1. Лекц-14

2.  Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë
 Àæèëã¿éäëèéã òîäîðõîéëîõ íü, Àæèëã¿éäýëòýé
õîëáîîòîé ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä
 Àæèëã¿éäëèéí õýëáýð¿¿ä
 Á¿ðýí àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèí áà Ïîòåíöèàëü
¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèí
 Àæèëã¿éäëèéí çàðäàë, Àæèëã¿éäýë, Èíôëÿöèéí
õàìààðàë

3.  Ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîîíä ¿éëäâýðëýëèéí
õàìãèéí ÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë íü õºäºëìºð.
 Õºäºëìºðèéí íººöèéí àðèëæàà ÿâàãäàæ
áàéãàà ãàçðûã õºäºëìºðèéí çàõ çýýë ãýíý.
 Õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí 2 îíîë áàéäàã.
1. Ñîíãîäîã îíîë
2. Êåéíñèéí îíîë

5.  Õºäºëìºð áîë àðèëæààíû îáúåêò.
 Ýíý îáúåêò íü õºäºëìºðèéí çàõ çýýëýýð
äàìæèí õýðýãæäýã.
 Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë äýýð ï¿¿ñ¿¿ä
ýðýëòèéã ¿¿ñãýæ, íèéë¿¿ëýëòèéã ºðõ
ãýð¿¿ä õèéíý.

6.  Õºäºëìºðèéí çàõ çýýë íü òºãñ áà òºãñ áóñ
ºðñºë人íò áàéõààñàà õàìààðàí íºëººëºõ
õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä íü õàðèëöàí àäèëã¿é.
 Åðºíõèé人 äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëñ íü
õºäºëìºðèéí çàõ çýýëä íºëººëдөг. ¯¿íä:
◦ Òºð
◦ ¯éëäâýð÷íèé ýâëýëèéí áàéãóóëëàãà
◦ Õ¿í àì ç¿éí õ¿÷èí ç¿éëñ

7. Ýíý ãîëäóó çîõèöóóëàëòûí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã.
Òóõàéëáàë:
1. Õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä õýìæýýã òîãòîîõ
2. Àæèëëàõ îð÷èí íºõöºëä øààðäëàãà òàâèõ
3. Ãàäíààñ àæèëëàõ õ¿÷ îðóóëàõ áîëîí ãàðãàõ ã.ì

8. Àæèë÷äûí ýðõ àøãèéã õàìãààëàõ çîðèëãîîð
ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð áàéãóóëàãäñàí òýäíèé
ýðõ àøèã, äóó õîîëîéã äàðãà, óäèðäëàãàä õ¿ðãýõ
÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã.

9.  Õ¿í àìûí òºðºëò
 Íàñ áàðàëò
 Øèëæèõ õºäºë㺺í
 Áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä õàìðàãäàëò ã.ì
ç¿éëñ íºëººëºíº.

10. Àæèëã¿é÷¿¿ä
Àæèë
èäýâõòýé ýðæ,
õàéæ áàéãàà
õ¿ì¿¿ñ

11.  Îëîí óëñûí àðãà÷ëàëûí äàãóó ÝÇ-èéí èäýâõòýé
õ¿í àì ãýäýã íü:
◦ Òóõàéí óëñûí íèéò àæèëëàãñàä áîëîí
àæèëã¿é÷¿¿äèéí íèéëáýðýýð òîäîðõîéëîãäîíî.
 ÝÇ-èéí èäýâõòýé õ¿í àìûã íºãºº òàëààð òóñ
óëñûí àæèëëàõ õ¿÷ ãýäýã.

12. Òóõàéí óëñûí õóóëèíä çààñíû äàãóó:
◦ Õºäºëìºðëºõ íàñíû, Õºäºëìºð ýðõëýõ
÷àäâàðòàé
◦ Öàëèí õºëñòýé àæèë áîëîí õóâèàðàà õºäºëìºð
ýðõýëäýãã¿é
◦ Òóõàéí ¿åä àæèëëàõàä áýëýí, Öàëèí õºëñòýé
àæèë ýðæ õàéæ áàéãàà
◦ Õºäºëìºðèéí áèðæýä á¿ðòã¿¿ëñýí õ¿ì¿¿ñèéã
àæèëã¿é÷¿¿ä ãýíý.

13.  Ìîíãîë óëñûí õºäºëìºðèéí õóóëèéí äàãóó:
◦ 16-60 íàñíû ýðýãòýé÷¿¿äèéã
◦ 16-55 íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéã õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í
àìä îðóóëàíà.
 Õºäºëìºð ýðõëýõ ÷àäâàðòàé õ¿ì¿¿ñò:
◦ Õºäºëìºð ýðõëýõ á¿ðýí ÷àäâàðòàé áîëîí
õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà òîäîðõîé õóãàöààãààð àëäñàí
áîëîâ÷ õºäºëìºð ýðõëýõ áîëîìæòîé õ¿ì¿¿ñèéã
õàìðóóëàíà.

14.  Õºäºëìºðèéí áèðæèä á¿ðòã¿¿ëñýí
õóãàöààíäàà õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí
àëáàíààñ òóõàéí èðãýíèé:
◦ ìýðãýæèë, áîëîâñðîë, àæëûí óð ÷àäâàð
Óðüä íü àæèëëàæ áàéñàí àæëûí íºõöºëèéã
áóóðóóëàõã¿éãýýð ñàíàë áîëãîñîí öàëèí
õºëñòýé àæèë áóþó õóâèàðàà õºäºëìºð
ýðõëýõýä áýëýí áàéãàà, ìºí õºäºëìºð
ýðõëýëòèéã èäýâõòýé áîäëîãîä õàìðàãäààä
3 ñàð áîëîîã¿é õ¿ì¿¿ñèéã àæèëëàõàä áýëýí
áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ãýíý.

15. Õºäºëìºð çîõèöóóëàëòûí àëáàíä
á¿ðòã¿¿ëñýí ºäðººñ õîéø 3 ñàðûí äîòîð
íýãýýñ äîîøã¿é óäàà õºäºëìºð
çîõèöóóëàëòûí àëáàíä àæèë èäýâõòýé õàéæ
áàéãààãàà èðæ ìýäýãäýæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéã
àæèë èäýâõòýé ýðæ õàéæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñ ãýæ
¿çíý.

16.  ÀÀÍÁ-ûí îðîí òîîíû ¿íäñýí àæèëòàí
 Õóâèàðàà õºäºëìºð ýðõëýã÷
 Àæèë õàìòðàí ã¿éöýòãýã÷èä
 Öàëèí õºëñòýéãýýð ºðõèéí àæ àõóé ýðõýëäýã
õ¿ì¿¿ñèéã àæèëëàãñàä áóþó òóñ óëñûí àæèë
ýðõýëäýã õ¿í àì ãýíý[1].
1 ‘àæèëг¿é÷¿¿äèéí ìýäýýëýë òîîöîõ àðãà÷ëàë’ Ìîíгîë óëñûí ¯ÑÒÃàçàð

17.  Ýäèéí çàñãèéí èäýâõèòýé áóñ õ¿í àìä:
◦ Òóõàéí óëñûí 16 õ¿ðòëýõ íàñíû õ¿¿õä¿¿ä
◦ 55 äýýø íàñíû ýìýãòýé÷¿¿ä
◦ 60-ñ äýýø íàñíû ýðýãòýé÷¿¿ä áóþó òýòãýâýðèéí
íàñíûõàí
◦ Õºäºëìºðèéí íàñíû õºäºëìºðèéí ÷àäâàðòàé áîëîâ÷
õºäºëìºð ýðõëýõ ñîíèðõîëã¿é áóþó àæèë èäýâõòýé
ýðæ õàéõàà áîëèãñîä çýðãèéã îðóóëàíà.

18. •Õºäºëìºðëºõ ñîõèðõîëã¿é áîëîãñîä
•Õºäºëìºðèéí íàñíààñ õàñàãäàãñàä
•Õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà á¿ðýí àëäàãñàä
ÝÇÈÁÕÀ
Øóóä àæèëä îðîãñîä
àæèëëàãñàä
Àæèëã¿é÷¿¿ä

19.  Ìîíãîë óëñàä õºäºëìºðèéí íººöèéã õýðõýí
òîîöäîã áîëîõûã àâ÷ ¿çüå.
1. Àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí
2. Àæèëëàõ õ¿÷íèé îðîëöîîíû ò¿âøèí
3. Àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèí

20.  ÀÒ íü òóõàéí ÝÇ-èéí
◦ àæèëëàõ ñîíèðõîëòîé,
◦ àæèëëàõ ÷àäâàðòàé õ¿í àìûí õýäýí õóâü íü àæëûí
áàéðààð õàíãàãäàæ ÷àäààã¿é áàéíà âý? ãýäãèéã
õàðóóëäàã.
 ÀÒ-íã àæèëã¿é÷¿¿äèéí òîîã àæèëëàõ õ¿÷íèé
òîîíä õàðüöóóëæ õóâèàð èëýðõèéëæ òîîöíî.

21. Àæèëã¿é÷¿¿ä
 Ur= *100%
Àæèëëàõ õ¿÷
 Ur-unemployment rate áóþó àæèëã¿éäëèéí õóâü

22.  Òóõàéí ÝÇ-èéí õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìûí
õýäýí õóâü íü àæèëëàõ õ¿÷íèé á¿ðýëäýõ¿¿íä
áàãòàæ áàéíà âý? ãýäãèéã õàðóóëàíà.
 ª.Õ õºäºëìºðèéí íàñíû íèéò õ¿í àìûí õýäýí
õóâü íü àæèë ýðõýëæ, àæèë ýðõëýõ ñîíèðõîëòîé
áàéãààã õàðóóëàíà.
 Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã òîîöîõäîî àæèëëàõ õ¿÷íèé
òîîã õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìä õàðüöóóëæ
òîîöíî.

23.  LFPR= Àæèëëàõ õ¿÷ *100%
Õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì
 LFPR-labor force participation rate áóþó àæèëëàõ
õ¿÷íèé îðîëöîî
 Æèø 70% õóâü ãàðâàë ýíý íü àæèë÷èä áîëîí
àæèëã¿é÷¿¿äèéí íèéò õóâèéã õàðóóëàíà.

24.  Ýíý íü òóõàéí ÝÇ-èéí õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í
àìûí õýäýí õóâü íü àæèë ýðõëýæ áàéíà âý?
ãýäãèéã õàðóóëàíà.
 Àæèë ýðõëýëòèéí ò¿âøèíã òîîöîõäîî
àæèëëàãñàäûí òîîã õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í
àìûí òîîíä õàðüöóóëæ òîîöíî.

25.  Er= àæèëëàãñàä *100%
Õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àì
 Er-employment rate áóþó àæèë ýðõëýëòèéí
ò¿âøèí

26.  Àæèëã¿éäëèéí ¿¿ñ÷ áèé áîëñîí øàëòãààíààñ íü
õàìààðóóëàí 4 õýëáýðò àíãèëäàã.
1. Øèëæèëòèéí àæèëã¿éäýë
2. Óëèðëûí àæèëã¿éäýë
3. Á¿òöèéí àæèëã¿éäýë
4. ̺÷ëºãèéí àæèëã¿éäýë

27.  ÁÀÝÒ ãýæ ìº÷ëºãèéí àæèëã¿éäýë áàéõã¿é
áîëîõûã õýëíý. ª.Õ àæèëã¿éäëèéí
◦ Ç¿é ¸ñíû àæèëã¿éäýë
◦ Ç¿é ¸ñíû áóñ àæèëã¿éäýë ãýæ àíãèëäàã.
 ÎÓ-ûí ò¿âøèíä àæèëëàõ õ¿÷íèé 5% íü àæëûí
áàéðààð õàíãàãäààã¿é áàéõàä õýâèéí ãýæ ¿çäýã.

28.  ÝÇ-èéí íººö¿¿äèéí á¿ðýí àøèãëàëòòàé ¿åèéí
¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýã ïîòåíöèàëü
¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý ãýäýã.
 ª.Õ: ÝÇ ººðèéí íººöºº á¿ðýí àøèãëààä
¿éëäâýðëýõ á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíèé
õýìæýýã ïîòåíöèàëü ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýý áà
ïîòåíöèàëü ¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèí ãýäýã.

29.  Y-èéí õ¿÷èí ç¿éëèéã õ¿íèé õºäºëìºðèéí
îðîëöîîòîéãîîð àøèãëàãääàã òóë, íººöèéí
á¿ðýí àøèãëàëòûã á¿ðýí àæèë ýðõëýëò ãýäãýýð
òºëººë¿¿ëæ àâäàã.
 Èéìýýñ á¿ðýí àæèë ýðõëýëòèéí ¿åèéí Y-èéí
õýìæýýã áîëîìæèò Y-èéí õýìæýý áóþó
ïîòåíöèàëü Y-èéí ò¿âøèí ãýæ ¿çäýã. (Y-
¯éëäâýðëýëèéí)

30.  Íèéãìèéí çàðäàë (íèéãìèéí ñîöèàëü õ¿ðýýíä
ó÷ðóóëæ áóé õîð íºëººã íèéãìèéí çàðäàë ãýñýí
îéëãîëòîîð èëýðõèéëýíý)
 Ýäèéí çàñãèéí çàðäàë (U-èéí ÝÇ-èéí çàðäëûã
òóõàéí àæèëã¿é õ¿í àæëûí áàéðààð õàíãàãäñàí
áîë ÿìàð õýìæýýíèé îðëîãî îëæ íèéãýìä ÿìàð
õýìæýýíèé áàÿëàã á¿òýýæ, óëñ îðíû õºãæèëä
ÿìàð õóâü íýìýð îðóóëàõ áàéñàí áý? ãýäãýýð
òîäîðõîéëäîã)

31.  ¯¿íèéã Àðòóð Îóêåíèé õóóëèàð èëýðõèéëäýã.
 À.Îóêåí U-èéí ò¿âøèí áà áîäèò Y-èéí ºñºëòèéí
õîîðîíäîõ õàìààðëûã àíõ ÀÍÓ-ûí ºãºãäºë äýýð
¿íäýñëýí çàãâàð÷èëñàí.
 Ò¿¿íèéã Îóêåíèé õóóë ãýõ áºãººä àæèëã¿éäýë,
áîäèò ¿éëäâýðëýë õîîðîíäîî óðâóó
õàìààðàëòàé ãýñýí çàãâàð áîëîâñðóóëñàí.

32.  ª.Õ áîäèò U-èéí ò¿âøèí íü õýâèéí ò¿âøíýýñ
1%-ð äàâàõàä áîäèò Y-èéí ºñºëò òîäîðõîé α
õóâèàð áóóðíà ãýæ ¿çñýí.
 Ýíä áîäèò Y-èéí ºñºëòèéã ºìíºõ ¿åòýé áóñ
ïîòåíöèàëü Y-èéí ò¿âøèíòýé õàðüöóóëæ
òîîöñîí áîëîõûã àíõààðàõ õýðýãòýé.
 Îóêåí ìº÷ëºãèéí U áà áîäèò Y-èéí õîîðîíäîõ
õàìààðëûã äàðààõ òîìú¸îãîîð èëýðõèéëñýí.
 À.Îóêåí: ÀÍÓ-ûí ýäèéí Çàñãèéí õóâüä α
êîýôôèöèåíòèéã 2.5 ãýæ òîîöñîí.

34.  Ôèëèïèñ 1958 îíä ýíý õàìààðëûã Àíãëè óëñûí
97 æèëèéí ìýäýýëýëä òóëãóóðëàí ñóäëàæ äýýðõ
¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîãèíî õóãàöààíä ñºðºã
õàìààðàëòàé áîëîõûã òîãòîîñîí áàéíà.
 Ò¿¿íèéãýý Ôèëèïñèéí ìóðóéãààð õàðóóëäàã.

35. π
A
πA
πB
B
PC
UA UB U

36.  Àæèëã¿éäýë îðëîãî ýðýëò èíôëÿöèéí
ò¿âøèí

37.  Ôèëèïïñèéí òîãòîîñîí àæèëã¿éäýë èíôëÿôèéí
ñºðºã õàìààðàë 1970 îí õ¿ðòýë õ¿÷èíòýé
áàéñàí.
 Õàðèí 1970 îíîîñ àæèëã¿éäýë, èíôëÿöè õî¸ð
çýðýã өññөí.
 ÝÇÎ-ä àæèëã¿éäýë, èíôëÿöè çýðýã ºñºõ
¿çýãäëèéã ÑÒÀÃÔËßÖÈ ãýæ íýðýëñýí.

38.  Ñòàãôëÿöèéí ¿çýãäëèéã íýã òàëààñ 1973 îíû
äýëõèéí íåôòèéí õÿìðàëòàé õîëáîæ ¿çäýã.
 Íåôòèéí ¿íý ¿éëäâýðëýëèéí çàðäàë
¿éëäâýðëýë, íèéë¿¿ëýëò àæèëã¿éäýë
¿íèéí åðºíõèé ò¿âøèí

39. Ôèëèïïñèéí îíîëûí ºðãºòãºë¿¿ä íü
àæèëã¿éäýë, èíôëÿöèéí õîîðîíäîõ õàìààðëûã
èë¿¿ ºíäºð ò¿âøèíä íàðèéâ÷ëàí ñóäàëñàí
áàéäàã.