TCMB Başkanının Bakanlar Kurulu Sunuşu (21 Nisan 2009)

1. TÜRK YE
CUMHUR YET MERKEZ
BANKASI
Bakanlar Kurulu /
TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu
Sunumu
Durmuş YILMAZ
Başkan
21 Nisan 2009
1

2. Sunum Planı
I. Uluslararası Gelişmeler
II. Küresel Krizin Türkiye Ekonomisine Etkileri
III. Türkiye’de Finansal stikrar
IV. Enflasyon Görünümü
V. Para Politikası Duruşu
2

3. I. Uluslararası Gelişmeler
3

4. Küresel Kriz
Küresel piyasaların 2007 yılı Temmuz ayından bu yana maruz kaldıkları çalkantılar
devam etmektedir. Bu krizin geçmişte yaşanmış krizlerden en önemli farkı,
klasik bir bankacılık krizi olmaması, karmaşık ve yüksek hacimli türev ürünlerini
kapsamasıdır.
Piyasa Büyüklükleri Risk ştahı Endeksi
(2001 – 2008*, trilyon ABD doları) (Ocak 2005 - Nisan 2009)
70 ABD Menkul Kıymetler Borsası 10
ABD Toplam Borçlanma Senetleri Piyasası Aşırı yimserlik
ABD Mortgage Piyasası
60 Kredi flas Takası (CDS) Piyasası 8
6
50
4 Riskten
Kaçınma
40 2 Eğilimi
30 0
-2
20
-4 Panik
10
-6
0 -8
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2005 2006 2007 2008 2009
* CDS verisi 2008 yılının ilk yarısı Kaynak: Credit Suisse, TCMB
itibarıyladır. Kaynak: ISDA, WFE, SIFMA
4

5. Küresel Kriz
Ortaya çıkan likidite sıkışıklığı, para otoritelerinin aldıkları önlemler sayesinde
önemli ölçüde giderilmiştir. Ancak bu dönemde ortaya çıkan zararlar, finansal
kuruluşların sermayelerini eriterek bilançolarında çok büyük hasar yaratmıştır.
3 Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile ABD Hazine Bonosu Küresel Bankacılık Kesiminin Açıklanan Zararları
Getirisi Arasındaki Fark (TED Spread) (2007 2.Ç – 2009 1.Ç, milyar ABD doları, birikimli)
(Ocak 2007 – Nisan 2009, baz puan)
500 1400
Merkez Bankaları ve Dünya
450 IMF’nin likidite önlemleri
1200
400
1000
350
ABD
300 800
250
600
200
Avrupa
400
150
100 200
50
0
0 2007 2007 2007 2008Ç1 2008 2008 2008 2009
01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09 Ç2 ve Ç3 Ç4 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1
Öncesi
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
5

6. Küresel Kriz
Ayakta kalmayı başaran finansal kuruluşlar reel sektöre kredi kullandırmada
isteksiz davranmakta, kredi verme koşullarında aşırı sıkılık devam
etmektedir.
Kredi Verme Koşullarını Sıkılaştıran Kredi flas Takası (CDS) Primleri
Bankaların Payı (Haziran 2007 - Nisan 2009, baz puan)
(2006 1.Ç – 2009 1.Ç, yüzde)
90 600 1200
80 ABD Lehman Brothers’ın
500 flası 1000
70
60 Avrupa
400 Gelişmekte Olan 800
50 Ülkeler (sağ eksen)
40 300 600
30
200 400
20
10
100 200
0
BBB ve üstü kredi notuna
sahip firmalar* (sol eksen)
-10 0 0
06 Ç1 06 Ç3 07 Ç1 07 Ç3 08 Ç1 08 Ç3 09 Ç1 06-07 09-07 12-07 03-08 06-08 09-08 12-08 03-09
* ABD’de BBB ve üstü kredi notuna sahip firmalar
Kaynak: ABD ve Avrupa Merkez Bankası, TCMB Kaynak: JP Morgan, TCMB
6

7. Küresel Kriz
Alınan tedbirlere rağmen, finansal koşullardaki aşırı sıkılık devam etmektedir.
Finansal Koşullar Endeksi Mali Paketlerin Maliyetleri*
(Ocak 2005 – Şubat 2009) (2008-2010, 2007 GSY H’ye oranı, yüzde)
103
2008 2009 2010
Sıkı
102 Çin 0,4 3,2 2,7
G. Kore 1,1 2,3 1,3
101
ABD Rusya 0,0 2,3 1,6
100
ABD 1,1 2,0 1,8
99 AB G. Afrika 1,7 1,8 -
98 Kanada 0,0 1,5 1,3
Almanya 0,0 1,5 2,0
97 Japonya
Meksika 0,0 1,5 -
96 0,4 1,4 0,4
Japonya
95 Fransa 0,0 0,7 0,7
Gevşek Hindistan 0,6 0,6 -
94
2005 2006 2007 2008 2009 Brezilya 0,0 0,4 0,2
Kaynak: Goldman Sachs, TCMB * Finansal kesime yapılan destekleri içermemektedir.
Kaynak: IMF,TCMB
7

8. Küresel Ekonomiye Etkileri
2008 yılının son çeyreğinden itibaren küresel krizin dünya ekonomileri üzerindeki
etkisi çok hızlı ve yıkıcı bir şekilde ortaya çıkmıştır.
Gelişmiş ve Gelişmekte Olan
2009 Yılı GSY H Büyüme Tahminleri
(yıllık yüzde değişim)
Ülkelerde Sanayi Üretimi
(Ocak 2001 – Şubat 2009, yıllık yüzde değişim)
2 15
Gelişmekte Olan Ülkeler
1
10
0
Euro Bölgesi 5
-1
-2 0
-3
ABD
-5
-4
-5 -10 Gelişmiş Ülkeler
-6 Japonya -15
09-08 10-08
11-08 12-08
01-09 02-09 -20
03-09
01-01
07-01
01-02
07-02
01-03
07-03
01-04
07-04
01-05
07-05
01-06
07-06
01-07
07-07
01-08
07-08
01-09
Kaynak: Consensus Forecasts, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
8

9. Küresel Ekonomiye Etkileri
Finansman koşullarındaki bozulma ve toplam talebin gerilemesiyle birlikte
küresel ticaret, miktar ve birim değer bazında sert bir şekilde gerilemektedir.
Küresel Ticaret Birim Değer Endeksi Küresel Ticaret Miktar Endeksi
(Ocak 2003 – Ocak 2009, yıllık yüzde değişim) (Ocak 2003 – Ocak 2009, yıllık yüzde değişim)
30 20
25
15
20
15 10
10
5
5
0 0
-5
-5
-10
-15 -10
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Kaynak: CPB, TCMB Kaynak: CPB, TCMB
9

10. Güven Endeksleri ve Öncü Göstergeler
Kredi mekanizmasının işlerliğini kaybetmesi nedeniyle 2008 yılının ikinci
yarısında öncü göstergelerde ve güven endekslerinde yaşanan düşüş
eğilimi, son dönemde yerini kısmi bir toparlanmaya bırakmıştır.
Küresel Satın Alma Yöneticileri Endeksi
Baltık Kuru Yük Taşımacılık Endeksi
ve Öncü Göstergeler (Ocak 2002 – Nisan 2009)
(Ocak 2004 – Mart 2009)
70 4 14,000
65 Küresel Öncü Göstergeler 3
(sağ eksen) 12,000
60 2
55 1 10,000
50 0
Küresel Satın Alma Yöneticileri 8,000
45 Endeksi (sol eksen) -1
6,000
40 -2
35 -3
4,000
30 -4
2,000
25 -5
20 -6 0
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2002 2003 2004 2006 2007 2009
Kaynak: Bloomberg, Goldman Sachs, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
10

11. II. Küresel Krizin Türkiye
Ekonomisine Etkileri
11

12. Türkiye’de Finansal Gelişmeler
Son zamanlarda küresel risk algılamalarında gözlenen toparlanma eğilimi
Türkiye’nin risk primine, yurt içi piyasa faizlerine ve döviz kurlarına olumlu
yansımıştır.
Risk Göstergeleri Döviz Kurları
(1 Ocak 2008 - 17 Nisan 2009, baz puan) (1 Temmuz 2008 – 17 Nisan 2009, ABD dolarının Çeşitli
Para Birimleri Cinsinden Değeri, Temmuz 2008=100)
1000 170
160
900
Orta ve Doğu Avrupa
150 Endeksi*
800
EMBI+
140
700
130
600
120
500 Türk Lirası
110
400 EMBI+Türkiye 100
300 90
200 80
01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09 04-08 06-08 08-08 10-08 12-08 02-09 04-09
Kaynak: Bloomberg, TCMB * ABD dolarının, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Macaristan, Litvanya, Polonya,
Romanya, Slovakya ve Ukrayna para birimleri cinsinden basit ortalaması.
Kaynak: Bloomberg, TCMB
12

13. Türkiye’de Finansal Gelişmeler
Bu dönemde Türkiye’nin risk göstergelerinin göreli olarak daha iyi bir performans
gösterdiği, Türkiye’de hem döviz hem de sermaye piyasalarındaki oynaklığın
diğer ülkelere kıyasla daha sınırlı gerçekleştiği görülmektedir.
Döviz Kuru Oynaklığı Hisse Senedi Piyasası Oynaklığı
(Eylül 2008 - Mart 2009, döviz kurlarının günlük değişimlerinin (Eylül 2008 - Mart 2009, endekslerin günlük değişimlerinin standart
standart sapması) sapması)
Şili Y.Zelanda
Kolombiya Şili
Kolombiya
Meksika
Polonya
Çek Cum. G.Afrika
Y.Zelanda Meksika
Türkiye
Türkiye
Hindistan
Macaristan
G.Kore
Polonya Macaristan
G.Afrika Arjantin
Çek Cum.
G.Kore
Brezilya
Brezilya Rusya
0.012 0.014 0.016 0.018 0.020 0.022 0.024 0.026 0.015 0.025 0.035 0.045 0.055 0.065
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
13

14. Türkiye’de Finansal Gelişmeler
Türkiye’nin risk primi, küresel risk algılamalarındaki bozulmaya kredi notunun
ima ettiğinden çok daha fazla direnç göstermiştir. Türkiye gibi risk priminde
göreli olarak düşük artış yaşanan ülkelerde para otoriteleri yüksek miktarda faiz
indirimlerine gidebilmişlerdir.
Ülkelerin Kredi Notları ve Politika Faizlerinde ve Ülkelerin Risk
Risk Primlerindeki Değişim Primlerindeki Değişim
300 (12 Eylül 2008 – 13 Nisan 2009 arası) 300 (12 Eylül 2008 - 17 Nisan 2009 arası)
Macaristan
Macaristan
250
Hindistan 250
Rusya Hindistan
CDS Değişimi (baz puan)
CDS Değişimi (baz puan)
200
G.Kore 200
150 PolonyaMeksika Meksika
Kolombiya G.Kore
Kolombiya
Brezilya 150
G.Afrika Polonya
100 Şili Çek Cumh. G.Afrika
Brezilya
Şili
100
50 Türkiye Türkiye Çek Cumh.
0 50
0 2 4 6 8 -8 -6 -4 -2 0
S&P Kredi Notları (1=A+, 9=BB-) Faiz Değişimi (Yüzde)
Not: Eğilim eğrisi Türkiye hariç ülkeleri kapsamaktadır. Not: Eğilim eğrisi Türkiye hariç ülkeleri kapsamaktadır.
Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB
14

15. Türkiye Ekonomisi
Artan risk algısı ve küresel krizin bankaların finansman imkanları üzerindeki
olumsuz etkileri nedeniyle, diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de iktisadi
faaliyette belirgin bir yavaşlama yaşanmaktadır.
Büyümenin Bileşenleri Büyümenin Bileşenleri
(2006 4.Ç – 2008 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, (2006 4.Ç – 2008 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre,
yüzde katkı) yüzde katkı)
10 10
GSY H
8
Net hracat 8
Tarım
6 6
4
4
2
2
0
0
-2
-2 Sanayi
-4 nşaat
Nihai Yurt çi Talep -4
Hizmetler
-6
-6
-8
-8
06 Ç4
07 Ç1
07 Ç2
07 Ç3
07 Ç4
08 Ç1
08 Ç2
08 Ç3
08 Ç4
06 Ç4
07 Ç1
07 Ç2
07 Ç3
07 Ç4
08 Ç1
08 Ç2
08 Ç3
08 Ç4
Kaynak: TÜ K, TCMB Kaynak: TÜ K, TCMB
15

16. Türkiye Ekonomisi
Özellikle özel tüketim ve yatırım harcamalarının gerilemesi nedeniyle iç talepte
sert bir düşüş yaşandığı görülmektedir.
Büyümenin Bileşenleri GSY H ve Nihai Yurt çi Talep
(2007 1.Ç – 2008 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, (2004 1.Ç – 2008 4.Ç, mevsimsellikten arındırılmış,
yüzde katkı) 1998 sabit fiyatlarıyla, milyar TL)
6
28
Nihai Yurt çi Talep
4 27
26
2 GSY H
25
0
24
-2
23
-4 22
Devletin Nihai Tüketim Harcamaları
Net Dış Ticaret
-6 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 21
Stok Değişmeleri
Yerleşik Hanehalkının Tüketimi 20
-8
04 Ç1
04 Ç2
04 Ç3
04 Ç4
05 Ç1
05 Ç2
05 Ç3
05 Ç4
06 Ç1
06 Ç2
06 Ç3
06 Ç4
07 Ç1
07 Ç2
07 Ç3
07 Ç4
08 Ç1
08 Ç2
08 Ç3
08 Ç4
07 Ç1 07 Ç2 07 Ç3 07 Ç4 08 Ç1 08 Ç2 08 Ç3 08 Ç4
Kaynak: TÜ K, TCMB Kaynak: TÜ K, TCMB
16

17. Üretim Gelişmeleri
Sanayi üretiminde mevsimsellikten arındırılmış verilerle Nisan ayından bu yana
gözlenen düşüş eğilimi Aralık ayından itibaren belirginleşmiştir.
Sanayi Üretim Endeksi* (Ocak 2006 – Şubat 2009)
ve Kapasite Kullanım Oranı* (Ocak 2006 – Mart 2009)
85 125
120
80
Kapasite Kullanım Oranı 115
(Sol Eksen)
75
110
105
70
Sanayi Üretim Endeksi 100
(Sağ Eksen)
65
95
60 90
01-05 07-05 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09
* Mevsimsellikten arındırılmış
Kaynak: TÜ K, TCMB
17

18. ç Talep Gelişmeleri
Yurt içi talebe ilişkin göstergeler bir önceki çeyreğe kıyasla sınırlı bir
toparlanma sergilemekle birlikte zayıf seyrini korumaktadır.
Yurt çine Yapılan Beyaz Eşya*
Talep Göstergeleri
(Ocak 2007 – Şubat 2009) ve Otomobil Satışları*
(Ocak 2007 – Mart 2009)
(Ocak 2007 – Mart 2009, Aralık 2006=100)
170 60
PMI - Yeni Siparişler Endeksi*
150 40
Otomobil
Satışları
130 20
110 0
90 -20 YA** - Gelecek Üç Ayda ç
Beyaz Eşya
Piyasa Sipariş Beklentisi
Satışları
70 -40
50 -60
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09
* Mevsimsellikten arındırılmış. * PMI: Satınalma Yöneticileri Endeksi
Kaynak: BESD, OSD, TCMB ** ktisadi yönelim anketi
Kaynak: ABN Amro, TCMB 18

19. Tüketici Güven Endeksi ve Beklentiler
Küresel düzeyde yaşanan krizin etkisiyle hızla gerileyen tüketici güven
endekslerindeki bozulmanın son dönemde durduğu gözlenmektedir.
Tüketici Güven Endeksi* Büyüme Beklentileri*
(Ocak 2007 – Mart 2009) (Ocak 2008 – Nisan 2009, yüzde)
110
6
2008
100 5
4 2007
90
Tüketici Güven Endeksi 3
2009
(TCMB) 2
80
1
70 0
Tüketici Güven Endeksi
(CNBC-e) -1
60
-2
50 -3
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 04-06 10-06 04-07 10-07 04-08 10-08 04-09
* Mevsimsellikten arındırılmış * Merkez Bankası beklenti anketi. Her yıl için büyüme beklentisi, gelecek yıl için
Kaynak: CNBC-e, TCMB beklenen büyüme oranlarının cari yıl beklentisine eklenerek gösterilmiştir.
Kaynak: TCMB
19

20. Kredi Gelişmeleri
Banka kredilerinde 2008 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren görülen azalış
eğilimi, hem arz hem talep yönlü gelişmeler nedeniyle, Mart ayında da devam
etmiştir.
Yurt çi Kredi Hacmi Şirket ve Tüketici Kredilerinin Aylık Değişimi
(Ocak 2006 – Mart 2009, Ocak 2006=100, reel) (Ocak 2008 – Mart 2009, 4 haftalık hareketli ortalama, yüzde)
190 1.5
180
1.0
170
160
Tüketici Kredileri
0.5
150
0.0
140
130 -0.5
şletme
120
-1.0
Kredileri
110
100 -1.5
01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09 01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09
Kaynak: BDDK, TCMB Kaynak: BDDK, TCMB
20

21. stihdam
ş gücü piyasasına dair veriler iktisadi faaliyetteki belirgin yavaşlamayı teyit
eder niteliktedir.
şsizlik Oranları* Tarım Dışı şsiz Sayısındaki Değişim
(Ocak 2000 - Ocak 2009, yüzde) (Ocak 2000 - Ocak 2009, bir önceki çeyreğe göre değişim, bin kişi)
20 500
400
16 300
Tarım Dışı şsizlik Oranı
200
12 100
0
8 şsizlik Oranı -100
-200
4 -300
01-00
01-01
01-02
01-03
01-04
01-05
01-06
01-07
01-08
01-09
01-00
01-01
01-02
01-03
01-04
01-05
01-06
01-07
01-08
01-09
*Mevsimsellikten arındırılmış *Mevsimsellikten arındırılmış
Kaynak: TÜ K, TCMB Kaynak: TÜ K, TCMB
21

22. stihdam
şsizlik oranındaki artışta iş gücüne katılım eğilimindeki yükseliş kısmen etkili
olmakla birlikte, temel belirleyicinin istihdamdaki yavaşlama olduğu
düşünülmektedir.
Toplam şgücü ve stihdam Edilen Nüfus Kentte stihdam Edilen Nüfusun
(Ocak 2007 – Ocak 2009, bir önceki yılın aynı dönemine 15 Yaş ve Üzeri Nüfusa Oranı
göre değişim, bin kişi) (Aralık 2000 – Ocak 2009, yıllık hareketli ortalama, yüzde)
1400
67 24
1200
1000 65 22
800 Kadın
63
Erkek 20
600 (sol eksen)
400 Erkek
61 18
200
0 59 16
Kadın
-200
(sağ eksen)
57 14
-400 stihdam
-600
55 12
1-07
4-07
7-07
10-07
1-08
4-08
7-08
10-08
1-09
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Kaynak: TÜ K, TCMB Kaynak: TÜ K, TCMB
22

23. stihdam
2009 Ocak döneminde tarım dışı istihdamın yıllık bazda gerilemesinde sanayi
sektöründe yaşanan istihdam kaybı önemli bir rol oynamıştır.
Tarım Dışı stihdam Artışına Katkı
(Ocak 2007 - Ocak 2009, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde katkı)
5 Hizmetler
nşaat
4
Sanayi
3
2
1
0
-1
-2
-3
01-07
03-07
05-07
07-07
09-07
11-07
01-08
03-08
05-08
07-08
09-08
11-08
01-09
Kaynak: TÜ K, TCMB
23

24. Dış Ticaret Gelişmeleri
Mevsimsellikten arındırılmış veriler, 2008 yılı Ekim ayında ihracatta başlayan
gerileme eğiliminin, 2009 yılı ilk aylarında durduğuna işaret etmektedir. Bununla
birlikte, küresel talep koşulları göz önüne alındığında, ihracattaki toparlanmanın
uzun bir süre alabileceği düşünülmektedir.
hracat Miktar Endeksi* (Ocak 2007 – Şubat 2009) Reel hracat ve thalat*
50 ve hracat Beklentileri** (Ocak 2007 – Mart 2009) 25 150 (Ocak 2005 – Şubat 2009, 2005=100)
40 20
140 hracat
30 15
20 10 130
10 5
120
0 0
110
-10 -5
hracat Miktar Endeksi
-20 -10 100
(sol eksen)
-30 -15
Altın Hariç
90 hracat
-40 hracat Beklentisi -20
thalat
(sağ eksen)
-50 -25 80
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 2005 2006 2007 2008 2009
* 3 aylık birikimli yüzde değişim * hracat ve ithalat verileri, ilgili aya ait iş günü sayısına bölünüp fiyat endeksiyle
** ktisadi yönelim anketi ihracat beklentilerinde artış ile azalış arasındaki fark (bir ay ileri reelleştirildikten sonra mevsimsellikten arındırılmıştır.
kaydırılmış), Kaynak: TÜ K, TCMB
Kaynak: TÜ K, TCMB
24

25. Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
2008 yılının 3. çeyreğinden bu yana dış ticaret açığında ve cari açıkta önemli
gerileme yaşanmaktadır. Cari dengedeki iyileşme sonucu finansman ihtiyacının
hızla azaldığı görülmektedir.
Dış Ticaret Dengesi Cari şlemler Dengesi
(Ocak 2005 – Şubat 2009, milyar ABD doları) (Ocak 2005 – Şubat 2009*, GSY H’ye oranı, yüzde)
45 7
6
40 Enerji
5 Cari Açık
35
4
30 3
Enerji Hariç Cari Açık*
25 2
1
20 Enerji Hariç Dış
Ticaret Açığı 0
15
-1
10 -2
01-05 07-05 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09 01-05 07-05 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09
Kaynak: TÜ K, TCMB * Tahmin
Kaynak: TÜ K, TCMB
25

26. Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
Cari açığın finansmanında reel kesimin payı azalırken, doğrudan sermaye girişinin
payı istikrarlı bir seyir izlemiştir.
Cari Açığın Finansman Kalemlerinin Cari Açığa Oranı
(Ocak 2006 – Şubat 2009, 12 aylık hareketli ortalama, yüzde)
100
80 Banka Dışı Kesim
Kredileri 2
60
40 Doğrudan Yatırım 3
20 Banka Kredileri 1
0
Portföy Yatırımları ve
Banka Mevduatları 4
-20
01-06 05-06 09-06 01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09
1 Banka Kredileri: Bankacılık sektörünün yurt dışından net kredi kullanımı
2 Banka Dışı Kesim Kredileri: Bankacılık dışı kesimin yurt dışından net kredi kullanımı
3 Doğrudan Yatırım: Yurt içine doğrudan yatırım girişi
4 Portföy Yatırımları: Yurt dışı yerleşiklerin hisse senedi ve borçlanma senedi alımı
26

27. Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
Özel sektörün borç çevirme oranı 2008 yılı Kasım ayında yüzde 75’e gerilemiş, 2009
yılının ilk iki ayında ise yüzde 88 seviyesinde gerçekleşmiştir.
Özel Sektörün Borç Çevirme Oranı* Özel Sektörün Borç Çevirme Oranı*
(Ocak 2000 – Şubat 2009, Dış borç kullanımının (Ocak 2008 – Şubat 2009, Dış borç kullanımının
anapara ödemelerine oranı, yüzde) anapara ödemelerine oranı, yüzde)
160 260
150
Banka Dışı Kesim
140 12 aylık hareketli ortalama 220
130 Bankalar
180
120
110
140
100
90
100
80
Ticari Krediler
70
60
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
1-08 3-08 5-08 7-08 9-08 11-08 1-09
* Kısa ve uzun vadeli ticari, bankacılık kesimi ve diğer sektör kredilerinin toplamı * Kısa ve uzun vadeli kredilerinin toplamı
Kaynak: TÜ K, TCMB Kaynak: TÜ K, TCMB
27

28. Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
Ekim 2008 – Şubat 2009 Arası Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
KULLANIM Milyar KAYNAK Milyar
ABD doları ABD doları
Cari şlemler Dengesi -5,3 Net Hata Noksan 14,9
Portföy Yatırımları -8,8 Doğrudan Yatırım 5,2
(Hisse senetleri, borç senetleri ve
banka mevduatları)
Diğer 2,0
Krediler -9,7
(Ticari krediler, bankacılık, kamu
kesimi ve diğer sektör kredileri
Rezerv Varlıklar 1,7
(Resmi rezervler ve bankaların
döviz varlıkları)
NET HATA NOKSAN KALEM
Varlık Barışı gibi nedenlerle yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışındaki mevduatlarını yurda
getirerek döviz tevdiat hesaplarına aktarması,
Yurt içi bankacılık sistemi dışında tutulan efektif şeklindeki tasarrufların bankalara Türk
Lirası karşılığında satılması,
Kur hareketlerinin muhasebeleştirilmesi sırasında ortaya çıkan farklılıklar.
28

29. III. Türkiye’de Finansal stikrar
Bankacılık Sektörü Reel Sektör
Hanehalkı Kamu Sektörü
29

30. Bankacılık Sektörü
Türkiye’de bankacılık sistemi krize göreceli olarak güçlü bir pozisyonla girmiştir.
Küresel kriz karşısında ekonomimizin dayanıklılığını artıran temel unsur finansal
sistemimizin sağlam ve istikrarlı yapısıdır.
Yabancı Para Pozisyonu Yabancı Para Net Genel Pozisyonu
(Ocak 2008 – Nisan 2009, milyar ABD doları) (2000 1.Ç – 2009 2.Ç*, milyar ABD doları)
14 14 1
12 12
0
10 10
Bilanço Dışı
8 8
-1
6 6
4 4 -2
2 2
0 0 -3
-2 -2
-4
-4 -4
-6 -6 -5
-8 -8
-10 -10 -6
Bilanço çi
-12 -12
-7
-14 -14
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
01-08 02-08 04-08 05-08 07-08 09-08 10-08 01-09 03-09
Ç1 Ç1 Ç1 Ç1 Ç1 Ç1 Ç1 Ç1 Ç1 Ç1
* 4 Nisan 2009 itibarıyla
Kaynak: BDDK, TCMB Kaynak: BDDK, TCMB
30

31. Bankacılık Sektörü
Sermaye yeterlilik rasyolarının ve kısa vadeli likidite yeterlilik oranlarının yüksek
seviyesini koruması ve yabancı para pozisyonlarının düşük düzeyi, finansal
sistemimizin dayanıklılığını artıran unsurlardır.
Sermaye Yeterlilik Oranı Kısa Vadeli Yabancı Para
(Temmuz 2007 – Şubat 2009, yüzde) Likidite Yeterlilik Rasyoları
24 300 (1 Ocak 2008 – 3 Nisan 2008, yüzde)
20 250
0-7 gün
16 200
12 150 1 aya kadar
Hedef oran yüzde 12
8 100
Yasal sınır yüzde 8
4 50
Yasal sınır yüzde 80
0 0
07-07
09-07
11-07
01-08
03-08
05-08
07-08
09-08
11-08
01-09
01-08
03-08
05-08
07-08
09-08
11-08
01-09
03-09
Kaynak: BBDK, TCMB Kaynak: BDDK, TCMB
31

32. Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranları
Kredilerin tahsili gecikmiş alacak dönüşüm oranı 2008 yılı Eylül ayından itibaren
artış eğilimine girmiştir.
Tahsili Gecikmiş Alacak Oranları
(Mart 2005 – Nisan 2009, yüzde)
10
9
8
Kredi Kartları
7
6
5
Firma Kredileri
4
3
2 Tüketici Kredileri
1
0
03-05 09-05 03-06 09-06 03-07 09-07 03-08 09-08 03-09
Kaynak: BDDK, TCMB
32

33. Reel Sektör
Banka dışı kesimin yabancı para açık pozisyonu 2008 yılının son çeyreği itibarıyla
78 milyar ABD dolarıdır.
Firmaların Yabancı Para Varlık ve Yükümlülükleri Firmaların Uzun Vadeli Dış Borçlarının Vade
(2005 – 2008 4.Ç, milyar ABD doları) Kompozisyonu*
(Şubat 2009, milyar ABD doları)
200 YP Cinsi Yükümlülükler
45 41,9
167 172
161
154 40
150 YP Cinsi Varlıklar 139
129 35
117 30,5
108
100 30
100 86 87 83
78 81
72 68 73 25
63 66
46 19,0
50 20
13,5
15
0
10
2005 2006 2007 2007 2007 2007 2008 2008 2008 2008
Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 5
-50
0
2009 2010 2011 2012 Sonrası
-100 Net YP Pozisyonu
Kaynak: TCMB * Vadeye kalan gün sayısı
Kaynak: TCMB
33

34. Reel Sektör
Türkiye’de küçük ve orta ölçekli şirketlerin yüzde 75’inin yabancı para cinsi borcu
bulunmamaktadır. Yabancı para cinsi krediler, daha çok büyük ölçekli ve ihracat
amaçlı üretim yapan şirketler tarafından kullanılmaktadır.
Reel Sektörün Kısa Vadeli Borçlarının Reel Sektörün Borç Dolarizasyonu
Toplam Borçlara Oranı* (2000 – 2007, yüzde)
90 (2000 – 2007, yüzde)
90
hracat Payı Yüksek Firmalar
malat Sektörü
malat Sektörü 80
malat Dışı Sektörler
80
hracat Payı Düşük Firmalar
70
70
60
malat Dışı Sektörler
60
50
50
40
40 30
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
* Vadeye kalan süreye göre Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB
34

35. Reel Sektör
Firmaların borçlanma imkanları 2008 yılının 4. çeyreğinden itibaren daralma
eğilimine girmiştir. Son dönemde ise borç çevirme oranlarının istikrarlı bir seyir
kazandığı görülmektedir.
Net Dış Borç Kullanımı
(Ocak 2008 – Şubat 2009, milyar ABD doları)
5.0
4.0
Banka Dışı Krediler
3.0
2.0
1.0
0.0
-1.0
Ticari Krediler
-2.0
01-08 02-08 03-08 04-08 05-08 06-08 07-08 08-08 09-08 10-08 11-08 12-08 01-09 02-09
Kaynak: TCMB
35

36. Hanehalkı
Hanehalkı borçluluk oranı, Avrupa Birliği ve Doğu Avrupa ülkeleri ile
kıyaslandığında, düşük bir düzeydedir. Tüketici kredileri içerisinde dövize duyarlı
kredilerin payının çok düşük olması finansal dalgalanmalar karşısında
hanehalkının kur riskini sınırlamaktadır.
Dövize Endeksli Tüketici Kredilerinin Hanehalkı Yükümlülüklerinin GSY H’ye Oranı
20
Toplam Tüketici Kredilerine Oranı 70
(2005 – 2007, yüzde)
(2003 – Nisan 2009, yüzde)
18 Avrupa Birliği
60 56 56
16
55 (AB27)
14 50
Doğu
12
40 Avrupa
10
8,6
8 30 Türkiye 28
6,4 23
6 4,8 4,7 4,5 20 17
3,6 3,8
4
12
10
10 8
2
0
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 Nisan
2005 2006 2007
2009
Kaynak: TCMB Kaynak: Avrupa Merkez Bankası, TCMB
36

37. Kamu Sektörü
Geçmiş dönemlere kıyasla kamu kesimi, dış şoklara karşı daha sağlam bir
yapıdadır.
Kamu Sektörü Net Borç Stoku Merkezi Yönetim Brüt Borç Stokunun Kompozisyonu
(2000 – 2008 4.Ç, GSY H’ye oranı, yüzde) (2003 – 2009*)
70 66 Toplam Net Borç Stoku
61
60 55 Net ç Borç 31
38 37 34 35
46 42
49
50
39
Net Dış Borç
43 42
36
40
34
38 34 33
36
29
28 29 32 31 33
30
29 26 25 28
29
35
20 30
28 27 27
28 25 24 24
10 31 32 35 33 32
17 30
14 13 24
6 4
0 1 1 2 1 2
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008Ç1
2008Ç2
2008Ç3
2008Ç4
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Sabit Değişken Döviz
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB * Şubat 2009 itibarıyla.
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 37

38. Merkez Bankası Döviz Rezervleri
Güçlü döviz rezerv pozisyonu, ortaya çıkabilecek şokların olumsuz etkilerinin
giderilmesine ve ülkeye duyulan güvenin artmasına katkı sağlamaktadır.
Merkez Bankası Döviz Rezervleri Kısa Vadeli Dış Borçların Merkez Bankası
(2002 – Nisan 2009, milyar ABD doları) Rezervlerine Oranı
(1996 – 2008 4.Ç, yüzde)
80 160
71,3 70
70 140
63,7
58,3
60 120
48,3
50 100
40 36,0 80
33,7
30 27,0 60
20 40
10 20
0 0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08
Kaynak: TCMB Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB
38

39. IV. Enflasyon Görünümü
39

40. Fiyat stikrarı ve Para Politikası
Fiyat stikrarı
Fiyat stikrarı
Deflasyon Riski
Deflasyon Riski Enflasyon Riski
Enflasyon Riski
• Küresel işsizlik oranlarının hızla artması, • Reel politika faiz oranlarının aşırı düşürülmesi,
• Yatırımcı ve tüketici güveninin yeniden tesis • Merkez Bankalarının piyasalara aşırı düzeyde
likidite vermesi,
edilememesi,
• Genişleyici maliye politikaları,
• Küresel talebin zayıflaması,
• Toparlanmanın beklenenden daha erken
• Tüm ülkelerde iç talebin gerilemesi,
başlaması,
• Beklenen toparlanmanın daha da gecikmesi • Maliye ve para politikalarının zamanında
sıkılaştırılamaması,
Süreklilik arz eden fiyat düşüşlerine yol açabilir Orta vadede enflasyonist etki yapabilir
Merkez Bankalarının Para Politikası Duruşu
Merkez Bankalarının Para Politikası Duruşu
40

41. Deflasyon Riski
Talep yetersizliği ve finansal istikrar kaygıları ile birlikte ortaya çıkan deflasyon,
büyüme üzerinde yıkıcı etkiler oluşturmaktadır.
ABD’de Büyüme ve Enflasyon Oranları
(yıllık yüzde değişim)
1930-1933 2009
0
-1
-2
TÜFE**
-3
GSY H*
-4
-5
-6
-7
TÜFE
-8 GSY H
* Tahmin (Consensus Forecasts)
** Tahmin (The Economist)
Kaynak: BEA, BLS, Consensus Forecasts, the Economist, TCMB
41

42. Deflasyon Riski
1930’lu yıllardan bu yana dünya ekonomisi ilk kez bu kadar belirgin bir deflasyon
riski ile karşı karşıyadır.
42

43. Deflasyon Riskine Karşı Para Politikası
Önümüzdeki dönemde dünya ekonomilerinin ayrışmasında, deflasyonist baskılara
karşı ülkelerin ne ölçüde hareket esnekliğine sahip oldukları belirleyici olacaktır.
Bu çerçevede, reel faizlerin seyrinin önemli bir gösterge olduğu düşünülmektedir.
Reel Politika Faiz Oranı
(Mart 2009 itibarıyla*, yüzde)
Ukrayna
zlanda
srail
G. Kore
Malezya
Rusya
Şili
Endonezya
Çek
Polonya
Peru
Meksika
Kolombiya
Tayland
G. Afrika
Türkiye
Romanya
Macaristan
Brezilya
Çin
-10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8
* Türkiye için Nisan verisi kullanılmıştır.
Kaynak: Merkez Bankaları, statistik Ofisleri, TCMB
43

44. Deflasyon Riskine Karşı Maliye Politikası
2009 yılında küresel büyümedeki belirgin yavaşlama ve deflasyon riskini
hafifletmek üzere uygulanan dengeleyici maliye politikaları tüm dünyada
bütçe açıklarının hızla artmasına neden olmaktadır
2008 Yılı Bütçe Açığı ve 2009-2010 Bütçe Açığı Tahminleri*
(GSY H’ye oranı, yüzde)
Gelişmekte
Gelişmiş Olan
Hindistan ngiltere Japonya ABD Fransa Ülkeler Türkiye Ülkeler Çin Meksika G. Afrika Brezilya
0
-2
-4
-6
-8
2008
2009
-10
2010
-12
* Türkiye için KEP verisi, diğer ülkeler için IMF tahmini kullanılmıştır
Kaynak: IMF, KEP, TCMB
44

45. Deflasyon Riski ve şgücü Piyasası
Tüketim ve yatırım harcamalarının kısılması nedeniyle tarım dışı istihdamda
ortaya çıkan gerileme, deflasyonist riskleri artıran bir unsurdur.
Tarım Dışı stihdam
(Ocak 2007 – Şubat 2009, yıllık yüzde değişim)
5
4
3
Türkiye
2
1
AB
0
-1
-2 ABD
-3
-4
01-07
04-07
07-07
10-07
01-08
04-08
07-08
10-08
01-09
Kaynak: TÜ K, BLS, EUROSTAT, TCMB
45