1. 1
kastelen
in de middeleeuwen
500-1500

2. 2
De eerste kastelen
De eerste kastelen zijn voor het eerst gebouwd in
de elfde eeuw (1000-1100) Ze werden vooral
gebouwd als bescherming. Het was een onrustige
en gevaarlijke tijd. Er waren veel kleine oorlogen.
De eerste kastelen waren meer een soort
versterkte woningen. Dit soort ‘kastelen’ noem je
motte-burchten . Een ‘motte’ is zo’n heuvel,
die is gemaakt van de aarde van de gegraven
gracht eromheen.
De motte-burcht op het plaatje heeft ook nog
een versterkte voorburcht. Als je de voorburcht in
wilde, moest je over een ophaalbrug. Na de
voorburcht was er nog een ophaalbrug.

3. 3

4. 4
Verschillende motte-burchten
De kleine plaatjes rechts laten de verschillen zien tussen
de motte-burchten. Eerst had je alleen een motte-burcht.
Daarna kreeg je ook versterkte voorburchten erbij. Later
ging men ook stenen muren maken. De stenen woontoren
was klein genoeg om op de aarden heuvel te kunnen
blijven staan.

5. 5
De stenen kastelen
De houten muren en woontoren van de
motte-burcht konden natuurlijk makkelijk
in brand vliegen. Daarom ging men al snel
stenen kastelen maken. Die werden
echter snel zo zwaar, dat ze niet meer op
een aarden heuvel konden staan. Ze stonden
op de vlakke grond of op een bestaande
heuvel.
In het midden van het kasteel, binnen de
muren, stond een grote woontoren, die de
donjon wordt genoemd.
Daarin werd gewoon door de kasteelheer en
zijn familie. In de andere gebouwen
woonden bedienden en handwerklieden.

6. 6

7. 7
De donjon van binnen
Dit is een voorbeeld van een donjon. Dit is
het belangrijkste deel van het kasteel. De
zaal met de houten vloer is de ridderzaal.
Daarboven zijn de kamers van de kasteelheer
en zijn familie.
Onder heb je de kwartieren voor het
garnizoen (verblijfplaats van soldaten).
Zie je ook de kapel? En beneden in de kelder
werden de voorraden opgeslagen. Binnen
hadden ze zelfs een waterput. Zie je ‘m? Er
was zelfs een klein ophaalbruggetje bij de
poortdeur.
Zelfs als het hele kasteel veroverd was, kon
men het in de donjon nog wel even
uitzingen. Maar dan moest er natuurlijk wel
snel hulp komen.

8. 8
Binnenhof en buitenhof
Op het kasteel op dia 6 had je
maar één binnenplaats en daar
stond de donjon.
Bij latere kastelen had je binnen
de muren een buitenhof , dan
weer muren en dan het
binnen-hof met de donjon.
Op het buitenhof zijn de
stallen, de verblijven voor de
bediendes, de moestuin en een
oefenterrein voor de soldaten.
Bij de regeringsgebouwen van
de Tweede Kamer heb je ook
een binnenhof en een
buitenhof.

9. 9
Binnen de muren
Rond 1200-1250 bouwde
men kastelen zonder
donjon . Er waren allemaal
losse gebouwen, zoals:
1. opslagplaats
2. keuken
3. brouwerij
4. ridderzaal
5. stallen
Waterputten hebben altijd ‘n
afdak, omdat vijanden soms
dode dieren over de muren
slingerden in de hoop het
drinkwater van het kasteel te
vergiftigen.

10. 10
Binnen de muren 2
Hier gaat het kasteel verder.
Op de binnenplaats, achter het
houten hek, zie je de duiventil.
Met duiven ver- stuurden ze
soms nieuws.
Verder zie je:
6. varkensstallen
7. de slotkapel
8. de smidse
Je ziet dat de grote ronde
torens allemaal als kleine
donjon kunnen dienen. Ronde
torens zijn ook steviger dan
vierkante.

11. 11
Gebouwd om te verdedigen
Kastelen werden gebouwd voor de veiligheid.
Als er een vijandelijk leger voor de poorten
lag, moesten de mensen in het kasteel veilig
zijn en aanvallen kunnen weerstaan.
Manieren die je bij elk kasteel wel terugziet,
zijn de slotgracht , de ophaalbrug , de
poort en het valhek .
Sommige kastelen hadden meer van elk, zodat
het extra lastig was om binnen te komen.

12. 12
Schietgaten
De verdedigers van het kasteel moesten makkelijk
op de vijand kunnen schieten, maar zelf veilig
blijven. Op de kasteelmuren had je kantelen (zie
volgende bladzijde), waar de soldaten zich achter
konden verschuilen.
In de muren had je vele schietgaten . Die gaten
waren vanaf de buitenkant heel erg smal, bijna
spleten. Dan kon de vijand je moeilijk raken.
De soldaten in het kasteel moesten wel goed kunnen
richten, daarom waren ze aan de binnenkant heel
wijd. Zo had je een veel groter bereik.
Je had verschillende soorten schietgaten: rechte,
kruisvormige (zodat je beter in de breedte kon zien)
en gaten met een gat onderin. Die kwamen pas later,
toen er musketten – een soort geweren – waren
uitgevonden.

13. 13
Kantelen en mezekooien
Boven op de muren zaten de kantelen .
Daarachter verscholen zich de soldaten.
In tijden van oorlog maakten ze houten
stellages die over de kantelen hingen. Dit
waren hordijzen .
In zo’n hordijs zaten ook gaten waar- door
ze stenen, hete olie of pek konden gooien op
de aanvallers die zich onder aan de muur
bevonden.
Die ‘werpgaten’ (zie onderste plaatje)
worden ook mezekooien of mezekouwen
genoemd. Een andere naam is pekneus. Ha,
ha, snap je ‘m?
Bij sommige kastelen werden de houten
hordijzen vervangen door een stenen versie.
Op het eerste plaatje zie je zo’n stenen
hordijs.

14. 14
Spiltrappen
Heel slim bedacht waren de
trappen. Hele normale trappen,
zou je zo zeggen.
Maar er zitten vele voordelen aan
zo’n trap, mocht het er van
komen dat de vijand
binnendringt.
De trap slingert zo omhoog, dat
verdedigers (rode soldaat) met
hun zwaard makkelijker naar
beneden konden slaan. Aanvallers
konden niet makkelijk
zwaardvechten; de spil van de
trap zat in de weg.
Dan moet je natuurlijk wel
begrijpen dat bijna alle soldaten
rechtshandig waren.

15. 15
Tijdens de aanval
Hier zie je een kasteel tijdens een aanval.
Zie je de hordijs met de mezekooi over
de kantelen hangen?
Je kan ook zien dat er tussen de
kantelen houten luiken werden
gehangen als extra bescherming.
Zo’n groot kasteel kon moeilijk met
geweld worden veroverd. Vaak won de
vijand door verraad (iemand werd
omgekocht en zette ‘s nachts de poort
open) of door een belegering .
Tijdens een belegering sloot de vijand
het kasteel helemaal in, zodat er
niemand meer bij kon. Als je maar lang
genoeg wachtte, had men geen eten
meer en moest men zich wel overgeven.

16. 16
De bouw
Hier zie je de bouw van een toren. Kijk
eens hoe slim zo’n spiltrap in elkaar zit!
Aan de bouw van een groot kasteel
deden tussen de 800 en 1500 man mee.
Toen hadden ze niet veel technische
hulpmiddelen. Ze werkten met katrollen
en takels. In de grote ronde takel boven
de grote binnenruimte zit een man. Zie je
‘m? De muren werden van binnen gevuld
met puin en kiezels, vermengd met
metselkalk en gewapend met grote zware
kettingen. Dit werd op den duur zo hard
als graniet.
De bouw van een groot kasteel, met
muren, torens en een donjon duurde
gemiddeld zo’n vijf jaar.

17. 17
Waar werden de kastelen gebouwd?
Kastelen werden gebouwd op plekken die goed verdedigd moesten worden, zoals de grenzen
van het land, belangrijke rivieren of drukke handelsroutes .
Het kasteel werd vaak gebouwd op een plek die van zichzelf al makkelijk te verdedigen was. Bij
een brede rivier hoefde men de rivierkant minder goed te verdedigen. Bij een rotsachtige heuvel
liep één kant misschien heel steil naar beneden toe. De kans dat daar werd aangevallen, was veel
kleiner.
Soms ontstond bij een kasteel een dorpje. Soms werd er ook pas een kasteel gebouwd als het
dorpje groter of belangrijker werd. Hier zie je een kasteel bij Montfort.
Op de volgende pagina zie je de
burcht Hoch Osterwitz in Oostenrijk.
Het ligt boven op een steile berg. Dus
makkelijk te verdedigen. De weg
slingert zich omhoog en om de
honderd meter is een poort die
verdedigd wordt. Lastig te veroveren,
maar ook voor vrienden is het een
lange klim naar het kasteel op de top
van de berg.

18. 18

19. 19
Binnen in een kasteel
In het kasteel had je verschillende ruimtes. Kamers
voor de kasteelheer en zijn familie, kamers voor de
bediendes, de keuken, etc.
In tijden van oorlog was er nog een belangrijke
kamer: de wapenkamer . Daar werden alle wapens,
harnassen, schilden, etc. bewaard.
En je kent natuurlijk wel het woord venster-
bank . Dat is zo’n lat onder het raam waar je
planten en leuke dingen opzet. Maar waarom heet
het dan een vensterbank? Dat komt omdat het in de
tijd van de kastelen ook echt een bank was.
Hiernaast zie je zo’n vensterbank, waar de
kasteelvrouwe vroeger misschien wel zat te
handwerken of zat te kletsen met haar dochters.

20. 20
De ridderzaal
De belangrijkste zaal van het kasteel was de ridderzaal. Dat
was vaak de grootste ruimte in het kasteel. In het begin
waren die nog maar tochtig en donker. Daarom hingen er
vaak van die grote geborduurde kleden tegen de muur. Dan
had je meteen iets moois om tegen aan te kijken.
Op de volgende dia zie je zo’n grote ridderzaal.
De bekendste ridderzaal van Nederland is de ridder-zaal in
Den Haag, waar Koningin Beatrix altijd de troonrede
voorleest op prinsjesdag.

21. 21

22. 22
De Ridderzaal in Den Haag
Het plein heet het
binnenhof. Het gebouw
met de torens is de
ridderzaal

23. 23
De boeren bij het kasteel
De boeren bewerkten het land met een eg en De boeren oogsten de gewassen. Hier zijn ze
zaaiden nieuwe gewassen. Zie je de druiven aan het plukken. Je ziet ze in de twee
boogschutter? tonnen achter de wagen.

24. 24
De boeren bij het kasteel
In de winter, als de schapen op stal waren, De zwijnenherder zorgde voor de wilde
ging ‘t werk door. Er moest hout gehakt zwijnen. Ze aten eikels. Menig zwijn eindigde
worden. Je ziet ook bijenkorven. op het bord van de kasteelheren.

25. 25
De boeren bij het kasteel
Het leven als boer was hard en zwaar. En het Hier zie je twee boeren met hun zeisen het
grootste deel van de oogst ging naar de graan oogsten. Voor zie je twee herders die op
edelen in het kasteel. hun schapen passen.

26. 26
De edelen van het kasteel
De kasteelheer en zijn familie hadden een Met feestelijke gebeurtenissen dosten ze zich
luxer leven. Ze waren rijk gekleed met extra mooi op. Ze konden tenslotte niet
schitterende stoffen uit verre landen. onderdoen voor elkaar.

27. 27
De edelen van het kasteel
Als belangrijke gasten langskwamen werd er De edelen gingen vaak op valkenjacht. Ze
een groot banket gehouden, waarbij heerlijk hadden getrainde valken die joegen op vogels
en veel werd gegeten. en ander klein wild.

28. 28
Het einde van kastelen
Aan het einde van de 15e eeuw kwamen er steeds minder
kastelen. Dat heeft twee belangrijke oorzaken.
Ten eerste vond men het buskruit en dus ook kanonnen
uit. Daardoor werd de manier van verdedigen en oorlog
voeren anders.
Ten tweede werd het wat rustiger in Europa. Er
ontstonden echte landen met vaste grenzen. Er heerste vrede
en rust.
De mensen wilden niet meer in die grote, kille, groffe
kastelen wonen. Ze wilden meer comfort. In kastelen die na
deze tijd gebouwd worden, wordt er niet zo veel nadruk
gelegd op de verdediging van een kasteel.

29. 29
De nieuwe ‘kastelen’
In de nieuwere kastelen was meer comfort. De
kastelen werden niet meer gebouwd als
verdedigingswerk, maar als woonhuis.
De muren werden minder dik. Er waren geen
kantelen en dergelijke meer. Er kwamen meer
ramen, zodat het lichter zou worden binnen.
Soms hebben die grote huizen nog wel een gracht
eromheen, maar meer omdat ze het gewoon mooi
vonden.
Het worden eigenlijk meer woonhuizen dan echte
kastelen. Het bovenste plaatje is van huize De
Haere, aan de IJssel richting Olst.
Sommige oude kastelen werden nog wel gebruikt
als kazerne voor soldaten. Vele andere oude
kastelen werden afgebroken en de stenen werden
gebruikt voor andere gebouwen. De ruïnes bleven
over.

30. 30
Nog meer nieuwe ‘kastelen’

31. 31
Sprookjeskastelen
Zelfs na 1800, toen de Middeleeuwen al lang waren afgelopen, bouwde men nog wel kastelen.
Men had toen een heel romantisch beeld van de Middeleeuwen. De kastelen zagen er ook meer
uit als sprookjeskastelen. Je zou er assepoester of doornroosje kunnen tegenkomen. Hier zie je
twee keer kasteel Neuschwanstein in Duitsland.

32. 32
Kastelen worden paleizen
De kastelen op de vorige dia’s waren wel van rijkere
families, maar als het om een echte koning gaat,
worden het meer paleizen dan kastelen.
Hier zie je het paleis van Lodewijk de Veertiende in
Versailles, vlak bij Parijs. Het is gebouwd rond
1630. Het was allemaal pracht en praal.
Rechtsonder zie je de spiegelzaal, een soort balzaal
waar feesten werden gegeven.

33. 33
De voorstelling is afgelopen
Hopelijk vond je het een leuke en
interessante voorstelling en heb je er
veel van geleerd.
Als er nog iemand komt kijken naar
deze voorstelling, mag je straks nog
één keer klikken en dan de volgende
gaan halen.
Als er geen nieuwe kinderen meer
komen, druk dan op de ESC-knop
linksboven op je toetsenbord. Sluit
dan het programma door
rechtsboven op het kruisje te
klikken.