1. Rich media-cases en
praktijkkennis van mentoren
Een interventie om praktijkkennis van mentoren
te ontsluiten voor aanstaande leraren
Maaike Vervoort
Ellen van den Berg
Hogeschool Edith Stein/Universiteit Twente
ORD, juni 2011
2. Aanleiding
?
Van rich media- …naar toepassing
casus… in de praktijk
3. Theoretisch kader
Learn to notice
Classroom interactions
Selective Knowledge
attention based
reasoning
(bron: Sherin, 2007, zie ook: Van Es & Sherin, 2002; 2008)
4. Theoretisch kader
Praktijkkennis
gebaseerd op (reflecties op) ervaringen in de praktijk
(gedeeltelijk) persoonsgebonden
vak- of zelfs onderwerpsgebonden
afhankelijk van de context
hoofdzakelijk „tacit‟ (niet geëxpliciteerd)
(Meijer, Verloop & Beijaard, 1999)
7. Interventie
Interactief lesontwerp door mentor en student
met gebruikmaking van rich mediacases
3 rich media-cases
– Cases over vakdidactiek
beginnende geletterdheid
(Expertisecentrum Nederlands)
Opdracht:
– Gezamenlijk de cases bespreken en verwerken in een
les die de student op korte termijn uitvoert in de groep
– Rolinstructie mentor: meedenken en eigen gedachten
bij videobeelden of ervaringen met onderwerp vertellen
8. Methode
Onderzoeksvraag
Interventie leidt tot dialoog waarin mentor praktijkkennis
expliciteert, m.n. over leerprocessen van leerlingen en
instructie bij vakdomein (Vervoort & Van den Berg, 2008)
Welke bijdrage levert de praktijkkennis van de mentor
die wordt opgeroepen door een interventie met rich
media-cases aan de totstandkoming van een lesontwerp?
10. Methode
Dataverzameling
Per koppel:
Video-opname van de dialoog tussen mentor en student
Focused interviews (Yin, 2003) met de student
– voor de dialoog: lesidee + informatiebehoefte
– na de dialoog: lesontwerp + leeropbrengst
Digitaal videoportfolio van de student
– selectie videofragmenten van lesuitvoering
– schriftelijke verantwoording
11. Methode
Analyse
• Dialoog (transcript in gespreksbeurten)
• Stap 1 Context
dialoog Dimensie Categorieën
De context waarop de - Casus
uitingen in de dialoog - Lesontwerp
betrekking hebben - Groep
- Kleuters algemeen
• Stap 2 Categorie praktijkkennis (Van Driel et al., 1998)
dialoog Dimensie Categorieën
De inhoud van de - Vakinhoud
uitingen van de mentor - Algemene pedagogiek en didactiek
in de dialoog - Leerprocessen van leerlingen
- Doelen
- Instructie
- Leerlijn
- Materiaal
13. Methode
Analyse
• Interviews Uitspraken student over:
Interview voor - Lesidee (“input dialoog”)+ informatiebehoefte
- Lesontwerp (“output dialoog”) + leeropbrengst
Interview na
• Video-portfolio Verwijzingen naar kritische
Video gebeurtenissen in dialoog
portfolio
14. Resultaten
Resultaten koppel 1: De letterheks
Van lesidee naar lesontwerp
Tabel 5: Overzicht van aspecten doel, didactische aanpak en materiaal voor lesidee en lesontwerp koppel 1
Aspect Lesidee Lesontwerp
Lesdoel i. Kinderen kunnen spelen met bepaalde klankpatronen
in woorden; […] met behulp van beginrijm.
ii. Kinderen weten dat gesproken woorden kunnen
worden vastgelegd op papier […].
Didactische 1. LK (verkleed als heks) tovert de letters 1. LK (verkleed als heks) tovert de letter M uit haar hoed
aanpak & M en R uit haar hoed 2. LK spreekt de letter uit (/mmm/); LLN doen mee
leerling 2. LK praat over letter M 3. LK vraagt wie een naam heeft die begint met een M
activiteit 3. LK toont en benoemt voorwerpen met 4. LK toont voorwerpen met beginletter M;
beginletter M en vraagt: ‘Met welke LLN benoemen de voorwerpen
letter beginnen die woorden?’ 5. LK vraagt ‘Zien jullie iets in de klas dat met een /m/
4. LK praat over letter R begint?’; LLN noemen woorden met beginletter M
6. LK maakt een tekening van het genoemde voorwerp
7. LK schrijft de woorden op
Materiaal a. Hoed a. Hoed
b. Letters M en R b. Letter M
c. Voorwerpen met beginletter M en R c. Voorwerpen met beginletter M
d. Flap en stift
Noot: LK = leerkracht; LLN = leerlingen
15. Resultaten
Resultaten koppel 1: De letterheks
Dialoog: 10 kritische gebeurtenissen
– Voorstel voor instructie (6)
– Advies voor instructie (2)
– Informatie over instructie (1)
– Informatie over lesdoel (1)
Gebeurtenis 4
Mentor geeft advies
voor instructie: leg
voorwerpen met
beginletter M in de
klas, want dat geeft de
leerlingen een
succeservaring.
Lesontwerp: 5 + c
16. Resultaten
Resultaten koppel 2: Blauwtje & Geeltje
Van lesidee naar lesontwerp
Tabel 8: Overzicht van aspecten doel, didactische aanpak en materiaal voor lesidee en lesontwerp koppel 3
Aspect Lesidee Lesontwerp
Lesdoel Boekoriëntatie i. Kinderen kunnen reageren op en spelen met bepaalde
klankpatronen in woorden; […] met behulp van beginrijm ("Kees
en Kim beginnen allebei met k").
ii. Kinderen weten dat gesproken woorden kunnen worden
vastgelegd op papier en met audiovisuele middelen
Didactische 1. LK leest het prentenboek Blauwtje en 1. LK bespreekt de begrippen voorkant, achterkant, titel en
aanpak & Geeltje voor. schrijver van het prentenboek Blauwtje en Geeltje.
leerling 2. LK bespreekt de begrippen voorkant, 2. LK leest prentenboek Blauwtje en Geeltje voor.
activiteit titel, schrijver en rug van het boek. LK 3. LK schrijft het woord ‘geel’ op en vraagt: ‘wie heeft een van die
stelt vragen zoals: ‘Waarom hebben we letters in zijn naam?’
de rug van het boek?’ 4. LK geeft opdracht woorden te bedenken die rijmen op ‘geel’;
LLN bedenken rijmwoorden.
5. LK schrijft rijmwoorden op (onder elkaar); LLN ontdekken dat
rijmwoorden aan het eind hetzelfde zijn.
Materiaal a. Prentenboek Blauwtje en Geeltje a. Prentenboek Blauwtje en Geeltje
b. Gele stip
c. Flap en stift
Noot: LK = leerkracht; LLN = leerlingen
17. Resultaten
Resultaten koppel 2: Blauwtje & Geeltje
Dialoog: 7 kritische gebeurtenissen
– Voorstel voor instructie (2)
– Advies voor instructie (1)
– Voorstel voor lesdoel (2)
– Informatie over niveau groep (1)
Gebeurtenis 4
Mentor geeft
informatie over
niveau groep n.a.v.
casus 3 (leerlingen
groep 1 rijmen met
fantasiewoorden)
en doet voorstel
voor lesdoel n.a.v.
casus 3: eindrijm.
Lesontwerp: i
18. Resultaten
Resultaten koppel 3: De T van Titia
Tabel 11: Overzicht van aspecten doel, didactische aanpak en materiaal voor lesidee en lesontwerp koppel 3
Aspect Lesidee Lesontwerp
Lesdoel i. Herkennen van de letter T, zowel horen als zien.
ii. Bedenken van woorden met beginletter T.
Didactische 1. LK bespreekt een beginletter 1. LK benoemt voorwerpen bij thema met beginletter T (zoals
aanpak & 2. LLN bedenken woorden die met die toverhoed, toverstaf). LLN luisteren (horen ze de /t/?)
leerling letter beginnen. 2. LK schrijft woorden op en vraagt: ”wat valt jullie op?”
activiteit 3. LK wijst de letter T aan en spreekt deze uit (/t/)
4. LK geeft opdracht: verzin woorden die met de /t/ beginnen.
LLN bedenken woorden met beginletter T.
5. LK schrijft woorden met beginletter T op.
6. LLN kunnen letter T tekenen of overtrekken op een werkblad.
Materiaal a. Voorwerpen met beginletter T
b. Werkblad met letter T
Noot: LK = leerkracht; LLN = leerlingen
19. Resultaten
Resultaten koppel 1: De letterheks
Dialoog: 8 kritische gebeurtenissen
– Voorstel voor instructie (3)
– Advies voor instructie (2)
– Instemmen met voorstel student (1)
– Informatie over niveau groep (2)
Gebeurtenis 8
Mentor doet voorstel
voor instructie: letter
‘visueel’ maken, want
het is belangrijk dat
leerlingen de letter
horen en zien. Mentor
maakt voorstel
specifieker: woorden
opschrijven.
Lesontwerp: 2 + 5
20. Resultaten
Vergelijking koppels
Overeenkomsten
De mentoren doen voorstellen en adviezen voor lesontwerp
Voorstellen en adviezen betreffen voorgenomen handelen
student m.b.t. instructie + doelen voor les
De mentoren expliciteren praktijkkennis
– in voorstel/advies:m.b.t. instructie
– in toelichting voorstel/advies: overige categorieën
m.u.v. algemene didactiek/pedagogiek
Praktijkkennis wordt opgeroepen door casusinhoud en
verloop van dialoog
21. Resultaten
Vergelijking koppels
Overeenkomsten
In videoportfolio verwijzen studenten naar kritische
gebeurtenissen (expliciet en impliciet)
Volgens studenten levert mentor bijdrage aan
concretisering lesontwerp en aan meer inzicht in
leerprocessen leerlingen
22. Resultaten
Vergelijking koppels
Verschillen
Koppel 1: Ada expliciteert in adviezen/voorstellen
praktijkkennis gerelateerd aan didactiek/pedagogiek
kleuters algemeen
Koppel 3: Conny geeft n.a.v. casusinhoud informatie over
leerproces leerlingen in groep i.r.t. leerlijn
vakdomein;Student noemt dit als opbrengst
Koppel 2: Rianne relateert meeste voorstellen/adviezen
aan casusinhoud.Studente Linda noemt als opbrengst:
meer inzicht in relatie tussen casusinhoud en
onderwijspraktijk mentor
23. Conclusies
Conclusies
Dialoog naar aanleiding van rich media-cases leidt tot
transformatie casusinhoud naar lesontwerp
Mentor levert bijdrage aan dit proces door formuleren
voorstellen en adviezen voor handelen student
Mentor brengt in dialoog praktijkkennis in:
– in voorstellen/adviezen: over instructie voor vakdomein
– in toelichting: overige categorieën („rijke‟ praktijkkennis)
Bij transformatie van casusinhoud naar lesontwerp levert
praktijkkennis mentor een bijdrage: „learn to notice‟-theorie
24. Discussie
Praktijkkennis wordt opgeroepen door cases en verloop
van dialoog, maar mogelijk ook door initiatief student
Kritische gebeurtenissen bepaald op basis van lesontwerp,
maar mogelijk spelen meer opmerkingen mentor een rol