà ëýý òóñëàõ,
áàãø õî¸ð ìàðãààøèéíõàà õè÷ýýëèéí ¿éë
àæèëëàãààíä áýëòãýí ýðõëýã÷ýýð õÿíóóëæ
áàòëóóëíà, Õ¿¿õäèéíõýý äóíä çîõèîí ÿâóóëàõ
óðàëäààí òýìöýýíèé áýëòãýë õàíãàõ, óãààëãà
öýâýðëýãýý, öýöýðëýãèéí äîòîîä àæèë á¿ãäèéã
öàéíû öàãààðàà ë àìæóóëäàã ãýæ. Õ¿¿õäèéí
ýð¿¿ë ìýíä, îñîë àþóëã¿é áàéäëûã á¿òýí ºäðèéí
òóðø õàðèóöàí àæèëëàæ áàéãàà ó÷èð õ¿¿õäýýñýý
íýã ìèíóò ÷ õîëäîõ ýðõ áàéõã¿é. ªäðèéí òóðø
õ¿¿õýä õºãæ¿¿ëýõ, àñðàõ, õàìãààëàõ àæèëäàà
áîðèâ áîõèñõèéõ çàâã¿é àæèëëàäàã. ¯íýíèéã
õýëýõýä àð ãýð, àìüäðàëã¿é þì øèã àæèëëàäàã
õ¿ì¿¿ñ ø¿¿ äýý. ̺í öýöýðëýãèéí áàãøèä çàðèì
ýöýã ýõ÷¿¿äèéí ç¿ãýýñ õàíäëàãà èõ áóðóó áàéäàã
þì øèã õàðàãääàã. Äýýð íü öýöýðëýãò èõýâ÷ëýí
ýìýãòýé÷¿¿ä àæèëëàäàã, òýäíèé èõýíõ íü àð ãýð
àìüäðàëàà àâ÷ ÿâàõ õ¿íäõýí à÷ààã ¿¿ð÷ ÿâàà….
Àìüäðàëàà õîéø òàâèàä ýíý ë õàðèóöëàãàòàé
àæëûíõàà òºëºº öàã íàðã¿é àæèëëààä ÷ òýäýíä
èë¿¿ öàãèéí õºëñ ãýæ îëãîãääîãã¿é. Ýðõ ç¿éí
àêò íü áàòëàãäààã¿é. Èíãýæ àæèëëàæ áóé õ¿ì¿¿ñ
ìîíãîëä õýð îëîí áîë.Ìîíãîëûí èðýýä¿é áîëñîí
¿ð õ¿¿õäèéã çºâ õ¿í áîëãîæ òºëºâø¿¿ëýõ ¿íäýñ
ñóóðèéã òàâüæ ºãäºã õàðèóöëàãàòàé àæèë,
öýöýðëýãèéí áàãøèéí àæëûã ¿íýëýõ öàã áîëñîí
ãýæ áîääîã.
Òà áîë ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ñàëáàðò
îëîí æèë àæèëëàñàí õ¿í. Ãýòýë àñàð õóðäòàé
õºãæèæ áàéãàà ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí
äýâøëýýñ õºäººãèéí áàãø íàð õîöðîîä áàéãàà
ë äàà.
Áîäèò àìüäðàë äýýð õºäººãèéí áàãø
íàðò ìýäýýëëèéí õóðä àñàð äóòàãäàëòàé
áàéãàà. Ìèíèé õóâüä á¿õ ñóìûíõàà ñóðãóóëü,
öýöýðëýãèéã øèëýí êàáåëüä õîëáîõ,
øààðäëàãàòàé áîë öýöýðëýã, ñóðãóóëèéí ðàäèóñò
óòàñã¿é àãààðûí èíòåðíýò îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ
íü ìýäýýëýë àâàõ ñóóðü ¿íäýñ íü áîëíî ãýæ
¿çýæ áàéãàà. Èéì ó÷ðààñ “Öàõèì-Õºâñãºë”
õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí ë äýý.
Àéìãèéí Áîëîâñðîëûí á¿õ áàéãóóëëàãóóä ºíäºð
õóðäíû èíòåðíýò îð÷èíä õîëáîãäîæ ÷àäâàë
àéìãèéí òºâ, ñóì áàãèéí ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí
÷àíàð ñàéæðàíà. Öààíàäàæ ñóðãóóëü çàâñàðäñàí,
õ¿íä ºâ÷òºé, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé îëîí çóóí
õ¿¿õýä èíòåðíýò ñóðãàëòûã àâàõ áîëîìæ á¿ðäýõ
þì. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð ÷ ÿëãààã¿é “Öàõèì-
Õºâñãºë” õºòºëáºðò õàìðàãäàíà ãýæ õàðæ áàéíà.
Òà ÓÈÕ-ûí õàâðûí ÷óóëãàí äýýð ñóðãóóëü
öýöýðëýãèéí çóðàã òºñâèéí òàëààð Åðºíõèé
ñàéäàä àñóóëãà òàâüæ áàéñàí. Ýíý òàëààðàà
òîäðóóëàõã¿é þó.
Áè Áîëîâñðîëûí àñóóäëààð Åðºíõèé ñàéäàä
õýä õýäýí àñóóëãà òàâüñàí ë äàà. Æèë á¿ð
Óëñûí òºñ⺺ õýëýëöýõ ¿åýð øèíý ñóðãóóëü
öýöýðëýãèéí áàðèëãûí ñàíõ¿¿æèëò ãýýä ÿíç
ÿíçûí çóðàã òºñºâòºé, õàðèëöàí àäèëã¿é
õºðºí㺠îðóóëàëòûí æàãñààëò îðîîä èðäýã.
Çóðàã òºñºâòºé ãýýä ìºíãèéã äóðààðàà òàâèõàà
áîëèõ õýðýãòýé ãýæ. Ñóðãóóëü, öýöýðëýã á¿ð íýã
ñòàíäàðòûí áàðèëãàòàé áîë÷èõ þì áîë Óëñûí
òºñºâò õýìíýëò ãàðíà. Òýð õýìíýñýí ìºí㺺ðºº
áàãø íàðòàà êîìïüþòåð àâ÷ ºãüå. Ñóðãóóëü
öýöýðëýãèéí äýðãýä òóñëàõ àæ àõóéòàé áàéõ
íºõöëèéã íü õàíãàÿ ãýäýã ñàíàë õýëñýí þì.
Äàðàà íü ìàíàé áàãø íàð ñàéí ìýäýæ áàéãàà áàéõ
ñàíãèéí ñàéäûí 157 äóãààð òîãòîîëûã Åðºíõèé
ñàéäàä àñóóëãà òàâüæ, õººöºëäºæ áàéæ õ¿÷èíã¿é
áîëãóóëñàí. Äóó õºãæìèéí áàãø, äîòóóð áàéðûí
áàãø, òîãîî÷ ãýýä Óëñûí õýìæýýíä äºðâºí ìÿíãà
ãàðóé õ¿í àæëààñ õàëàãäàëã¿é ¿ëäñýí.
ªìíº íü Õºâñãºë àéìàã ÓÈÕ-ûí 4
ãèø¿¿íòýé áàéñàí. Îäîî õî¸ð ãèø¿¿íòýé.
À÷ààëàë ýðñ íýìýãäñýí ¿¿.
ªìíº íü ÓÈÕ-ä ñóóæ áàéãààã¿é áîëîõîîð
õî¸ð äºðâèéí ÿëãààã ñàéí ìýäýõã¿é ë áàéíà. Åð
íü áîë ìàø èõ à÷ààëàëòàé àæèëëàäàã. ªðãºäºë
õ¿ñýëò ìàø èõ èðæ áàéíà. ÓÈÕ-ààñ ãàðñàí
îëîí ÷ àæëûí õýñýãò îðæ àæèëëàæ áàéãàà. Íàä
äýýð èðäýã àëáàí áè÷ãèéí èõýíõ õóâèéã àéìàã,
ñóìäûí áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãààñ èðäýã ë äýý.
Øèíý, ñóðãóóëü, öýöýðëýã áàðèõ, èõ çàñâàðûí
õºðºí㺠òóñãóóëàõ, øèðýý ñàíäàë, êîìïüþòåð
òîíîã òºõººðºìæ ãýýä îëîí õ¿ñýëò èðíý áàñ
áîäëîãûí õýìæýýíä àâ÷ ¿çýõ àñóóäàë ÷ ãàðäàã.
Áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëüä îðñîí
ººð÷ëºëòèéã åðºíõèé äàëàéöààð íü Òà õýðõýí
õàðæ, ä¿ãíýæ áàéãàà âý?
Ìîíãîë Óëñûí èðýýä¿éã ºíººäðèéí
áîëîâñðîëòîé çàëóó÷óóä ë àâ÷ ÿâíà. Ìýäëýã,
áîëîâñðîëòîé çàëóó÷óóä Îþóòîëãîé,
Òàâàíòîëãîéãîîñ îðæ èðýõ õºðºí㺠ìºíãºíººñ
õàìààã¿é èë¿¿ ¿íý öýíýòýé. ßëàíãóÿà
áîëîâñðîëûí ñàëáàðò àæèëëàãñäûí íèéãìèéí
àñóóäëûã øèéäýõýä ýðãýëòèéí ÷àíàðòàé
ººð÷ëºëò¿¿ä ñ¿¿ëä áàòëàãäñàí áîëîâñðîëûí
òóõàé õóóëüä îðëîî. Áàãø ãýäýã ìýðãýæëèéã
ýçýìøñýíèéõ íü òºëºº, õ¿¿õýä øóóãèñàí èõ
ºð㺺íä õ¿÷èí ç¿òãýñíèéõ íü òºëºº òóõàéí
õ¿íä òºðººñ ºã÷ áóé óðàìøóóëàë ãýæ îéëãîæ
áîëíî. Åð íü áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí øèíý÷ëýë
íü ñàëáàðòàà øèíãýõã¿é áàéãààãèéí ó÷èð íü
áàãø íàðûíõàà íèéãìèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýæ
÷àäààã¿éòýé õîëáîîòîé. Õýðýâ íèéãìèéí àñóóäàë
íü áàòàëãààòàé áîëñîí öàãò áîëîâñðîëûí ñàëáàðò
àæèëëàõ õ¿ì¿¿ñèéí èòãýë ¿íýìøèë, àæëûí
õàðèóöëàãà íýìýãäýæ, ÷àíàðòàé áîëîâñðîëûí
¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ á¿òýýìæ äýýøèëíý ãýæ ¿çýæ
áàéíà.
Áàãø íàðûí íèéãìèéí àñóóäëààñ ãàäíà.
Ìýðãýæèë ìýäëýãýý äýýøë¿¿ëýõ, áàãø
ìýðãýæëèéã ñîíãîæ áóé çàëóó÷óóäàä äýìæëýã
õýðýãòýé áàéäàã ë äàà.
Òèéì ë äýý. Ýíý áîë õºäººãèéí áàãø
íàðûí õàìãèéí òóëãàìäñàí àñóóäàë áàéãàà
þì. Òàíû õýëñíýýð áàãøèéí ìýðãýæëèéã
ñîíãîñîí îþóòíóóäàä èõ ñàéõàí áîëîìæ
íýýãäñýí. 2012-2013 îíä ýëñýã÷äèéí åðåíõèé
øàëãàëòûí ¿ç¿¿ëýëòýýñ õàðàõàä Ìîíãîë Óëñûí
Áîëîâñðîëûí èõ ñóðãóóëèéí ýëñýã÷äèéí
59.5, Õîâä èõ ñóðãóóëèéí ýëñýã÷äèéí 88.5,
Äîðíîä äýýä ñóðãóóëèéí ýëñýã÷äèéí 96.8
õóâü íü 600-ãààñ äîîø îíîî àâñàí áàéãàà
þì. Ýíý íü òóí õàíãàëòã¿é ¿ç¿¿ëýëò. Áàãø
áîëîõ õ¿ñýë ñîíèðõîëòîé, áàãøëàõ àâüÿàñ
÷àäâàðòàé ýëñýã÷äèéã ñîíãîí øàëãàðóóëàõ
ìåõàíèçìã¿éãýýñ èéíõ¿¿ òààðóó ñóðëàãàòíóóä
áàãøèéí ìýðãýæëèéã ñîíãîõ áîëñîí òàëààð
ÿðèà õººðºº ãàðëàà ë äàà. Àíõààðàë õàíäóóëàõ
¸ñòîé ººð íýã àñóóäàë áîë ýëñýã÷äèéí õ¿éñèéí
õàðüöàà. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä øèíýýð áýëòãýãäñýí
áàãø íàðûí 6-24% íü ýðýãòýé áàéíà ãýñýí
ñóäàëãàà áèé. ¯¿íòýé óÿëäóóëààä áàãø áýëòãýäýã
èõ, äýýä ñóðãóóëèéí ýëñýëòèéí ÷àíàðò áîäëîãûí
çîõèöóóëàëò õèéõ øèéäâýðèéã 2013 îíû 5
äóãààð ñàðûí 18-íû ºäðèéí Çàñãèéí ãàçðûí

3. 03
õóðàëäààíààñ ãàðãàëàà. Òºãñººä åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýãò 5-ààñ äîîøã¿é
æèë òîãòâîð ñóóðüøèëòàé àæèëëàõ ¿íäñýí
íºõöºëòýéãýýð áàãø áýëòãýäýã òºðèéí ºì÷èéí
èõ äýýä ñóðãóóëüä ýëñýã÷èéã ýëñýëòèéí åðºíõèé
øàëãàëòàä 650-750 îíîî àâáàë ñóðãàëòûí
òºëáºðèéí 70%, ò¿¿íýýñ äýýø îíîî àâáàë 100%
÷ºëººëíº. ̺í ýëñýã÷äèéí 10-ààñ äîîøã¿é
õóâèéã ýðýãòýé áàéëãàõ ÷èãëýë áàðèìòàëàõààð
áîëñîí. ̺í îþóòíóóäûí áàãøëàõ äàäëàãûã
çºâõºí íèéñëýë áîëîí òóõàéí ñóðãóóëü áàéðëàõ
ãàçðóóäàä õèéõ íü à÷ààëàë íýìæ, ÷àíàðûã
áóóðóóëäàã. Òèéìýýñ áàãøëàõ äàäëàãûã õºäºº
îðîí íóòàãò õèéõ íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé ãýæ ¿çýí
äàäëàãàä õàìðàãäàõ îþóòàí, áàãøèéí òîìèëîëò,
óíààíû çàðäàë, óðàìøóóëëûã óëñûí òºñ⺺ñ
ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ øèéäâýð ãàðãàëàà. Ñóðãóóëèéí
íèéãìèéí àæèëòàíä ìýðãýæëèéí çýðãèéí
íýìýãäýë îëãîõ æóðàì áàòëàãäëàà Íèéãìèéí
àæèëòíû ìýðãýæèë, óð ÷àäâàðûí ºñºëòèéã
òîäîðõîéëæ,òýäíèéàæèë,¿éë÷èëãýýíèé÷àíàðûã
äýýøë¿¿ëýõýä ýíý æóðàì à÷ õîëáîãäîëòîé ãýæ
¿çýæ áàéíà. Ìàíàé óëñûí åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëèóäàä 2000-2001 îíû õè÷ýýëèéí æèëä
íèéãìèéí àæèëòàíòàé áîëñîí. Ýíý îíû áàéäëààð
óëñûí õýìæýýíä 775 ñóðãóóëüä 689 íèéãìèéí
àæèëòàí àæèëëàæ áàéãààãèéí 70 õóâü íü ýìýãòýé
áàéíà. Òýäíèé äóíäàæ öàëèí 600 îð÷èì ìÿíãàí
òºãðºã áºãººä ãàðò íîãäîõ öàëèí íü 480 îð÷èì
ìÿíãà áàéäàã. Ñóðãóóëèéí íèéãìèéí àæèëòàíä
ìýðãýæëèéí çýðãèéí 15-25 õóâèéí íýìýãäýë
öàëèí îëãîõ áºãººä èðýõ îíû íýãä¿ãýýð ñàðààñ
ýíýõ¿¿ æóðìûã ìºðäºæ ýõëýõ þì.
Òà íóòãèéíõàà áàãø, àæèë÷èäòàé õýð
õîëáîîòîé àæèëëàæ áàéíà.
Áàãø íàð ìààíü þó ãýõèéí áîëäîî. / èíýýâ/ Áè
õóâüäàà àëü áîëîõ äýìæèæ, õàìòàð÷ àæèëëàõûã
õè÷ýýäýã ýý. ªíãºðñºí õàâàð Õºâñãºë àéìãèéí
äîòóóð áàéðûí áàãø íàðòàéãàà õîòîä óóëçñàí.
Òîéðîãòîî àæèëëàõ ¿åäýý áîëîâñðîë, ýð¿¿ë
ìýíäèéí áàéãóóëëàãààð îðæ áàãø íàðòàéãàà
óóëçàõûã õè÷ýýäýã äýý. Ãîë íü áàãø íàðòàéãàà
õèéñýí óóëçàëò á¿ð ¿ð ä¿íòýé áàéõ ¸ñòîé.
Øèíýýð ñóðãóóëü, öýöýðëýã, ñïîðò çààë áàðèõ,
èõ çàñâàðûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã óëñûí òºñºâò
òóñãóóëàõ, ñóðãóóëü öýöýðëýãèéí ìàòåðèàëëàã
áààçûã áýõæ¿¿ëýõ, õ¿¿õä¿¿äèéí ñóðàõ îð÷íûã
ñàéæðóóëàõ ÷èãëýëýýð àæèëëàæ èðëýý. Èæ á¿ðýí
õºäºëìºðèéí êàáèíåò, ìýäýýëýë ç¿éí êàáèíåò,
èæ á¿ðýí ãàë òîãîîíû òîíîã òºõººðºìæ, õºãæèì
õýðýãñýë, øèðýý ñàíäàë ãýýä áîëæ ë ºãâºë
ñóðãóóëü öýöýðëýã¿¿äýý øààðäëàãàòàé ç¿éëýýð
íü õàíãàõûã õè÷ýýäýã. ̺í ãýð öýöýðëýã¿¿äèéã
çóíû öàãò áàãóóäààð àæèëëóóëáàë èõ ¿ð ä¿íòýé
ñàíàãääàã.ÑàÿõàíÐýí÷èíëõ¿ìáýñóìàíäî÷èõäîî
ãýð öýöýðëýã ºãñºí. Õàâàð äºðâºí ÿàìíû àæëûí
õýñýã Õºâñãºëä àæèëëàæ õºðºí㺠îðóóëàëòûã íü
èðãýäèéí ñàíàëûí äàãóó ýðýìáýëñýí. Ýíý äàãóó
ñóðãóóëü öýöýðëýãèéí õºðºí㺠îðóóëàëòûã
õººöºëäºíº 人.
Òàíû õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºñºí
òîìîîõîí õºòºëáºð¿¿ä á¿ãä ë áàãø, àæèë÷äûí
íèéãìèéí àñóóäàëòàé õîëáîîòîé þì àà äàà.
Òèéì ø¿¿. Ýíý íàìàð 9 ñàðä “Øèíý ìºðºí”
õºòºëáºðèéíõºº 1000 àéëûí îðîí ñóóöíû
øàâûã òàâèõààð òºëºâëºñºí. Ñàÿ çàñãèéí ãàçðààñ
8 õóâèéí õ¿¿òýé îðîí ñóóöíû çýýëèéí æóðìûã
ãàðãàëàà ø äýý. Õîòûíõîí ë áóæèãíààä áàéäàã.
Ãýòýë àéìãèéí òºâ äýýðýý òîõèëîã ñóóöàíä,
òýð 8 õóâèéí õ¿¿òýé 20 æèëèéí õóãàöààòàé
çýýëýíä íü õàìðàãäàõ ¸ñòîé ãýæ áè áîääîã. Åð íü
“Øèíý ̺ðºí” õºòºëáºðèéí ìààíü ãîë çîðèëãî
áîë àéìàãòàà òàâ òóõòàé ñàéõàí àìüäðàõ, òýð
õèðýýðýý ñàéí, ÷àäâàðëàã áàãø íàð ìààíü
òîãòâîð ñóóðøèëòàé àæèëëàíà. Çàëóó÷óóä
íóòàãòàà èðæ àæèëëàõ ñîíèðõîë íü íýìýãäýíý.
Îðîí ñóóöíû òºëºâëºëòèéã õèéõäýý èíòýðíåò
ñ¿ëæýýã íü äàâõàð øèéäýõýýð “Öàõèì-Õºâñãºë”
õºòºëáºðòºé ìààíü óÿëäàíà. Øèíý ìºðºí
õºòºëáºðèéí õî¸ð äàõü õýñýã íü õàëóóí õ¿éòýí
óñòàé òîõèëîã õóâèéí ñóóö ãýæ õàðæ áàéíà äàà.
“Îþóíëàã Õºâñãºë÷¿¿ä” õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ
ÓÈÕ-ûí öàëèíãààðàà æèë á¿ð àéìãèéíõàà 100
îþóòàíä ñóðãàëòûí òºëáºðèéí òýòãýëýã îëãîæ
áàéíà. Òîìîîõîí áàãóóäàà ¿¿ðýí õîëáîîíû
ñ¿ëæýýãýýð õàíãàëàà. Èðýõ æèë¿¿äýä õºäººãèéí
á¿õ áàãàà õîëáîîæóóëíà. Ýíý ìýò òîìîîõîí
õºòºëáºð¿¿äýý õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.
ßðèëöëàãûíõàà òºãñãºëä íèéò áàãø
íàðòàà õàíäàæ þó õýëýõ âý.
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íèé õóâüä áàãø íàðûíõàà äóó
õîîëîé áîëæ àæèëëàíà. Áàãø íàðò ýí ò¿ðã¿¿íä
ÿìàð áîäëîãî çîõèöóóëàëò õýðýãòýé áàéíà. Òýð
á¿ãäèéãýý çºâºë㺺íèéõºº ¿åýð ýðýìáëýýä àâàõ
õýðýãòýé. Þóí òºëºº öàã çàâ ãàðãàæ Ǻâëºãººí
ñóðãàëòóóä õèéæ áàéãàà áèëýý ãýäãýý èõ ñàéí
áîäîëöîîðîé. Ãàðàõ ¿ð ä¿í, à÷ õîëáîãäîë ºíäºð
áàéõ ¸ñòîé ë äîî. Áàãø àæèë÷äûí íèéòëýã ýðõ
àøèã ãýäýã þóíààñ ÷ ÷óõàë. Íèéòëýã ýðõ àøãàà
õàìãààëàõ, ñàéæðóóëàõ òàë äýýð ìèíèé ç¿ãýýñ
á¿õ áîëîëöîîãîî äàé÷ëàõ áîëíî îî. Áàãø
ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä òà áèä õàìòàð÷, áîäîë
ñàíàëàà õóâààëöàæ áàéæ ë õóóëü ýðõç¿éí îð÷íîî
óëàì ñàéæðóóëæ ÷àäíà. Õºâñãºë àéìãèéíõàà
íèéò áàãø, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷ òà á¿õýíäýý
àæëûí ºíäºð àìæèëòûã õ¿ñýí åðººå. Áàãøèéí
¿íýëýìæèéã ºíäºðò ºðãºõ ýñýõ íü òà áèäíýýñ
øàëòãààëíà ãýäãèéã õýëìýýð áàéíà.
ßðèëöñàí òàíä áàÿðëàëàà. ■
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí ñàíàà÷ëàí
õýðýãæ¿¿ëæ áóé Öàõèì-Õºâñãºë õºòºëáºðèéí
õ¿ðýýíä àéìãèéíõàà á¿õ ñóìûí ñóðãóóëü,
öýöýðëýãèéã øèëýí êàáåëüä õîëáîõ íºõöºëèéã
á¿ðä¿¿ëýýä áàéíà. պ人ãèéí ñóðãóóëèóäûã
öàõèìæóóëàõ, õºäºëìºðèéí êàáèíåòààð èæ
á¿ðýíõàíãàõíüáàãøõ¿¿õä¿¿äèéã÷àäâàðæóóëæ,
ñóðãóóëü òºãñººä ìýðãýæëèéí àíõàí øàòíû
ìýäýãäýõ¿¿íòýé áîëîõîä èõýýõýí íºëººëíº ãýæ
¿çæýý. Õ¿¿õä¿¿ä òºãñººä õ¿íèé ãàð õàðàëã¿é
òºðºë á¿ðèéí õîîë õèéõ, ¿íäýñíèé áîëîí øèíý
çàãâàðûí õóâöàñ î¸õ, òàâèëãà, àõóéí õýðýãñëýëýý
ººðºº õèéõ ÷àäâàðûã ýçýìøèæ ÷àäæýý. Ýöýã
ýõ÷¿¿ä ÷ ¿¿íä òàëàðõàëòàé áàéíà. Ýíý ìýò÷èëýí
òºðººñäýìæèæìàòåðèàëëàãîð÷íûãíüá¿ðä¿¿ëæ
ºãâºë ñóðàëöàõ èäýâõ ñàéæèð÷, õ¿¿õä¿¿äýä óðàì
áîëæ áàéãààã Òºìºðáóëàã, Øèíý-Èäýð ñóìäûí
çàõèðàë, õºäºëìºðèéí áàãø íàðààñ ÓÈÕ-ûí
ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàíä óëàìæèëæ, íèéò ýöýã
ýõ÷¿¿äèéíõýý ºìíººñ òàëàðõàë èëýðõèéëëýý.
Ìîíãîëûí áàÿëàã áîë äàí ãàíö óóë óóðõàéí ýðäýñ
áàÿëàã áèø .Óð ÷àäâàðòàé ìýðãýæèëòýí áýëòãýæ,
Ìîíãîë õ¿í ººðèéíõºº ýçýìøñýí ìýäëýãýýð,
ñóðñàí ìýðãýæëýýðýý áàÿëàã á¿òýýõ öàã íü èðñýí
ãýæ õýëäýã. Èðãýíýý áàÿëàã á¿òýýã÷ áîëãîõ íü
áîëîâñðîëûí íýã ãîë ¿¿ðýã þì. Õ¿¿õä¿¿äýä ÿìàð
óð ÷àäâàð îëãîõîîñ õóâèéí õýâøëèéí èðýýä¿é
òîäîðíî. Ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ
àñóóäàëä õóâèéí õýâøèë ò¿ëõ¿¿ îðîëöîæ,
öààøäàà ñóðãàëò, ¿éëäâýðëýëèéí òºâ¿¿äèéã
ժ䪪ãèéí ñóðàã×èä
Õªäªëìªðèéí àíõàí
øàòíû ×àäâàðòàé
áîëíî
Ðýí×èíëõ¯ìáèéí ñóðãóóëü
Øàòñàí Äîòóóð áàéðàà
øèíýýð ñîëèíî.
÷àíàðò ñóóðèëàí õºãæ¿¿ëýõ íü óëñ îðíû
õºãæèëä ãîë ò¿ëõýö áîëíî. Òóõàéí ñóðãóóëü
òºãñºã÷äèéí õýäýí õóâü íü àæèë ýðõýëæ áàéíà
âý? ãýäýã íü ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõ ¿ç¿¿ëýëò
áèø. ªíººäºð Èíæåíåð, òåõíèêèéí ìýðãýæëèéí
áîëîâñðîëòîé 17,500 àæèëòàí, áàéíãûí áóñ
ò¿ð 13,000 ìýðãýæèëòýé àæèë÷èä Ìîíãîëä
õýðýãòýé áàéãààã ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-
Àìãàëàí õýëëýý. Áàãøàà ÷ õºãæ¿¿ëæ, ñóðãàëòûí
îð÷èí, ñóðãàëòûí õºòºëáºðºº ÷ ñàéæðóóëàõ
øààðäëàãàòàéã õºäººãèéí ñóðãóóëèéí æèøýý
õàðóóëæ áàéíà. ■
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí
Ðýí÷èíëõ¿ìáý ñóìûí øàòñàí äîòóóð áàéðûã
øèíýýð áàðèõ àñóóäëûã Ìîíãîë Óëñûí çàñãèéí
ãàçðûí õóðàëäààíä îðóóëæ Çàñãèéí ãàçðûí íººö
õºðºí㺺ñ 700.0 ñàÿ òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã
øèéäâýðë¿¿ëëýý. Ýíýõ¿¿ äîòóóð áàéðûí
áàðèëãûí àæèë 2013 îíû õè÷ýýëèéí øèíý æèëä
àøèãëàëòàä îðíî. ■

4. 04
ÓÈÕ-ûí ãèø¯¯í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí Øèíýýð Îþóòàí áîëæ áóé 䯯
íàðòàà “Ìýðãýæëýý õýðõýí ñîíãîõ âý” ñýäâýýð ëåêö óíøèæ,
çªâªë㪪 ªã몪
Õªâñãªë àéìãèéí çàðèì ñóðãóóëü,
öýöýðëý㯯äýä øààðäëàãàòàé
òîíîã òªõªªðªìæ, øèðýý
ñàíäëààð õàíãàõ àñóóäëûã
õîëáîãäîõ ßÿàìàíä óëàìæëàí
øèéäâýð믯ëýâ
Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í
Ë.Ýíõ-Àìãàëàí ̺ðºí ñóìûí 2-ð
àðâàí õî¸ð æèëèéí ñóðãóóëèéí øèíýýð
áàðèãäàõ ñïîðò çààëûí øàâ òàâèõ
¸ñëîëä îðîëöîâ
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí ÓÈÕ-ûí
òîãòîîëûí òºñëèéã áîëîâñðóóëàõ àæëûí
õýñýãò àæèëëàâ
òîäîðõîéëîõ ýãçýãòýé ìº÷ òóëæ èðñýíòýé
õîëáîãäóóëæ Ìýðãýæëýý õýðõýí çºâ ñîíãîõ
òàëààð ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîæ áàéíà õýìýýí
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí ëåêöèéíõýý
ºìíº õýëëýý. ªºðèéíõºº îþóòíû àìüäðàë
õèéãýýä, ãàäààäàä ñóðàëöàõ ÷àäâàð, õýëíèé
áýëòãýë, ººðèé㺺 äàé÷ëàõ ÷àäâàð, òóõàéí
õ¿íèé ìýðèéëò õ¿÷èí ÷àðìàéëòààñ èðýýä¿éí
àìüäðàë øàëòãààëäàã, çààâàë óíøèõ íîìûí
æàãñààëò, ìèíèé øèðýýíèé íîì ãýñýí îëîí
ñýäâèéã õºíäºæ ÿðüëàà. Ìýäýýæ õýðýã ººðèéí
õ¿ñýë ñîíèðõîë, àëü õè÷ýýëä ò¿ëõ¿¿ ñóóðèëæ
ýëñýëòèéí øàëãàëòàä áýëòãýñýí çýðýã õ¿÷èí ç¿éë
áèé áîëîâ÷ èðýýä¿éä ÿìàð ìýðãýæèë èë¿¿ ýðýëò
õýðýãöýýòýé áàéõ âý, òºãñººä àæëûí áàéðòàé
áîëæ ÷àäàõ óó, ýöýã ýõèéíõýý õºäºëìºðëºæ
îëñîí ìºí㺺ð õèéñýí ñóðãàëòûí òºëáºðèéí
¿ð øèìèéã ãàðãàæ ÷àäàõ óó çýðýã îëîí àñóóäàë
áàéãààã ñàéòàð òóíãààæ, çºâ øèéäâýð ãàðãààðàé
õýìýýí õýëýõèéã õ¿ñ÷ áàéíà ãýëýý. ̺í ÓÈÕ-
ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí “Îþóòàí ä¿¿ íàðòàà
õ¿ðãýõ çºâºë㺺” íýðòýé ýëñýëòèéí åðºíõèé
øàëãàëòûí æóðìààñ àâàõóóëààä, òºðèéí
ñàíãèéí òýòãýëýãò õýðõýí õàìðàãäàõ âý, èõ äýýä
ñóðãóóëèóäûí òàíèëöóóëãà, õîëáîî áàðèõ óòàñ,
öàõèì åðòºíöèéí àíõíû øàòíû ìýäýýëë¿¿ä
çýðýã øèíý îþóòíóóäàä õýðýãöýýòýé á¿õ
ìýäýýëëèéã áàãòààñàí ñýòã¿¿ëèéã àéìãèéíõàà
11-ð àíãè òºãññºí á¿õ ñóðàã÷äàä õ¿ðã¿¿ëñýí þì.
Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Энх-Амгалан
Мөрөн сумын 2-р арван хоёр жилийн сургуулийн
шинээр баригдах спорт заалын шав тавих ёслолд
оролцов. Энэхүү спорт заалын барилгыг 2013
онд багтаан ашиглалтад оруулахаар төлөвлөжээ.
Барилгыг шинээр барихад шаардагдах 850 сая
төгрөгийг 2013 оны Улсын төсөвт тусгасан
байна. ■
УИХ-ын гишүүн
Л.Энх-Амгалан Цэцэрлэг,
ерөнхий боловсролын
сургуулийн хичээлийн
болон дотуур байр, биеийн
тамирын заалны барилга
хангамжийн талаар авах
арга хэмжээний тухай
УИХ-ын тогтоолын
төслийг боловсруулах ажлын хэсэгт ажиллав.
Уг ажлын хэсэгт ажиллах үеэр Хөвсгөл аймгийн
хэмжээнд 29 сургууль, 34 цэцэрлэг, 13 дотуур
байр, 4 спорт заалын саналыг авч ажлын хэсгийн
төсөлд тусгажээ. ■
Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-
Àìãàëàíãèéí ñàíàà÷ëàãà äýìæëýãýýð ̺ðºí
ñóìûí Ãóðâàí-Ýðäýíý àðâàí õî¸ð æèëèéí
ñóðãóóëèéí ìýäýýëýë ç¿éí êàáèíåòèéã èæ á¿ðýí
êîìïüþòåðýýð õàíãàâ. ̺í òóñ ñóìûí “Èðýýä¿é”
öîãöîëáîð ñóðãóóëü, Öàãààí-¯¿ð, Èõ-Óóë, Ò¿íýë
ñóìûí ñóðãóóëüä èæ á¿ðýí òåõíîëîãèéí êàáèíåò,
Àëàã-Ýðäýíý ñóìûí ñóðãóóëüä èæ á¿ðýí ãàë
òîãîîíû õýðýãñýë, Àðáóëàã ñóìûí öýöýðëýã,
Òîñîíöýíãýë ñóìûí ñóðãóóëüä èæ á¿ðýí
öàõèëãààí õºãæèì, Ðàøààíò ñóìûí ñóðãóóëüä 4
àíãèéí øèðýý ñàíäàë çýðãèéã ÁØÓ-íû ñàéäàä
õ¿ñýëò òàâüæ øèéäâýðë¿¿ëýâ. ■
Улсын Их Хурлын гишүүн, Хөвсгөл аймгийн
нутгийн зөвлөлийн дарга, тус сургуулийн 2-р
арван жилийн төгсөгч ЛУВСАНЦЭРЭНГИЙН
ЭНХ-АМГАЛАН-ийн санаачлан, ивээн
тэтгэн явуулдаг “МЭДЭЭЛЭЛ ХАРИЛЦАА
ТЕХНОЛОГИ” олимпиадыг 2013 оны 3-р
сарын 1-3–ны хооронд Монгол Улсын Гавъяат
багш Д.Батсуурийн нэрэмжит Мөрөн ахлах
II бүрэн дунд сургууль дээр 3 дахь жилдээ
амжилттай зохион явууллаа. Тус олимпиадыг
сурагчдын мэдээлэл технологийн онолын
мэдлэгийг гүнзгийрүүлэх, техник технологийн
бүтээлч сэтгэлгээг хөгжүүлэх, багш нарын
хөгжлийг дэмжих улсын болон аймгийн
олимпиадын өмнөх бэлтгэл болгох зорилгоор
зохион явуулдаг. Олимпиадад аймгийн төвийн
6 сургууль, хөдөөгийн 14 сургууль нийт 20
сургуулийн 27 багш, 250 суралцагч оролцож,
оролцогчдын тоо жилээс жилд өргөжин тэлж
байгаа нь дэлхийн хөгжлийг тодорхойлох
мэдээлэл технологийн шинжлэх ухааныг
шимтэн суралцагчдын тоо өсөн нэмэгдэж
байгаагийн илрэл, энэ олимпиадын ач холбогдол
юм. Олимпиадын нээлтэд УИХ-ын гишүүн
Л.Энх-Амгалан, сургуулиудын захирлууд,
Юнителгруппын захирал Одхүү “МЭДЭЭЛЭЛ
ХАРИЛЦАА ТЕХНОЛОГИ-2011” олимпиадын
аварга Ирээдүй 21-р зуун ахлах сургуулийн
багш Д.Батмөнх нар урилгаар ирж оролцлоо.
Á¿ðýí äóíä áîëîâñðîë ýçýìøèæ, ººðèéí
õ¿ñýë ñîíèðõîëîîð àìüäðàëûíõàà àíõíû
àëõàìûã õèéõ ãýæ áóé íóòãèéí ä¿¿ íàðûíõàà
ìýðãýæëýý ñîíãîõ, öààøäûí èðýýä¿éãýý
ÓÈÕ-ûí ãèø¯¯í Ë.ÝÍÕ-ÀÌÃÀËÀÍÃÈÉÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ
“ÌÝÄÝÝËÝË ÕÀÐÈËÖÀÀ ÒÅÕÍÎËÎÃÈ- 2013” ÎËÈÌÏÈÀÄ ÁÎËÆ
Ä.Áàòìªíõ áàãøèéí àæëûí òóðøëàãûã ñóðòàë×èëëàà
Нээлтийн үеэр өмнөх жилийн олимпиадуудын
үйл ажиллагааг түүхчлэн гаргаж сурталчилсан.
Олимпиадыг багш, сурагч гэсэн хоёр ангиллаар,
сурагчдын олимпиадыг онол, програмчлалын
бодлого гэсэн 2 даваатай, багш нарын дунд
програмчлалын бодлогын олимпиад явуулж
дүгнэлээ. Олимпиадын шалгалтын материалыг
КТМС-ийн багш Л.Анхбаяр багш боловсруулж
өгсөн бөгөөд олимпиадын комиссоор сургалтын
менежер Х.Цэвэлмаа, багш Ж.Лхагâадорж,
Ирээдүй сургуулийн багш Д.Батмөнх, Эрдмийн
Далай Цогцолбор сургуулийн багш О.Жавхлан,
Дэлгэр Мөрөн Цогцолбор сургуулийн багш
Б.Баттулга, МГЭАС-ийн багш П. Баатар нар
ажиллаа. Багш нарын олимпиадад Ирээдүй 21-р
зуун цогцолбор сургуулийн багш Д.Батмөнх
2 дахь удаагаа тэргүүлж МОГУЛ брендийн
иж бүрэн компьютерийн эзэн, Эрдмийн далай
цогцолбор сургуулийн багш О.Жавхлан 2-р
байр эзэлж Принтер, Дэлгэр Мөрөн Цогцолбор
сургуулийн багш Б.Ганболд, Ш.Пүрэвбадам
нар 3-р байр эзэлж зөөврийн Hard диск, Дэлгэр
Мөрөн Цогцолбор Сургуулийн багш Ц.Баттулга,
2-р сургуулийн багш Т.Сарантуяа, МГЭАС-
ийн багш П.Баатар нар тусгай байр эзэлж 8
GB-ийн flash -аар шагнагдлаа. “МЭДЭЭЛЭЛ
ХАРИЛЦАА ТЕХНОЛОГИ - 2013“ олимпиадын
хаалтын ажиллагаа, шагнал гардуулах ёслолыг
сургуулийн захиргаа тус сургуулийн Математик
мэдээлэл зүйн заах аргын нэгдэлтэй хамтран
зохион байгууллаа. Шагнал гардуулах ёслолын
үеэр тус олимпиадын хошой аварга, улсын
олимпиадын хошой мөнгө, 3 удаагийн хүрэл
медальт, аймгийн олимпиадын 4 удаагийн
аварга Ирээдүй 21-р зуун цогцолбор сургуулийн
мэдээлэл зүйн багш Д.Батмөнх багшийн ажлын
туршлагыг сурталчиллаа. ■

5. 05
Зорилго нь: Хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх сургалтын арга зүйг түгээн дэлгэрүүлжхэрэгжүүлнэ
№ Зорилтууд Хэрэгжүүлэх арга хэмжээ
1
Хүүхэд бүрийн хөгжлийг дэмжиж ерөнхий
боловсролын хамран сургалтыг 0.5 хувиар,
СӨБ-ын хамран сургалтыг 0.8 хувиар
нэмэгдүүлнэ.
• Гэр сургуулийг 19 сумд шинээр байгуулж, ажиллах журмыг гаргаж хэрэгжүүлнэ
• Зуны гэр цэцэрлэгийг 14-өөр нэмэгдүүлнэ
• Сум бүр сургууль завсардсан хүүхдийн 50-иас доошгүй хувийг ЕБС-д үргэлжлүүлэн
суралцуулна.
2
Шинэчилсэн сургалтын хөтөлбөрийг
хэрэгжүүлж эхэлнэ
• Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх сургалтад холбогдох мэргэжилтэн, сургалтын менежер, багш нарыг
хамруулна
• Заагдсан ангиудад хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, үр дүнг тооцно
• Хөтөлбөр хэрэгжүүлж буй шилдэг багш нарын багийг сургуулиудад захиалгаар ажиллуулна
3
Сургуулийн болон багшийн ажлыг үнэлэх
үнэлгээг шинэчилнэ.
• Сургууль бүхэн өөрийн үнэлгээнд үндэслэн сургууль хөгжүүлэх төлөвлөгөөг шинэчлэн
боловсруулж хэрэгжүүлнэ
• Сургуулийн болон багшийн ажлыг үнэлэх үнэлгээ, шалгуурыг боловсруулж багш нараар
хэлэлцүүлэн хичээлийн жилийн 2 дугаар улирлаас хэрэгжүүлнэ
4
Багш ажлын байран дээрээ мэргэжлээ
дээшлүүлэх нөхцөлийг сайжруулна
• Бүх сургуульд “Багшийн хөгжлийн төв” байгуулж, тоног төхөөрөмжөөр хангана.
• Багшийн мэргэжлээ дээшлүүлэх хэрэгцээний судалгааг авч захиалгат сургалтуудыг зохион
байгуулна
• Хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх сургалтын арга технологиор бүтээгдсэн хичээлийн шилдэг
хөтөлбөрүүдийг үнэлгээжүүлэн авч, арга зүйн сан бүрдүүлнэ
5
Хүүхдийн тэгш байдал, оролцоог дэмжих
ажлыг чанаржуулна
• Бүх сургуульд “Хүүхдийн хөгжлийн төв” байгуулж, тоног төхөөрөмжөөр хангана
• Сургууль бүр хүүхдийг хөгжүүлэх, оролцоог хангах чиглэлээр багш, эцэг, эх, олон нийттэй
улирал бүр тодорхой асуудлаар хамтран ажиллана.
• “Эко клуб”-ийн ажлыг тогтмолжуулж, аймгийн цугларалтыг зохион байгуулан “Ногоон дэлхий-
бидний гэр”гар зураг, илтгэлийн уралдаан зохион байгуулна.
• Хүүхдийн шилжилт хөдөлгөөнд онцгой хяналт тавьж, сургууль завсардах байдлыг зогсооно
6
Монгол хэл,бичгийн сургалтын чагнарыг
дээшлүүлж, багш нарыг чадваржуулна
• Монгол хэл, бичгийн хөтөлбөрт сургалтыг зохион байгуулна
• Сургууль бүр багш нарын дунд монгол хэл, бичгийн сургалт явуулж, зөв бичих дүрмийг
судлуулна.
• Монгол хэл, бичгийн аймаг, бүсийн олимпиадыг зохион байгуулна
• Боловсролын байгууллагуудын хаягийг Засгийн газрын тогтоолын дагуу кирилл, монгол
бичгээр хослон бичүүлж шинэчилнэ.
7
Сургуулийн нийгмийн ажлын нэр хүнд
чанар, үр нөлөөг дээшлүүлнэ
• Сургуулийн нийгмийн ажилтнуудад шинэ журмын дагуу мэргэжлийн зэрэг олгоно
• Сургуулийн сурагчдын 60-аас доошгүй хувьд хөгжил, төлөвшлийн судалгаа хийж түүнд
суурилсан хөтөлбөр боловсруулж ажиллана.
• Нийгмийн ажлын шилдэг туршлага, арга зүйг нийт сургуулийн 40-өөс доошгүй хувьд түгээн
дэлгэрүүлнэ
8
Иргэдийн насан туршийн боловсролын
хүрээнд судлах хөтөлбөрийг гаргаж
хэрэгжүүлнэ
• Гэр сургуулиар дамжуулан зохиогдох сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулж багийн иргэдийн
40-өөс доошгүй хувийг хамруулна
• Монгол хэл, бичиг, сурган хүмүүжүүлэх ухаан, ёс заншил, байгаль дэлхийгээ хайрлах болон
эрүүл ахуйн сургалтуудыг эцэг эх, олон нийтэд зохион байгуулна.
• Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтын явцад хяналт тавьж зардлыг гүйцэтгэлээр олгоно
9
Сургуульд суурилсан хичээлийн судалгааг
зохион байгуулах менежментийг
сайжруулна
• Сургуульд суурилсан хичээлийн судалгааг хийх зөвлөмж, чиглэлийг 9 дүгээр сард гаргаж
сургуулиудад хүргүүлнэ
• Сургууль бүр тодорхой сэдвүүдийг сонгон хичээлийн судалгааг хийж аймагт зохиогдох бага
хуралд оролцож, туршлага солилцоно.
• Судлагдахуун тус бүрээр хийгдсэн хичээлийн судалгаа бүхий арга зүйн эмхэтгэл гаргана
10
Хүүхдийн авьяасыг нээх, хөгжүүлэх ажлыг
үргэлжлүүлэн зохион байгуулна.
• Морин хуурын сургалтыг багш, сурагчдын дунд зохион байгуулж 600 морин хуурчийн тоглолт
хийнэ.
• Аймагт “Морин хуурын төв”-байгуулах ажлын эхлэлийг тавина.
• Цэнгээнт бүжгийн сургалтыг зохион байгуулж тайланчлал хийнэ.
• Авьяаслаг сурагчдын бүтээлээр “Оюунлаг Хөвсгөлийн хүүхдүүд” ном бүтээнэ.
ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÃÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÃÀÇÐÀÀÑ 2013-2014 ÎÍÛ
ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÆÈËÄ ÄÝÂد¯ËÑÝÍ ÇÎÐÈËÃÎ, ÇÎÐÈËÒÓÓÄ

6. 06
ÓËÑÛÍ ÒªÐªËÆÑªÍ ÕÈ×ÝÝ˯¯ÄÈÉÍ ÎËÈÌÏÈÀÄÀÄ ÀÌÆÈËÒ
ÃÀÐÃÀÑÀÍ ÁÀÃØ ÑÓÐÀÃ×ÈÄ
1. Хичээлийн судалгааны сургуулийн багийн
гишүүдийг чадваржуулах сургалтыг бүсийн
хэжээнд 690 багш удирдах ажилтанд хийж
42 хөтөлбөр боловсруулж 42 цагийн
судалгаат хичээл заан хэлэлцүүлгээр
сайжруулжээ.
2. Кембрижийн стандартад баримжаалсан
бага дунд боловсролын хөтөлбөрийн
шинэчлэлийн хүрээнд лаборатор ЭДЦС-
ийн багш нартай хамтран “Идэвхтэй
сургалтын стратеги”- сэдвээр 1000 гаруй
багш нарт сургалт зохион байгуулсан
нь өөрчлөлтийг хүлээн авах сэтгэл зүйн
орчинд дэмжлэг үзүүлжээ.
3. Экологи-21 онол практик эрдэм
шинжилгээний бага хурлыг 2 үе шаттай
явуулсан нь сурагчдад судалгааны арга,
шийдвэр гаргах чадвар эзэмшүүлэх ач
холбогдолтой боллоо.
4. “Эрүүл хоол-Идэвхтэй хөдөлгөөн” аянд ЕБ-
ын 21 сургуулийн 16000 гаруй суралцагч,
400 орчим багш, 25 цэцэрлэг хамрагдаж
эрүүл зан үйлээ бүтээх, судалгаа хийж
асуудал шийдэх, эрүүл мэндтэй холбоотой
асуудлаар бусдадаа дэмжлэг үзүүлэх,
хамтран ажиллах зэрэг дээд түвшний
чадвар эзэмших боломж бүрдүүлжээ.
5. Хөвсгөл аймгийн соёлын өвийн бүртгэл
мэдээллийн санг бүртгэн баримтжууллаа.
6. Биет бус өв тээгчдээрээ улсад тэргүүллээ.
7. Боловсролын үйлчилгээний санал авах
нээлттэй утас /50383848/ ажиллуулж,
иргэдийн санал гомдлыг хүлээн авч, зохих
шатны байгууллагад уламжлан асуудлыг
Сургуулиар
Сургууль Нийт алт мөнгө хүрэл
ЭДЦС 7 0 3 4
ДМЦС 1 1
МӨРӨН 2
ИРЭЭДҮЙ 1 1
АВЬЯАС
9 0 3 6
2013
алт
мөнгө 3
хүрэл 6
Нийт 9
№ СУРАГЧДЫН ОВОГ НЭР СУРГУУЛЬ ХИЧЭЭЛ АНГИ Амжилт
1 М.Лхагва-Очир Ирээдүй Мэдээлэл зүй 11г Хүрэл
2 З.Баасандорж ЭДЦС англи хэл 10а хүрэл
3 Р.Наранхүү ЭДЦС Биологи 11г мөнгө
4 М.Батцэцэг ЭДЦС Монгол бичиг 11б мөнгө
5 А.Энх-Амгалан ЭДЦС Технологи 11в мөнгө
6 Ө.Гончигжав ЭДЦС Сэтгэх чадвар 11б хүрэл
7 А.Ууганчимэг ЭДЦС Технологи 11б хүрэл
8 Л. Эрдэнэцэцэг ДМЦС Биологи 9а хүрэл
9 Ц.Оролмаа /áàãø/ ЭДЦС сэтгэх чадвар хүрэл
ÀÉÌÃÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÑÀËÁÀÐÒ 2012-2013 ÎÍÛ ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ
ÆÈËÄ ÕÈÉÑÝÍ Á¯ÒÝÝË× ÀÆËÓÓÄ
цаг алдалгүй шийдвэрлэж ирлээ
8. Боловсролын салбарт тулгамдаж буй
асуудлаар нээлттэй хэлэлцүүлгийг 2 удаа
зохион байгуулж, багш ажиллагсдаас санал
авч, үйл ажиллагаандаа тусган хэрэгжүүлэх
чиглэлээр сургууль, цэцэрлэгийн
удирдлагуудад үүрэг чиглэл өгөн ажиллав.
9. Жил бүрийн багш нарын өдрийг угтсан
бүтээлч ажлыг СӨБ-ын түвшинд зохион
байгуулж хэвшлээ.
10. Аймгийн залуу багш нарын анхдугаар
зөвлөгөөнийг зохион байгуулж, үзүүлэх
судалгаат хичээлийг 350 гаруй багшийг
хамруулан зохион байгуулж, хэлэлцүүлэг
хийлээ
11. Хамран сургалт өмнөх оноос бага
боловсролын түвшинд 2.0 хувиар, суурь
боловсролын түвшинд 6.9 хувиар, СӨБ-ын
түвшинд 1.1 хувиар, цэцэрлэгийн түвшинд
2.9 хувиар тус тус ахисан байна
12. Сургууль завсардалт өмнөх оноос 54-өөр
буюу 0.2 хувиар буурлаа
13. НҮБ-ын Хүүхдийн сантай хамтран
“Хүүхдэд ээлтэй орон нутаг”, “Хүүхдэд
ээлтэй сургууль”-хөтөлбөрийг амжилттай
хэрэгжүүлж, “Сургууль, цэцэрлэгийн усан
хангамж, ариун цэврийн байгууламж”,
“Боловсролын менежмент төлөвлөлтийг
дэмжих”, “Хүүхэд хамгаалал ба сургуулийн
орчинд мөрдөх бодлого журам”,
“Боловсролын байгууллагуудын гамшгийн
бэлэн байдлын болон хариу арга хэмжээ
авах төлөвлөгөө”, “Сургуулийн өөрийн
үнэлгээ хийх арга зүй” зэрэг сургалт, арга
хэмжээг зохион байгуулсан нь боловсролын
менежмент, сургалтын орчныг сайжруулах,
багш, удирдах ажилтныг чадваржуулах,
сургууль, багш, эцэг, эхийн хамтын
ажиллагаа түншлэлийг өргөжүүлэх өргөн
боломжийг нээж өглөө
14. Манай аймгийн багш, сурагчид тив,
дэлхийн аварга шалгаруулах болон улс,
бүсийн олимпиадад амжилттай оролцсон
нь багш нарын мэдлэг, ур чадварын хөгжил,
төр, олон нийтийн дэмжлэг нэмэгдсэний үр
дүн гэж үзэж байна
15. “Авьяас”, “Ном” хөтөлбөрийг үр дүнтэй
хэрэгжүүлж “Хоймор нутгийн эгшиглэн-3”,
хүүхдийн урлагийн наадмыг 3 үе шаттай,
“Хүүхдийн номын анхдугаар чуулган”-ыг
зохион байгуулан улс, аймгийн хүүхдийн
номыг бүтээлээ.
16. Төгсөх ангийн сурагчдын дунд “Мэргэжлээ
хэрхэн зөв сонгох вэ” сэдвээр уулзалт
ярилцлагуудыг зохион байгуулж,
УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалангийн
дэмжлэгтэйгээр “Оюутан дүү нартаа
хүргэх зөвлөгөө” гарын авлага, зөвлөмжийг
гаргасан нь сурагчдын мэргэжил сонголтод
сайн үр нөлөөг үзүүллээ
Дээрх ажлуудыг зохион байгуулж үр дүнд
хүргэхэд дэмжлэг үзүүлж хамтран ажилласан
Аймаг, сумын төр, захиргааны байгууллага,
УИХ-ын гишүүд, НҮБ-ын Хүүхдийн сан,
Дэлхийн зөн ОУБ-ын орон нутгийн хөгжлийн
хөтөлбөр, эрүүл мэнд, боловсрол, соёлын
байгууллагууд, багш нар, хүүхдүүд, эцэг,
эхчүүддээ гүн талархал илэрхийлье!
АЙМГИЙН
БОЛОВСРОЛЫН ГАЗАР
Хөвсгөл аймгийн
БОЛОВСРОЛЫН ГАЗАР-ын
бэлгэдэл
Үндсэн хэсэг нь:
Ном, ногоон навч,
монголоор боловсрол
гэж тэнгэрийн цэнхэр
өнгөн дээр, сүүн
цагаан өнгөөр урсган
бичсэн татлага,
том жижиг дөрвөн
улаан шигтгээ бүхий
шинжлэх ухааны тэмдэг юм.
Ном нь эрдэм мэдлэг, ур чадварыг, ногоон навч
нь эрхэм сайхан зан чанар, экологийн боловсрол,
тогтвортой хөгжлийг бэлгэдсэн. Ногоон навчнаас
доош Монгол бичгээр боловсрол гэж таталж
бичсэн нь монголын түүх, соёл, уламжлал, ёс
заншлын нандин өв сан дээр тулгуурлан хүнийг
бүх талаар дэмжин хөгжүүлэх санааг агуулна.
Номон дээрх тэмдэг болон жижиг гурван шигтгээ
нь суралцагчдын мэдлэг нь шинжлэх ухаанч
байхын зэрэгцээ, тасралтгүй үргэлжлэх, мөнхийн
шүтлэлцээ бүхий гурван цагийн хөгжлийг илтгэнэ.
Тэмдэгийн төв дэх тод улаан шигтгээ нь хүний
оюун сэтгэлгээний хөгжлийн яруусал, “Оюунлаг
Хөвсгөл” өнө мөнхөд мандан бадрахын билэгдэл
оршисон болно.

7. 07
• Õºâñãºë àéìãèéí á¿õ ñóðãóóëèóäàä
“Áðèòàíèêà íýâòýðõèé òîëü” îëãîâ.
• Ñóìûí ñóðãóóëèóäàä ìýäýýëýë ç¿éí
ëàáîòàðè, áàãø õºãæëèéí òºâèéã áàéãóóëàâ.
• Õºâñãºë àéìãèéí ̺ðºí ñóìàíä сургууль,
цэцэрлэгийн Çàõèðàë, ìåíåæåð¿¿äòýé
óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëàâ.
• 2012 онд 23 ñóì 1 òîñãîíûã á¿õ áàãø,
àæèë÷èäòàé áèå÷ëýí óóëçàæ, õºãæëèéí
áîäëîãî áîëîâñðóóëëàà
• 2012 онд “Îþóíëàã Õºâñãºë÷¿¿ä”
õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä Èõ äýýä ñóðãóóëèéí
100 øèëäýã îþóòàíä ñóðãàëòûí òýòãýëýã
îëãîëîî. ■
Ìîíãîë ¯íäýñíèé ¯íýò
ªâ ñî¨ëûã ò¯ãýýã×
ÓÈÕ-ûí ãèø¯¯Í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí ªâñíèé ¯íäýñ õªòªëáªð,
Êàíàä ñàíòàé õàìòðàí áîëîâñðîëûí ñàëáàðò õªðªíãª
îðóóëàëò øèéäâýð믯ëëýý.
ÓÈÕ-ûí ãèø¯¯í Ë.Ýíõ-Àìãàëàíãèéí Õªâñãªë àéìãèéí
Áîëîâñðîëûí ñàëáàðò 2012 îíä õèéñýí àæëóóäààñ...
Äýëõèéí áàíêíû ñàíõ¯¯æèëòýýð 4 ñóìàíä
ãýð öýöýðëýã îëãîíî
УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан Япон Улсын
засгийн газраас Монгол Улсад хэрэгжүүлж буй
“Өвсний үндэс” хөтөлбөрт санал тавьсны дагуу
Урандөш зуслангийн их засвар, Цэцэрлэг сумын
Могой голын багт 50 хүүхдийн шинэ цэцэрлэг
бариулахаар хөрөнгө оруулалтын асуудлыг
шийдвэрлэлээ. Мөн 2013 оны эхний улиралд
Канад сангийн төсөл шалгаруулалтад Рашаант
сумын сургуулийн захирал удирдлагуудтай
хамтран дотуур байрын тохижолтод 22.000
долларын, Хатгал сумын гар урчуудын
сургалт, үйл ажиллагаанд 18,300 долларын
санхжүүжилтийг тус тус шийдвэрлүүлэв. ■
Á à ã ø
Ä.Äîðæïàãìà íü
ìîíãîë õýë, óðàí
çîõèîëûí áàãøààð
36 æèë àìæèëòòàé
àæèëëàæ áàéãàà.
Ìîíãîë ¿íäýñíèé
ýõ õýëíèé îíöëîã
íü á¿õ õ¿ì¿¿ñèéí
ºäºð òóòìûí
áîëîí áîëîí
íàñàí òóðøèéí
õýðýãëýý áîëäîã, ìºí Ìîíãîë ¿íäýñíèé ¿íýò
ºâ ñî¸ë áîëîõûã óõàìñàðëàí ºñâºð õîé÷ ¿åäýý
ºâë¿¿ëýõèéã õè÷ýýí á¿òýýë÷ýýð àæèëëàäàã
àæèë ìýðãýæèëäýý ñýòãýëòýé, ñîíèðõîëòîé
ìàíàé àéìãèéí øèëäýã áàãø íàðûí íýã þì
. Áàãøëàõóéí àæëààñ ãàäíà ìîíãîë áè÷ãèéí
óðàí áè÷ëýãèéí îëîí òºðëèéí ãàéõàìøãèéã
ñóðàã÷èääàà ºâë¿¿ëýõ çîðèëãîîð ñóðãóóëü
äýýðýý 2001 îîíîîñ “Áè÷èã-Óðëàã” óðàí
áè÷ëýãèéí äóãóéëàíã ¿¿ñãýí áàéãóóëæ Ìîíãîë
áè÷ãèéí öýâýð ãî¸ áè÷èãòýí, áèéðèéí áè÷âýð,
ñèéëáýð, õàé÷èëáàðûí îëîí øàâü íàðòàé áîëñîí
áàéíà. Òóõàéëáàë: Óëñûí àíõäóãààð ñàéõàí
áè÷ãèéí óðàëäààíû òýðã¿¿í áàéðûí øàãíàëòàí
êîìïüþòåð ãðàôèê÷ Æ.Íàöàãäîðæ, òºðºëõ
ñóðãóóëüäàà ìîíãîë õýëíèé áàãøààð àìæèëòòàé
àæèëëàæ áóé Á.Àëèìàà íàðûã äóðüäàæ áîëíî.
Ò¿¿íèé óäèðäàæ áóé ñîíãîí íü óðàí
áè÷ëýãýýñ ãàäíà ø¿ëýã áè÷èõ, äóóëàõ, á¿æèãëýõ,
æ¿æèãëýõ çýðýã òºð뺺ð ¿éë àæèëëàãàà
ÿâóóëæ õ¿¿õýä áàãà÷óóäûí àâüÿàñ áèëãèéã
íýýí õºãæ¿¿ëæ áàéíà. Òóõàéëáàë: Øàâü
Á.È÷èíõîðëîî, Æ.Ýíõæàðãàë, Ø.Àëòàíãèíæ íàð
Ìîíãîë áè÷ãèéã àíõ õóâöàñíû çàãâàðò îðóóëæ
“¯íñãýëæèí” òýìöýýíä îðæ áà ýíý ñàíàà ºíººäºð
¿íäýñíèé õýìæýýíèé õýðýãëýý áîëñîí áàéíà.
Ìîíãîë õýë, áè÷ãèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí
ñóäàëñíààð ñóðàã÷èä ýõ õýëýíäýý ýëýãòýé, ýìõ
öýãöòýé, òýâ÷ýýðòýé, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýòýé
áîëäîã áèëýý. Ìýðãýæèë íýãò çàëóó áàãø íàðòàé
àðãà òóðøëàãààñàà õóâààëöàí “Ìîíãîë õýë áè÷èã
çààõ àðãàä òóëãàìäàæ áóé àñóóäàë” ñýäâýýð
èëòãýë áè÷èæ õýëýëö¿¿ëñýí. ̺í ãàâüÿàò áàãø
Ä.Áàòñóóðü áàãøèéí íýðýìæèò ìîíãîë õýë,
áè÷ãèéí îëèìïèàä, “Áè÷èã - Óðëàã” ñîíèíû
10 æèëèéí îéä çîðèóëñàí “Óðàí áè÷ëýã”,
“Õè÷ýýíã¿é áè÷ëýã”-èéí óðàëäààí çýðýã îëîí
á¿òýýë÷ àæëóóäûã çîõèîí áàéãóóëñàí áàãø
þì. Çàâõàí àéìãèéí Èäýð ñóìàíä çîõèîí
áàéãóóëàãääàã áàðóóí á¿ñèéí ìîíãîë õýëíèé
îëèìïèàäàä øàâü íàðûíõàà õàìò îðîëöîæ
òýðã¿¿í áàéð ýçýëñýí áàéíà. Ä.Äîðæïàãìà
áàãø 30 ãàðóé æèëèéí õºäºëìºð á¿òýýëýý ÁÒÀ,
õºäºëìºðèéí õ¿íäýò ìåäàëü, “¯íäýñíèé áè÷èã
ñî¸ëûã äýëãýð¿¿ëýã÷”, “Áàãø äîð ìºðãºì¿”
õ¿íäýò öîë òýìäã¿¿äýýð ¿íýë¿¿ëæýý. ■
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí Äýëõèéí
áàíêíû ñóóðèí òºëººëºã÷èä ñàíàë òàâüñíû äàãóó
Õºâñãºë àéìãèéí Ðýí÷èíëõ¿ìáý, ×àíäìàíü-
ªíäºð, Èõ-Óóë, Öýöýðëýã ñóìäàä ãýð öýöýðëýã
îëãîõîîð áîëæýý. Äýýðõ ñóìä Ãýð öýöýðëýãòýé
áîëñíîîð àëñëàãäñàí áàãèéí ñóðãóóëèéí ºìíºõ
íàñíû õ¿¿õä¿¿äýä ñóóðü áîëîâñðîë îëãîõ
áîëîìæ íýýãäýæ áàéíà. ■
• 2012 îíä Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí
àæèëòíóóäûí çºâëºë㺺íèéã ÀÇÄÃ, ÀÁÑÃ-
òàé õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëàâ.
• 2012 îíä Áàãà àíãèéí áàãø íàðûí àéìãèéí
îëèìïèàäûã ñàíàà÷ëàí çîõèîí áàéãóóëæ,
äýìæèâ.
• 2012 îíä Àíãëè õýë, ìýäýýëýë ç¿éí àéìãèéí
îëèìïèàäûã ñàíàà÷ëàí çîõèîí áàéãóóëæ,
äýìæèâ.
• ̺ðºí 2-ð ñóðãóóëüä ìýäýýëýë ç¿éí çàãâàð
òàíõèìûã èæ á¿ðýí òîõèæóóëàâ.
• Àâúÿàñ 8-ð ñóðãóóëüä õºäºëìºðèéí èæ á¿ðýí
òàíõèìûã òîõèæóóëàâ.

8. 08
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí Ñàíãèéí ñàéäûí 2012 îíû
äîëîîäóãààð ñàðûí 16-íû ºäðèéí 156 òîîò òóøààëûã õ¿÷èíã¿é
áîëãîõ òàëààð Åðºíõèé ñàéä, Ñàíãèéí ñàéä. Áîëîâñðîë, øèíæëýõ
óõààíû ñàéäàä õàíäñàíû äàãóó äýýðõ òîãòîîë õ¿÷èíã¿é áîëãîëîî.
Õè÷ýýëèéí òºëºâëºëòèéã ñóðàã÷èéí ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãë¿¿ëýõ ¸ñòîé.
ìîíãîë óëñûí ñàíãèéí ßàì
ìîíãîë óëñûí èÕ Õóðëûí
ãèد¯í ë.ÝíÕ-àìãàëàí
òàíàà
15160 óлààíбààтàð хот, ×èíãýлтýé дүүðýã,
ñ.Äàíçàíãèéí ãóдàìæ 5/1, Çàñãèéí ãàçðыí II бàéð,
óтàñ/Фàкñ: (976-51) 26-02-47, http://www.mof.gov.mn
Îðîí òîîíû íîðìàòèâûí òóõàé
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, õ¿¿õäèéí öýöýðëýã, ñóðàã÷äûí äîòóóð áàéðíû
îðîí òîîíû íîðìàòèâûí òàëààð èð¿¿ëñýí àëáàí áè÷èãòýé òàíèëöëàà.
Ñàíãèéí ñàéäûí 2012 îíû 156 äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí åðºíõèé
áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, õ¿¿õäèéí öýöýðëýã, ñóðàã÷äûí äîòóóð áàéðíû çàõèðãàà, àæ
àõóéí àæèëëàãñäûí “Îðîí òîîíû æèøèã òîãòîîõ àðãà÷ëàë, îðîí òîîíû äýýä æèøèã
íîðìàòèâ”-ààð åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí ¿íäñýí áîëîí òóñëàõ
áàãøèéí îðîí òîîíä ÿìàð íýã ººð÷ëºëò îðóóëàõã¿é áºãººä èæèë õ¿÷èí ÷àäàëòàé
ñóðãóóëü, öýöýðëýã¿¿äèéí çàõèðãàà, àæ àõóéí îðîí òîîã íýã èæèë òºâøèíä áàéëãàõààð
íîðì÷èëñîí. Ó÷èð íü “Òºñâèéí áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà, ñàíõ¿¿æèëòèéí òóõàé”
õóóëü 2003 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ õýðýãæèæ ýõýëñíýýð óã õóóëèéí 17.1.5 äóãààð
çààëòûí äàãóó òóõàéí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü, õ¿¿õäèéí öýöýðëýã¿¿ä õýäýí
îðîí òîîòîé àæèëëàõûã òºñâèéí áàéãóóëëàãûí åðºíõèé ìåíåæåð áóþó çàõèðàë /
ýðõëýã÷/ òîãòîîõ áîëñîí. Ãýâ÷ òºñâèéí çàðäëûí ìåíåæìåíò: õÿíàëò ñóë áàéñíààñ
èæèë õ¿÷èí ÷àäàëòàé, àäèë òîîíû õ¿¿õýä ñóðàëöäàã ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí çàõèðãàà,
àæ àõóéí àæèëëàãñäûí îðîí òîî õýò ÿëãààòàé, õýëáýëçýëòýé òîãòîîãäîõ áîëñîí
áàéíà. Èéìä Òºñâèéí òóõàé õóóëèéí 11 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 11.1.3-ò “Òºñâèéí çàðëàãûí
íîðì, íîðìàòèâ áîëîí òºñâèéí áàéãóóëëàãûí á¿òöèéí áîëîí îðîí òîîíû æèøèã,
õÿçãààðûã Ñàíõ¿¿, òºñâèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í áàòàëíà” ãýæ
çààñíû äàãóó îðîí òîîíû íîðìàòèâûã áàòàëñàí.
Íîðìàòèâûí äàãóó óëñûí õýìæýýíèé åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü.
öýöýðëýãèéí çàõèðãàà, àæ àõóéí îðîí òîîã øèíý÷ëýí òîîöîæ ¿çýõýä îðîí òîî
èõ õýìæýýãýýð áóóðàõ áóñ íèéò ä¿íãýýðýý íýìýãäýõýýð òîîöîî ãàð÷ áàéãàà þì. /
Òîîöîîëëûã õàâñðàëòààð õ¿ðã¿¿ëýâ./
Áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààíû ÿàì, ÓÈÕ-ûí çàðèì ãèø¿¿ä, Áîëîâñðîë, øèíæëýõ
óõààíû ¿éëäâýð÷íèé ýâëýëýýñ èð¿¿ëñýí ñàíàëóóäûã õàðãàëçàí ¿çýæ, Ñàíãèéí ñàéäûí
2012 îíû 156 äóãààð òóøààëûã õ¿÷èíã¿éä òîîöñîí áîëíî.
Õ¿íäýòãýñýí,
ÄÝÄ ÑÀéÄ Ñ.ϯÐÝÂ
Ñàíãèéí ñàéäûí 2012 îíû 07 äóãààð ñàðûí
16-íû ºäðèéí 156 òîîò òóøààëààð áàòëàãäñàí
“Õ¿¿õäèéí öýöýðëýã, åðºíõèé áîëîâñðîëûí
ñóðãóóëü, ñóðàã÷äûí äîòóóð áàéðíû çàõèðãàà,
àæ àõóéí àæèëëàãñäûí îðîí òîîíû äýýä æèøèã
íîðìàòèâ, îðîí òîîöîõ àðãà÷èëàë”-ûí àæëûã
ìºðä¿¿ëñíýýð Óëñûí õýìæýýíä 4000 îð÷èì,
Õºâñãºë àéìãèéí õýìæýýíä 120 ãàðóé áàãø,
àæèë÷èä àæëààñ ÷ºëººëºãäºõ íºõöºë áàéäàë
¿¿ññýíèé äàãóó Ìîíãîë Óëñûí åðºíõèé ñàéä
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàíãèéí øèëäýã 100 îþóòàí òýòãýëýãò õºòºëáºðò
øàëãàðñàí îþóòíóóä. 2012 îí
Хуралдаан 15 цаг 50 минутад эхлэв.
З.Энхболд: - Л.Энх-Амгалан гишүүн асууя.
Л.Энх-Амгалан: - Би Боловсролын тухай
хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн
төслөөс нэг зүйл тодруулъя, Байнгын хорооноос
тодруулахыг хүсч байна.
Ерөнхийдөө тодорхой зөвшилцөл хийсний
үр дүнд ямар ч байсан хасагдах гээд байсан
Боловсролын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт
оруулах энэ хуулийг оруулж ирж чадлаа.
Гэхдээ бид нар цаашдаа энэ хуулийн төслийг
санаачлахдаа эдийн засгийн үндэслэл тооцоотой
асуудалд хандахгүй бол нийгэмд маш их том
хүлээлт үүсгэчихдэг. Эргээд хууль санаачилсан
хүмүүсийн тооцоогоор энэ Боловсролын
тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахад нийт
50 орчим тэрбум төгрөг төсөв дээр нэмэлт,
санхүүжилт шаардлагатай гэсэн тооцоо гарсан
байгаа. Сангийн яам энэ тооцоог хийгээд 150
тэрбум болгоод, энэ бол хэрэгжих бололцоогүй
юм байна. Хэрэгжүүлбэл үе шаттай хэрэгжүүлэх
шаардлагатай юм байна гэсэн энэ саналыг
оруулж ирээд, өнөөдөр 30-аад тэрбум
төгрөгийн хүрээнд энэ асуудлыг шийдэх гэж
байх шиг байна. Яам төсвөө 3 дахин томруулж
оруулчихаад 30-аад тэрбумаар асуудлыг шийдэх
гээд байх юм.
Боловсролын тухай хуульд өөрчлөлт
оруулсан гол санаа бол хөдөө алслагдсан сум,
суурин газар амьдарч байгаа Боловсролын
салбарт ажиллаж байгаа багш, нийгмийн
ажилтнууд, боловсролын туслах ажилтнуудад
энэ тэтгэвэр, тэтгэмж олгогдох ёстой. Тэгээд энэ
тэтгэвэр, тэтгэмжээр шинээр найруулж байгаа
дээр үндсэндээ туслах ажилтнууд нь дараагийн
шатанд авах болоод байгааг харж хамтад нь
шийдчих боломж байгаа гэж би үзэж байна
Баянсэлэнгэ даргаа
Хоёрдугаарт, энэ хуульд заасан багш 5 жилд
нэг удаа эрүүл мэндийн үзлэгт үнэгүй хамрагдах
биш энэ хугацааг богиносгомоор байна. Үнэгүй
үзлэгт хамрагдах гэсээр байтал багш нарын
бие гүйцэхгүй нь байна шүү. Мэргэжлээр
шалтгаалах өвчлөл өндөр байна гэдгийн та нар
минь ойлгооч ээ.
Гуравт, 5 жилд нэг удаа мэргэжил
дээшлүүлэх асуудлууд байгаа. Эд нар нь
хуулинд тусгагдаж чадав уу? энэ яаж тусгагдав,
энэ дээр хасагдчихсан юм биш биз дээ. Ер нь
хуулийг бөөрөнхий олон утгатай хиймээргүй
байна. Ойлгомжтой асуудлыг ингэж дэндүү их
томъоёлох нь буруу ш дээ. Үүнийг тодорхой
хэлж өгөөч ээ.
З.Энхболд: - З.Баянсэлэнгэ гишүүн хариулъя.
З.Баянсэлэнгэ: - Л.Энх-Амгалан гишүүний
асуултад хариулъя. Ер нь Л.Энх-Амгалан
гишүүний асуулттай санал нийлж байгаа.
Боловсролын тухай хууль анх Боловсролын
тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах гэж
орж ирэхдээ тухайн үедээ хуулийн төсөл
санаачлагчид нь яг хөдөө орон нутагт ажиллаж,
амьдарч байгаа тэр багш нар руугаа чиглэсэн,
тэдний нийгмийн амьдралыг баталгаажуулах
гэж, тогтвортой байлгах үүднээс нь энэ
хуулийн төсөл анх өргөн баригдсан юм
билээ. Харамсалтай нь энэ хуулийн төслийг
батлагдах явцад хэт их хавтгайруулж, бүхэлд
нь хавтгайруулж урамшуулал олгож байгаа нь,
цаашдаа энэ хуулийн төсөл санаачлан орж ирж
байгаа гишүүд нь тухайн үеийнхээ төсөвтэй
холбогдуулж, энэ хэр хэрэгжих боломжтой юм
бэ гэдгээ бас харж үзэж байх нь зүгээр юм байх.
Í.Àëòàíõóÿã, Ñàíãèéí ñàéä ×.Óëààí, Áîëîâñðîë,
øèíæëýõ óõààíû ñàéä Ë.Ãàíòºìºð íàðò ýíý
æóðìàà ýðãýí õàðæ çàëðóóëàõ òàëààð íýð á¿õèé
8 ãèø¿¿íèé õàìò àëáàí òîîò õ¿ðã¿¿ëæ, Òºðèéí
îðäîíä õýâëýëèéí áàãà õóðàë çîõèîí áàéãóóëñàí.
Äýýðõ àëáàí òîîòûí õàðèóã Ñàíãèéí äýä ñàéä
Ñ.Ï¿ðýâýýñ ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàíä
èð¿¿ëæ Ñàíãèéí ñàéäûí 2012 îíû 07 äóãààð
ñàðûí 16-íû ºäðèéí 156 òîîò òóøààë õ¿÷èíã¿é
áîëãîñîí òàëààð àëáàí ¸ñîîð ìýäýãäëýý. ■
“×ÓÓËÃÀÍÛ ÍÝÃÄÑÝÍ
ÕÓÐÀËÄÀÀÍÛ ÄÝËÃÝÐÝÍïÉ
ÒÝÌÄÝÃËÝË”-ýýñ

9. 09
Байнгын хорооны хурал дээр та ч бас ярьж
байсан.
43.4-т уг хуулийн төслийн 5 жилд нэг удаа
эрүүл мэндийн урьдчилан сэргийлэх үзлэг,
шинжилгээнд үнэ төлбөргүй хамруулах гэсэн
энэ хуулийн заалт нь хүчингүй болж орж ирж
байгаа юм. Учир нь Эрүүл мэндийн хуулиар
З жилд нэг удаа үнэгүй эрүүл мэндийн бүрэн
үзлэгт хамрагдах ийм заалттай байгаа тул
хуулийн заалтыг давхардуулахгүйн үүднээс энэ
заалтыг хүчингүй болгохоор оруулж ирж байгаа
юм.
З.Энхболд: - Л.Энх-Амгалан гишүүн
тодруулъя.
Л.Энх-Амгалан: - Эрүүл мэндийн
зардлыг төрөөс 5 жилд нэг удаа даана гэдэг нь
хасагдчихаж байгаа юм байна шүү дээ, тийм ээ?
Нэгд.
Хоёрт, 5 жилд нэг удаа багш нарыг мэргэжил
дээшлүүлэх дээр төсвөөс тодорхой дэмжлэг
үзүүлэх юм маань дахиад эрүүл мэндийнхтэйгээ
адилхан хасагдчихаж байгаа юм биш биз дээ?
Энэ хасагдсан уу? байгаа юу?
Энэ 2013 оны төсөвт ямар эх үүсвэрээр
сууж байгаа юм бол? Үнийн дүнгээрээ. Хэдэн
багшийг хамрахаар яг ямар эх үүсвэр?
З.Энхболд: - Ажлын хэсэг хариулчих.
Б.Нямаа: - Багш нарын мэргэжил
дээшлүүлэхтэй холбоотой заалтыг хүчингүй
болгохоор энэ хуулийн төсөл дотор өргөн
бариагүй. 2013 оны төсвийн тооцоонд энэ
арга хэмжээнд 4,5 тэрбум төгрөг зарцуулахаар
тусгагдаад ороод ирсэн байгаа.
З.Энхболд: - З.Баянсэлэнгэ Байнгын хорооны
дарга хариулъя.
З.Баянсэлэнгэ: - Боловсролын тухай хуульд
нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн зарим
зүйл, заалт нь хүчингүй болсон нь бүхэлдээ
уг хуулийн төсөл хүчингүй болсон гэсэн үг
биш. Зөвхөн төсөвтэй холбогдуулан тодорхой
үе шаттайгаар хэрэгжүүлье гэсэн үүднээс энэ
тэтгэмж, урамшуулал нь ингэж хойшлогдсон
байгаа юм. 2014 оны 1 дүгээр сарын 1-ний
өдрөөс хэрэгжихээр орсон байгаа.
З.Энхболд: Л.Энх-Амгалан гишүүн
асуултынхаа нэмэлт цагтаа асуучих
Л.Энх-Амгалан - Баярлалаа. Би маш
тодорхой жишээ асууя. Тухайлбал, хөдөө сумын
дотуур байрны багш хүн 25 жил ажиллаад
тэтгэвэрт гарахад 36 сарын тэтгэмжийг 2013
оны 1 сарын 1-нээс авах юм уу? 2014 оны 1
сарын 1-нээс авах юм уу?
Тийм учраас энэ З заалтыг их ойлгомжтой
болгоо, эсхүл бичиг нь тийм ойлгомж муутай
байгаа юм уу? үүнийг утгын хувьд сайн
найруулмаар байна. З.Энхболд: - Хэн хариулах
вэ? З.Баянсэлэнгэ гишүүн хариулна. Дараа нь
Л.Гантөмөр гишүүн.
З.Баянсэлэнгэ: - 2014 оны 1 сарын 1-нээс
эхэлж дагаж мөрдөх хугацаа хойшлуулсан
заалт нь төрийн болон орон нутгийн өмчийн
боловсролын байгууллагын туслах ажилтан,
үйлчилгээний ажилтан энэ 25 ба түүнээс
дээш жил ажилласан тохиолдолд өндөр насны
тэтгэвэр тогтооход 18 сарын үндсэн цалинтай
тэнцэх хэмжээний нэг удаагийн мөнгөн тэтгэмж
олгохоор орж ирж байгаа.
Мөн энэ 43.1.7 дахь хэсгийг хуулийн З дугаар
зүйлийн 3.4 дэх хэсгийг хоёр хувааж оруулж ирж
байгаа юм. Тэр нь хөдөө орон нутагт ажиллаж
байгаа багшаас бусад албан тушаалтанд 5 жилд
нэг удаа олгох тэтгэмжийг хойшлуулсан байгаа,
2014 оны 1 сарын 1-нээр. Багш болон туслах
багшийн нэмэгдэл олгогдохоор орж ирж байгаа,
одооноос. Ажилчдынх нь хойшлоод, багш,
туслах ажилтанд олгогдохоор орж ирж байгаа.
З.Энхболд: - Л.Гантөмөр гишүүн Байнгын
хороог төлөөлж тодруулъя.
Л.Гантөмөр: - Баярлалаа. Энэ дээр хоёр
янзын тэтгэмж байгаа. Л.Энх-Амгалан гишүүн
мэдэж байгаа байх. Нэг нь тэтгэвэрт гарахдаа
авах тэтгэмж, нөгөө дэх нь хөдөө, сум, тосгон
багт ажиллаж байгаа албан хаагчид 5 жил
тутамд 6 сарын цалинтай тэнцэх хэмжээний
тэтгэмж авна гэсэн ийм хоёр заалт байгаа. Энэ
нэмэлт, өөрчлөлт батлагдсанаар тэтгэвэрт гарах
тэтгэмжийг таны хэлж байгаа багш, номын санч,
арга зүйч, сургуулийн захирал, эрхлэгч, менежер
гэсэн сургалттай холбоотой хэсэг бол тэтгэмжээ
авна, 24 сар, 36 сараараа авна.
Нэг жилээр хойшлогдож байгаа нь одоо энэ
Боловсролын тухай хуулийн 3.1.15-д байгаа,
Боловсролын туслах ажилтан гэж, нягтлан
бодогч, нярав, тогооч, манаач, үйлчлэгч,
мужаан, цахилгаанчин, слесарь, галч болон
үйлчилгээний бусад ажилтны тэтгэмж бол 14
оны төсөвтөө суугаад 14 оноосоо олгоод явъя
гэж, нэгдүгээрт.
Хоёрдугаарт, 5 жил тутамд 6 сарын тэтгэмж
өгөх байгаа. Үүнийг багш, туслах ажилтнаа
13 ондоо хадгалаад олгоод явна. Бусад
албан тушаалтны хувьд энэ 3.1.15-аас гадна
боловсролын бусад албан тушаалтнууд, таны
хэлж байгаа тэр номын санч, хичээлийн эрхлэгч,
захирал гэсэн энэ хэсэг бол 14 оноос эхлээд
аваад явъя гэсэн ийм хоёр ангиллаар шийдэж
өгч байгаа.
УИХ-ын хэвлэл мэдээллийн алба
ÁØÓßàìíû Төсөл
Багшид багшлах эрх, мэргэшлийн зэрэг олгох,
хасах журам
Нэг. Нийтлэг үндэслэл
1.1. Цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургууль
болон насан туршийн боловсролын багш (цаашид
багш гэх)-д багшид багшлах эрх, мэргэшлийн
зэрэг олгох, хасах үйл ажиллагааг энэхүү журмаар
зохицуулна.
1.2. Багшид багшлах эрх, мэргэшлийн зэрэг
олгох үйл ажиллагааны зорилго нь багшийн
мэргэжил, ур чадварын өсөлтийг тодорхойлж,
багшийн хөдөлмөрийн үр дүнг үнэлж,
урамшуулах, чанарыг дээшлүүлэхэд бүрдүүлэхэд
оршино.
1.3. Багшлах эрхийг ерөнхий боловсролын
сургуулийн судлагдахуун бүрээр олгоно.
1.4. Багшид “Заах аргач багш”, “Тэргүүлэх
багш”, “Зөвлөх багш” гэсэн мэргэшлийн зэрэг
олгоно. Мэргэшлийн зэргийг давхардуулж
олгохгүй.
Хоёр. Багшид багшлах эрх, мэргэшлийн зэрэг
олгох шалгуур үзүүлэлт
2.1. Багшид багшлах эрх, мэргэшлийн зэрэг
олгоход дараах нийтлэг шалгуурыг баримтална.
Үүнд:
2.1.1. Багш мэргэжлээр мэргэшсэн,
бакалавраас доошгүй боловсролын зэрэгтэй
байх /багшлах эрх олгохын хувьд бол багш бус
мэргэжлээр бакалавраас дээш боловсролт, багш
бэлтгэдэг их, дээд сургуулийн “мэргэжлээрээ
хөрвөх” сургалтад хамрагдсан байх/;
2.1.2. Багшийн “Ёс зүйн дүрэм”-ийг
чанд сахин, холбогдох хууль журмыг мөрдөн
ажилладаг байх;
2.1.3. Хүүхэд нэг бүрийн хөгжлийг
дэмжих, тэдэнд зөвлөх, хамтран ажиллах бүтээлч
арга барил эзэмшсэн байх;
2.1.4. Мэдээлэл боловсруулах, судалгаа
хийх, гадаад хэлний зохих түвшний мэдлэг,
чадвартай байх.
2.2. Багшид багшлах эрх олгоход дараах тусгай
шалгуур үзүүлэлтийг харгалзана. Үүнд:
2.2.1. Сургалтын байгууллагад нэг
хичээлийн жилийн туршид ажилласан байх;
2.2.2. Анхны жилийн багшид зориулсан
үндсэн сургалтад хамрагдсан байх;
2.2.3. Ажиллах хугацаандаа өөрийн
хөгжлийн хөтөлбөр, төлөвлөгөө боловсруулан
хэрэгжүүлж, үр дүнд хийсэн өөрийн үнэлгээ;
2.2.4. Ажиллах хугацаанд харьяалагдсан
заах аргын нэгдлийн өгсөн үнэлгээ, дүгнэлт.
2.3. Багшид “Заах аргач” мэргэшлийн зэрэг
олгохдоо дараах тусгай шалгуур үзүүлэлтийг
харгалзана. Үүнд:
2.3.1. Сургалтын байгууллагад багшаар
5 ба түүнээс дээш жил тасралтгүй ажилласан
туршлагатай байх;
2.3.2. Хүүхэд нэг бүрийг хөгжүүлэх арга
зүй, технологи эзэмшиж, үйл ажиллагаандаа
ашиглан үр дүнд хүрсэн байх;
2.3.3. Сургуулийн хичээлийн судалгааны
арга зүйд суралцаж, оролцсон байх.
2.4. Багшид “Тэргүүлэх” мэргэшлийн зэрэг
олгохдоо дараах тусгай шалгуур үзүүлэлтийг
харгалзана. Үүнд:
2.4.1. Сургалтын байгууллагад багшаар
10 ба түүнээс дээш жил тасралтгүй ажилласан
туршлагатай байх;
2.4.2. Бий болгосон хүүхэд нэг бүрийг
хөгжүүлэх арга зүй, технологи нь Заах аргын
Áàãø òà ñàíàëàà ªãíª ¯¯.
Õàìòàääàà øèéäüå.
http://enkhamgalan.parliament.mn
LEnkhAmgalan