1. LOẠT BÀI NGHIÊN CỨU VỀ PHÂN TÍCH KỸ THUẬT<br />BÀI 2: LÝ THUYẾT DOW<br />Lý thuyết Dow là lý thuyết lâu đời nhất và cũng là phương pháp thông dụng nhất hỗ trợ cho việc xác định các xu huớng chính trên thị trường chứng khoán. Mục đích của lý thuyết Dow là xác định những thay đổi trong sự dịch chuyển chính hay còn gọi là sự dịch chuyển cơ bản của thị trường để xác lập xu hướng chính của thị trường. Một khi xu hướng đã được xác lập thì xu hướng này được giả định là sẽ tiếp tục tồn tại đến khi có sự đảo ngược xu hướng xảy ra. <br />Năm 1897, Charle Dow đã xây dựng hai nhóm chỉ số trung bình của thị trường “The industrial Average” – bao gồm 12 mã cổ phiếu bluechip và “Rail Average”- bao gồm cổ phiếu của những doanh nghiệp ngành đường sắt. Ngày nay, hai chỉ số trung bình thị trường này chính là Dow Jones Industrial Average và Dow Jones Transportation Average. Lý thuyết Dow là kết quả của một chuỗi những bài báo được Charles Dow xuất bản từ năm 1900 – 1902 trên tờ The Wall Street Journal. Lý thuyết Dow được coi là khởi nguồn của hầu hết những nguyên tắc cơ bản trong phân tích kỹ thuật hiện đại. Điều thú vị là ở chỗ lý thuyết Dow được xây dựng nên với mục đích nguyên thuỷ là sử dụng những xu hướng của thị trường chứng khoán như một phong vũ biểu về điều kiện kinh doanh chứ không nhằm mục đích dự báo giá cổ phiếu. Tuy nhiên càng về sau, lý thuyết Dow lại chủ yếu dành riêng cho việc hỗ trợ dự báo giá cổ phiếu. Người đã phát triển những nguyên tắc của Dow và tổ chức chúng thành lý thuyết Dow gần giống như ngày nay là Halminton thông qua quyển “The Stock Market Barometer” năm 1922. Và đến năm 1932, Robert Rhea đã hoàn thiện những lý thuyết trên và xuất bản quyển “Dow Theory”, đây chính là lý thuyết Dow mà chúng ta sử dụng ngày nay. <br />Những triết lý cơ bản của lý thuyết Dow<br />Giá phản ánh tất cả hành động thị trường: Giá phản ánh một cách nhìn tổng hợp tất cả các yếu tố có liên quan đến nó: những thông tin mới, thị phần thị trường, tâm lý của những nhà đầu tư hiện tại và những nhà đầu tư tiềm năng trên thị trường. Nói một cách cụ thể hơn, tất cả những yếu tố liên quan đến tài sản sẽ tác động lên cung và cầu của tài sản đó, và do vậy nhanh chóng phản ánh vào giá.<br />Thị trường có 3 loại xu hướng:<br />Xu hướng chính: <br />Thường kéo dài từ dưới 1 năm đến vài năm. Xu hướng chính có thể là xu hướng tăng (Bullish) hoặc xu hướng giảm (Bearish). Một khi xu hướng chính được thiết lập, nó sẽ tồn tại cho đến khi có dấu hiệu đảo chiều. Trong nghiên cứu của mình, Halminton đã tiến hành phân tích những chỉ số trung bình ( Industrial Average và Rail Average) và đưa ra một số hướng dẫn chung về độ dài của các xu hướng chính, nhưng ông cũng cảnh báo không nên áp dụng những quy tắc trên vào việc dự báo. Lý thuyết Dow giúp các nhà đầu tư xác định được xu hướng chính và ra quyết định đầu tư phù hợp, việc dự đoán chiều dài của xu hướng chính là một việc làm vô vọng, không ai có thể tiên đoán chính xác được xu hướng chính sẽ kết thúc tại mức giá nào, tại thời điểm nào. Đối với các nhà đầu tư và những Trader, Dow và Halminton khuyên rằng: Thành công là kết quả của việc xác định được xu hướng chính và bám theo nó, đồng thời, Halminton cũng khẳng định: việc thao túng xu hướng chính là không thể. <br />Xu hướng thứ cấp:<br /> Xu hướng thứ cấp trái ngược với xu hướng chính, nó làm cho xu hướng chính bị gián đoạn. Xu hướng thứ cấp là một phản ứng tự nhiên so với xu hướng chính.<br />Thông thường thì xu hướng thứ cấp tồn tại trong khoảng 3 tuần đến nhiều tháng (thường là 3 tháng). Trong suốt chu kì này, sự dịch chuyển nhìn chung thoái lui từ 1/3 đến 2/3 so với mức thay đổi giá từ điểm kết thúc của phản ứng thứ cấp có trước. <br />Hình 1: Sự thoái lùi của các phản ứng thứ cấp trong xu hướng chính<br />Hình 2: Sự thoái lùi thứ cấp trong xu hướng lên<br />Nguồn: Stockchart.com<br />Đôi khi một phản ứng thứ cấp có thể thoái lùi toàn bộ sự dịch chuyển trước đó, nhưng thông thường sự dịch chuyển nằm trong mức 1/3 đến 2/3 và phổ biến nhất là ở mức 1/2. Vấn đề khó khăn nhất đối với những người theo lý thuyết Dow là làm sao để có thể xác định điểm đầu, điểm đáy đầu tiên của xu hướng mới với sự dịch chuyển thứ cấp trong xu hướng đang tồn tại. <br />Ngoài ra, Halminton cũng phát hiện rằng xu hướng thứ cấp thường diễn ra nhanh hơn và rõ nét hơn so với xu hướng chính. Trên hình 1, ta thấy xu hướng chính đã kéo dài 8 tháng, từ tháng 7/1996 đến tháng 3/1997, còn xu hướng thứ cấp chỉ kéo dài trong khoảng 5 tuần. Thêm vào đó, mỗi khi xu hướng thứ cấp kết thúc, thường có một khoảng thời gian thị trường không ổn định trước khi quay trở lại xu hướng chính, trong khoảng thời gian này, giá biến động thấp hoặc khối lượng giảm hoặc cả hai dấu hiệu trên đều diễn ra.<br />Nguồn: Stockchart.com<br />Xu hướng nhỏ: Kéo dài từ khoảng vài ngày tới không quá 3 tuần. <br />Những sự dịch chuyển nhỏ này chỉ quan trọng trong việc hình thành nên một phần của những sự dịch chuyển chính cũng như sự dịch chuyển thứ cấp, nó không có giá trị dự báo đối với các nhà đầu tư dài hạn. Điều này đặc biệt quan trọng bởi vì các sự dịch chuyển trong ngắn hạn có thể bị thao túng ở một mức độ nào đó, không giống như các xu hướng chính hay thứ cấp. Có thể ví những xu hướng nhỏ này như những mảnh ghép cho một bức tranh xếp hình, riêng rẽ từng mảnh sẽ không tạo thành bức tranh, nhưng tập hợp những mảnh ghép một cách có tổ chức sẽ tạo nên một bức tranh tuyệt đẹp – bức tranh đường xu hướng chính. Khi là một nét vẽ của bức tranh thì những mảnh rời rạc này mới thật sự có ý nghĩa. <br />Những đường xu hướng chỉ ra sự dịch chuyển<br />Khi tập trung sự chú ý của mình vào xu hướng chính, Dow cảm thấy để hình thành các xu hướng chính cần trải qua 3 giai đoạn: Tích luỹ, Củng cố, phân phối.<br />Giải thích: Có hai trường hợp<br />Trường hợp thứ nhất: Xu hướng chính sắp xảy ra là xu hướng tăng giá.<br />- Giai đoạn tích luỹ: Được hình thành qua việc “mua có hiểu biết” của các nhà đầu tư tinh thông. Những nhà đầu tư có thông tin là những người nhận thức được rằng nền kinh tế sẽ phục hồi và có một chu kì phát triển dài hạn, trong khi thị trường đã tiêu hoá tất cả những thông tin xấu. Trong giai đoạn này, tâm lý bi quan vẫn còn ngự trị trong các nhà đầu tư thiếu thông tin, giá các tài sản tụt quá sâu. Giá tuy rẻ, nhưng thị trường lại không muốn hấp thụ. Cầu ít mà cung nhiều. Điển hình trong trường hợp Warren Buffet năm 1974, ông đã mua vào rất nhiều cổ phiếu, trong khi những nhà đầu tư khác thiếu thông tin và kiến thức cho rằng ông bị “điên”.<br />Cũng trong giai đoạn này, những nhà đầu tư có hiểu biết bắt đầu mua tài sản vào với khối lượng lớn, do vậy đã kéo thị trường đi lên trong một mức độ nào đó. Khi thị trường bắt đầu tăng, những nhà phân tích sẽ đưa ra những cảnh báo cho trường hợp thị trường chỉ đi lên ngắn hạn rồi lại tụt sâu. Xu hướng thứ cấp hình thành càng giải thích cho niềm tin của thị trường tại thời điểm này. <br />- Giai đoạn củng cố xu hướng: Lúc này những nhà đầu tư theo sau xu hướng phân tích kỹ thuật bắt đầu tham gia thị trường, các mức giá bắt đầu gia tăng một cách nhanh chóng và những tin tốt xuất hiện nhiều hơn. Thu nhập bắt đầu trở lại, sự tự tin tăng cao. Đây được coi là giai đoạn dễ kiếm tiền nhất đối với những nhà đầu tư theo xu hướng. <br />- Giai đoạn phân phối: Giai đoạn này thường được xuất hiện dấu hiệu của việc đầu cơ quá mức, áp lực lạm phát xuất hiện. Trong suốt giai đoạn thứ 3 này, hầu hết các nhà đầu tư đều đã tham gia thị trường, giá của tài sản được định ở mức cao hơn so với thực tế, họ đều chìm trong men say chiến thắng. Lúc này, những nhà đầu tư đã mua rất nhiều tài sản trong giai đoạn tích luỹ bắt đầu phân phối những tài sản của mình trước khi thị trường kịp phản ứng. Ở phố Wall, những nhà phân tích kỹ thuật truyền nhau một câu nói vui thế này: “ Khi anh tài xế tắc xi bắt đầu cho hành khách tiền, là đích đến không còn xa nữa đâu”. Câu nói này ám chỉ việc khi các nhà đầu tư có hiểu biết bán cổ phiếu của mình ra, hoặc mua cổ phiếu rớt giá vào, thì thời điểm xuất hiện dấu hiệu đảo chiều đã đến rất gần. <br />Trường hợp thứ hai: Xu hướng chính sắp xảy ra là xu hướng giảm giá.<br />Giai đoạn 1: Tích luỹ<br />Trong giai đoạn này, những nhà đầu tư thông minh nhận ra rằng điều kiện kinh doanh và giá trị thực chất của thị trường không được tốt như họ nghĩ, và họ bắt đầu bán cổ phiếu của họ ra. Ở thời điểm này, công chúng vẫn còn sẵn sàng tham gia thị trường và nguồn cầu vẫn cao hơn nguồn cung. Càng về sau, khối lượng bán bắt đầu tăng dần, giá tài sản bắt đầu giảm đi. Thị trường bắt đầu thận trọng hơn. <br />Tuy rằng những nhà đầu tư còn lại tham gia trên thị trường bắt đầu thận trọng hơn, nhưng họ vẫn khăng khăng không cho rằng xu hướng giảm giá sắp bắt đầu. Tuy vậy, quá trình giảm giá vẫn tiếp tục diễn ra do các nhà đầu tư thông minh liên tục thoái vốn. Một xu hướng thứ cấp hình thành, vực niềm tin của thị trường lên, và họ lại tiếp tục tin rằng giá tài sản sẽ tăng trở lại. Thế nhưng sau đó, giá tài sản lại giảm. Thị trường bắt đầu hỗn loạn. Giai đoạn 2 bắt đầu.<br />- Giai đoạn 2: Củng cố xu hướng:<br />Cũng giống như trong trường hợp xu hướng chính là giá tăng, bước hai của trường hợp xu hướng chính là giá giảm cũng có trình tự tương tự. Khi xu hướng giá giảm đã được xác lập, những tin xấu về tình hình kinh doanh, điều kiện nền kinh tế liên tục xuất hiện. Thu nhập giảm sút, thị trường mất niềm tin nghiêm trọng. Những nhà đầu tư khôn ngoan đã bán hết tài sản của họ từ lâu, còn những nhà đầu tư ngây thơ lúc này lại vội vàng bán tống bán tháo hết tài sản của họ. Một khi điều kiện của nền kinh tế vẫn kém đi thì xu hướng này càng tiếp tục mạnh mẽ. <br />Giai đoạn 3: Tuyệt vọng<br />Nếu như vào thời điểm đang ở trên đỉnh cao của xu hướng giá tăng, các nhà đầu tư ngây thơ tự tin quá mức thì ở thời điểm ở đáy của xu hướng giá giảm, các nhà đầu tư lại mất niềm tin quá mức. Nhà đầu tư vẫn cố gắng hết sức để bán hết chỗ tài sản của mình với hi vọng vớt vát được phần nào, nhưng thị trường giờ không còn sức hấp thụ nữa. Cho đến khi tất cả những tin xấu đã phản ánh hết vào giá, một vòng tuần hoàn mới lại bắt đấu, xu hướng tăng giá lại bắt đầu với những giai đoạn của nó: Tích luỹ.<br />Hành động giá xác định xu hướng.<br />Cụ thể trong một thị trường tăng, có hàng hoạt các chuỗi điểm cao (peak) và điểm thấp (trough), với mỗi điểm cao phía sau thì cao hơn điểm cao phía trước và mỗi điểm thấp phía sau cũng cao hơn mỗi điểm thấp trước đó, nên chỉ cần thấy một điểm cao phía sau hay một điểm trough phía sau không tuân theo quy luật này thì khả năng về một sự đảo ngược xu hướng hoàn toàn có thể xảy ra (có nghĩa là thị trường chuyển từ bull sang bear). <br />Trong hình 3, giá cứ tăng dần với điểm cao phía sau thì cao hơn điểm cao phía trước, và các điểm thấp phía sau cũng cao hơn các điểm thấp phía trước. Một sự giảm giá là để giúp nó có thể tiến tới một mức giá cao hơn sau đó. Tại điểm X thì xuất hiện việc peak sau và trough sau đã thấp hơn peak trước và trough trước, đó là dấu hiệu của đảo ngược xu hướng từ bull sang bear market<br />Điểm X<br />Hình 3: Sự đảo ngược các peak và trough trong xu hướng tăng dần<br />Hình 4: Tương tự là xu hướng bị đảo ngược từ thị trường bear sang bull<br />Có rất nhiều nhà nghiên cứu về phân tích kỹ thuật đã cho rằng, điểm X mà chúng tôi trình bày ở trên không đưa ra một chứng cứ đủ thuyết phục để khẳng định rằng đó là một dấu hiệu của sự đảo chiều. Những lý luận của họ có thể đúng nếu chúng ta chỉ căn cứ hoàn toàn vào đường giá mà bỏ qua các chỉ báo kỹ thuật khác. Nên nhớ rằng những nhà phân tích kỹ thuật phải có kỷ luật bản thân, khi chúng ta dự đoán bất kỳ vấn đề nào đó cần phải có đầy đủ các chứng cứ. Trong trường hợp xác định đảo chiều này, lý thuyết Dow là một phần trong vô vàng những chứng cứ đó. 4 – 5 chứng cứ rõ ràng tốt hơn là chỉ là 01 chứng cứ từ lý thuyết Dow; trong những trường hợp như vậy, những nhà đầu tư khôn ngoan là những đầu tư biết đặt mình vào vị thế thận trọng, tránh rủi ro hơn bằng cách quan sát các chứng cứ khác như khối lượng giao dịch chẳng hạn (chúng tôi sẽ trình bày ngay sau đây ở nguyên tắc số 6)<br />Các danh mục phải củng cố lẫn nhau. <br />Một trong những nguyên tắc quan trọng nhất của lý thuyết Dow là sự dịch chuyển của 2 chỉ số giá trung bình ngành công nghiệp (Industrial Average) và chỉ số ngành giao thông vận tải (Rail Average) phải củng cố lần nhau. Theo Dow, nếu thị trường thực sự là một phong vũ biểu về những tình trạng tương lai doanh nghiệp, các nhà đầu tư sẽ tăng giá cả những công ty sản xuất hàng hoá lẫn các công ty vận chuyển hàng hoá trong một nền kinh tế đang mở rộng, không thể có một nền kinh tế mạnh nào mà trong đó hàng hoá được sản xuất ra nhưng không được vận chuyển trên thị trường. Để làm rõ hơn vấn đề tại sao Dow lại xây dựng chỉ số ngành giao thông vận tải, ông giải thích như sau: Cổ phiếu của doanh nghiệp trong nhóm ngành vận tải thì chịu ảnh hưởng của môi trường kinh tế nhiều hơn là sự ảnh hưởng của thị trường tài chính, năng lượng (nhiên vật liệu) và chi phí lao động đóng góp phần lớn trong chi phí hoạt động của những doanh nghiệp. Do vậy chỉ số ngành giao thông vận tải có thể dự báo được sự tăng trưởng của nền kinh tế. <br />Ngày nay, khi giao thông vận tải hàng không phát triển, thì những nhận định trên vẫn đúng đắn. Chu kỳ kinh doanh và doanh thu của những doanh nghiệp vận tải hàng không rất nhạy cảm với những biến động của nền kinh tế. Các doanh nghiệp vận tải hàng không thường có tỉ trọng nợ lớn trong cấu trúc nên chịu ảnh hưởng rất nhiều từ lãi suất cho vay, do vậy, những doanh nghiệp này cũng chịu ảnh hưởng lớn từ hoạt động của thị trường tín dụng. Phần lớn các doanh nghiệp trên thị trường đều chịu ảnh hưởng lớn từ những thay đổi của môi trường kinh tế như lãi suất, chi phí năng lượng, chi phí lao động. Những doanh nghiệp hàng không, những doanh nghiệp vận tải chịu ảnh hưởng rất lớn từ những yếu tố trên, và do vậy, có thể coi chỉ số ngành giao thông vận tải như một chỉ số hàng đầu để phản ánh môi trường của nền kinh tế nói chung. <br />Hình 5: sự củng cố lẫn nhau giữa hai nhóm chỉ số bình quân ngành công nghiệp và giao thông vận tải. <br />Dow và Halminton giải thích sự củng cố giữa hai nhóm chỉ số trên như sau: Trong quá trình tuân theo xu hướng chính, khi một chỉ số xác lập đỉnh mới hoặc đáy mới thì chỉ số còn lại cũng sẽ sớm thay đổi thì xu hướng đó mới hợp lệ. <br />Giải thích đồ thị:<br />Biểu đồ trên cho thấy một loạt những tín hiệu xảy ra trong 7 tháng của năm 1998. <br />Vào tháng 4, cả DJIA và DJTA đều xác lập những đỉnh cao nhất. Xu hướng chính vừa được thiết lập lúc này là xu hướng tăng giá, sự củng cố lẫn nhau của 2 chỉ số trung bình trên chỉ đã làm rõ hơn xu hướng chính lúc này.<br />Trong tháng 7, rắc rối bắt đầu nảy sinh khi khi DJTA và DJIA không còn củng cố lẫn nhau nữa. DJIA thì hỗ trợ cho giá tăng (đỉnh mới cao hơn đỉnh cũ) còn DJTA lại đưa ra một dấu hiệu cảnh báo ( đỉnh mới thấp hơn đỉnh cũ). Ta hãy nhớ lại một điều rằng xu hướng chính chỉ có hiệu lực cho đến khi xuất hiện dấu hiệu đảo chiều. Vào ngày 31 tháng 7, DJTA ghi nhận một sự thay đổi, từ xu hướng tăng giá chuyển xuống xu hướng giảm giá (đáy mới thấp hơn đáy trước). <br />Vào tháng 10, khi DJTA đưa ra dấu hiệu về một xu hướng giảm giá (đáy mới thấp hơn đáy cũ) thì DJIA lại không hỗ trợ điều này (đáy mới cao hơn đáy cũ). <br />Thời gian sau đó, DJIA liên tục tăng, thiết lập những đỉnh cao mới, DJIA đã bắt đáy và bật lên. <br />Mãi cho đến tháng 11, DJTA mới thiết lập một đỉnh cao mới, nhưng cũng chính tại thời điểm này, xu hướng chính tăng giá mới chính thức được thiết lập. <br />Các mối quan hệ về giá và khối lượng là nền tảng cho dự báo.<br />Mối quan hệ cơ bản là khối lượng thực hiện cao khi giá tăng và khối lượng thấp khi giá giảm.Nếu khối lượng tăng khi giá giảm và khối lượng giảm khi giá tăng thì điều đó báo hiệu cho một sự đổi chiều của xu hướng chính<br />. <br />Hình 3: DJTA năm 1992, dấu hiệu đảo chiều<br />Kể từ lúc thiết lập đỉnh vào tháng 2, một chuỗi những tín hiệu giảm giá theo sau đó báo hiệu cho việc hình thành một xu hướng giảm giá dài hạn (trong cả tháng 3). Vào tháng 4 và tháng 5, có một xu hướng thứ cấp chống lại điều này.Tuy vậy, mức đỉnh của tháng 4 và tháng 5 không vượt qua được đỉnh đã thiết lập từ tháng 3. Vào đầu tháng 6, có một ngày khối lượng giao dịch tăng đột biến, nhưng xét theo xu thế, đây là ngày các nhà đầu tư thông minh “xả hàng”, nó không phải là một tín hiệu mua vào. Thực tế đã cho thấy, sau đó DJTA đã trượt xuống mức 1250, thiết lập một đáy mới. Xu hướng giá giảm đã hiện rõ. <br />Cuối tháng 8, đầu tháng 9, giá tăng trở lại, nhưng còn quá sớm để bàn về một xu hướng tăng giá. Đến tháng 10, khi xuất hiện thời điểm khối lượng giao dịch tăng đột biến, báo hiệu cho một sự đảo chiều thực sự của xu hướng. Từ đó về sau, DJTA tăng mạnh. <br />Hình 4: DJIA, khối lượng tăng đột biến, báo hiệu xu hướng tăng giá. <br /> <br />Hình 5: VN-Index 2009, dấu hiệu đảo chiều<br />Giải thích: tương tự như lập luận ở trên, vào cuối tháng 10, có thời điểm khối lượng giao dịch tăng đột biến trong khi VNIndex đang trên xu hướng chính, báo hiệu tín hiệu đảo chiều,sau đó thực sự giá đã tụt sâu, từ 635 xuống 450. Đến giữa tháng 12, khi VNIndex thiết lập mức đáy, khối lượng giao dịch tăng đột biến, nhưng điều này không phát tín hiệu bán mà là dấu hiệu mua vào của các nhà đầu tư thông minh. Về sau, giá đã tăng mạnh, từ 450 lên 542. Tương tự như vậy, vào tháng 5 năm 2010, khi giá đang trên xu hướng tăng, xuất hiện một ngày có khối lượng giao dịch đột biến. Không lâu sau giá bắt đầu tụt từ 550 xuống 480. <br />