1. 1
ESQUEMA DA FILOSOFÍA DE ARISTÓTELES: FÍSICA,
METAFÍSICA, ANTROPOLOXÍA, ÉTICA E POLÍTICA
Física e metafísica: hilemorfismo, cambio e causalidade
a) Estamos no terreo das ciencias teóricas, que se ocupan de contemplar e coñecer
a realidade. A metafísica,a física, a teoloxía e as matemáticas.
b) A metafísica enténdese de varias maneiras ao longo deste apartado: Filosofía
primeira (a máis importante), ciencia do ser en xeral, ciencia da substancia e Teoloxía
ou ciencia do ser supremo (theós).
c) A física –a outra grande ciencia teórica xunto coas matemáticas– ocúpase dos
seres naturais.
d) Aristóteles busca explicar o fenómeno do cambio, que afecta a todos os seres. A
súa explicación deste fenómeno físico, lévaa ata o terreo da Metafísica. Vai tratar de
superar as posicións ao respecto de Heráclito, Parménides e Platón.
e) A teoría da substancia.
Todo o que existe é unha substancia.
Primeira: cada un dos seres
individuais. Son a auténtica
realidade.
Segunda: o que teñen en común todos os
seres individuais do mesmo tipo. A esencia
non ten existencia independente, só existe na
substancia primeira ao revés do que ocurría
en Platón.
f) A teoría hilemórfica.
Toda substancia (primeira) é un composto de materia e forma.
Materia: elemento físico dunha
cousa. Divídese en primeira
(indeterminada e inexistente) e
próxima (dterminada, é dicir,
con forma)
Forma: calidades específicas desa cousa.
Pódese identificar coa substancia segunda ou
esencia da cousa.
A materia é o soporte
(substrato) da forma. Sen
materia non hai cousa.
A forma é o que fai que unha cousa sexa o
que é e non outra cousa diferente.
g) O ser tamén pode ser por esencia ou por accidente.
Por esencia: aqueles trazos dunha
cousa que non poden cambiar porque
de facelo a cousa deixa de ser a
mesma.
Por accidente: aqueles trazos
dunha cousa que aínda que cambien
a cousa sigue sendo a mesma.
2. 2
h) Outra forma de referirse ao ser son as categorías ou xéneros supremos do ser.
Refírense todas elas á substancia primeira (o único realmente existente) e son os
trazos máis xerais que se poden dicir dela. Entre a substancia e o resto de categorías
establécese unha relación similar á que hai entre o suxeito (Aristóteles di que a
substancia é hipokeímenon, é dicir, suxeito) e o predicado na oración. Por exemplo,
Xoan (substancia) é atravesado (calidade). Todas as categorías dependen para
existir da categoría de substancia. Ademais da substancia están as seguintes.
Cantidade Calidade Relació
n
Lugar Temp
o
Posició
n
Estad
o
Acció
n
Paixón
i) O cambio na substancia: a teoría da potencia e o acto.
Serve para explicar o cambio na natureza.
Permite superar a negación parmenídea do cambio.
O cambio ou movemento enténdese como o paso da potencia ao acto mentres está
en potencia.
Os tres principios explicativos do cambio: a materia (o que permanece) a forma nova
(o que aparece) e a forma que se perde (algo que desaparece).
Os tipos de cambio: substancial (por xeración e corrupción da substancia) e
accidental (calidade, cantidade e lugar).
j) A teoría da causalidade sirve para completar a explicación do cambio.
A teoría das causas responde á pregunta de “por que se produce un fenómeno,
unha cousa ou un cambio na natureza”. As causas proporciónannos coñecemento
científico.
Material Formal Eficiente Final
k) A causa final é a que explica máis a fondo o que sucede na natureza (e tamén na
sociedade, como veremos no apartado seguinte). Pois existe na natureza a tendencia
cara a un fin, a tendencia a actualizar todas as potencias ou a adquirir todas as formas
que pode chegar a acadar unha cousa. En definitiva, unha tendencia a perfeccionarse.
l) Tendo en conta o feito do movemento, tamén establece unha diferenciación entre
seres naturais seres artificiais
Teñen en si mesmos a razón do seu
movemento
Non teñen en si mesmos a razón do seu
movemento
l) A Cosmoloxía de Aristóteles dá unha explicación última do movemento.
Existen dous mundos: o sublunar e o supralunar (reaparece en certa maneira o
dualismo ontolóxico de Platón).
O Primeiro Motor Inmóbil é o que da explicación e sentido a todo o movemento que
hai no universo. Pódese entender como causa primeira (orixe do todo o movemento
do universo, xa que logo, causa eficiente) e tamén causa última (a súa perfección
atrae a todo o que existe no universo; por iso, é o fin último de todo.
Carácter perfecto do Primeiro Motor: non ten materia, é só forma, e non ten potencia
é só acto.
O Primeiro Motor é trascendente, é dicir, non se mezcla co resto das cousas
Concepción xerárquica do Universo: hai distintos tipos de seres y cada un ten a súa
3. 3
importancia. Aquí tamén se amosa a influencia de Platón.
A idea de cidadán en Aristóteles
O ser humano: a antropoloxía aristotélica.
Significado do termo ‘alma’: vida, alento (psykhe)
Posición dualista (Platón): alma e corpo, materia e forma, potencia e acto.
Aínda que corpo e alma non son principios opostos (Platón) senón complementarios.
A alma depende do corpo para existir. Unidade do ser humano: unha única
substancia.
Tres tipos ou funcións da alma: vexetativa, sensitiva e racional (esta última é
exclusiva do ser humano e nela se fundamenta a superioridade deste sobre o resto
de seres vivos).
A visión antropolóxica do ser humano inflúe na ética aristotélica (como imos ver
agora)
As ciencias prácticas: ética e política.
a) Teñen como finalidade o ben do home a nivel individual (ética) e colectivo (política).
b) Superioridade da política sobre a ética.
o A ética: na procura da felicidade.
Teleoloxía no campo da ética: o comportamento humano está dirixido cara un fin
último.
Cal é ese fin último?: en último termo a felicidade
Como se entende a felicidade? Como sabedoría.
Por que? Porque o ser humano ten que desenvolver a súa natureza para ser feliz. E a
súa natureza non debe identificarse coas necesidades que xorden da alma vexetativa
ou sentitiva (aínda que estas necesidades, os chamados bens externos, sexan
importantes) senón, sobre todo, da alma racional.
Por tanto o fin propio do ser humano: vida contemplativa adicada ao saber. Esta vida
chámase ‘contemplativa’ porque se fai polo saber mesmo e non por outra cousa.
o O concepto de virtude (areté). ethos e praxe)
Concepto: aquela actividade ou modo de ser (ethos) que perfeccionan ao home en
canto home e que acada mediante a práctica (praxe).
Virtudes éticas.
o Sirven para perfeccionar a parte irracional da alma humana (vexetativa e
sensitiva)
o Controlan os sentimentos e paixóns.Por iso se entende como xusto medio…
o Non se nace con elas (contra Platón) senón que se aprenden mediante o hábito
(praxe) forxando así o noso carácter (ethos).
o A ética axuda á convivencia, pois da lugar a costumes que fomentan a vida en
común.
4. 4
o A virtude da xustiza: dar a cada un o que é debido. Tamén como xustiza
distributiva, que regula o reparto dos bens da sociedade, e conmutativa, que
regula as relacións entre os cidadans
Virtudes dianoéticas.
o Sirven para perfeccionar a parte racional da alma humana.
o A parte racional da alma ten tres funcións básicas: productiva, práctica e teórica
(os tres tipos de ciencias). Entón haberá virtudes para perfeccionar cada unha
desas funcións.
o Especial mención merece a prudencia (phrónesis) ou virtude da dimensión
práctica da alma racional, que consiste no coñecemento dos fins e dos medios
propios de cada acción humana a nivel ético e político.
o A vida contemplativa é a forma máis perfecta de felicidade para os seres
humanos. Chámase ‘contemplativa’ porque se trata dunha actividade adicada ao
saber polo saber, sen agardar outra cousa a cambio que non sexa a propia
sabedoría.
o A dedicación a unha completa vida contemplativa non é posible. Aínda así, canto
máis se aproxime á mesma máis feliz chegará a ser. Non hai que esquecer que é
da propia natureza humana, tal como Aristóteles a entende na súa antropoloxía,
de onde nace a necesidade do concepto de virtude do ser humano.
o A política: a idea de polis e a condición de cidadán.
Ética e política (ciencias prácticas) son inseparables polo seu obxectivo, pero a ética
está subordinada á política (texto 2 PAU).
o O ser humano, un animal político.
Aclaración do termo ‘polis’. Ademais deste Aristóteles utiliza diferentes expresión
sinónimas, que serían cidade, cidade- estado, estado, sociedade civil, sociedade.
A superioridade da cidade-estado sobre outras formas de organización das persoas:
nela o ser humano pode vivir ben (felicidade).
A cidade é por natureza: porque é o fin ao que se tende e a natureza é fin (causa
final).
Ademais é perfecta: carácter autárquico. Independencia económica, política e,
sobre todo moral.
O ser humano é social por natureza. A linguaxe mostra este feito
Visión organicista da sociedade. O individuo está sometido ao estado. Pero a
liberdade do individuo debe quedar garantizada polo estado.
o Os rexímenes políticos.
A idea de xustiza como obediencia ás leis (porque o home fóra da lei é a peor das
bestas) leva ao tema da importancia dunha constitución política adecuada. É dicir á
reflexión sobre as leis axeitadas.
Os rexímenes políticos pódense dividir en dous grupos.
A elección é unha república intermedia gobernada por una clase media maioritaria.
Algunhas diferenzas con Platón: importancia da familia e a propiedade privada para
acadar a felicidade (pois forman parte daqueles bens externos dos que falaba na
