1. Açık Erişim
ve
Kurumsal Arşivler
Yaşar Tonta
H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara -1

2. Plan
• Açık Erişim Nedir?
– Kendi kendine arşivleme
– Açık Erişim dergileri
• Açık Erişim Girişimi
• Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv
Uygulaması:
www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr
• Neler Yapılabilir?
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara -2

3. Bilimsel İletişim Süreci
• Kitaplar
• Bilimsel dergiler
– İlk dergi: 1665
• Hızlı Bilgi Artışı
– 24.000 hakemli dergi
– Yılda 2,5 milyon makale
– Dergi abonelikleri/lisansları pahalı
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara -3

4. Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu
Kaynaklarının Kullanımı
• Kamu kaynakları
– Araştırma projeleri
– Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları
– Bilimsel yayınları alan kütüphaneler
• Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme
yapıyorlar
• “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal
gene aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır
ve kalite kontrolü de gene aynı müşteriler
tarafından yapılır?”
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara -4

5. Elektronik Yayıncılık
• “Belgeleri elektronik ortamlar ve/ya da ağlar
aracılığıyla erişilebilir hale getirmek”
• Bilimsel dergilerin üretim ve dağıtım
maliyetlerinde düşüş
• Web’de herkesin yayın yapabilmesi
• Ama dergi abonelik / lisans fiyatlarının
yükselmeye devam etmesi
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara -5

6. Açık Erişim Tanımı
“1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin]
erişim
“2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü...
açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte
çalışabilirliğe ve uzun dönemli
arşivlemeye olanak sağlamak için...
en azından bir çevrimiçi arşivde
depolanır.”
Kaynak: Berlin Bildirgesi: Fen ve İnsan Bilimlerinde Bilgiye Açık Erişim
http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara -6

7. Açık Erişim Mantığı
• Bilimsel araştırma sonuçlarını yayınlamak
• Araştırmaların etkisini artırmak
• Kütüphanelerin daha fazla bilgiye erişimini
sağlamak
• Kullanıcıların bilimsel bilgiye erişimini
kolaylaştırmak
Declaration of Institutioanl Commitment to open-access provision policy,, www.eprints.org
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara -7

8. Budapeşte Açık Erişim Girişimi
• Kendi kendine arşivleme
– Araştırmacıların hakemli ticari dergilerde
yayımlanmış makalelerini kendi web sitelerinde
ya da ücretsiz elektronik arşivlerde
depolayabilme ve bunları herkese Internet
üzerinden ücretsiz olarak erişime açabilme hakkı
• Açık Erişim dergileri
– Hakemlik ve yayın giderlerini karşılamak için
farklı finansal modellerin uygulandığı elektronik
dergiler
Kaynak: Prosser, 2003
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara -8

9. Kendi Kendine Arşivleme
• Yayıncıların %93’ü araştırmacıların hakemli
dergilerde yayımlanan makalelerini kendi web
sitelerinde ya da kurumsal arşivlerinde
depolamalarına izin veriyor
• Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık
• Kurumsal arşivler yeni yeni gelişiyor
• Kişisel web sitelerini ya da kurumsal arşivleri
arama mekanizmaları henüz yetersiz
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara -9

10. Yayıncıların Tutumu
Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil
ışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor (%92)
Kendi kendine
% %
Yayıncılar
Dergiler
arşivlemeye
yeşil ışık yakan
8919 (%100) 107 (%100)
Henüz değil 695 %8 34 %32
2470 +%27 (= %92) 7 +%7 (= %69)
Ön baskı
Son baskı 5754 %65 66 %62
Kaynak: Brody & Harnad, 2004
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 10

11. Açık Erişim Dergileri
• Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak gelişti
– BioMed Central, Public Library of Science (PLoS)
girişimleri
• Erişim için abonelik gerekli değil
• Hakemli
• Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar / araştırmayı
destekleyen kurum tarafından karşılanıyor
• Çeşitli konularda 1400 civarında dergi (hakemli
dergilerin %5’i)
• Dizinleme sorunu
• Atıf oranları
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 11

12. Directory of Open Access Journals
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 12

13. Directory of Open Access Repositories
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 13

14. Araştırmanın Etkisinin Artırılması
Kaynak: Harnad & Brody (2004)
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 14

15. Açık Erişim Gelişmeleri
• Bazı üniversitelerde Açık Erişim
zorunluluğu
– Queensland Teknoloji Ü., Avustralya; Minho
Ü., Portekiz, Southampton Ü., İngiltere vs.
• Açık Erişimle ilgili bildirgeler (Budapeşte,
Berlin, BM, OECD, vd.)
• Bazı ülkelerin Açık Erişimi resmen
desteklemesi
– ABD, İngiltere, Hindistan, Norveç, Hollanda,
Almanya, Kanada, İskoçya vd.
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 15

16. Kaliforniya Ü. eScholarship Arşivi
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 16

17. Southampton Ü. E-baskı Hizmeti
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 17

18. Açık Erişim Yazılımları: DSpace
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 18

19. Açık Erişim Yazılımları: EPrints.org
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 19

20. Açık Erişim Arşivleri
• ABD (72) • Brezilya (5)
• İngiltere (39) • Hindistan (5)
• Kanada (21) • Danimarka (4)
• Almanya (19) • Çin (4)
• Fransa (16) • Macaristan (4)
• Avustralya (14) • İspanya (3)
• İsveç (13) • Belçika (3)
• Hollanda (12) • Güney Afrika C. (3)
• İtalya (12) • Japonya (3)
• ...
•http://archives.eprints.org/eprints.php?action=browse#country
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 20

21. Açık Arşivler Girişimi
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 21

22. Arama Mekanizmaları: OAIster
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 22

23. OAIster’de arama: “turkish”
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 23

24. Arama Sonuçları
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 24

25. Makalenin Tam Metnine Erişim
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 25

26. Google Scholar
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 26

27. Arama Sonuçları
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 27

28. Makalenin Tam Metnine Erişim
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 28

29. Kurumsal Arşivler
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 29

30. Kurumsal Arşiv Tanımı
• Bir ya da daha çok üniversitenin/kuruluşun
entellektüel ürünlerini kaydeden ve koruyan
dijital derme
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 30

31. Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri
• Hakemli dergilerde • Öğrenim nesneleri
yayımlanan makaleler • Ek materyaller (veri,
– Ön baskılar görüntü, vs.)
– Son baskılar • Açık Erişim dergileri
• Tezler • Çalışma metinleri
• Teknik raporlar • ...
• Kitaplar
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 31

32. Hacettepe Üniversitesi
Açık Erişim ve Kurumsal
Arşiv Girişimi
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 32

33. Linux Fedora Core
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 33

34. Dspace
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 34

35. H.Ü. Açık Erişim Arşivleri
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 35

36. Arayüz
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 36

37. Arama Sonuçları
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 37

38. Dizin Bilgileri (Dublin Core)
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 38

39. Tam Metin Tez
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 39

40. Tam Metin Makale
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 40

41. Farklı Dermeler
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 41

42. Abonelik
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 42

43. Abonelik II
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 43

44. Özelleştirme: MyDspace
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 44

45. Son Yüklenen Belgeler
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 45

46. Yeni Belge Kaydetme
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 46

47. Tanımlama I
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 47

48. Tanımlama II-a
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 48

49. Tanımlama II-b
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 49

50. Tanımlama II-c
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 50

51. Yükleme I
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 51

52. Yükleme II
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 52

53. Yükleme III
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 53

54. Doğrulama
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 54

55. Lisans / Telif Hakları I
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 55

56. Lisans / Telif Hakları II
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 56

57. Kayıt Tamam
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 57

58. Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta
Mesajı
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 58

59. Yeni Arama Sonucu
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 59

60. Dizin Bilgisi
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 60

61. Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF)
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 61

62. Edit İşlemleri
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 62

63. Yeni Alan Ekleme
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 63

64. Yetkilendirme Politikası Tanımı
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 64

65. Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı I
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 65

66. Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı II
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 66

67. Bölümleri Yönetme
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 67

68. Kullanıcıları Yönetme
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 68

69. Bilgi Güncelleştirme
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 69

70. Yapılması Gerekenler - Yerel
• CNRI Handle Server’a kaydolma
• Açık Arşiv Girişimine (OAI) kaydolma
• OAIster arama motoruna kaydolma
• Google Scholar’a kaydolma
• Veri girişi
• Uygulamanın yaygınlaştırılması
• Farkındalığın artırılması
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 70

71. Yapılması Gerekenler - Genel
• Farkındalığın artırılması
• www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr benzeri
projelerin çoğalması
• Açık Erişim Girişimi Üstveri Harmanlama
Protokolü (OAI PMH) ile taranabilir kurumsal
arşivlerin kurulması ve politikaların saptanması
• Açık Erişimin araştırma desteğinin önkoşulu
haline getirilmesi
• Uluslararası Açık Erişim bildirgelerinin kurumsal
ve ulusal düzeyde desteklenmesi
• Türkiye Kurumsal Arşivleri hizmetinin kurulması
ve yaşatılması
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 71

72. www.acikerisim.org
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 72

73. ePrints UK
Kaynak: Day (2003)
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 73

74. Açık Erişim
ve
Kurumsal Arşivler
Yaşar Tonta
H.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
41. Kütüphane Haftası, 28 Mart – 3 Nisan 2005, Ankara - 74