1. 1

2. Vi sinh hoïc - Microbiology laø khoa hoïc nghieân
cöùu caáu taïo hoaït ñoäng soáng cuûa caùc vi sinh
vaät vaø nhöõng teá baøo soáng.
Vi sinh vaät laø taùc nhaân chuû yeáu hình thaønh
nhieàu saûn phaåm quyù treân traùi ñaát nhö daàu
thoâ than ñaù vaø moät soâ quaëng; vi sinh vaät coù
vai troø quan troïng trong vieäc hình thaønh ñaát
troàng troït, naâng cao saûn löôïng vaø phaåm chaát
cuûa noâng saûn; vi sinh vaät coù taùc duïng quan
troïng giöõ vöõng chu trình vaät chaát trong töï
nhieân.
2

3. Lòch söû nghieân cöùu vi sinh hoïc traûi qua caùc giai
ñoaïn:
• Sô khai vôùi phaùt minh ra kính hieåm vi cuûa
Leeuwenhok, vôùi quyeån saùch “Nhöõng phaùt
hieän cuûa Leeuwenhock veà bí maät cuûa töï
nhieân - 1865”.
• Giai ñoaïn Pasteur: ngöôøi ñaõ chieán thaéng trong
3 cuoäc tranh luaän khoù khaên laø veà thuyeát töï
sinh, veà Enzym, veà nguyeân nhaân vaø khaû
naêng choáng beänh taät v.v.
3

4. • Sau Pastuer: moân vi sinh hoïc thöïc nghieäm do
Pastuer saùng laäp ñöôïc tieáp tuïc phaùt trieån vôùi
nhieàu baùc hoïc loãi laïc. Robert Koch vôùi phaùt
hieän vi khuaån beänh lao, Metnhicop vôùi thuyeát
mieãn dòch ñeán Ivanopski vaø coäng söï vôùi vieäc
phaùt minh ra virus.
• Vi sinh hoïc hieän ñaïi vôùi nhöõng coâng trình
toång hôïp sinh hoïc, vi sinh hoïc phaân töû vaø
coâng ngheä sinh hoïc.
4

5. CAÙC CHUYEÂN NGAØNH VI SINH
HOÏC
• Vi khuaån hoïc. Bacteria
5
Vi khuaàn lao

6. Tô cÇu trong mñ 6

7. Liªn cÇu trong mñ 7

8. PhÕ cÇu trong dÞch ®êm
8

9. Trùc khuÈ gi¶ b¹ch hÇu trªn da
n
9

10. Trùc khuÈ s÷a (doderlein )
n
trong dÞ ©m ®
ch ¹o
10

11. LËu cÇu trong tÕ bµo b¹ch cÇu ®a nh©n
cña dÞch ©m ®¹o
11

12. E.Coli
12

13. Trùc khuÈn ho¹i th­ sinh h¬i
13

14. Tiªu b¶n nhuém dÞch viªm häng
Plaut – Vincent
14

15. Vi khuÈn lao trong ®êm
Vi khuÈn lao trong ®êm
15

16. Vi khuÈ phong trong dÞ m
n ch òi
16

17. 17

18. 18

19. 19
hoïc nghieân cöùu cô theå voâ baøo (Acaryote) vôùi 79 hoï.

20. •Ñoäng vaät nguyeân sinh
hoïc: nghieân cöùu ñoäng
vaät nguyeân sinh.
20

21. 21

22. NÊm candida
trong niªm m¹c miÖng
22

23. Naám hoïc
23

24. Vi khuaån laø vi sinh vaät ñôn baøo, raát nhoû,
phaûi quan saùt baèng kính hieån vi. CoùÙ moät
soá gaây beänh, soá khaùc khoâng gaây beänh
maø coøn coù ích.
VAI TROØ CUÛA VI KHUAÅN
Trong thieân nhieân
• Vi khuaån tham gia vaøo tuaàn hoaøn trong CO2
• Vi khuaån chuyeån khí N thaønh caùc muoái Nitô
(tham gia vaø hoaøn thaønh voøng tuaàn hoaøn N).
• Vi khuaån laøm thoái röõa, phaân huyû ñoäng thöïc
vaät taïo thaønh N töï do.
24

25. Treân cô theå ngöôøi
 Vi khuaån ñöôøng ruoät tham gia cung caáp
chaát dinh ñöôøng cho ngöôøi:
 Moät soá vi khuaån giuùp tieâu hoaù cellulose,
soá khaùc toång hôïp vitamin B1, K, B12 soá
khaùc tieát ra chaát öùc cheá söï sinh tröôûng
cuûa vi khuaån khaùc.
 Nhieàu vi khuaån gaây beänh nguy hieåm.
Veà kinh teá.
 Vi khuaån ñöôïc söû duïng trong coâng nghieäp
baøo cheá khaùng sinh, thuoäc da, laøm giaáy,
bia, röôïu, giaám, söõa chua.
 Vi khuaån laøm xoáp ñaát, taêng maøu môõ cho
ñaát.
25

26. CHOÃ ÔÛ CUÛA VI KHUAÅN
Trong ñaát
 Soá löôïng vi khuaån tuyø theo khoái löôïng höõu cô
trong ñaát. Treân maët ít hôn lôùp döôùi maët nhöng
vaøo saâu trong ñaát thì löôïng vi khuaån giaûm.
 Vi khuaån gaây beänh thöôøng thaáy laø nha baøo
tröïc khuaån uoán vaùn, tuï caàu.
Trong nöôùc
 Do ôû ñaát vaø khoâng khí rôi vaøo. Nöôùc hoà ao
soâng nhieàu vi khuaån hôn nöôùc bieån. Vi khuaån
gaây beänh thöôøng thaáy laø tröïc khuaån thöông
haøn, tröïc khuaån lî, tröïc khuaån E.coli, phaåy
khuaån taû,lieân caàu, tuï caàu.
26

27. Trong khoâng khí
 Nôi aåm thaáp, toái taêm coù nhieàu vi
khuaån hôn. ÔÛ ñoâ thò ñoâng ñuùc nhieàu
vi khuaån hôn ñoàng baèng. Caøng leân cao
caøng ít. Vi khuaån gaây beänh chuû yeáu do
ngöôøi thaûi ra theo ñöôøng hoâ haáp nhö
tröïc khuaån lao, ho gaø, baïch haàu, pheá
caàu.
27

28. Treân ngöôøi
 Treân da coù raát nhieàu vi khuaån
 Trong mieäng coù treân 100 loaøi vi khuaån khaùc
nhau: lieân caàu, tröïc khuaån, xoaén khuaån.
 Treân ñöôøng hoâ haáp töø nieâm maïc muõi ñeán
pheá quaûn coù nhieàu vi khuaån coù trong khoâng
khí.
 Trong ñöôøng tieâu hoaù coù nhieàu vi khuaån khaùc
nhau.
 Boä phaän sinh duïc tieát nieäu thöôøng coù tuï caàu,
vi khuaån gram (-) gaây beänh vaø khoâng gaây
beänh.
 ÔÛ nöõ vaøo thôøi kyø kinh nguyeät, pH aâm ñaïo
trôû neân kieàm laø ñieàu kieän thuaän lôïi cho vi
khuaån phaùt trieån. 28

29. HÌNH THAÙI CAÁU TAÏO VI KHUAÅN.
Kích thöôùc.
• Phaûi ño baèng baèng ñôn vò micromet, kích
thöôùc raát khaùc nhau: caàu khuaån – ñöôøng
kính 0.8 - 1µ; tröïc khuaån daøi 1 –10 µ; xoaén
khuaån daøi 10 – 20µ .
Hình theå.
• Raát khaùc nhau, ñöôïc ñaët teân theo hình daùng
vaø khi chuùng ñöùng giaùp nhau thì ñaët teân theo
caùch saép xeáp: song caàu khuaån, tuï caàu
khuaån, lieân caàu khuaån.
• Coù tröôøng hôïp vi khuaån thay ñoåi hình daïng
theo moâi tröôøng. Ví duï: pheá caàu khuaån trong
ñôøm laø song caàu hình ngoïn neán coù voû boïc
nhöng khi nuoâi caáy thì maát voû.
29

30. Caáu taïo
Döôùi kính hieån vi ñieän töû goàm caùc boä phaän:
Nhaân
Nguyeân sinh chaát
Maøng coù nhieäm vuï thaåm thaáu choïn loïc
Vaùch: laø maøng cöùng bao boïc ngoaøi maøng nguyeân
töông vi khuaån gram (+) coù caáu taïo ñôn giaûn maø
daøy.
Vi khuaån gram (-) moûng nhöng nhieàu caáu taïo phöùc
taïp, vaùch coù vai troø cô hoïc baûo veä, coù vai troø
trong nhuoäm gram. Vi khuaån gram (+) maát vaùch seõ
thaønh gram (-).
30

31. 31

32. -Voû: Voû mang tính
khaùng nguyeân.
-Loâng: moät soá coù
loâng giuùp cho di
ñoäng, loâng ñöôïc
caáu taïo bôûi
protein goïi laø
fragellin.
- Nha baøo
32

33. 33

34. Caáu taïo hoaù hoïc
• Töông töï nhö caùc teá baøo cô theå, coù ñuû
caùc loaïi nguyeân toá phoå bieán, taïo neân
nhöõng men vaø vitamin phöùc taïp.
• 75 - 85% laø nöôùc.
• 15 - 25% laø chaát raén trong ñoù laø
albumin coøn laïi laø glucid, lipid.
• 1 - 2% laø muoái khoaùng.
34

35. SINH LYÙ VI KHUAÅN
Tính di ñoäng
• Vi khuaån coù 2 loaïi: di ñoäng ñöôïc vaø khoâng di
ñoäng ñöôïc nhöng cöû ñoäng ñöôïc.
• Taát caû caàu khuaån ñeàu khoâng di ñoäng ñöôïc.
• Tröïc khuaån di ñoäng nhö vi khuaån thöông haøn,
Ecoli; coù loaïi khoâng di ñoäng ñöôïc nhö vi khuaån
lî, baïch haàu di ñoäng nhôø loâng.
35

36. E.coli
36

37. Sinh saûn
• Tröïc phaân: chia ñoâi gaëp thuaän lôïi
chæ 20 - 30 phuùt moät theá heä môùi ra
ñôøi.
• Khuaån laïc: khi nuoâi caáy ôû moâi
tröôøng thuaän lôïi, vi khuaån phaùt trieån
thaønh töøng cuïm rieâng reõ goïi laø
khuaån laïc.
• Nha baøo hoaù: khi gaëp baát lôïi, ñeå
baûo toàn noøi gioáng moät soá vi khuaån
chuyeån thaønh nha baøo.
37

38. Dinh döôõng
AÊn: thaåm thaáu qua maøng teá baøo.
Hoâ haáp:
+ Vi khuaån hieáu khí caàn oxy töï do.
+ Vi khuaån kî khí khoâng soáng ñöôïc vôùi
oxy töï do, chuùng töï phaân tích laáy oxy
töø caùc hôïp chaát nhö CO2
+ Vi khuaån tuyø tieän coå khaû naêng
soáng ñöôïc caû hieáu khí vaø ky khí.
38

39. Chuyeån hoaù chaát
 Dò hoaù (catabon) ñeå phaân giaûi chaát dinh
döôõng, vi khuaån tieát ra men phuø hôïp. Ña soá
phaân giaûi ñöôïc nhöõng protide ñôn giaûn, moät
soá khaùc phaân giaûi nhöõng protide phöùc taïp nhö
thòt tröùng huyeát thanh. Thoái röõa laø do phaân
giaûi ky khí sinh ra caùc chaát nhö acid amin, H 2S,
CO2, H, N, caùc chaát hoaù hôïp ñaïm amoniac.
 Ñoàng hoaù (anabon): caùc chaát ñôn giaûn thaåm
thaáu ñöôïc vaøo teá baøo vi khuaån, nhôø caùc
men (noäi men) toång hôïp laïi thaønh caùc chaát
caàn thieát cho cô theå. Quaù trình ñoàng hoaù naøy
seõ sinh ra moät soá chaát nhö: saéc toá, (chaát
baûo veä vi khuaån), enzym, ñoäc toá, khoaùng sinh,
chaát gaây soát. 39

40. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA
NHAÂN TOÁ NGOAÏI CAÛNH.
Lyù hoïc
* Dao ñoäng: Khi laéc canh khuaån giao ñoäng vôùi
taàn soá vöøa phaûi (1 - 60 laàn/phuùt) thì vi
khuaån phaùt tieån toát vì canh khuaån ñöôïc
thoaùng khí. Neáu laéc maïnh vaø nhanh thì laïi
öùc cheá veà söï phaùt trieån cuûa vi khuaån.
Vôùi toác ñoä sieâu aâm (>20000 laân/phuùt) thì
seõ dieät khuaån.
* Ñoä aåm: ñoä aåm thaáp seõ öùc cheá vi khuaån
phaùt trieån. Laøm maát nöôùc thì vi khuaån seõ
cheát.
Laøm ñoùng baêng tröôùc roài môùi laøm maát
nöôùc thì vi khuaån seõ cheát raát ít; öùng duïng
tính chaát naêy ñeå laøm ñoâng khoâ. Nha baøo
laø traïng thaùi maát nöôùc töï nhieân cuûa vi 40

41. pH: Ña soá vi khuaån thích hôïp vôùi pH trung tính, khi
pH cao hay thaáp quaù ñeàu laøm maát caân baèng
trao ñoåi chaát gaây cheát cho vi khuaån.
AÙp suaát thaåm thaáu: ña soá vi khuaån phaùt trieån
ôû aùp suaát thaåm thaáu baèng 7 at (7 - 9% Nacl)
Oxy: Vi khuaån hieáu khí khoâng soáng ñöôïc trong moâi
tröôøng khoâng coù oxy khí vaø ngöôïc laïi.
Nhieät ñoä: ña soá vi khuaån phaùt trieån ñöôïc töø 18 oC
ñeán 40oC thích hôïp nhaát 37oC. Laïnh thì chæ haïn
cheá phaùt trieån chöù khoâng cheát.
Giöõ chuûng vi khuaån thì ñeå tuû laïnh coøn dieät vi
khuaån thì phaûi duøng nhieät ñoä cao nhö tuû saáy
noài haáp.
* AÙnh saùng: aùnh saùng maët trôøi coù tia töû ngoaïi
cho neân coù taùc duïng dieät khuaån. Tia töû ngoaïi
thöôøng duøng ñeå khöû khuaån trong phoøng moå,
buoàng nuoâi caáy vi khuaån. 41

42. Hoaù hoïc
• Hoaù chaát coù loaïi kích thích phaùt sinh, phaùt trieån, cuõng
coù loaïi öùc cheá sinh saûn vi khuaån.
• Caùc loaïi öùc cheá phaùt trieån vi khuaån cuõng coù 2 loaïi:
gieát cheát (saùt khuaån) vaø öùc cheá vi khuaån.
• Ngöôøi ta thöôøng duøng chæ soá phenol ñeå ñaùnh giaù taùc
duïng saùt khuaån cuûa moät loaïi hoaù chaát ngang vôùi
noàng ñoä toái thieåu cuûa phenol ñuû ñeå saùt khuaån.
• Acid vaø bazô: coù khaû naêng phaân ly thaønh ion raát
maïnh neân laøm cho pH cuûa moâi tröôøng thay ñoåi, phaùt
sinh taùc duïng saùt khuaån.
• Muoái kim loaïi: muoái cuûa nhieàu kim loaïi naëng coù taùc
duïng saùt khuaån. Muoái ñoàng saùt khuaån yeáu. Sunfat
ñoàng taùc duïng toát vôùi naám. Muoái baïc taùc duïng ñaëc
bieät vôùi naám men. Muoái Hg ñöôïc duøng nhieàu nhaát ñeå
taåy ueá. Muoái Asen trò caùc beänh xoaén khuaån, Giang
mai, amip
42

43. Nhoùm Halogen. Iod saùt khuaån toát.
Muoái Cl ñöôïc duøng nhieàu nhaát ñeà taåy ueá.
Phenol: laø thuoác saùt khuaån toát. Noàng ñoä 1/10 - 1/80 thì
trong voøng 10-15 phuùt coù theå gieát heát vi khuaån ñang
phaùt trieån. Vôùi noàng ñoä 5% trong 24 giôø seõ gieát cheát
caû nha baøo coù söùc ñeà khaùng cao nhaát.
Coàn coù taùc duïng saùt khuaån nheï. Röôïu ethylic saùt
khuaån theo noàng ñoä, toát nhaát laø 70o
Andehyt: Raát ñoäc vôùi vi khuaån. Formol laø chaát saùt khuaån
maïnh nhaát, coù theå söû duïng ôû traïng thaùi hôi hay dung
dòch.
Caùc thuoác nhuoäm: cuõng coù taùc duïng saùt khuaån, taåy
ueá thöôøng duøng ñeå öùc cheá söï phaùt trieån taïp khuaån.
Noùi chung taùc duïng cuûa hoaù chaát phuï thuoäc vaøo
noàng ñoä, thôøi gian tieáp xuùc, nhieät ñoä thaønh phaàn
moâi tröôøng xung quanh, noàng ñoä cuûa vi sinh vaät vaø
khaû naêng ñeà khaùng cuûa chuùng.
43

44. PHÖÔNH PHAÙP NGHIEÂN
CÖÙU
Nhôø kính hieàn vi quang hoïc, kính hieån vi ñieän töû,
caùc nhaø khoa hoïc coù theå nhìn thaáy ñöôïc teá baøo
caáu truùc sieâu vi, vi khuaån vôùi ñöôøng kính aát
nhoû:
• 1 m = 100 mm = 106 µ = 109 nm =1010 A0
• Quan saùt vi sinh vaät treân caùc tieâu baûn coá ñònh
nhuoäm maøu.
• Caùc phöông phaùp nhuoäm maøu phoå bieán:
- Nhuoäm ñôn (xanh metylen, cacbonfuchsin, tím
Gentian).
- Nhuoäm phaân ly goàm:
+ Gram: vi sinh vaät ñöôïc chia thaønh 2 nhoùm lôùn:
* Gram döông giöõ maøu tím Gentian .
* Gram aâm maát maøu khi taåy do ñoù seõ nhuoäm
maøu phuï hoàng safranin
* Nhuoäm ñaëc bieät: goàm nhuoäm aâm , nhuoäm noäi
baøo töû, nhuoäm tieâu mao, nhuoäm huyønh quang. 44