1. Definimi, Metodat dhe Dinamika e
Tranzicionit
Leonita Mazrekaj 11/30/2012

2. ◦ Nocioni I Tranzicionit
 Proces i transformimit nga nje gjendje ekonomike ne
nje tjeter
 Periudhe e zhvillimit ku ndermirren procese
gjithperfshirese
 Ndryshime ekonomie dhe
 Ndryshime te struktures kulturore te shoqerise
 Eshte proces I ndryshimeve:
 Ne menyren e te menduarit
 Ne nivel te individeve, grupeve apo shtetit
 Shendrrimi I shoqerise se tanishme ne nje shoqeri me
nivel me te larte te lirive ekonomike, politike dhe
institucioneve civilizuese

3. ◦ Nuk eshte zgjidhje
◦ Eshte produkt I domosdoshem te cilin e imponon
kriza ekonomike dhe shoqerore
◦ Reaksion spontan I popullates nga problemet
ekzistenciale
 Pervoja e Evropes tregon se:
 Tranzicioni mund te realizohet ne 2 menyra:
 Se pari – permes pervojes se rregullave ne krijimin e
ambientit te volitshem per ngritjen e ketyre proceseve
 Se dyti- permes definimit te qellimeve ne baze te cilave
organizohet kalimi nga ekonomia komanduese ne ekonomi
te tregut

4. ◦ Baze e Tranzicionit eshte:
 Tregu dhe
 Rregullativa shteterore
 Pra koordinimi spontan I tregut konsiderohet parim
ekonomik
 Ky parim mbeshtetet ne individin e lire dhe ne interesat e
tij
 Baze e kesaj lirie konsderohet prona private mbi mjetet e
prodhimit
 Si rrjedhoje prona private nderton mekanizmat e kembimit
te lire
 Kjo ide ne menyre ex-ante ka per qellim definimin e
rrugeve te tranzicionit

5. ◦ Naga analiza e procesit te Tranzicionit identifikohen 3
nenprocese:
 Nen procesi politik- realizohet permes lirive politike
 Ekonomik- permes lirive ekonomike
 Mental- realizohet permes largimit te rreguulave te vjetra duke
inauguruar menyre te re te te menduarit ne keto rregulla
◦ Procesi I tranzicionit duhet kuptuar si proces I radhitjeve te
shumta
 Vendet ne tranzicion pregaditen per proceset e integrimit dhe
kushteve tjera per te hyre ne shoqeri te integruar
◦ Tranzicioni ekonomik- trajtohet si promovim e ekonomise
se tregut
◦ Tranzicioni politik –promovohet permes ndertimit te
institucioneve liberale/demokratike
◦ Tanzicioni mental- nenkupton kalimin nga rregullat e vjetra
ne ato te reja/ ndryshim ne te menduar

6. ◦ Tregu si baze e tranzicionit bart keto qendrime
ekonomike:
 Liria, individualizimi ekonomik, veprimet ekonomike
 Kemi te bejme me etiken Individuale apo ndryshe
 Fokus I Brendshem I Kontrollit
 Baze tjeter eshte
 Raporti I individeve dhe shoqerise ndaj prones private
 Procesit te privatizimit dhe vendosjes se te drejtave mbi
pronen private
 Kontraktimi I lire permes te cilit garantohet prona private
 Ne anen tjeter ndertimi I parimit te ekonomise se tregut eshte
percjelle me zvogelimin e tendences egalitare
 Pranimi I rrezikut- pasiguria e ardhmerise ekonomike- vlere e
ekonomise se tregut
 Konkurrenca e tregut- vlere themelore e ekonomise se tregut

7. Ndermarrjet
Popullesia
Ndermjetesuesit
Financiar
Shteti

8. ◦ Krijimi I Modelit te tregut integral eshte parim I procesit
te tranzicionit
 Procesi I cili ka perparesi ne krahasim me modelin e sistemit
ekonomik te socializmit
 Esenca e procesit te tranzicionit qendron ne kalimin nga
ekonomia komanuese ne ekonomine e tregut te lire
 Kalimi ne tregun integral eshte komponente themelore e
ekonomise se tregut
 Truri I ekononise se tregut eshte tregu financiar
 Poashtu tregu I punes ne vecanti ai I kapitalit kerkon zbatimin
e privatizimit dhe transformimit radikal ne filozofine e modlit
ekonomik
 Koncepti I tregut integral mund te ilustrohet ne baze te
rrjedhes makroekonomike te mjeteve monetare, permes:
 Popullesise, ndermarrjet, ndermjetesit financiar dhe shteti

9. ◦ Faza e pare- (perkufizimi I formules ekonomike)
 Koncept I modelit te tregut integral dhe
 Perparesite e konkurrences
 Elaborimi I kesaj faze behet permes konceptit
monetarist, neoklasik dhe neoliberal te cilet e absolutizojne
rolin e tregut
 Sipas tyre roli I shtetit duhet te reduktohet vetem ne eliminimin
e c’rregullimit financiar permes kontrollit te rrept te kerkeses
agregate.
 Kerkon zbatimin e politikes restriktive
 Per eliminimin e rrezikut I cili rrjedh nga shuma e
pakontrolluar e parase ne qarkullim
 Mirepo teoria ekonomike njeh faktin se:
 Oferta agregate shpie ne pozite te re Ekuilibruese
 E cila si pasoje ka renien e dukshem te prodhimit dhe
zvogelimin e padukshem te Inflacionit

10. P
Po E
E1 AD0
P1 AD1
Q1 Q0

11. ◦ P P1 PP
◦ P1 E1
◦ P E AD
◦ Prodhimi potencial PP Ekuiliber I ri E1 I
pergjigjet nivelit te ri te cmimeve zvogelimit te
kerkeses agregate AD si pasoje vjen deri te renia e
vellimit te prodhimit

12. ◦ Sipas ketij koncepti:
 Deficiti I kerkeses agregate eshte problem kyq
 Si pasoje paraqitet renia e transformimit
 Keshtu duhet te stimulohet AD
 Kjo realizohet permes masave te politikes fiskale dhe
 Politikes monetare
 Ky koncept e shpjegon konceptin e tranzicionit permes
inflacionit te shpenzimeve jo permes mbikerkeses agregate
 Koncepti Keynesian – nenkupton qe ne periudhe te shkurt
produktiviteti varet nga kerkesa totale e cila nuk barazohet
me oferten totale
 Pra sektori private nganjeher shpie ne output jo eficent
makroekonik
 E cila si pasoje kerkon intervenimin e sektorit publik

13. ◦ Shenbull Japonia
 Zhvillimin ekonomik e mbeshtesin ne rolin aktiv te shtetit
 Permes masave ekonomike sigurohet:
 Mbrojtje nga konkurrenca e jashtme dhe
 Permes subvencioneve, lehtesimeve tatimore, ndihmes
financiare etj
 Mundesohet zhvillim me I shpejt
 Degeve ekonomike te cilat ndodhen ne tranzicion shteti
ndihmon ne:
 Ristrukturim
 Diversifikim dhe
 Rikualifikim
 Sa I perket kursit devizor shteti:
 Stimulon eksportin dhe kursimin
 Destimulon importin dhe konsumin

14. ◦ Ka te beje me procesin e Qeverisjes gjate ndryshimeve
institucionale
◦ Ndertimit te rregullatives se infrastruktures
◦ Kerkese immediate paraqitet krijimi I institucioneve
efikase te:
 Prones, tregut dhe ristrukturimi I ndermarrjeve
 Te cilat si pasoje paraqesin destinim racional te resurseve
dhe afarizmit.
 Ky koncept e redukton rolin e shtetit
 I cili I paraprin procesit te tregut
 Shteti konsiderohet vetem agjent per mbbrojtjen e prones
private
 Ky koncept analizohet permes prizmit te procesit te
privatizimit
 Ketu perkrahet koncepti NEOKLASIK- analiza
makroekonomike, teoria e se drejtes mbi prone I respekton te
specifikat e mjediseve te ndryshme

15. ◦ Ne kete faze pra shprehet koncepti mbi mbrojtjen ligjore
te prones private
 E cila krijon ambient te volitshem per afarizem efikas
 Mirepo ne praktiken e disa vendeve privatizimi ka hasur ne
disa probleme si:
 Privatizimi pa vend I cili nuk mbeshtetet ne parimet e tregut
 Mbrojtja e interesave te lobeve te ndryshme, qe perveq
mungeses se kapitalit vetjak dhe atij te huaj
 Ngadalesojne procesin e privatizimit
 Ne kete faze rol te vecant luan procesi I ristrukturimit te
ndermarrjeve
 Ky ristrukturim ndodh kryessht ne ndermarrje te vogla dhe te
mesme (bazuar ne burime te veta financiare
 Permes nderhyrjes minimale te shtetit
 I vetmi model I ristrukturimit te ndermarrjeve ne krize eshte
Pervetesimi I ketyre ndermarrjeve nga ndermarrjet e
suksesshme

16. ◦ Eshte faza e Qeverisjes
 Ka te beje me sinkronizimin e politikes ekonomike dhe
sistemit te ligjeve ne tranzicion
 Ketu hyn:
 Ndertimi I tregut integral I mundur ne raste kur ekzistojne
dy sektor ekonomike:
 Ndermarrjet te cilat nuk jane transformuar
 Monopolet natyrore
 Sherbime komunale
 Sistemi tatimor bazohet ne tatimin e fitimit
 Ndermarrjet e transformuara
 Realizoje aktivitetin e tyre ne kushte te kufizimeve te
forta buxhetore
 Me tatim ne vleren suplementare

17. ◦ Procesi I tranzicionit ne kete faze kalon permes dy
reformave:
 Reforma kushtetuese- ka te beje me reforma
kushtetuese demokratike
 Krijimin e bazes institucionale te te drehtave te qytetare
dhe qeverisjes parlamentare
 Reforma ekonomike- ka te beje me ndertimin e
niveleve te ndryshme te cmimeve
 Realizimit te fitimit te deshiruar dhe
 Rritjes se mireqenies

18. ◦ Sa I perket zbatimit te proceseve te
 Liberalizimit, privatizimit, institucionalizimit etj
 Si pjese perberese e procesit te tranzicionit ne mes
ekonomisteve nuk ka mosmarrveshej
◦ Por keto mosmarreveshje refletkohen rreth menyres
se zbatimit te reformave
◦ Ekziston koncepti Big Bang-koncept intennsive ose
◦ Koncepti Gradualizimi demokratik- koncept gradual
◦ Zbatimi racional I procesit te tranzicionit do te ishte
kombinimi I ketyre dy koncepteve