3. เราคิดจะใคร่ยก พยุห์พลสกลไกร
ประชุมประชิดชัย รณรัฐวัชชี
ถอดความ พระองค์มีพระราชประสงค์จะยกกองทัพอันเกรียง
ไกรไปทาสงครามกับแคว้นวัชชี
ฉะนี้แหละเสนา บดิฐานมนตรี
คือใครจะใคร่มี พจค้านประการไร
ถอดความ ด้วยเหตุนี้บรรดาเสนาบดีและอมาตย์ทั้งหลายมี
ผู้ใดจะคัดค้านอย่างไรหรือไม่

4. ฝ่ายพราหมณ์ก็กราบทูล อดิศรนราศัย
ู
นยาธิบายใน วจนัตถทัดทาน
ถอดความ วัสสการพราหมณ์จึงกราบทูลพระมหากษัตริย์
พระราชปรารม ภนิยมมิควรการณ์
ขอองคภูบาล พิเคราะห์ถ่องณทางดี
ถอดความ แสดงความคิดเห็นส่วนตัวคัดค้านว่า

5. ข้อที่จะกรีธา พลไกรและไปตี
กษัตริย์ณวัชชี ชนบทบสมหมาย
ถอดความ ในข้อที่จะทรงกรีธาทัพอันเกรียงไกรไปตีคณะ
กษัตริย์แห่งแคว้นวัชชีนั้นคงจะไม่สมดังพระราชประสงค์
มิแผกมิผิดพา กยข้าพระองค์ทาย
ไป่ได้สะดวกดาย และจะแพ้เพราะไพรี
ถอดความ จะมิผิดไปจากคากราบทูลของข้าพระพุทธเจ้าที่
ถวายคาทานายไว้ จะไม่ได้แคว้นวัชชีอย่างสะดวกสบาย

6. พวกลิจฉวีขัต ติยรัฐวัชชี
ละองค์ละองค์มี มิตรพันธมั่นคง
ถอดความ ทั้งยังจะต้องพ่ายแพ้ศัตรู เพราะคณะกษัตริย์ลิจฉวี
แห่งแคว้นวัชชีนั้นแต่ละองค์ทรงมีความสามัคคีกนอย่างมั่นคง
ั
อนึงสิสามารถ
่ รณอาจกระทาสง
ครามยุทธยรรยง มิระย่อมิเยงใคร
ถอดความ นอกจากนี้ยังมีความสามารถในการทาสงครามไม่
เกรงกลัวผู้ใด

7. เราน้อยจะย่อยยับ พลทัพปราชัย
กระนี้แหละแน่ใน มนข้าพยากรณ์
ถอดความ พวกของเราน้อยกว่าจะเป็นฝ่ายพ่ายแพ้
ข้าพระพุทธเจ้ามั่นใจจึงขอทานายเช่นนี้
และอีกประการเล่า ผิวเขาคะนึงคลอน
แคลนพาลระรานรอน ทุรจิตผจญเรา
ถอดความ อีกประการหนึ่งนันถ้าหากว่าพวกเขาคิดร้ายกลั่น
้
แกล้งให้เราเดือดร้อนก่อน

8. เป็นก่อนกระนั้นชอบ ทุษตอบก็ทาเนา
มิมีคดีเอา ธุระเห็นบเป็นธรรม
ถอดความ เป็นการสมควรที่จะตอบโต้กลับไปบ้าง แต่นี่ไม่ได้มี
เรื่องพิพาทกันจึงเป็นสิ่งที่ไม่ถูกต้อง
และโลกจะล่วงวา ทติว่าพระองค์จา
นงเจตนาดา ริวิรุธประทุษเขา
ถอดความ ชาวโลกจะพากันตาหนิว่าพระองค์ทรงมีเจตนาจะ
คิดร้ายกับเขา

9. ฉะนีพระจุ่งปรา
้ รภภารเพื่อเบา
แบ่งกล่อมถนอมเกลา มิตรภาพสงบงามฯ
ถอดความ ดังนั้นพระองค์ควรจะคิดรักษามิตรภาพและความ
สงบสุขไว้

10. ถอดความ อุปชาติฉันท์
เมื่อพระเจ้าอชาตศัตรูเสด็จออกว่าราชการ ท่ามกลางเหล่าเสนาบดี
และอมาตย์ทั้งหลาย ที่เข้าเฝ้าฯเรียงรายตามฐานันดรศักดิ์ ณ ท้องพระโรง
เพื่อคอยรับฟังพระราชโองการเรื่องต่าง ๆ พระองค์จึงมี พระราชดารัสว่า
พระองค์มีพระราชประสงค์จะยกกองทัพอันเกรียงไกรไปทาสงครามกับ
แคว้นวัชชี ด้วยเหตุนี้บรรดาเสนาบดีและอมาตย์ทั้งหลายมีผู้ใดจะคัดค้าน
อย่างไรหรือไม่

11. วัสสการพราหมณ์จึงกราบทูลพระมหากษัตริย์ แสดงความคิดเห็น
ส่วนตัวคัดค้านว่า ในข้อที่จะทรงกรีธาทัพอันเกรียงไกรไปตีคณะกษัตริย์แห่ง
แคว้นวัชชีนั้นคงจะไม่สมดังพระราชประสงค์ จะมิผิดไปจากคากราบทูลของ
ข้าพระพุทธเจ้าที่ถวายคาทานายไว้ จะไม่ได้แคว้นวัชชีอย่างสะดวกสบาย ทั้งยัง
จะต้องพ่ายแพ้ศัตรู เพราะคณะกษัตริย์ลิจฉวีแห่งแคว้นวัชชีนั้นแต่ละองค์ทรงมี
ความสามัคคีกันอย่างมั่นคง นอกจากนี้ยังมีความสามารถในการทาสงครามไม่
เกรงกลัวผู้ใด พวกของเราน้อยกว่าจะเป็นฝ่ายพ่ายแพ้ ข้าพระพุทธเจ้ามั่นใจจึง
ขอทานายเช่นนี้ อีกประการหนึ่งนั้นถ้าหากว่าพวกเขาคิดร้ายกลั่นแกล้งให้เรา
เดือดร้อนก่อน ก็เป็นการสมควรที่จะตอบโต้กลับไปบ้าง แต่นี่ไม่ได้มีเรื่องพิพาท
กัน จึงเป็นสิ่งที่ไม่ถูกต้อง ชาวโลกจะพากันตาหนิว่าพระองค์ทรงมีเจตนาจะ
คิดร้ายกับเขา ดังนั้นพระองค์ควรจะคิดรักษามิตรภาพและความสงบสุขไว้

13. ภูบดีสดับอุปายตาม
ณวาทวัสสการพราหม ณ บังอาจ
ถอดความ พระเจ้าแผ่นดินทรงฟังกลอุบายตามคากราบทูล
ของวัสสการพราหมณ์
เกินประมาณเพราะการณ์ละเมิดประมาท
บควรจะขัดบรมราช วโรงการ
ถอดความ ทีหมินพระบรมเดชานุภาพและขัดคาสั่งของ
่ ่
พระองค์

14. ท้าวก็ทรงแสดงพระองค์ธปาน
ประหนึ่งพระราชหทัยลุดาล พิโรธจึง
ถอดความ จึงทรงกระทาเสมือนหนึ่งว่าทรงขัดเคืองพระราช
หฤทัย
ผันพระกายกระทืบพระบาทและอึง
พระศัพทสีหนาทพึง สยองภัย
ถอดความ ขยับพระองค์ กระทืบพระบาท และทรงตวาดด้วย
พระสุรเสียงดังน่าเกรงขาม

15. เอออุเหม่นะมึงชิช่างกระไร
ทุทาสสถุลฉะนี้ไฉน ก็มาเป็น
ถอดความ เฮ้ย ! เจ้าช่างเป็นทาสที่ชั่วช้าเลวทราม เหตุใดจึงต่า
ช้าถึงเพียงนี้
ศึกบ่ถึงและมึงก็ยังมิเห็น
จะน้อยจะมากจะยากจะเย็น ประการใด
ถอดความ ศึกสงครามก็ยังไม่ทันมีมา มึงก็ยังไม่เห็นว่าข้าศึก
จะมากจะน้อยเพียงใด

16. อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ
ขยาดขยั้นมิทันอะไร ก็หมิ่นกู
ถอดความ กลับมาทาอวดฉลาดคาดคะเนเอาก็เพราะใจมีความ
หวาดกลัวอยู่ ไม่ทันอะไรเลยก็มาดูหมินกูเสียแล้ว
่
กลกะกากะหวาดขมังธนู
บห่อนจะเห็นธวัชริปู สิล่าถอย
ถอดความ เสมือนหนึ่งกาที่หวาดเกรงพรานผู้ชานาญ นี่ยังไม่
ทันเห็นธงของศัตรูเลยก็สั่งถอยเสียแล้ว

17. พ่ายเพราะภัยพะตัวและกลัวจะพลอย
พินาศชิพิตประดิษฐ์ประดอย ประเด็นขัด
ถอดความ พ่ายแพ้เพราะเกรงภัยจะมาถึงตัว กลัวว่าจะพลอย
เสียชีวิต จึงคิดหาประเด็นมาขัดแย้ง
กูก็เอกอุดมบรมกษัตริย์
วิจาระถ้วนบควรจะทัด จะทานคา
ถอดความ เราเป็นถึงกษัตริย์ผู้สูงส่ง มีวิจารณญาณถี่ถ้วนไม่
สมควรจะมาทัดทาน

18. นี่น่ะเห็นเพราะเป็นอมาตย์กระทา
พระราชการมาฉนา สมัยนาน
ถอดความ เราเห็นว่าเป็นอมาตย์ที่รับราชการมานานปี
ใช่กระนั้นละไซร้จะให้ประหาร
ชิวาตม์และหัวจะเสียบประจาน ณ ทันที
ถอดความ ไม่เช่นนั้นเราจะสั่งให้ประหารชีวิต ตัดหัวเสียบ
ประจานเสียทันที

19. นาคราภิบาลสภาบดี
และราชบุรุษแน่ะเฮ้ยจะรี จะรอไย
ถอดความ นคราภิบาลและราชบุรุษจะรีรออยู่ทาไม
ฉุดกระชากกลีอปรีย์เถอะไป
บพักจะต้องกรุณอะไร กะคนคด
ถอดความ จงรีบลากตัวคนชั่วร้ายออกไปโดยไม่ต้องเห็นอก
เห็นใจกับคนใจคด

20. ลงพระราชกรรมกรณบท
พระอัยการพิพากษกฎ และโกนผม
ถอดความ เอาตัวไปลงพระราชอาญาตามกฎหมาย เสร็จแล้วก็
จงโกนผม
ไล่มิให้สถิตณคามนิคม
นครมหาสิมานิยม บุรีไร
ถอดความ แล้วไล่มันไปให้พ้นเมืองของเรา

21. มันสมัครสวามิภักดิใน
อมิตรลิจฉวีก็ไป บห้ามกัน
ถอดความ มันจะไปสวามิภักดิ์กษัตริยลิจฉวีก็ตามใจ ไม่ต้องไป
์
ห้ามมัน
เสร็จพระราชประกาศพระราชธูรสรรพ์
เสด็จนิวัติสุขาภิมัณฑ์ มหาคารฯ
ถอดความ เสร็จประกาศพระราชโองการก็เสด็จกลับยังที่ประทับ
ซึ่งตกแต่งอย่างงดงาม

22. ถอดความ อีทิสัง ฉันท์ฯ
พระเจ้าแผ่นดินทรงฟังกลอุบายตามคากราบทูลของวัสสการพราหมณ์ที่
หมิ่นพระบรมเดชานุภาพและขัดคาสั่งของพระองค์ จึงทรงกระทาเสมือนหนึ่งว่า
ทรงขัดเคืองพระราชหฤทัย ขยับพระองค์ กระทืบพระบาท และทรงตวาดด้วย
พระสุรเสียงดังน่าเกรงขาม เฮ้ย ! เจ้าช่างเป็นทาสที่ชั่วช้าเลวทราม เหตุใดจึงต่า
ช้าถึงเพียงนี้ ศึกสงครามก็ยังไม่ทันมีมา มึงก็ยังไม่เห็นว่าข้าศึกจะมากจะน้อย
เพียงใด และการทาสงครามจะยากจะง่ายประการใด กลับมาทาอวดฉลาด
คาดคะเนเอาก็เพราะใจมีความหวาดกลัวอยู่ ไม่ทันอะไรเลยก็มาดูหมิ่นกูเสียแล้ว

23. เสมือนหนึ่งกาที่หวาดเกรงพรานผูชานาญ นี่ยังไม่ทันเห็นธงของศัตรูเลยก็สั่ง
้
ถอยเสียแล้ว พ่ายแพ้เพราะเกรงภัยจะมาถึงตัว กลัวว่าจะพลอยเสียชีวิต จึงคิดหา
ประเด็นมาขัดแย้ง เราเป็นถึงกษัตริย์ผู้สูงส่ง มีวิจารณญาณถี่ถ้วนไม่สมควรจะ
มาทัดทาน นี่เราเห็นว่าเป็นอมาตย์ที่รับราชการมานานปี ไม่เช่นนั้นเราจะสั่งให้
ประหารชีวิต ตัดหัวเสียบประจานเสียทันที นคราภิบาลและราชบุรุษจะรีรออยู่
ทาไม จงรีบลากตัวคนชั่วร้ายออกไปโดยไม่ต้องเห็นอกเห็นใจกับคนใจคด เอาตัว
ไปลงพระราชอาญาตามกฎหมาย เสร็จแล้วก็จงโกนผม แล้วไล่มันไปให้พ้นเมือง
ของเรา มันจะไปสวามิภักดิ์กษัตริย์ลิจฉวีก็ตามใจ ไม่ต้องไปห้ามมัน เสร็จ
ประกาศพระราชโองการก็เสด็จกลับยังที่ประทับซึ่งตกแต่งอย่างงดงาม

25. คุณค่าด้านวรรณศิลป์
๑.การสรรคา เป็นการเลือกใช้คาที่สื่อความคิดและอารมณ์ได้อย่างงดงาม
๑.๑ การเลือกใช้คาได้ถูกต้องตามความหมายที่ต้องการ มีการใช้คา
ประณีตเป็นพิเศษเมื่อกล่าวถึงพระมหากษัตริย์ ซึ่งจะใช้คาศัพท์ภาษาบาลี
สันสกฤตซึ่งถือเป็นภาษาที่สงต้องแปลทุกคา ดังบทประพันธ์นี้
ู
ฝ่ายพราหมณ์ก็กราบทูล อดิศรนราศัย
ู
นยาธิบายใน วจนัตถทัดทาน
พระราชปรารม ภนิยมมิควรการณ์
ขอองคภูบาล พิเคราะห์ถ่องณทางดี

26. ๑.๒ การเลือกใช้คาโดยคานึงถึงเสียง กวีได้ดัดแปลงฉันท์บางชนิด
ให้มีความแตกต่างไปจากเดิม ทาให้มีความไพเราะมากยิ่งขึ้น สามัคคีเภท
คาฉันท์นี้มีการใช้คาที่มีเสียงเสนาะ ดังนี้
การเล่นเสียงสัมผัสในฉันท์ มีทั้งสัมผัสนอกและในโดยเฉพาะมี
ทั้งสัมผัสสระและสัมผัสพยัญชนะแพรวพราว คล้ายกับไพเราะของกลอน
พวกลิจฉวีขัต ติยรัฐวัชชี
ละองค์ละองค์มี มิตรพันธมั่นคง
อนึ่งสิสามารถ รณอาจกระทาสง
ครามยุทธยรรยง มิระย่อมิเยงใคร