БАГА БОЛОВСРОЛЫН МОНГОЛ ХЭЛНИЙ СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ - БИЕИЙН ТАМИР

1. БОЛОВСРОЛЫН ХҮРЭЭЛЭН
БАГА БОЛОВСРОЛЫН МОНГОЛ ХЭЛНИЙ
СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙГ
ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ

2. Улаанбаатар хот
2014
ГАРЧИГ
Бага, дунд боловсролын биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийн
үзэл баримтлал . . . . . . . 2
Нэгдүгээр ангийн биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийн арга зүйн зөвлөмж
Нэгдүгээр бүлэг. Ахуйн хэрэгцээт дасгал . . . . . 6
Хоёрдугаар бүлэг. Алхалт, гүйлт . . . . 20
Гуравдугаар бүлэг. Үсрэлт, харайлт . . . . . 32
Дөрөвдүгээр бүлэг. Шидэлт, дамжуулалт . . . . . 39
Хоёрдугаар ангийн биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийн арга зүйн зөвлөмж
Нэгдүгээр бүлэг. Ахуйн хэрэгцээт дасгал . . . . . 46
Хоёрдугаар бүлэг. Алхалт, гүйлт . . . . . 56
Гуравдугаар бүлэг. Үсрэлт, харайлт . . . . . 65
Дөрөвдүгээр бүлэг. Шидэлт, дамжуулалт . . . . 72
Гуравдугаар ангийн биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийн арга зүйн зөвлөмж
Нэгдүгээр бүлэг. Ахуйн хэрэгцээт дасгал . . . . . 85
Хоёрдугаар бүлэг. Алхалт, гүйлт . . . . . 97
Гуравдугаар бүлэг. Үсрэлт, харайлт . . . . . 103
Дөрөвдүгээр бүлэг. Шидэлт, дамжуулалт . . . . 107
Дөрөвдүгээр ангийн биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийн арга зүйн зөвлөмж
Нэгдүгээр бүлэг. Ахуйн хэрэгцээт дасгал . . . . . 114
Хоёрдугаар бүлэг. Алхалт, гүйлт . . . . . 126
Гуравдугаар бүлэг. Үсрэлт, харайлт . . . . . 134
Дөрөвдүгээр бүлэг. Шидэлт, дамжуулалт . . . . 140
Тавдугаар ангийн биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийн арга зүйн зөвлөмж
Нэгдүгээр бүлэг. Ахуйн хэрэгцээт дасгал . . . . . 150
Хоёрдугаар бүлэг. Алхалт, гүйлт . . . . 159
Гуравдугаар бүлэг. Үсрэлт, харайлт . . . . . 169
Дөрөвдүгээр бүлэг. Шидэлт, дамжуулалт . . . . 175

3. БАГА, ДУНД БОЛОВСРОЛЫН БИЕИЙН ТАМИРЫН СУРГАЛТЫН
ХӨТӨЛБӨРИЙН ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
Нэг. Үндэслэл
Боловсрол, Шинжлэх Ухааны сайдын 2013 оны 5 дугаар сарын 8 өдрийн А/155 тоот
тушаалаар баталсан “Бага, дунд боловсролын чанарын шинэчлэлийн үзэл баримтлал”-д
боловсролын хөгжлийн дэлхийн чиг хандлагыг баримжаалсан 12 жилийн сургалтын
тогтолцоонд нийцсэн, бага, дунд боловсролын үндэсний стандарт, хөтөлбөр
боловсруулан хэрэгжүүлэхээр заасан байна.
Бага, дунд боловсролын үндэсний стандарт, хөтөлбөрийг шинэчлэх зорилго нь хэрэгцээнд
нь нийцсэн, хүртээмжтэй, чанартай , хүүхэд бүрийг хөгжүүлсэн ерөнхий боловсролын
үйлчилгээг бий болгоход чиглэж байна.
Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдад биеийн тамир, спортын мэдлэг, чадвар, зөв
хэрэглээ төлөвшүүлэхэд биеийн тамирын хичээлийн агуулга, арга зүйн хөгжил бодит хувь
нэмэрийг оруулсаар ирсэн. Монгол улсд 1921 оноос биеийн тамирын сургалтын орчин
үеийн түүх эхэлсэн бөгөөд ЕБС-д биеийн тамирын хичээлийг албан ёсоор 1940 оноос
долоо хоногт 1 цаг, 1963 оноос 2 цагаар бүх ангид заавал судлах хичээлийн тоонд
оруулан сургалтын төлөвлөгөөнд тусгаж иржээ.
Биеийн тамирын боловсролын түүхээс харахад 1925 онд анхны программ, 1926 онд Бага
сургуульд заах программ, 1930 онд “Биеийн боловсрол”, 1937 онд 1-4 дүгээр ангид үзэх
программыг боловсруулан гаргасан байна. 1940-1960 онд биеийн тамирын сургалтын
хөтөлбөр нь 2 удаа шинэчлэгдэн өөрчлөгдсөн. 1957 оноос программын агуулгад “ХБХБ
тэмдгийн норм”-ыг багтааснаар нормативт үнэлгээг хэрэглэж эхэлсэн байна. 1961-1989
онд “Биеийн тамирын хичээлийн программ” нэртэй байснаа “Биеийн тамир-эрүүл мэндийн
хичээл” нэртэй болсон. 1991 оноос киррикюлимийн үзэл санаа хэрэгжиж эхэлсэнээс хойш
стандарт, агуулгын хүрээ, үндэсний сургалтын хөтөлбөр, зөвлөмж, багшийн номууд гарч
сургалтад хэрэглэгдэж ирлээ.
Боловсролын шинэчлэлийн хүрээнд бага, дунд боловсролын хөтөлбөрийг шинэчлэн
сайжруулахад биеийн тамир, спортын мэдлэг, чадвар, хүмүүжил, төлөвшлийн чиглэлээр
биеийн тамирын сургалтын агуулгыг тодорхой хүрээнд интеграцчилах, чанарыг
сайжруулах нэгдмэл үйл ажиллагааны арга зүйг хөгжүүлэх шаардлага тавигдаж байна.
Хоёр. Биеийн тамирын боловсролын зорилго:
Биеийн тамирын сургалт нь суралцагчдад бие бялдраа хөгжүүлэх арга барил эзэмшүүлэн,
тэдний спортын авьяасыг нээн хөгжүүлж, эрүүл, идэвхтэй амьдрах мэдлэг, чадвар,
хандлагыг төлөвшүүлнэ.
Биеийн тамирын бага боловсролын зорилго:
Бага ангийн суралцагчид бие бялдраа чийрэгжүүлэн, хөгжүүлэхэд биеийн тамирын
хэрэглүүрийг ашиглах мэдлэг эзэмшиж, бие бялдар нь чийрэгжин, эрүүл мэнд нь бэхжиж;
хүчтэй, хурдтай, тэсвэртэй, уян болж, хөдөлгөөний эвсэл нь хөгжинө. Улмаар өдөр тутмын
амьдралын хэрэгцээг хангахуйц энгийн хөдөлгөөний чадвар, дадлууд төлөвшин, биеийн
тамирын дасгалаар тогтмол хичээллэх сонирхол, хэвшилтэй болно.

4. Биеийн тамирын суурь боловсролын зорилго:
Дунд ангийн суралцагчид өөрийн бие бялдрын хөгжлөө хянах, хөгжүүлэх энгийн арга
барил эзэмшиж, манай оронд түгээмэл хөгжиж буй спортын зарим төрлийн дасгалын
техникийг сурч, багаар хамтран дасгалаар хичээллэх, шударгаар өрсөлдөх, бие биедээ
туслах, дасгал хийх үедээ аюулгүй байдлаа хангах чадвартай болно. Улмаар тэдний
спортын авьяасыг нээн хөгжүүлнэ.
Биеийн тамирын бүрэн дунд боловсролын зорилго:
Ахлах ангийн суралцагчдын хэрэгцээ, сонирхолд үндэслэн тэдний спортын авьяасыг
хөгжүүлэн, спортын тодорхой төрлийн арга техникийг сайтар эзэмшиж, амьдралдаа
бүтээлчээр ашиглах арга барилд сургана.
Биеийн тамирын сургалтын агуулга нь:
Бага боловсролын түвшинд: хүүхдийн өдөр тутмын амьдралд зайлшгүй хэрэгцээтэй
хөдөлгөөний дадлыг эзэмшүүлэхэд чиглэсэн олон төрлийн дасгалын нэгдмэл агуулгатай
байна.
Суурь боловсролын түвшинд: монгол улсад түгээмэл хөгжиж буй спортын төрлүүдийн
энгийн дасгалын техникийг эзэмшүүлэх үндэс суурийг тавьж, хүүхдийн бие бялдрыг
хөгжүүлэхэд чиглэсэн байна.
Бүрэн дунд боловсролын түвшинд: биеэ даан бие бялдраа хөгжүүлж, чийрэгжүүлэх
мэдлэг, чадвар, арга барил олж авч, өөрийн спортын авьяасыг хөгжүүлэх, ирээдүйн ажил
мэргэжил, ахуй амьдралд хэрэглэгдэхүйц сонгох агуулгатай байна.
Гурав. Хөтөлбөрийн үзэл баримтлал
Биеийн тамирын үндэсний сургалтын хөтөлбөр нь боловсролын стандартыг
хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн сургалтын үйл явцын удирдамж, арга зүйн баримт бичиг юм.
Хөтөлбөр нь суралцахуйн зорилт, үйл ажиллагаа, хэрэглэгдэхүүн, арга зүйн зөвлөмж
бүхий суралцахуйн болон багшлахуйн үйлийг дэмжсэн байна.
Хөтөлбөрийн шинэчлэлийн зарчим:
· Байгаль, нийгэм, хүмүүнлэг, техник, технологийн боловсролын уялдаа холбоог
тусгасан байх
· Хөтөлбөрийн агуулга нь биеийн тамир, спорт, төрөл бүрийн хөдөлгөөний суурь
мэдлэгийг олгох, хөдөлгөөний чадвараа харуулах, бие бялдрын чанаруудын
хөгжлөө илэрхийлэхэд чиглэсэн залгамж холбоотой, сонголттой, уян хатан байх;
· Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга зүй, технологи нь суралцагч мэдлэг бүтээх идэвхтэй
сургалтын аргад тулгуурласан, суралцагчдын ялгаатай байдлыг тооцсон, мэдээлэл
харилцааны технологийн давуу талыг ашигласан байх;
· Хөтөлбөр нь хэрэгжилтийг дэмжсэн суралцахуйн орчинтой байх;
· Суурь мэдлэг болон практик чадварын зохистой шүтэлцээг хангасан байх;
· Хөтөлбөр нь суралцахуйн үйл явц, үр дүнг үнэлэхүйц байх;

5. Хөтөлбөрийн тусгай зарчим:
· Тухайн ангийн суралцагчдын нас сэтгэхүй, бие бялдрын хөгжлийн онцлогийг
тооцох
· Суралцагчдын бие бялдрын хөгжлийн түвшинд тохирсон ачаалалтай байх
· Суралцагчдын аюулгүй байдлыг хангасан орчныг бүрдүүлэх
· Үнэлгээг нээлттэй, шудрага, суралцагчдын ялгаатай байдлыг тооцсон уян хатан
хувилбартай байх
Хөтөлбөрийн бүтэц:
Бага ангийн биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөр нь “Цөм хөтөлбөр”, “Арга зүйн зөвлөмж”
гэсэн үндсэн хоёр хэсэгтэй.
Цөм хөтөлбөрт III ба V анги төгсөхдөө суралцагчдын эзэмшсэн байх чадварууд, сурах арга
барил, I–V анги тус бүрийн агуулгын залгамж холбоог тусгасан.
Арга зүйн зөвлөмж нь суралцахуйн зорилтууд, түүнийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа,
ашиглах хэрэглэгдэхүүн, багшид өгөх санамжаас бүрдэнэ.
Хөтөлбөрт тавих шаардлага:
Хөтөлбөрийн хүрэх үр дүн нь суралцагчийн цогц чадамжид хувь нэмэр оруулахуйц
томьёологдсон байх;
Суралцахуйн зорилт нь тодорхой, хэмжигдэхүйц, хүрэхүйц, бодитой, цаг хугацаандаа
хэрэгжихүйц (SMART) байх;
- Хөтөлбөр нь сургалтын төлөвлөгөөнд заасан цагт хэрэгжихүйц байх;
- Хөтөлбөрийн агуулга нь ,бүлэг сэдвээр багцлагдсан суралцахуйн зорилтуудаар
тодорхойлогдсон, биеийн тамирын боловсролын тухайн ангийн цөм мэдлэг,
чадварыг тусгасан, өргөсөн, гүнзгийрэх боломжтой, залгамж холбоотой байх;
- Хөтөлбөр нь суралцагч төвтэй, идэвхтэй сургалтын арга зүйг дэмжихүйц байх;
- Багшлахуйн арга зүйн зөвлөмж нь суралцагчийн идэвхтэй үйл ажиллагаагаар
суралцахуйн зорилтыг биелүүлэхэд чиглэсэн байх;
- Сургалтын орчин, хэрэглэгдэхүүн нь олон хувилбартай, мэдээллийн технологийн
давуу талыг ашиглахуйц боломжтой байх;
- Үнэлгээ нь сургалтын явцын болон эцсийн үнэлгээ хийх боломжийг хангасан байх;
Дөрөв. Биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх стратеги
А. Боловсролын удирдлага, ерөнхий боловсролын сургуулийн менежмент
- Бага боловсролын түвшинд мэргэжлийн багш биеийн тамирын хичээлийг заах
- Биеийн тамирын хичээлийн хуваарийг зохиохдоо спорт заал болон биеийн
тамирын гадаа талбайг бүрэн ашиглахуйцаар боловсруулах
- Бусад хичээлийн агуулгатай залгамж холбоотой төлөвлөх
- Суралцагчдын нас, хүйсний онцлогт тохирсон сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг
бэлтгэх, хангах
- Биеийн тамирын боловсролын тасралтгүй байдлыг хангаж, хичээлээс гадуурх үйл
ажиллагаатай уялдуулан зохион байгуулах нөхцлийг бүрдүүлэх

6. - Хүүхдийн спортын авьяасыг хөгжүүлэх чиглэлээр секцийн цагийг төлөвлөж оруулах
- Сургалтын орчныг сайжруулж, хэрэглэгдэхүүний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх
Б. Олон нийтийн оролцоо ба хамтын ажиллагаа
- Багш, сургуулийн эмч, нийгмийн ажилтан, сургалтын менежерийн хамтын
ажиллагаан дээр сурагчдын эрүүл мэндийг хамгаалах, биеийн тамирын сургалтын
чанарыг сайжруулах нэгдмэл үйл ажиллагааг хөгжүүлэх
- Суралцагчдын бусад хичээлээр эзэмших мэдлэг, чадвар, бүтээлч үйл ажиллагаан
дээр тулгуурлан сургалтын хэрэглэгдэхүүнийг багш, эцэг эх, хамт олны оролцоотой
бэлтгэх
- Эцэг, эх, хамт олны оролцоог хичээлээс гадуур зохион байгуулах үйл ажиллагаанд
дэмжих, суралцагчдын спортын амжилт, ур чадварыг хөгжүүлэх, урамшуулах,
спортоор хичээллэх орчин нөхцлийг сайжруулах чиглэлээр хамтран ажиллах
В. Үнэлгээ
Бага боловсролын биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөр нь хөтөлбөрийг боловсруулах,
турших, сайжруулах, хэрэгжүүлэх, үнэлэх, боловсронгуй болгох гэсэн үе шат бүхий үйл
ажиллагаагаар тасралтгүй байнга хөгжиж байна.
Хөтөлбөр нь үндсэн 2 чиглэлийн үнэлгээтэй байна.
А. Хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг үнэлэх үнэлгээ. Энэ нь хөтөлбөрийн хүрэх үр дүн,
сурагчдын бие бялдрын хөгжлийн түвшинг цогцоор үнэлэхэд чиглэсэн байна
Б. Суралцагчдын мэдлэг, чадварын түвшин, ахиц, оролцоог үнэлэх үнэлгээ. Энэ
үнэлгээ нь суралцахуйн зорилт, үйл ажиллагаанд тулгуурлан суралцагчдын хөгжил,
төлөвшлийг илрүүлэх явцын болон эцсийн үнэлгээг хийхэд чиглэсэн байна.
Г. Ерөнхий төлөвлөлт
Бага боловсролын биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийг а. Ахуйн хэрэгцээт дасгал, б.
Алхалт, гүйлт, в. Үсрэлт, харайлт, г. Шидэлт, дамжуулалт гэсэн 4 бүлэгтэй боловсруулсан.
Түүнчлэн I-V ангийн биеийн тамирын багшийн номыг шинэчлэн зохиож, 2013-2014 оны
хичээлийн жилд туршин сайжруулж, 2014 оноос үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлнэ.
Суурь боловсролын биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийг 2014-2015 оны хичээлийн
жилд туршин сайжруулж, үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлнэ. Багшиийн номыг шинэчлэн
зохионо.
Бүрэн дунд боловсролын биеийн тамирын сургалтын хөтөлбөрийн агуулгыг сонгох
хувилбараар баяжуулан, багшийн номыг шинэчлэн боловсруулж, 2015-2016 оны
хичээлийн жилд туршин сайжруулж, үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлнэ.

7. НЭГДҮГЭЭР АНГИЙН БИЕИЙН ТАМИРЫН СУРГАЛТЫН ХӨТӨЛБӨРИЙН
АРГА ЗҮЙН ЗӨВЛӨМЖ
Энэхүү арга зүйн зөвлөмж нь нэгдүгээр ангийн биеийн тамирын сургалтын цөм
хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хөтөч болох баримт бичиг мөн. Сургалтын цөм
хөтөлбөрийн агуулга нь ахуйн хэрэгцээт дасгал; алхалт ба гүйлт; үсрэлт-харайлт; шидэлт-
дамжуулалт гэсэн 4 бүлгээс бүрдэнэ. Эдгээр бүлэг сэдэв бүрээр суралцахуйн зорилтыг
дэвшүүлж, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа, хэрэглэгдэхүүн, багшид өгөх санамжийг
толилуулья.
I анги
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ. АХУЙН ХЭРЭГЦЭЭТ ДАСГАЛ
Хүрэх үр дүн: Биеийн үндсэн хөдөлгөөнүүдийг зөв гүйцэтгэх чадвар эзэмшиж, бие
бялдраа хөгжүүлэх суурь чадамж төлөвших
Суралцахуйн
зорилт Үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн
Биеийн тамирын
хувцасаа солих,
тохируулж өмсөх,
зөв хадгалах арга
барил эзэмших
Биеийн тамирын хичээлд зориулалтын
хувцастай орохыг хэлж, хувцасыг үзүүлнэ.
Хувцасаа хаана, хэрхэн сольж өмсөх болон
угааж цэвэрлэх ёстойг тайлбарлана.
Биеийн тамирын
хувцастай хүүхдийн
зураг, эсвэл бодит
хувцас
Өөрийн биеийн
өндөр ба жингээ
мэдэх
Хичээлийн жилийн эхний улирлын нэг
хичээл дээр хүүхэд бүрийн биеийн өндөр ба
жинг хэмжиж, үзүүлэлтийг өөрт нь хэлж
өгөхөөс гадна эцэг, эхэд нь мэдээлнэ. Багш
тэмдэглэж авах хэрэгтэй.
Биеийн өндөр ба жин
хэмжигч багаж, эсвэл
биеийн өндөр хэмжиг-
чийг хананд зурах
Багшийн
тусламжтайгаар
өндрөөсөө намхан
руугаа нэг эгнээ ба
цуваа болж жагсах
чадвартай болох
Эгнээ ба цуваа жагсаалын зураг үзүүлж, аль
нь эгнээ жагсаал болохыг асууна. Яаж
жагссаныг эгнээ жагсаал гэж нэрлэхийг
ярилцана.
- Сурагчид өөрсдөө биеийн өндрөө
харьцуулаад нэг эгнээ болж шугамын ард
зогсоно. Зэрэгцэн зогссон үед багш зарим
сурагчдын байрыг сольж өндөр намаар нь
байрлуулна.
- Эгнээ жагсаалын баруун юмуу зүүн талд
багш гарч зогсоод “багш руугаа хараарай”
гэж хэлэн цуваа жагсаал үүсгэнэ.
- Эгнээ ба цуваа жагсаалыг хичээл бүр дээр
бататгана.
Эгнээ ба цуваа
жагсаалын зурагт
үзүүлэн
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
6 дугаар хуудас
Хөлөө зөөж
баруун, зүүн тийш
эргэх чадвартай
болох
- Баруун, зүүн гараа дагаж эргэхийг багш
хэлээд, дагуулж гүйцэтгэнэ. Хичээлийн
явцад баруун, зүүн тийш эргэх чадвараа
байнга бататгана.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
6-7 дугаар хуудас
Хоёроор тоолон,
нэг эгнээнээс хоёр
эгнээ болж жагсах
Нэг эгнээ жагсаалд нэг, хоёроор тоолох
аргыг багш тайлбарлаж, зураг дээр зааж
үзүүлнэ.
Хоёр эгнээ жагсаалын
зурагт үзүүлэн

8. чадвар эзэмших Сурагчид багшийн дэмжлэгтэйгээр нэг,
хоёроор ээлжлэн тоолно.
Тоолсон тоогоороо урагш алхаж, 2 эгнээ
үүсгэнэ.
Хөлөө зөөж баруун, зүүн тийш эргэх
чадвараа ашиглан нэг эгнээнд шилжинэ.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
7-8 дугаар хуудас
Гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөл-
гөөнийг нэрлэх,
таних чадвартай
болох
- Нэгдүгээр улиралд: Гараа урагш ба дээш,
арагш өргөх, алдлах; хөлөө урагш, арагш,
хажуу тийш өргөх; их биеэр бөхийх, хазайх,
гэдийх;
- Хоёрдугаар улиралд: Гараа алдалж
нугалах, тулж суух, тулж хэвтэх, хөлөө
нугалж өргөх зэрэг биеийн үндсэн
хөдөлгөөнийг нэрлэх, таних чадвар
эзэмшүүлэхээр төлөвлөнө.
- Эдгээр хөдөлгөөнийг багш үзүүлж, юу гэж
нэрлэхийг асууж, бүгдээрээ хөдөлгөөн
бүрийг зөв нэрлээд, багшийг дуурайж хийнэ.
Гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөлгөөнийг
зурсан зурагт үзүүлэн
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
8-10 дугаар хуудас
Гар, хөл, их биеийн
хөдөлгөөнийг зөв
гүйцэтгэх
чадвартай болох
Гар, хөл, их биеийн үндсэн хөдөлгөөнийг тус
тусад нь сурагчид гүйцэтгэхэд багш алдааг
засна.
Багшийн нэрлэсэн үндсэн хөдөлгөөнийг
сурагчид хийнэ.
Багшийн үзүүлсэн үндсэн хөдөлгөөнийг
сурагчид нэрлэнэ.
Гарын үндсэн хөдөлгөөнийг хөлийн ба их
биеийн үндсэн хөдөлгөөнтэй нэгтгэж
давтана.
Биеийн тамирын
багшийн ном – I, 2014.
8-9 дүгээр хуудас
Гар, хөл, их биеийн
үндсэн
хөдөлгөөнийг
хослуулан
хөгжмийн аянд
гүйцэтгэх чадвар
эзэмших
Багшийн зохиосон гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөлгөөн бүхий 8-32 тоот цогц
дасгалыг сурагчид дуурайж гүйцэтгэнэ.
Эгнээ тус бүр цогц дасгалыг ээлжлэн
гүйцэтгэхэд бусад эгнээнийхэн алдааг хэлж,
засаж хийн бусаддаа үзүүлнэ.
Хөгжмийн хичээлээр сурсан дууг дуулж
болон түүний аянд цогц дасгалыг давтана.
Гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөлгөөн бүхий
8-32 тоот цогц дасгалын
цуглуулга, зурагт
үзүүлэн,
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
10-11 дүгээр хуудас,
Дасгалд тохирох ая
бүхий CD, DVD бичлэг
Өглөө бүр дасгал
хийх хэрэгтэйг
ойлгох
Өглөөний дасгалын ач холбогдлыг
тайлбарлана. Өглөө бүр унтаж босоод
өглөөний дасгалыг хэрхэн хийх талаар багш
зөвлөнө. Жишээ дасгалын зурагт хуудсыг
тарааж өгнө.
Өглөөний цогц дасгалын
зураг бүхий (6
дасгалтай) тараах
материал байна.
Өглөөний цогц
дасгалыг сурах,
тогтмол хийж
хэвших
Гар, хөл, их биеийн хөдөлгөөнийг хослуулан
гүйцэтгэх чадварт тулгуурлан багшийн
зохиож, үзүүлсэн “Өглөөний дасгал”-ыг
давтана.
Сурагчид тоолсон тоогоороо 2 эгнээ болж
зогсоод уг дасгалыг гүйцэтгэнэ. Хэрвээ
талбай хүрэлцэхгүй байвал 2 эгнээ тус
бүрдээ 2-оор тоолж дахин 2 эгнээ үүсгэн,
нийт 4 эгнээгээр өглөөний дасгалаа давтана.
Дасгал бүрийг
гүйцэтгэхэд анхаарах
зүйлсийг эцэг, эхэд нь
зориулан бичсэн товч
зөвлөмж бэлтгэнэ.
Биеийн зөв галбир
ямар байхыг
ойлгох
Сурагч бүр заал, танхимын хананд өсгий,
өгзөг, дал, дагзаа шүргүүлэн зогсож өөрийн
биеийн галбираа тодорхойлно.
Хананд ингэж зогссон биеийн байдлаа
Зогсож буй болон сууж
буй хүний биеийн зөв
галбирыг харуулсан
зурагт үзүүлэн

9. хадгалан урагш 5-6 м алхана. Ингэж алхахад
хэцүү байвал биеийн зөв галбир тогтоогүй
байгаагийн илрэл болохыг багш
тайлбарлана.
Зогсох, алхах, гүйхдээ биеийн зөв галбираа
хадгалах шаардлагатайг ярилцана.
Сурагчид бие биенийгээ зогсож байхад
болон алхах үед биеийн галбираа хэрхэн
хадгалж буйг ажиглана.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
15 дугаар хуудас
Биеийн зөв галбир
төлөвшүүлэх
дасгалыг сурах
Хичээлийн эхний хэсэгт биеийн зөв галбираа
хадгалан энгийн алхаагаар алхах, гараа
алдалж алхах, ташаа тулж алхах зэргээр бие
халаалт хийнэ.
Багш тоолж, өөрөө үлгэрлэн үзүүлж алхана.
Цэх биш, бага зэрэг бөхийж, эсвэл гэдийж
алхаж буй сурагчдад анхааруулахын
зэрэгцээ биечлэн очиж алдаагаа засахад нь
туслана.
Хичээлийн үндсэн хэсэгт биеийн зөв галбир
төлөвшүүлэх цогц дасгалыг давтана. Үүнд:
Дасгал 1. Б.б-дал, дагз, өгзөг, өсгийг
хананд шүргүүлэн зогссон байна. 1-гараа
алдалж, өргөнө. 2-өлмий дээрээ босно. 3-
өсгийг буулгаж, гараа алдална. 4-б.б.
Дасгал 2. Б.б-дээрхийн адил. 1-гараа
алдалж, баруун хөлөө өвдгөөр нугалан
өргөнө. 2-б.б. 3- гараа алдалж, зүүн хөлөө
өвдгөөр нугалан өргөнө. 4-б.б. Дасгал 3.
Б.б-дээрхийн адил. 1- гараа алдалж, хагас
сууна. 2-б.б. 3-гараа өргөн, хагас сууна. 4-
б.б.
Дасгалыг гүйцэтгэхдээ дал, дагз, өгзөг,
өсгийгөө хананд шүргүүлсэн байдлаа
алдахгүй байхыг анхааруулна. Дасгал
бүрийг багш эхлээд үзүүлэх ба дараа нь
тоолж, удирдана. Сурагч бүр дасгалыг 5-6
удаа давтана.
Биеийн тамирын заалны
хана нь сурагчид налж
зогсоход саад
болохооргүй чөлөөтэй
байх шаардлагатай.
Биеийн зөв галбирыг
харуулсан зурагт
үзүүлэн ашиглаж болно.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
16 дугаар хуудас.
Гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөлгөөн
бүхий том бөмбөг-
тэй цогц дасгалыг
гүйцэтгэх чадвар
эзэмших
Бие халаалтын дараа сурагчдад бөмбөгийг
тарааж өгнө.
Сурагчид бөмбөгөө барьж, хөлдөө мөрний
хэмжээний зайтай зогссон байдлаас гарын
үндсэн хөдөлгөөнийг давтана. Жишээ нь:
бөмбөгөө хоёр гараар барьж урагш өргөх,
дээш өргөх, нэг гар дээрээ бөмбөгөө тавин
хоёр гараа алдлах гэх мэт.
Дараа нь эдгээр хөдөлгөөнийг их биеийн
үндсэн хөдөлгөөнтэй хослуулан гүйцэтгэнэ.
Жишээ нь: бөмбөгөө урагш өргөн бөхийх,
бөмбөгөө дээш өргөн гэдийх, бөмбөгөө дээш
өргөн хажуу тийш хазайх гэх мэт.
Үүний дараа хөлийн үндсэн хөдөлгөөнийг
гар, их биеийн хөдөлгөөнтэй хослуулан
бөмбөгтэй гүйцэтгэнэ. Жишээ нь: хөлөө
арагш ба бөмбөгөө урагш өргөх, хөлөө
хажуу тийш ба бөмбөгөө дээш өргөх гэх мэт.
Сурагчдын чадварыг харгалзан өөр нэмэлт
Ойролцоогоор 20-24 см
диаметртэй, зөөлөн том
бөмбөг сурагч бүрийн
тоогоор байх хэрэгтэй.
Бүр боломжгүй бол хоёр
сурагчийн дунд нэг
бөмбөг бэлтгэнэ.
Багш өөрийн зохиосон
бөмбөгтэй цогц
дасгалыг зурсан
үзүүлэнг ашиглаж
болно.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
10 дугаар хуудас

10. хөдөлгөөн оруулж болно.
Янз бүрийн аргаар
мөлхөх чадвар
эзэмших
Эхлээд сурагчдыг өөрсдийн дураар нь
мөлхүүлнэ. Тэдний мөлхөх нь хоорондоо
ямар ялгаатай байгааг асууж, ярилцана.
Сурагчдын хариултад үндэслэн мөлхөх
аргуудыг багш хэлнэ.
Сурагчид 4-5 цуваа болж доорх аргаар
мөлхөнө. Үүнд:
- Дөрвөн хөллөж мөлхөх
- Элэг, дөрвөөр мөлхөх
- Шуун дээрээ мөлхөх
- Хажуугаараа мөлхөх
- Нуруугаараа мөлхөх.
Цуваа бүр нэг аргаар мөлхөж зохих
чадварыг эзэмшсэний дараа өөр аргаар
мөлхөнө.
Матрас 10-аас цөөнгүй
ширхэг
Мөлхөх техникийг
удаашруулан үзүүлсэн
видео бичлэг,
компьютер, дэлгэц,
проектор, лазерын
заагуур.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
17 дугаар хуудас
Налуу байрлуулсан
гимнастикийн
сандал өөд мөлхөж
авирах чадвартай
болох
Цувруулан тавьсан 2 матрас дээгүүр
сурагчид ар араасаа цувран, дурын аргаар
мөлхөнө. Биеийн тамирын заалны хэмжээ,
матрасны тооноос хамаарч сурагчдыг аль
болох олон хэсэгт хувааж мөлхүүлнэ.
Шалан дээр байрлуулсан гимнастикийн урт
сандлын нэг үзүүрээс нөгөө үзүүр хүртэл
дурын аргаар мөлхөнө. Сандлын тооноос
хамаарч сурагчдыг аль болох олон хэсэгт
хувааж мөлхүүлнэ.
Гимнастикийн урт сандлын нэг үзүүрийн
хөлийг 20-30 см өндөрсгөн (доогуур нь
матрас давхарлан тавьж болно), түүний
доод хэсгээс өгсөж мөлхүүлнэ.
Гимнастикийн урт сандлын нэг үзүүрийг
гимнастикийн хананд 50-60 см өндөрт
бэхлэн налуу байрлуулж, сандал өөд авирч
мөлхүүлнэ.
Матрас 8-10 ш
Гимнастикийн урт (3-4
м) сандал 6-8 ш
Гимнастикийн хана 4-
өөс цөөнгүй ширхэг
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
18 дугаар хуудас
Гимнастикийн хана
руу ижил нэрийн
ба эсрэг нэрийн
хөдөлгөөнөөр
авирах, буух эв
дүйтэй болох
Эхлээд сурагч тус бүр 2 удаа гимнастикийн
хана руу авирч, буух даалгавар өгнө. Багш
тэдний яаж авирч байгааг ажиглана.
Дараа нь сурагчид хоорондоо 3 м зайтай 4-5
эгнээгээр зааланд тарж зогссон байдлаас
гимнастикийн хана руу ижил нэрийн
хөдөлгөөнөөр авирах дуураймал дасгалыг
давтана. Үүний тулд багш “баруун хөл, гараа
өргөөрэй” гэхэд сурагчид баруун гараар
гимнастикийн хананы дээд хөндлөвчөөс
барьж буйг дүрслээд, баруун хөлөө өвдгөөр
нугалж өргөнө. “Одоо зүүн хөл, гараа
өргөөрэй” гэхэд сурагчид дуурайна. Үүнийг
ижил нэрийн хөдөлгөөнөөр хана руу авирах
гэж нэрлэдгийг хэлж өгнө.
Сурагчид гимнастикийн хананы урд хэд
хэдэн цуваа болж зогсоод ижил нэрийн
хөдөлгөөнөөр хана руу авирч, дээд
хөндлөвчинд хүрээд, мөн тэр аргаараа
буцаж бууна. Ижил нэрийн хөдөлгөөнөө зөв
гүйцэтгэж чадахгүй хүүхэд байвал багш
Гимнастикийн хана аль
болох олон тоогоор
Хана бүрийн доор
дэвсэх матрас
Гимнастикийн хана руу
ижил ба эсрэг нэрийн
хөдөлгөөнөөр авирах
аргыг үзүүлсэн зурагт
үзүүлэн
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
19-20 дугаар хуудас

11. хажуугийн хананд зэрэгцэн, дагуулж
авируулна.
Эсрэг нэрийн буюу баруун гар, зүүн хөлөө
(зүүн гар, баруун хөлөө) зөөж хана руу
авирах дуураймал дасгалыг сурагчид биеэ
даан шалан дээр 6-8 удаа гүйцэтгэнэ.
Дараа нь эсрэг нэрийн хөдөлгөөнөөр
гимнастикийн хана руу авирч дээд
хөндлөвчинд хүрээд, мөн тэр аргаараа
буцаж бууна. Сурагчид цувран, аль болох
олон удаа хананд авирна.
Өөрийн биеийн
жинг ашиглан
хүчний хялбар
дасгалыг гүйцэтгэж
сурах ба хүчээ
хөгжүүлэх
Хүч гэж юу? Хүч юунд хэрэгтэй вэ? зэрэг
асуулт тавьж ярилцана. Ачааг өргөж үзэн
хүнд, хөнгөнийг нь ялгана.
Багшийн өгөх мэдээлэл: “Алхах, гүйх, үсрэх,
шидэх бүх хөдөлгөөн нь булчингийн хүчээр
хийгдэнэ. Булчин хүч гарахын тулд агшиж ба
сунадаг. Зөвхөн хөдөлгөөн хийхэд бус хүнд
юмыг өргөхөд хүч хэрэгтэй болно. Өргөх
ачаа нь хүнд жинтэй байвал өргөхөд хэцүү
бөгөөд маш их хүч шаардана. Яагаад хүнд
жинтэй ачааг өргөж чадахгүй байна вэ? Хүч
нь хүрэхгүй байгаа учраас хүчээ хөгжүүлэх
хэрэгтэй. Тэгвэл хүч гэдэг чинь юу юм бэ?
Хүнд ачааг өргөх ба түүнийг удаан барьж
чадах чадварыг хүч гэнэ”.
Хүчний талаар тайлбарласны дараа хүч
хөгжүүлэх дасгалыг ачаа хүндрүүлэгчгүйгээр
хийцгээе! гээд доорх дасгалыг сурагчид
эгнээгээрээ ээлжлэн гүйцэтгэнэ. Үүнд:
Дасгал 1. Гараа урагш өргөж зогссон
байдлаас: 1- гараа нугалж цээжний өмнө
авна. 2- гараа алдална. 3- гараа нугалж
цээжний өмнө авна. 4- б.б. Дасгалыг
булчингаа зориуд чангалж, огцом
хөдөлгөөнөөр гүйцэтгэх ба 5-6 удаа давтана.
Дасгал 2. Гараа ташаанд авч зогссон
байдлаас явган сууж босно. Цуцталаа олон
удаа гүйцэтгэнэ.
Дасгал 3. Дээш харж хэвтсэн байдлаас хоёр
хөлөө ээлжлэн шулуунаар нь өргөж
буулгана. 20х3 удаа
Дасгал 4. Хөлдөө мөрний хэмжээний зайтай
зогссон байдлаас: 1- гараа өргөн бөхийж,
хурууг шаланд хүргэнэ. 2- б.б. 3- гараа
алдлан гэдийнэ. 4- б.б. Дасгалыг удаан
темпээр тоолж удирдана. 5-6 удаа давтана.
Дасгал бүрийн дараа 1-3 мин амарна.
Ачаалал авсан булчингаа суллан алхаж
амрахыг багш зөвлөнө.
Хүнд ба хөнгөн жинтэй
ачаа, хүндрүү-лэгчийн
ялгааг мэд-рүүлэхийн
тулд сураг-чийн үүрдэг
цүнх 2–ыг бэлтгэнэ. Нэг
цүнхэнд нь 3 ш ном,
нөгөөд нь 8 ш ном
хийсэн байна.
Сурагчид дээш харж
хэвтэхдээ матрас дээр
хэвтэж болно.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
12 дугаар хуудас, 8
дугаар зураг дээрх
дасгалаас ашиглана.
Гимнастикийн
сандал дээр урдаа
ба ардаа тулж
хэвтэн, хажуу тийш
шилжих чадвартай
болох
Тулалтаас хажуу тийш шилжиж явахаас
өмнө дөхүүлэх дасгалыг гүйцэтгэнэ. Үүнд:
- Өвдөглөн тулж хэвтэх
- Шалан дээр тулж хэвтэх
- Шалан дээр ардаа тулж хэвтэх
- Тулж хэвтсэн байдлаас гар, хөлөө
Гимнастикийн урт
сандал 4-8 ширхэг
Матрас 4-6 ширхэг
“Биеийн тамирын

12. зөөх г.м
Дөхүүлэх дасгалыг зөв, сайн гүйцэтгэдэг
болсны дараа гимнастикийн сандал дээр
тулж хэвтээд хажуу тийш явж сурна.
Эхлээд гимнастикийн урт сандалд урдаа
тулан хажуу тийш шилжиж сурна, дараа нь
ардаа тулан хажуу тийш шилжих дасгалыг
гүйцэтгэнэ.
Сандлыг дуустал баруун тийш шилжиж
яваад амарсны дараа зүүн тийш шилжинэ.
Энэ чадварыг сайн эзэмшиж буй сурагчид
гар, хөл хоёроо нэгэн зэрэг хажуу тийш зөөх
ба тааруухан чадвартай сурагчид гар, хөлөө
ээлжлэн зөөж шилжинэ.
багшийн ном– I”, 2014.
19 дүгээр хуудас.
50-60 см өндөр
тавцан дээр
тулалтаас гар
дээрээ 6-8 удаа
сунайх чадвартай
болох
Гимнастикийн болон ердийн хананд тулж
зогссон байдлаас гараа тохойгоор нугалж,
тэнийлгэх дасгалыг хичээл бүрийн үндсэн
хэсэгт сурагч бүр 8х2 удаа гүйцэтгэж байх
даалгавар өгнө. Дасгалыг хэрхэн
гүйцэтгэхийг багш үзүүлж, сурагчид
дуурайна.
Улирлын төгсгөлд 50-60 см өндөр тавцан
дээр гараар тулж хэвтсэн байдлаас хэн,
хэдэн удаа сунайж байгааг тоолж, үнэлгээ
өгнө. Сурагчид хос хосоороо болж, бие
биенийхээ сунайлтыг тоолно.
Гимнастикийн урт
сандал 4-6 ширхэг,
Гимнастикийн хана
болон заалны хана
50-60 см өндөр тавцан
4-6 ширхэг
Үнэлгээг тэмдэглэх
хуудас
Гараа ардаа тулж
суусан байдлаас
биеэ 8-10 удаа
өргөж, буулгах
чадвартай болох
Суралцахуйн энэ зорилт хэрхэн
хэрэгжсэнийг улирлын сүүлчийн хичээлүүд
дээр шалгаж үнэлнэ. Сурагчдыг үнэлэх үйл
ажиллагааг явуулахдаа 4-6 сурагчийг нэг
ээлж болгон, тэд дасгалыг гүйцэтгэхэд
бусад сурагч гүйцэтгэлийг тоолох байдлаар
зохион байгуулна.
Гараа ардаа тулж суусан байдлаас бүсэлхий
хэсгээ өргөж, биеэ шулуун болгоно. Энэ
байдлаа 3 сек орчим хадгалаад бэлтгэх
байдалд орно. Дараа нь шууд дасгалаа
үргэлжлүүлнэ.
Охид 8 удаа, хөвгүүд 19 удаа энэ дасгалыг
үргэлжлүүлэн гүйцэтгэж чаддаг болсон байх
ёстойг ойлгуулж, эхний удаад сурагчид
өөрсдөө бие даан дасгалаа хийж, хэдэн
удаа гүйцэтгэж байгаагаа өөрөө тоолно.
Бэлэн болсон үедээ багшид очиж дасгалаа
хийж үзүүлнэ.
10-аас олон удаа дасгалыг хийж чадаж буй
сурагчдыг тусад нь ялган, нилээд цуцталаа
2 удаа гүйцэтгэх даалгавар өгнө.
Гараа ардаа тулж
суусан байдлаас биеэ
өргөж буй зурагт
үзүүлэн бэлтгэнэ.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
12 дугаар хуудас, 9
дүгээр зургийг
ашиглана.
Биеийн тамирын заалны
шалан дээр уг дасгалыг
гүйцэтгэх тул заалны
шалыг сайн цэвэрлэсэн
байх шаардлагатай.
Сурагчдын амжилтыг
бичиж тэмдэглэх
үнэлгээний хуудас
бэлтгэнэ.
Сунгалтын ба
савалтын идэвхтэй
дасгалаар уян
хатныг хөгжүүлэх
Багш ямар дасгалыг сунгалтын дасгал гэх
вэ? гэж асуугаад сурагчдын хариулсан
дасгалыг бүгдээрээ хийж үзье гэнэ. Аль
дасгал нь булчинг өвтгөж байгааг асууна.
Эндээс булчинг сунган татах хөдөлгөөнөөр
хийж буй дасгал нь сунгалтын дасгал
болохыг хэлнэ.
Эдгээр дасгалыг гүйцэтгэхэд булчин өвдөж
Эхний асуултад
сурагчид хариулж
чадахгүй байвал багш
сунгалтын 3-4 дасга-лын
зураг үзүүлнэ.
Сунгалтын дасгалыг
хийж туршин үзэхэд

13. буй учраас дасгалаа огцом хөдөлгөөнөөр
хийж болохгүй бөгөөд аажим намалзах
маягаар булчингаа сунгаж гүйцэтгэхийг
тайлбарлана. Түүнчлэн сунгалтын дасгалын
өмнө биеэ сайн халаах шаардлагатайг
хэлнэ.
Аль болох их далайцтайгаар гараа мөрөөр
эргүүлэх, бөхийх, хазайх, хөлөө салгаж суух,
хөл ба гараа урагш-хойш савах зэрэг энгийн
дасгал бүрийг 8-10 удаа давтана.
Сунгалтын дасгалыг сурагч өөрөө бие даан
гүйцэтгэхдээ далайцын дээд хэмжээнд
хүргээд 3-5 тоолж, тэр байдлаа хадгалан
барина.
Хөлөө жийж суусан байдлаас өвдгөө
нугалахгүйгээр бөхийж гараа өлмийнөөс
урагш аль болох их зайд гаргахыг хичээнэ.
Хэн гараа өлмийнөөс цааш ямар хэмжээнд
гаргаж байгааг ажиглаж ярилцана.
Өлмийнөөс цааш хурууны үзүүр хүртлэх
зайг сурагчид ээлжлэн шугамаар хэмжиж
өөрийгөө хэр уян байгааг мэднэ.
Хичээлийн төгсгөлд “сунгалтын дасгалыг
гүйцэтгэхдээ юу анхаарах ёстой вэ?” гэсэн
асуулт тавьж 4-5 сурагчийн нэрийг дуудаж
хариулт аван хэлэлцэнэ.
зориулсан матрас 5-8 ш
бэлтгэнэ.
Биеийн тамирын
багшийн ном – I, 2014.
13 дугаар хуудас дээрх
багшид зориулсан
зөвлөм-жийг ашиглана.
Уян хатны дасгал
хийхэд зориулж 3-4
сурагчийн дунд нэг
матрас байх шаардла-
гатай.
Сурагчид уян чанарын
түвшингээ хэмжихэд
зориулж 20-30 см урт
шугам 10 ширхэгийг
бэлтгэнэ.
Зогсоо байдлаас
өвдөг нугалахгүй
бөхийж гарын
хурууны үзүүрийг
газарт хүргэх
чадвартай болсноо
харуулах
Багш журналын эхнээс 6 сурагчийн нэрийг
дуудаж, уг дасгалыг гүйцэтгүүлнэ. Тэд
зогсоо байдлаас өвдөг нугалахгүй бөхийж
гарын хурууны үзүүрийг газарт хүргэн,
“болно” гэсэн дохио өгтөл уг байдлаа
хадгалан зогсоно.
Багш сурагчдыг ажиглан дасгалаа хэр
түвшинд гүйцэтгэснийг үнэлэн журналдаа
тэмдэглэнэ. Мөн сурагчдад үнэлгээг хэлж
өгнө.
Уян хатны хөгжил тааруу байгаа сурагчдад
тогтмол хийх дасгалын зураг бүхий гэрийн
даалгавар өгнө.
Зогсоо байдлаас өвдөг
нугалахгүй бөхийж
гарын хурууны үзүүр ба
атгасан гар, алгаа
газарт хүргэж буй зурагт
үзүүлэн бэлтгэж,
зургийн дор үнэлгээг
тэмдэглэсэн байх.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
14 дүгээр хуудас, 11
дүгээр зураг
Шагайн талуудыг
нэрлэх, дөрвөн
бэрхийг таньдаг
болох
Сурагчдыг 5-6 багт хувааж, баг бүрт бог
малын 4 ш шагай өгнө. Багийн сурагчид
тойрч зогсоод шагайн 4 талыг юу гэж
нэрлэдэгийг хоорондоо ярилцан,
зөвшилцөхийг хүснэ.
Баг бүр шагайн талуудыг үзүүлж, нэрийг
хэлнэ. Зөв, бурууг ярилцана.
Багийн гишүүд хос хосоороо шагайн талыг
таалцаж тоглоно. Үүний тулд сурагч бүрд 10
ш шагай өгнө. Нэг сурагч шагайг аль нэг
талаар нь шалан дээр тавиад алгаараа
дарж нууна. Нөгөө сурагч түүний нуусан
шагай аль талаараа байгааг таана. Таахгүй
бол шагайгаа найздаа хураалгана. Ямар
нэртэй шагай байгааг таавал, таасан
шагайгаа өөрөө авна.
Дөрвөн бэрх гэж юуг хэлэх вэ? гэж асууна.
Бог малын шагай сурагч
бүрд 10-аас цөөнгүй
ширхэг
Шагайг орхиж шидэхэд
зориулж 1х1 м
хэмжээтэй дэвсгэр
багийн тоогоор
Шагайн талуудыг тод
харуулж зурсан өнгөт
үзүүлэн
Биеийн тамирын
багшийн ном – I, 2014.
20-22 дугаар хуудас

14. Мэдэж байвал шагаагаар 4 бэрх буулгаж
тоглоно. Мэдэхгүй бол багш тайлбарлаж
өгнө. Хүүхэд бүр өөрийн шагайгаар 4 бэрх
буулгахыг хичээж, шагайг олон удаа орхино.
Шагайг дунд ба
долоовор
хуруугаар няслах
чадвар эзэмших
- Дунд хуруугаар шагайг няслах дуураймал
хөдөлгөөнийг давтана.
Сурагчид шагай няслах дэвсгэрийн тоогоор
хэсгүүдэд хуваагдан, дэвсгэрээ тойрч дурын
аргаар суугаад, хооронд нь нэг сөөм зайтай
байрлуулсан ижил нэртэй хоёр шагайг
долоовор хуруугаар нясалж онохыг хичээн
няслана. Хүүхэд бүр өөрөө зайг хуруугаараа
хэмжин шагайг байрлуулаад няслана.
Хэрвээ “сөөм” хэмжээг мэдэхгүй байвал
багш хэлж, үзүүлнэ.
Сөөм зайнаас 10 удаа шагайг онож нясласан
сурагч зайгаа холдуулан, “нэг төө” зайнаас
няслана. 10 удаа онож чадаагүй сурагч сөөм
зайнаасаа шагайг няслах дасгалаа давтана.
Дараагийн хичээл дээр шагайг дунд
хуруугаар няслах чадварыг мөн дээрх
аргаар эзэмшүүлнэ.
Шагайг сурагч өөрөө өрж байрлуулан, нэг
төө зайнаас оновчтой няслаж чаддаг
болсны дараа сурагчид 10-12 шагайг өрж
тавиад, няслаж тоглоно. Тэд ээлжлэн
нясласаар бүх шагай дуусахад хэн олон
шагай цуглуулсан нь хожино.
Бог малын шагай 100-
аас цөөнгүй ширхэг
Шагайг орхиж шидэхэд
зориулсан 1х1 м
хэмжээтэй дэвсгэр 6-8
ширхэг
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
20-21 дүгээр хуудас
Янз бүрийн
байдлаас шагайг
няслаж тоглох
чадвартай болох
Доош харж хэвтсэн, завилж суусан байдлаас
шагайг няслах даалгавар өгч гүйцэтгүүлнэ.
Шагаа няслаж тоглох хичээлийн төгсгөлд
багш “Гэртээ гэрийнхэнтэйгээ шагаа тоглож
байгаарай, улирлын төгсгөлд ангидаа
шагайн тэмцээн зохион шүү” гэсэн
даалгавар өгнө.
Улирлын төгсгөлийн хичээл дээр сурагчдыг
хэд хэдэн хэсэг болгож шагайн тоглолт-
тэмцээн зохионо.
Бог малын шагай 100-
аас цөөнгүй ширхэг
1х1 м хэмжээтэй
дэвсгэр 6-8 ширхэг
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
22 дугаар хуудас
Багшид өгөх санамж
“Ахуйн хэрэгцээт дасгал” бүлэг сэдэв нь нэгдүгээр ангийн хүүхэд биеийн тамирт
суралцах үндэс болох учраас хичээлийн жилийн улирал бүрд судлах бөгөөд өөрийн
сургууль, суралцагчдын онцлогт тохируулан багш цагаа зохицуулж болно. Гэхдээ
агуулгын залгамж холбоог зөв хангахад дэмжлэг үзүүлэх үүднээс сургалтын хөтөлбөрийн
агуулгыг улирлаар хэрхэн хуваарилж болохыг үлгэрчлэн үзүүлж байна.
I улирал II улирал III улирал IV улирал
Биеийн тамирын
хувцасаа солих,
тохируулж өмсөх,
эвхэх, хадгалах арга
барилтай болох
Өөрийн биеийн
өндөр ба жингээ
мэдэх
Багшийн
- Хоёроор тоолон, нэг
эгнээнээс хоёр эгнээ
болж жагсах чадвар
эзэмших
- Гараа алдалж
нугалах, тулж суух,
тулж хэвтэх, хөлөө
нугалж өргөх зэрэг
хөдөлгөөнийг нэрлэж,
- Өвдөглөн зогсох,
өсгий дээр суух,
давшиж алхахыг
нэрлэж, гүйцэтгэх
чадвартай болох
-Гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөлгөөнтэй
дасгалыг том
бөмбөгтэй гүйцэтгэх
- Гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөлгөөнийг
хослуулан хөгжмийн
аянд гүйцэтгэх чадвар
эзэмших
- Өөрийн биеийн жинг
ашиглан хүчний
хялбар дасгалыг
гүйцэтгэж сурах ба

15. тусламжтайгаар
өндрөөсөө намхан
руугаа нэг эгнээ
болж жагсах
чадвартай болох
- Хөлөө зөөж баруун,
зүүн тийш эргэх
чадвартай болох
- Гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөлгөөнийг
нэрлэх, таних
чадвартай болох
- Гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөлгөөнийг
зөв гүйцэтгэх
чадвартай болох
- Сунгалтын ба
савалтын идэвхтэй
дасгалаар уян
хатныг хөгжүүлэх
гүйцэтгэх чадвартай
болох
- Гар, хөл, их биеийн
үндсэн хөдөлгөө-нийг
хослуулан хөгжмийн
аянд гүйцэтгэх чадвар
эзэмших
- Өглөө бүр дасгал
хийх хэрэгтэйг ойлгож,
өглөөний
гимнастикийн цогц
дасгалыг сурах
- Биеийн зөв галбир
ямар байхыг ойлгож,
зөв галбир төлөв-
шүүлэх дасгалыг
сурах
- Янз бүрийн аргаар
мөлхөх чадвар
эзэмших
- Гимнастикийн сандал
дээр урдаа ба ардаа
тулж хэвтэн, хажуу
тийш шилжих
чадвартай болох
чадвар эзэмших
- Налуу байрлуул-сан
гимнастикийн сандал
өөд мөлхөж авирдаг
болох
- Гимнастикийн хана
өөд нэг ба эсрэг
нэрийн хөдөлгөө-нөөр
авирах, буух эв дүйтэй
болох
- Сунгалтын дасгал-
аар уян хатныг
хөгжүүлэх
- Шагайн талуудыг
нэрлэх, дөрвөн
бэрхийг таних
- Шагайг дунд ба
долоовор хуруугаар
няслах чадвар
эзэмших
- Янз бүрийн байдлаас
шагайг няслаж тоглох
чадвартай болох
хүчээ хөгжүүлэх
- 50-60 см өндөр
тавцан дээр тулалтаас
гар дээрээ 6-8 удаа
сунайх чадвартай
болох
- Гараа ардаа тулж
суусан байдлаас биеэ
8-10 удаа өргөж,
буулгах чадвартай
болох
- Сунгалтын ба
савалтын идэвхтэй
дасгалаар уян хатныг
хөгжүүлэх
Сурагчид биеийн тамирын хичээлд ямар хувцастай орохыг эхний хичээл дээр
танилцуулж, хувцасыг үзүүлэхийн зэрэгцээ хувцасаа хэрхэн эвхэх, цүнхэндээ яаж хийхийг
үзүүлж тайлбарлаарай. Биеийн тамирын хичээлд өмссөн хувцасаа заавал угааж, сайн
хатаасны дараа эвхэж тавихыг хэлж, эцэг эхэд нь зөвлөгөө өгөөрэй. Нэгдүгээр улирлын
турш хичээл бүр дээр хувцаслалтыг шалгаж, хувцасаа зөв өмсөхөд нь хүүхдэд тусласнаар
хэвшил тогтох ёстой. Түүнчлэн эхний хичээл дээр биеийн тамирын заал, гадаа талбайг
танилцуулна.
Хүүхэд бүрийн биеийн жин ба өндрийн хэмжээг хичээлийн жилийн эхэнд болон
төгсгөлд хэмжиж өөрт нь хэлж өгөхөөс гадна ангийн багш, эцэг, эхэд нь мэдээлнэ.
Сурагчдыг жагсаахдаа команд өөхгүй,нэг эгнээ жагсаарай!, шугамын ард зэрэгцэн
зогсоорой! гэх зэргээр энгийн үг хэрэглэнэ. Биеийн тамирын заалны шугамуудыг ашиглан
өөр өөр байрлалд нэг эгнээ жагсаах, хоёр эгнээ болгох зохион байгуулалтыг
давтуулаарай.
Нэгдүгээр ангийн сурагчдын жагсах чадварыг үнэлэхдээ биеийн тамирын заалны
хажуугийн шугам дээр нэг эгнээнд жагсаана. Сурагчид:
- Өндөр сурагч нь баруун гар талдаа зогсох
- Хоорондоо хэтэрхий шахцалдахгүй, гараа унжуулан шүргэлцэж зогсох
- Бие цэх, толгой эгц, өсгийгөө нийлүүлж, өлмийн хооронд бага зэрэг зайтай зогсож,
бүх сурагч өлмийгөө нэг шугамд байрлуулсан байх зэрэг шалгуурыг харгалзана.
Түүнчлэн эгнээ ба цуваа жагсаалыг ялгаж хэлэх, эгнээнээс цуваа жагсаал үүсгэх
даалгавар өгч болно.

16. Гар, хөл, их биеийн үндсэн хөдөлгөөнийг тус тусад нь эзэмшүүлсний дараа 4 тоонд
гүйцэтгэх цогц дасгал зохиож хэсэгчлэн давтуулаад, дараа нь нэгтгэж, зөв, гоё хийхийг
сануулж, дэмжинэ. Эдгээр дасгалыг ангийн бүх сурагч нийтээрээ нэгэн зэрэг гүйцэтгэх
боломжтой учраас хүүхэд бүр бүрэн оролцдог. Гагцхүү тэдний бие бялдрын хөгжилд
тохируулж дасгалын давтах тоог тогтооно. Дасгалыг зогсоо байрлалд, дунд зэргийн
хэмнэлээр гүйцэтгүүлээрэй. 16-32 тоот цогц дасгалыг сурагчид өөрсдөө дуулж болон
хөгжмийн аянд гүйцэтгэвэл хүүхдэд илүү сонирхолтой байхаас гадна хөгжмийн
боловсролд нь ч сайнаар нөлөөлнө. Аяыг сонгохдоо дууны багштай хамтарна.
Гар, хөл, их биеийн үндсэн хөдөлгөөнийг зөв бөгөөд хөгжмийн аянд гүйцэтгэх
чадварыг үнэлэхдээ:
- Тэдгээр хөдөлгөөн бүрийг зөв нэрлэх, цэвэрхэн хийж үзүүлэх
- Багшийн заасан цогц дасгалыг дарааллаар нь, зөв, өөртөө итгэлтэй гүйцэтгэх
- Гар, хөл, их биеийн үндсэн хөдөлгөөн бүхий 32 тоот цогц дасгалыг хөгжмийн аянд
багаараа зөв, итгэлтэй, нэгэн зэрэг гүйцэтгэх зэрэг шалгуурыг хангаж буй эсэхийг
харгалзан маш сайн байна, гоё хийгээрэй, дахиад оролдоод үзээрэй гэх зэрэг үгээр явцын
үнэлгээ өгнө. Үндсэн хөдөлгөөнийг маш гоё гүйцэтгэж буй сурагчийг жагсаалын өмнө
гарган дасгалыг үзүүлж болно. Энэ нь үнэлгээний урамшууллын нэг хэлбэр мөн.
Гар, хөл, их биеийн үндсэн хөдөлгөөн бүхий том бөмбөгтэй цогц дасгалыг
гүйцэтгэхэд бөмбөг хүрэлцээтэй байх нь хүүхэд бүрт хүрч ажиллах гол нөхцөл болно.
Иймээс бөмбөгтэй дасгалаар хүүхдийг хөгжүүлэхийн тулд олон тооны бөмбөг бэлтгэх
хэрэгтэй. Бага насны хүүхэд тоглоход зориулсан резинэн болон хийлдэг том бөмбөгнүүд
хамгийн тохиромжтой. Хэрвээ ийм бөмбөг хүрэлцээгүй бол янз бүрийн бөмбөг ашиглах
боловч нэгдүгээр ангийн сурагчдад сагсан бөмбөг хүнддэх тул түүнийг ашиглаж болохгүй.
Харин волейболын ба хөл бөмбөгийг барин биеийн ерөнхий хөгжлийн дасгал хийж болно.
Сурагчдын чадварын түвшинд тохируулан 2 өөр хувилбар бүхий цогц дасгалыг
боловсруулж болно. Нэг нь арай хялбар дасгалаас бүрдэх бөгөөд түүнийг хөдөлгөөний
эвсэл тааруу сурагчид хийнэ. Нөгөө нь бага зэрэг хүндрэлтэй дасгалаас бүрдэх хэрэгтэй.
Нэгдүгээр ангиас эхлэн өглөө бүр дасгал хийдэг хэвшил тогтоохыг зорино. 6 настай
хүүхдийн хийх өглөөний дасгалын бүтцэд 6-аас олон дасгал оруулах шаардлагагүй.
Хүүхдийн нойрмог байдлыг сэргээх чиглэлтэй бөгөөд гар, хөл, их биеийн үндсэн
хөдөлгөөн оролцсон энгийн дасгал байвал зохино. Дасгал тус бүрийг 6-8 удаа давтахыг
зөвлөөрэй. Өглөөний цогц дасгалын зургийг зурж сурагчдад тарааж өгөхийн зэрэгцээ CD
бичлэг бэлтгэж, эцэг, эхэд нь зөвлөгөө өгч, санал авна. Ингэснээр өглөөний дасгалыг
сайжруулах, алдаа доголдлыг засах боломжтой болно.
Биеийн зөв галбирын талаар ойлголт өгөхдөө зогсож буй хүний биеийн зөв
галбирыг харуулсан зураг үзүүлнэ. Багш өөрөө цэх алхаж үзүүлж болно. Эсвэл биеийн зөв
галбираа хадгалан зогсож буй сурагчийг ажиглуулан, асуулт тавьж ярилцаарай. Сурагч
бүрт биеийн зөв галбирыг мэдрүүлэхийн тулд биеийн тамирын заалны нэг талын ханыг
налан дагз, дал, өгзөг, өсгийг хананд шүргүүлж зогссон байдлаас “Биеийн зөв галбиртай
болох дасгал”-ыг сурагч бүр тогтоосон тоогооор давтаж гүйцэтгэнэ. Хананы өргөний
хэмжээнээс шалтгаалж сурагчдыг хэд хэдэн эгнээгээр зохион байгуулаарай. Нэг эгнээ
дасгалаа гүйцэтгэх үед бусад нь тэднийг ажиглах ба энэ хугацаа нь ачааллыг тохируулах
амралт болох ёстой. Дасгалаа хийхдээ нуруугаа юмуу мөрөө хананаас хөндийрүүлэх,
биеэрээ хананаас холдох зэрэг алдаа гарч болзошгүй тул багш сайн ажиглаж, зарим
сурагчдын дэргэд очиж туслана.

17. Мөлхөх дасгалыг заавал зөөлөн матрас дээр гүйцэтгүүлнэ. Сурагчдын хоорондын
зайг тогтоохдоо эхний сурагч мөлхөж нэг матрасыг давмагц дараагийн сурагч мөлхөх
байдлаар зохион байгуулна. Мөлхөх олон арга байгаа учраас тэдгээр чадварыг 2-3
цагийн хичээл дээр эзэмшихээр төлөвлөвөл зохимжтой.
Мөлхөх болон налуу байрлуулсан гимнастикийн хана руу авирах чадвар
төлөвшүүлэхэд гимнастикийн хана, сандал, матрас заавал хэрэгтэй болох учраас бүх
сурагч нэгэн зэрэг дасгалыг гүйцэтгэх боломжгүй байдаг. Иймээс эдгээр сэдвийг өөр
сэдэвтэй хамтатган нэг хичээл дээр 2-3 зорилтыг шийдвэрлэх байдлаар хичээлээ
төлөвлөвөл хүүхэд бүрийн оролцоог хангахад тохиромжтой байх болно. Өөрөөр хэлбэл,
ангийн сурагчдаа охид, хөвгүүд гэсэн 2 хэсэгт хувааж, охид мөлхөх дасгалыг, хөвгүүд
үсрэлтийн дасгал гүйцэтгэх байдлаар зохион байгуулбал хэрэглэгдэхүүн хүрэлцээтэй
байна. Гимнастикийн хана өөд уралдаж авирах хэрэгггүй, эхний удаад зөв авирч сурах
хэрэгтэй. Гимнастикийн хана руу авиран дээд хөндлөвчинд хүрээд үсэрч бууж болохгүйг
анхааруулах хэрэгтэй. Хүүхэд унахаас сэргийлж сандал болон хананы доор матрас дэвсэх
хэрэгтэй. Налуу сандал өөд авирч буй хүүхдийн дэргэд багш зогсон хамгаалах ба бие
биенээ хэрхэн хамгаалахыг үзүүлж, тайлбарлана.
Өөрийн биеийн жингээр хүчний хялбар дасгалыг гүйцэтгэж сургахдаа хүч гэж юу
болохыг ойлгуулна. Булчин чангарч, суларч байж хүч гардаг учраас түүнийг мэдрүүлэхдээ
сурагчдаар цүнхтэй номыг нь өргүүлж тайлбарлана. Биеийн тамирын хичээлд орохын
өмнө багш ангид нь очиж 6-8 цүнхтэй ном авчирна. Зарим цүнхэнд нь олон ном хийж хүнд
жинтэй болгоно. Зарим нь хөнгөвтөр буюу 3-4 номтой цүнх байна. Сурагч цүнхтэй ачааг
баруун гараар өргөж, зүүн гараа ташаанд авч зогссон байдлаас гараа тохойгоор нугалан
ачааг өргөнө. Ачааг өргөх үед тэдний гарын булчин төмбийж хатуурч байгааг мэдрүүлнэ.
Дараа нь ачааг сандал дээр тавиад гараа унжуулан зүүн гараар баруун гарын булчинг
барьж үзнэ. Эндээс булчин суларч зөөлөн болсон байгааг мэдэрнэ.
Хүчийг хөгжүүлэхийн өмнө тухайн сурагч хэр хүчтэйг мэдэх шаардлагатай болно.
Үүнийг мэдэхдээ энгийн дасгалыг ашиглаарай. Жишээ нь: сурагчид гараа ташаанд авч
зогссон байдлаас явган сууж босох дасгалыг сурагч бүр аль болох олон удаа буюу
босоход нилээд хэцүү болтол давтана. Гэхдээ 30-аас олон удаа давтах хэрэгггүй.
Түүнчлэн хэн хэдэн удаа сууж босож чадсанаа тоолох даалгавар өгөөрэй. Эдгээр
дасгалыг гүйцэтгэж буй тоог та тэмдэглэж аваад дараагийн ачааллыг тогтоохдоо
хэрэглэнэ.
Тулж хэвтэх чадвар нь хүүхдийн нурууны болон гарын булчингийн хөгжлөөс
хамаардаг учраас хэвлий, нуруу, гарын хүчийг хөгжүүлэх дасгалыг хичээл бүр дээр өгөх
шаардлагатай. Гараа ардаа тулж суусан байдлаас бүсэлхийн хэсгээр өргөх дасгалыг
гүйцэтгэхдээ биеэ шулуун болгосон байдалд удахгүй бөгөөд дасгалаа шууд үргэлжлүүлнэ.
Зөвхөн ардаа тулж хэвтсэн байдалд шилжээд хэсэг хугацаанд энэ байдлаа барихыг
анхааруулна. Зарим сурагчид бие шулуун болоогүй байхад буцаж бэлтгэх байдалдаа орох
алдааг гаргаад байдаг. Иймээс энэ дасгалыг гүйцэтгэх сурагчдын чадварыг харгалзан
ардаа тулж хэвтсэн байдлаа 3 сек, 5 сек, 7 сек хадгалах гэсэн ялгаатай даалгавар
өгөөрэй.
Налуу тулалтаас гар дээр сунайхдаа сурагчид зөв сунайж буй эсэхийг анхаарна.
Зарим сурагч тулж хэвтсэн байдлаас зөвхөн бүсэлхий хэсгээр дээш-доош хөдлөөд байдаг
тул үүнийг заавал засах шаардлагатай. Налуу тулалтаас зөвхөн гараа нугалж, тэнийлгэх
бөгөөд их бие шулуун байхыг анхааруулаарай.

18. Хүүхэд бүрийн ялгаатай байдалд тохирсон ачааллыг өгөхдөө дасгалын давтах тоог
цөөрүүлэх, амрах хугацааг уртасгах зэргээр зохицуулаарай. Жишээ нь: хүч хөгжүүлэх
дасгалыг охид 5 удаа, хөвгүүд 6 удаа давтана. Эсвэл ардаа тулж хэвтсэн байдлаа
хадгалан барих хугацааг хэлэхдээ “Туяа болно”, “Цэнгэл дуусгаарай”, “Бусад нь арай
дуусгах болоогүй байна” гэх зэрэг үгийг ашиглаж болно.
Ардаа тулж суусан байдлаас биеэ хэдэн удаа өргөж, буулгах чадвартай болсноо
харуулахдаа ардаа тулж суусан байдлаас бүсэлхийн хэсгээр өргөж биеэ шулуун болгоод
3 сек орчим бариад буулгана. Уг дасгалыг:
- охид 8 удаа, хөвгүүд 10 удаа гүйцэтгэвэл – хангалттай
- охид 9-10 удаа, хөвгүүд 11-12 удаа гүйцэтгэвэл – хангалттай сайн
- охид 11-12 удаа, хөвгүүд 13-14 удаа гүйцэтгэвэл – гайхалтай сайн гэж үнэлж болно.
Уян чанар 6-7 насанд хамгийн сайн хөгжинө. Иймээс нэгдүгээр ангийн улиралд
бүрт уян чанарыг хөгжүүлэх зорилтыг хэрэгжүүлбэл зохино. Сунгалтын дасгалыг тоонд
гүйцэтгүүлэхдээ удаан темпээр тоолно. Дасгалыг намалзах хөдөлгөөнөөр, аажмаар
далайцыг нэмэгдүүлж хийхийг анхааруулаарай. Огцом шахах хөдөлгөөн хийхгүйг
сануулна. Сунгалтын дасгалыг гүйцэтгэхэд анхаарах зүйлийг ойлгуулахдаа сурагчдыг
биеийн тамирын заалны төвд гараасаа хөтлөлцөн тойргоор зогсоож, “Бүгдээрээ нэг нэг
сунгалтын дасгал хийгээрэй” гэж хэлнэ. Тэдний үзүүлсэн дасгалаас сунгалтын дасгал аль
нь болохыг тайлбарлаад, бүгдээрээ тэр дасгалыг 4-5 удаа давтана. Хүүхэд бүр уг
дасгалыг гүйцэтгэх учраас багш гол анхаарах зүйлүүдийг сануулж хэлэх хэрэгтэй.
Тухайлбал: “Өвдгөө нугалахгүй бөхийгөөрэй!”, “Доошоо сайн шахаарай” гэх мэт үгийг аль
бүлэг булчинг сунгаж буйгаас хамааран хэлнэ. Түүнчлэн аажим намалзах хөдөлгөөнөөр
булчингаа сунгана шүү гэдгийг сануулж, багш дагуулж дасгалыг хийнэ.
Хүүхэд бүрийн уян чанарын хөгжлийг багш ажиглан хөдөлгөөний далайцын
хэмжээг тогтоож өгөөрэй. Жишээ нь: хөлөө жийж суусан байдлаас бөхийж гараа
өлмийнөөс урагш гаргах дасгалыг хийхдээ:
- их уян хүүхэд – гарын алгаа өлмийнөөс цааш гаргаад 5 тоолж барих
- дунд зэргийн уян хүүхэд - гарын дөрвөн хугууг өлмийнөөс цааш гаргаад 5 тоолж
барих
- уян чанар тааруу хүүхэд - гарын хурууг өлмийд хүргэхийг хичээх бөгөөд
хуруугаа өлмийд аль болохоор ойртуулаад 5 тоолж барих зэргээр ялгаатай
даалгавар өгнө.
Сунгалтын идэвхтэй дасгалыг сурагчид нийтээрээ нэгэн зэрэг гүйцэтгэх боломжтой.
Тэд хоорондоо 2 м-ээс багагүй зайд зогсох буюу сууж дасгалаа гүйцэтгэнэ. Багш алдааг
хэлж өгөөд, өөрсдөөр нь алдааг нь засуулах хэрэгтэй. Хэрэв та хөдөлгөөний далайцыг
нэмэгдүүлэхэд нь тусалбал идэвхгүй дасгалын арга болно шүү.
Зогсоо байдлаас өвдөг нугалахгүй бөхийж гарын хурууны үзүүрийг газарт хүргэх
чадвартай болсон эсэхээ сурагчид харуулахдаа :
- гарын хурууны үзүүрийг газарт хүрч байвал – хангалттай
- атгасан гарын үзүүр газарт хүрч байвал – хангалттай
- гарын алга газарт хүрч байвал – гайхалтай сайн гэх зэргээр ялгаатай
үнэлгээ өгнө.
Эдгээр чадварыг хөгжүүлэх зорилготой хичээлийн явцад сурагч бүрийг үнэлэх
боломжтой. Хэрэв тогтоосон нормыг биелүүлж чадахгүй сурагч байвал уг дасгалыг өдөр
бүр гэртээ давтаж байгаад хийж чаддаг болохоороо багшдаа үзүүлээрэй гэсэн даалгавар
өгөөрэй. Эцэг, эхэд нь энэ тухай мэдээлбэл илүү үр дүнд хүрэх боломжтой.

19. Малын шагайгаар тоглох нь монгол хүүхдийн танин мэдэхүйн хөгжилд чухал
нөлөөтэйн зэрэгцээ гарын хөдөлгөөний эвслийг сайжруулдаг. Шагайн тоглоомыг биеийн
тамирын хичээл дээр ашиглахдаа сурагч бүрд тодорхой тооны шагай өгөх хэрэгтэй.
Гэхдээ хэт олон шагай өгч болохгүй. Сургалтын эхний үед буюу нэгдүгээр ангийн сурагчид
10 шагайгаар тоглоход тохиромжтой. 1х1 м орчим хэмжээтэй хатуувтар дэвсгэрийг 5-8
сурагч тойрч суугаад шагайн дасгал хийх ба тоглож болно. Шагайг яаж няслах болон
хэрхэн тоглохыг мэддэг сурагч нь бусаддаа зааж өгч тоглоно.
Шагайн дасгал ба тоглоомын үед сурагчдын ялгаатай байдлыг харгалзан, шагайг
сайн няслаж буй сурагчид нэг дэвсгэр дээр шагай няслаж тоглох ба шагайг няслаж
чадахгүй байгаа хүүхдүүд өөр нэг дэвсгэр дээр ойрхон буюу нэг сөөм, нэг төө зайд
байрлуулсан шагайг няслах дасгалыг хийнэ. Шагайтай холбоотой доорх даалгавраар
явцын үнэлгээг хийж болно. Үүнд:
- шагайн талуудыг нэрлүүлэх
- нэг сөөм ба нэг төө зайд тавьсан шагайг няслаж онох.
Шагайн талыг нэрлэхдээ бүх 4 талыг зөв нэрлэж буй эсэхийг сурагчид биенээ
үнэлэх байдлаар зохион байгуулаарай. Шагайг няслахдаа нэг сөөм зайнаас 5 удаа шагайг
оновол “хангалттай” байна, нэг төө зайнаас 5 удаа оновол “маш сайн” байна гэх зэргээр
үнэлгээ боловсруулж үнэлнэ. Сурагчдын ялгаатай байдлыг харгалзан зөвхөн нэг сөөм
зайнаас шагайг няслаж буй байдлаар нь ч үнэлж болно. Жишээ нь: Нэг сөөм зайд буй
шагайг 5 оновол маш сайн, 4 оновол хангалттай, 3 оновол сайжирч байна, 2 оновол тйим
ч сайн биш байна гэх мэтээр үнэлнэ.
I анги
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ. АЛХАЛТ, ГҮЙЛТ
Хүрэх үр дүн: Биеийн зөв галбираа хадгалан цэх алхаж, чигээрээ ба чиглэлээ
өөрчлөн 15 м зайд дээд хурдаар гүйх, 300 м зайг гүйж туулах чадвартай болох
Суралцахуйн
зорилт Үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн
Алхах, гүйхэд их
бие, гар, хөлийн
байрлал ямар
байхыг ойлгох
- Зөв алхааг үзүүлнэ.
- Алхаж буй хэд хэдэн сурагчийн биеийн
байрлалыг харьцуулан ярилцана. Алдааг
засна.
- Сурагчдыг урагш 10-15 м зайд гүйлгэн,
ажиглаж ярилцана.
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
23 дугаар хуудас
Хурдан гүйх юунд
хэрэгтэйг ойлгох
- Ямар үед хурдан гүйх хэрэгтэй вэ? гэж
асууна. Сурагчдын хариултыг сонсоод зөв,
бурууг хэлэлцэнэ.
- Хэрэв сурагчид ахуй амьдралын
жишээнээс гадна спортын олон төрөлд
хурдан гүйх хэрэгцээтэй байдгийг оновчтой
хэлж чадахгүй байвал зарим спортын
төрлийн дасгалын зургийг үзүүлж, энэ юу
хийж байна вэ? гэх зэргээр асуугаад
спортын энэ төрөлд хурдан гүйх хэрэгтэй
юу? гэдгийг тодруулна.
Хөл бөмбөг, сагсан
бөмбөг, гүйлт, цана
зэрэг спортын төрлийн
холбогдолтой зургууд

20. - Эндээс хурдан гүйдэг болох нь олон талын
ач холбогдолтой байгааг дүгнэж ярилцана.
- Хурдан гүйдэг болохын тулд хурдаа
хөгжүүлэх шаардлага-тайгаас гадна зөв гүйж
сурах нь чухал болохыг багш тайлбарлана.
Дороо ба заал,
талбайд тойргоор
энгийн алхаагаар
алхах чадвар
эзэмших
- Эгнээгээр ба цуваагаар алхана.
- Гар, хөлийн хөдөлгөөнөө хослуулан дороо
алхана.
- Дороо алхалтаас урагш алхаанд
шилжүүлнэ.
- Биеэ цэх алхахыг сануулна.
Биеийн тамирын гадаа
талбай
Жижиг саадыг
давж алхах
чадвартай болох
Цувруулан тавьсан бөмбөг, шоо, бортого гэх
мэт жижиг саадыг давж бүх сурагч цуваагаар
алхана.
Саадны тоог 4-8 хүртэл нэмэгдүүлнэ.
Жижиг бөмбөгнүүд,
шоонууд г.м жижиг
хэрэгсэл
10 см өргөн зураас
дээгүүр алхах
чадвартай болох
- Талбайд 10 см өргөн, 20 м урт зурвас
татсан байна. Түүний дундуур сурагчид
биеийн зөв галбираа хадгалан, цуваагаар
цэх алхана. Зурвасын шугам дээр гишгэж
болохгүй.
- Багш сурагчдыг ажиглан биеийн галбирын
алдааг чанга хэлж, засна.
- Алхах хурдыг аажмаар нэмэгдүүлэх бөгөөд
багш заримдаа сурагчидтай зэрэгцэн алхаж
хурдыг тохируулна.
- Зурвасаас гарахгүйгээр сурагчид
хоорондоо уралдаж алхана.
Зааланд хичээл орвол
өнгийн скочоор зурвас
байгуулна.
Гадаа хичээл орвол
үзүүртэй төмрөөр газарт
зурвас татна.
20-30 см өндөр
гимнастикийн
сандал дээгүүр
алхах чадвартай
болох
- Эхлээд заалны шугамууд дээгүүр гараа
алдлан хурдтай алхана. Энэ алхааг багш
ажиглан биеийн тэнцвэрээ хадгалан, цэх
алхаж буй эсэхийг үнэлэн “болж байна”,
“нуруугаа цэх болгоорой”, “доошоо харахгүй,
урагш хараарай” гэх зэргээр алдааг засаж
хэлнэ.
- Дараа нь 20-30 см өндөр гимнастикийн
сандал дээгүүр нэг сурагч алхахад нөгөө
сурагч гараас нь хөтлөн, зэрэгцэн шалан
дээгүүр алхана. Тэд ээлжлэн дасгалыг 4-5
удаа гүйцэтгэнэ.
- Үүний дараа сурагч бүр биеэ даан
гимнастикийн сандал дээгүүр аль болох
хурдтай алхана. Алхахдаа биеийн тэнцвэрээ
хадгалахын тулд гараа алдлан, ташаандаа
авч болно.
20-30 см өндөртэй
гимнастикийн урт
сандал 4-6 ширхэг
Гимнастикийн матрас 8-
12 ширхэг
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
27 дугаар хуудас
Хөлөө хагас
нугалан, өлмий,
өсгий дээр урагш
ба арагш алхах
чадвартай болох
- Сурагчид хоёр эгнээгээр, гараа ташаандаа
авч зогссон байдлаас хөлөө нугалж -
тэнийлгэх, өлмий ба өсгий дээр босох
дасгалыг байрандаа 8-10 удаа гүйцэтгэнэ.
- Дараа нь 2 цуваа болж:
- Хөлөө хагас нугалан урагш 10 м
алхах
- Өлмий дээрээ 10-12 м алхах
- Хөлөө хагас нугалан арагш 10 м
алхах
- Өсгий дээрээ 10 м алхана.
Алхах зайг тэмдэглэх
бортого, дарцаг г.м
жижиг хэрэгсэл
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
24 дүгээр хуудас

21. Хэрвээ сурагчид сайн алхаж байвал 20 м
зайд эдгээр алхаагаар ээлжлэн алхаж
болно.
- Энэ чадварыг бататгахдаа сурагчдыг 3-4
цуваа болгож, заалны нэг талын нүүрийн
шугамаас нөгөө талын нүүрийн шугам хүртэл
доорх алхаагаар алхуулна. Үүнд:
- Гараа ташаанд авч хөлөө хагас нугалан
өлмий дээрээ ба өсгий дээрээ алхах
- Заалны төвийн шугам хүртэл өлмий
дээрээ, түүнээс цааш өсгий дээрээ алхах
зэргээр алхах хэлбэрийг өөрчилнө.
Хавсарч, том,
жижиг, өвдөг өндөр
өргөж, хөлөө
солибож алхах
чадвартай болох
- Алхааны эдгээр хэлбэрийг багш нэрлээд,
үзүүлнэ. Сурагчид багшийг дуурайж
алхахдаа эхлээд хөлийн хөдөлгөөнөө
удаанаар давтана. Жишээ нь: баруун хөлөө
баруун тийш зөөж тавиад, зүүн хөлөө татаж
баруун хөлд нийлүүлэн зогсоно. Багшийн
тоолсон тоонд тохируулан гүйцэт-гэнэ.
Баруун тийш 4-5 удаа хавсарч алхаад мөн
адил аргаар зүүн тийш хавсарч алхана.
- Том алхаарай, жижиг алхаарай гэж багшийг
хэлэхэд сурагчид том, жижиг алхана.
- Хэн нь хамгийн том алхаж байгааг
шалгаруулахдаа 12-15 м зайд 60,70,80 ,
90,100 см урттай татсан хэрчмийг давж
алхана. Хэрчмийн шугам дээр гишгэхгүй
алхаж буй сурагчдад 1-5 оноо өгнө.
- “Хэний баг хамгийн хол алхах вэ?” тоглоом
тоглоно. Тэнцүү тооны сурагчтай 4 баг
гарааны шугамын ард цуваагаар зогсоно.
Баг бүрийн эхний сурагч бүх боломжоороо
том алхам хийнэ. Түүний дараагийн сурагч
яг урд хөлийн хажууд нь нэг хөлөө тавьж
зогсоод нөгөө хөлөөрөө том алхана.
Гуравдахь сурагч мөн адил гүйцэтгэнэ. Ийм
байдлаар багийн бүх гишүүн алхаж дуусахад
хамгийн хол алхсан баг түрүүлнэ.
- Өвдгөө өндөр өргөж алхахдаа гарын алгыг
доош харуулан бүсэлхийн орчим өргөсөн
байх ба түүнд өвдгөө хүргэж алхана. Эхлээд
байрандаа, дараа нь урагш алхана.
- Хөлөө солибож алхахдаа аль нэг хөлөө
нөгөө хөлийн урдуур солибон гишгэж явна.
Багшийг дуурайн эхлээд баруун хөлөөр,
дараа нь зүүн хөлөөр солибож алхана. Энэ
чадварыг сайн эзэмшсэн сурагчид баруун ба
зүүн хөлөөр ээлжлэн солибож болно.
Алхах зайг тэмдэглэх
бортого, дарцаг г.м
жижиг хэрэгсэл
Хавсарч, том, жижиг,
өвдөг өндөр өргөж,
хөлөө солибож алхаж
буй зурагт үзүүлэн
“Биеийн тамирын
багшийн ном– I”, 2014.
25-26 дугаар хуудас
Биеийн зөв
галбираа хадгалан,
гарын 4 янзын
хөдөлгөөн хийж
алхаж чаддаг
болох
Биеийн зөв галбир ямар байвал зохих вэ?
Зөв алхаж харуулаарай! гэсэн багшийн
хүсэлтийн дагуу сурагчид цэх алхаж үзүүлнэ.
- Гараа ташаанд авч 15 м алхах
- Гараа алдлан 15 м алхах
- Гараа мөрөнд авч 15 м алхах
- Гараа өргөн 15 м алхах.
Сурагчид 4-5 эгнээгээр алхан, зайг
Өнгийн даавуун туузыг
хөндлөн байрлуулж
барианы шугам болгоно.
Биеийн тамирын заал-
ны шугамыг дагаж алхах
үед зай дууссаныг
тэмдэглэн бортого