Prezentacja "Obywatelski monitoring władzy państwowej i samorządowej w działalności wybranych organizacji pozarządowych". Praca doktorska napisana w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego pod kierunkiem dr. hab. Kazimierza Kowalewicza, prof. UŁ.
Autor: Jakub Ryszard Stempień.
OMS bariery w dostępie do sportu osób z niepełnosprawnością
Badanie watchdogów J.R. Stempień
1. Obywatelski monitoring władzy
państwowej i samorządowej
w działalności wybranych organizacji
pozarządowych
dr Jakub Ryszard Stempień
Praca doktorska napisana w Instytucie Socjologii
Uniwersytetu Łódzkiego pod kierunkiem
dr. hab. Kazimierza Kowalewicza, prof. UŁ.
Recenzenci:
•prof. dr hab. Piotr Gliński (IFiS PAN);
•dr hab. Paweł Starosta, prof. UŁ.
2. Projekt doktorski
Projekt został zrealizowany w latach 2005-2012.
Celem projektu było stworzenie całościowego obrazu grupy polskich
organizacji strażniczych, które w latach 2004-2008 otrzymały z Fundacji
im. S. Batorego grant w ramach Programu „Działania Strażnicze”.
Ram teoretycznych dla badania dostarczył model delegacji uprawnień
„Principal-Agent”, odnoszony do systemu demokracji przedstawicielskiej.
Kluczowe pojęcia: organizacje strażnicze (ang. watchdog NGOs), sektor
pozarządowy, administracja publiczna, rozliczalność (ang. accountability),
monitoring.
3. Definicja i domena działania organizacji
strażniczych
Zamiast terminu „organizacje strażnicze” w literaturze przedmiotu spotyka się
też pojęcia: „organizacje kontrolne”, „organizacje monitorujące” oraz
(rzadziej) „organizacje śledcze”. W opracowaniach anglojęzycznych stosuje
się pojęcie watchdog NGOs. W projekcie konsekwentnie wykorzystywano
termin „organizacje strażnicze” i jego angielski odpowiednik.
Organizacje strażnicze to organizacje pozarządowe, które podejmują się
obywatelskiego monitoringu funkcjonowania instytucji administracji
publicznej z punktu widzenia legalności i zgodności z interesem społecznym
(dobrem ogólnym). Zarazem wyłącza się z zakresu zainteresowania
organizacje konsumenckie, kontrolujące działalność firm producenckich,
handlowych i usługowych.
W istocie działalność organizacji strażniczych przebiega na linii sektor
publiczny – sektor pozarządowy (obywatelski) z pominięciem sektora
rynkowego.
Powyższe rozstrzygnięcie wynika z perspektywy teoretycznej, wyznaczonej
przez model „Principal-Agent”.
4. Wybrane charakterystyki organizacji
strażniczych
Wiktor Osiatyński w następujący sposób charakteryzuje zadania organizacji
strażniczych: tropią korupcję, badają sposób wydatkowania publicznych
pieniędzy, sprawdzają przestrzeganie prawa i prawdziwość informacji
podawanych przez urzędy oraz pilnują ochrony środowiska. Bronią także
praw konsumentów, pacjentów oraz grup zagrożonych przez władze
państwowe: więźniów, narkomanów, nosicieli wirusa HIV. Są tu także
organizacje grup dyskryminowanych, organizacje reprezentujące interesy
mniejszości narodowych czy religijnych, a także organizacje na rzecz praw
kobiet i wiele innych (2004: 153).
Jak pisze Danuta Przywara z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka,
[organizacje] strażnicze w dużej mierze zajmują się monitorowaniem działań
wszystkich rodzajów władz (ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej)
różnych szczebli (od lokalnego do krajowego, a za chwilę również
międzynarodowego, czyli Komisji Europejskiej), a także raportowaniem
i nagłaśnianiem naruszeń praw człowieka i podstawowych wolności (2004: 9).
5. Badania własne – podstawa źródłowa
Badanie zostało przeprowadzone w trzech etapach:
Etap I – analiza treści dokumentów projektowych (wnioski o dotację
i sprawozdania z realizacji projektów) z lat 2004-2008. Analiza dotyczyła
projektów realizowanych w ramach programu „Działania Strażnicze”,
wdrażanego przez Fundację im. S. Batorego. Ogółem przebadano
190 dokumentów, dotyczących 95 projektów realizowanych przez
63 organizacje.
Etap II – ankieta internetowa rozesłana do organizacji uczestniczących
we wspomnianym programie i dotycząca działalności strażniczej
w 2009 roku. Zwrotność ankiet: 55%.
Etap III – wywiady internetowe z ekspertami i uprzywilejowanymi
obserwatorami polskiego sektora pozarządowego. Ogółem wykonano
11 wywiadów z reprezentantami: (1) organizacji parasolowych,
(2) międzynarodowych organizacji strażniczych działających w Polsce;
(3) instytucji administracji publicznej (komórki odpowiedzialne za
współpracę z NGO).
6. Realizacja badań własnych (ujęcie procesowe)
Analiza Ankieta
treści internetowa
Wywiady
eksperckie
Raport
z badania
(praca doktorska)
7. Wybrane wyniki badań realizowanych
w ramach projektu
Obywatelski monitoring władzy państwowej
i samorządowej w działalności wybranych
organizacji pozarządowych.
8. Wybrane charakterystyki organizacji
strażniczych
Organizacje będące beneficjentami programu „Działania Strażnicze” w latach
2004-2008 najczęściej miały swoje siedziby w dużych miastach. Spośród
63 badanych watchdogów, aż 53 były zlokalizowane w miastach powyżej
100 tys. mieszkańców. Na wsi nie działała ani jedna organizacja.
Nieco ponad połowa organizacji objętych badaniem posiada status OPP
(organizacji pożytku publicznego). Jest to znacznie więcej niż w przypadku
ogółu polskich NGOs.
Przeciętny rok założenia organizacji strażniczej to 2000.
Tylko co szósta badana organizacja nie posiada płatnych pracowników.
Pozostałe zatrudniają przeciętnie 6 osób i korzystają z pomocy
15 wolontariuszy.
9. Lokalizacja organizacji strażniczych
Polska Wschodnia –
województwa:
podkarpackie, podlaskie,
lubelskie, warmińsko-
mazurskie,
świętokrzyskie.
Polska Centralna
i Zachodnia – pozostałe
Źródło: opracowanie własne województwa
13. Reaktywne techniki pozyskiwania
informacji przez watchdogi
(projekty z lat 2004-2008)
Techniki
reaktywne to
takie,
w przypadku
których badacz
wchodzi
w relacje
z respondentami.
Źródło: opracowanie własne
14. Niereaktywne techniki pozyskiwania
informacji przez watchdogi
(projekty z lat 2004-2008)
Techniki niereaktywne
to takie, w przypadku
których badacz nie
wchodzi w relacje
z respondentami, lecz
prowadzi badania
w oparciu o dane
zastane.
Źródło: opracowanie własne
15. Metody postępowania z informacją
(projekty z lat 2004-2008)
Źródło: opracowanie własne
17. Niezależność działań strażniczych
(pomiar ankietowy dla 2009 r.)
Z „groźnych” czy też „zatrutych” źródeł finansowania, a więc ze środków
rozdysponowywanych na szczeblu rządowym lub samorządowym
(oraz z funduszy strukturalnych) korzystały w 2009 roku dwie trzecie
organizacji strażniczych.
Środki rządowe stanowiły przeciętnie dwie piąte rocznych budżetów
organizacji strażniczych, zaś środki funduszy strukturalnych i środki
samorządowe – od jednej trzeciej do jednej czwartej.
Oznacza to istotne uzależnienie polskich organizacji typu watchdog od
instytucji administracji publicznej, które mają stanowić przedmiot
prowadzonych działań monitoringowych.
18. Jawność działań strażniczych –
informowanie instytucji o ich planowanym
monitorowaniu (pomiar ankietowy dla 2009 r.)
Źródło: opracowanie własne
20. Prognozy rozwoju działań strażniczych
do 2016 r.
W prognozach ekspertów wyodrębniono następujące kategorie oczekiwanych do
2016 toku zmian w funkcjonowaniu organizacji strażniczych w Polsce:
• niewielkie możliwości ewolucji mechanizmów finansowania działalności
strażniczej w Polsce,
• postęp specjalizacji w działalności strażniczej i podejmowanie monitoringu
w nowych obszarach,
• rozwój dialogu obywatelskiego w Polsce i jego możliwy wpływ na pracę
watchdogów,
• aktywizacja obywateli w zakresie działalności strażniczej oraz jej
deformalizacja.
21. Wybrana literatura
• Alvarez, Michael, Thad Hall. 2006. Controlling Democracy: The Principal-Agent problems in Election Administration.
„The Policy Studies Journal” 4.
• Anheier, Helmut K., Sybille Mertens. 2006. Sektor non-profit w perspektywie międzynarodowej i europejskiej. Dane, teoria
i statystyka. W: J. Wygnański, A. Gałązka i J. Herbst (oprac.), Trzeci sektor dla zaawansowanych. Współczesne teorie
trzeciego sektora – wybór tekstów. Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor.
• Burean, Toma. 2007. Political Accountability and Representation. A Conceptual Overview. W: J. Niżnik,
N. Ryabinska (red.), Political Accountability: Conceptual, Theoretical and Empirical Dimensions. Warszawa:
IFiS PAN.
• Frączak, Piotr. 2006. Budowanie reprezentacji trzeciego sektora, czyli o strukturze ruchu pozarządowego.
„Trzeci Sektor” 6.
• Gliński, Piotr. 2005. Aktywność aktorów społecznych – deficyt obywatelstwa wobec codziennej zaradności Polaków. W: W.
Wesołowski, J. Włodarek (red.), Kręgi integracji i rodzaje tożsamości: Polska, Europa, świat. Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar.
• Gliński, Piotr. 2006. Style działań organizacji pozarządowych w Polsce. Grupy interesu czy pożytku publicznego?
Warszawa: IFiS PAN.
• Gumkowska, Marta, Jan Herbst i Przemysław Radecki. 2010. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z
badania 2008. Warszawa: Stowarzyszenie Klon/Jawor.
• Leś, Ewa. 2000. Od filantropii do pomocniczości. Studium porównawcze rozwoju i działalności organizacji społecznych.
Warszawa: Elipsa.
• Magoska, Maria. 2006. O nowych formach aktywności obywatelskiej. „Państwo i Społeczeństwo” 1.
• Osiatyński¸ Wiktor. 2004. Rzeczpospolita obywateli. Warszawa: Rosner&Wspólnicy.
• Przywara, Danuta. 2004. Organizacje zajmujące się prawami człowieka. „gazeta.ngo.pl – Pismo organizacji
pozarządowych” 9.
• Skrzypiec, Ryszard. 2008. Nie szukamy „haków” – wywiad dla „gazeta.ngo.pl – Pismo organizacji pozarządowych” 5.
• Stempień, Jakub Ryszard. 2008. Organizacje strażnicze – biała plama trzeciego sektora w Polsce?
W: A. Kościański, W. Misztal (red.), Społeczeństwo obywatelskie – między ideą a praktyką. Warszawa: IFiS PAN.
• Stempień, Jakub Ryszard. 2012. Obywatelski monitoring władzy państwowej i samorządowej w działalności wybranych
organizacji pozarządowych – praca doktorska dostępna w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego.
22. Zapraszam do kontaktu.
dr Jakub Ryszard Stempień
Zakład Socjologii
Katedra Nauk Humanistycznych
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
ul. Lindleya 6
90-131 Łódź
j.r.stempien@wp.pl / jakub.stempien@umed.lodz.pl