1. Papunësia
• Papunësia përbën një ndër sëmundjet më të
rënda makroekonomike.
• Në varësi nga ciklet e biznesit lëvizë dhe
papunësia.
• •Në kohën e recesionit vie deri tek zvogëlimi i
kërkesës për punë (forcë punuese).
• Papunësia lëvizë së bashku me nivelin e
prodhimit.
3. Papunësia
“Ekonomia është në recesion, kur fqiu i juaj
është i papunë, bie në krizë kur edhe ju mbeteni
pa punë”
(Harry S. Truman)
4. Punësimi
Sigurimi i vendeve të punës për të gjithë mund të
jetë diçka e dëshirueshme dhe e pëlqyeshme dhe
politikanët mund të jenë të gatshëm që të
angazhohen në këtë drejtim, por asnjë gjykatës
nuk mund t’i detyrojë punëdhënësit që të
punësojnë të gjithë ata që kërkojnë punë. Për më
tepër, punësimi si qëllim në vetvete është
treguar si një metodë ekonomike jofrytdhënëse
(rasti në ish-shtetet komuniste).
5. Norma e papunëimi
Për t’i shpjeguar këto
probleme, duhet të
njihemi me një tregues
të rëndësishëm NP = norma e papunësisë
makroekonomik, e ai Np = numri i të papunëve
është norma e Σnfp = numri i punësuar i forcës punuese
papunësisë (NP), që
mund të shprehet
përmes formulës së
mëposhtme :
6. Llojet e papunësisë
Papunësia ciklike është e ndërlidhur me
rastet e kërkesës së vogël të forcës punuese,
në këto raste kërkesa për punë është më e
ulët për shkak të prodhimit dhe konsumit më
të ulët. Papunësia ciklike krijohet në
periudhën e depresionit ose të krizës
ekonomike. Ky lloj i papunësisë në shumicën
e rasteve eliminohet ose zvogëlohet në
minimum në fazat e gjallërimit ose të bumit
ekonomik
7. Llojet e papunësisë
Papunësia strukturale paraqitet si rezultat i
mospërputhjes agrega-te ndërmjet ofertës
dhe kërkesës për forcë punuese, dhe ate për
disa profile ose profesione të caktuara.
Kështu p.sh. në tregun e punës ekziston
oferta e mjaftueshme për disa profile të
caktuara, por tregu në atë periudhë, kërkon
profile të tjera që në tregun e punës janë
deficitare (gjinden në mungesë).
8. Llojet e papunësisë
Papunësia frikcionale (e dëshirueshme),
paraqitet për arsye të ndë-rrimit të
vendbanimit, kërkimit të punës për shkak të
pagave më të larta, për shkak të lëvizjes së
pandërprerë të popullatës nga një rajon në
rajonin tjetër, të punësimit të ri të stadeve të
ciklit jetësor etj.;
9. Llojet e papunësisë
Papunësia sezonale, është papunësi
afatshkurte që zakonisht krijohet nga
punësimet në veprimtaritë që zakonisht kanë
karakter sezonal brenda vitit, ose nga llojet e
veprimtarisë së caktuar, produktet e të cilave
kanë kërkesë sezonale.
10. Llojet e papunësisë
Papunësia e vullnetshme dhe e
pavullnetshme, janë nocione të përdorura
nga J.M.Keynes. Me papunësi të vullnetshme
sipas tij nënkuptohet pjesa e popullsisë së
aftë për punë, e cila me dëshirë nuk dëshiron
të punojë, për arsye se nuk ka nevojë ose që
nuk pranon të punojë me lartësinë e pagesës
që i ofrohet
11. Llojet e papunësisë
Papunësi e “fshehtë”, paraqet papunësinë
ekzistuese në disa rajone rurale (në sektorin
parësor), e që për arsye të ndryshme nuk
deklarohet dhe nuk prezantohet nga
statistikat zyrtare si të papunësuar dhe atë
për arsye të ndryshme
12. Llojet e papunësisë
Papunësi kronike, e cila thuajse në
vazhdimësi ekziston në çdo ekonomi të
tregut etj.;
Papunësi zyrtare, është madhësia absolute e
papunësisë, që është e regjistruar dhe e
prezantuar nga statistikat zyrtare të shtetit të
caktuar.
13. Llojet e papunësisë
Llojet e papunësisë
Funksionale Klasike Strukturale Ciklike
Për shkak të Nëse pronari Më ofrohet puna, Rezultat i
ndryshimeve të nuk do të por unë nuk jam i recesioneve dhe
profesionit, paguante aq gatshëm ta kryej krizave
kërkim të punës shumë, tani nuk atë punë. Duhet ekonomike që
së re, për pagë do të isha në të preorjentohem rezulton me
më të lartë, rrugë dhe të (të përgaditem) kërkesë të
perfeksionimit kërkojë punë të për ndonjë vogël të forcës
në punë. re. profesion tjetër, së punës.
me të cilin mund
të gjejë punë.
14. Shkaqet e papunësisë
Grafikoni nr.15: Papunësia dhe shkaqet (% e forcës punuese për arsye të ndryshme).
Recesioni
Ata që e humba-
sin punësimin
Bumi 5,7 %
ekonomik Ata që presin të
kyçen në forcën
punuese
Ata që për herë të
1,9 % parë kyçen në
2,2 % forcën punuese
1,5 %
0,7 % 1,1 % Ata që i lëshojnë
vendet e punës
0,7 % 0,8 %
1973 1982
Burimi, Paul A. Samuelson & William Nordhaus: Ekonomija, četrnaesto izdanje, Mate, Zagreb,
1992, fq. 582.
15. Matja e papunësisë
Matja e papunësisë
të punësuarit - popullata që kryen ndonjë punë të
paguar si dhe ata që momentalisht mungojnë
nga puna, për shkak të sëmundjeve, grevave,
festave etj.;
të papunësuarit - popullata që nuk është e
punësuar, por në mënyrë aktive kërkon punë ose
pret që të kthehet në punë;
jashtë forcës punuese - janë personat që gjenden
në shkollim, janë në pension, mirëmbajnë
shtëpinë etj.
16. Kush janë të papunësuarit?
• Çdo kush që dëshironë që të punoj dhe
njëkohësisht është i aftë për, dhe
njëkohësisht nuk mund të gjej punë
konsiderohet si i papunësuar.
17. Ligji i Okunit
• Ligji i Okun it : Çdo zvogëlim i 2 % i
GDP-së në krahasim me GDP-në potenciale,
e rritë shkallën (normën) e papunësisë për
1%. P.sh. Në qoftë se GDP potenciale është
100%, norma e papunësisë është 6% dhe
GDP aktuale bie në masën (96% të GDP
potenciale, atëhere norma e papunësisë do të
rritet nga 6 në 8%.
• Ligji i Okunit paraqet ndërlidhjen në mes të
tregut të punës dhe tregut të mallrave dhe
shërbimeve.
18. Ligji i Okunit
Ligji i Okunit
Arthur Okun (1929-1979), konsiderohet kreator i
politikës ekonomike amerikane. Fushëveprimi shkencor i
tij ishte si të ndalet inflacioni, i cili sipas analizave të
shumta shkencore të tij, shkaktonte paraqitjen e
papunësisë, por dhe shumë problemeve tjera
ekonomike, politike dhe sociale. Në bazë të analizave të
shumta ka konstatuar (Ligji i Okunit) se zvogëlimi i GDP
për 2% shkakton rritjen e papunësisë për 1%,
përkatësisht, nëse p.sh. GDP në vitin e kaluar ishte 100
milionë $ dhe nëse në këtë vit ndodhë rënia e GDP për
2% (d.m.th. në 98 milionë $), norma ekzistuese e
papunësisë, p.sh. nga 10% do të rritet në 11%.
19. Matja e papunësisë
• Norma e papunësisë – është numri
që fitohet me pjestimin e numrit të të
papunësuarve me numrin e tërësishëm
të popullsisë të aftë për punë,
shumëzuar me 100
20. Forca punuese
Segmentimi i tregut të forcës punuese, sipas grupeve
jokonkurruese, mund të vështrohet në disa aspekte dhe
ate në:
Njerëzit e njëjtë - punët e njëjta, ku nuk kemi dallime të
theksuara në paga;
Njerëzit e njëjtë - punët e ndryshme, në këtë rast na
paraqitën të ardhurat kompenzuese;
Grupet jokonkurruese - me ç’rast na paraqitet renta e
pastër ekonomike, dhe
Grupet pjesërisht konkurruese - dallimet në paga i
përcakton oferta dhe kërkesa agregate për forcë
punuese.
21. Matja e papunësisë
• Personi i papunësuar në shumicën e
legjislacioneve konsiderohet individi që është
i aftë për punë, i moshës prej15 deri në 65 vjec,
që është e evidentuar në entin e punësimit si person
që kërkonë punë, paraqitet rregullisht në entin
përkatës, që njëkohësisht nuk është në marrëdhënje
të punës, nuk është pronar ose bashkëpronar me më
shumë se 51% të pjesëmarrjes në shoqërinë
tregtare ose në ndonjë subjekt tjetër juridik, nuk
ushtronë në mënyrë të pavarur ndonjë veprimtari
profesionale ose ekonomike, dhe se nuk është
nxënës i rregullt, student ose pensionist.
22. Matja e papunësisë
• Dallohen normat e papunësisë që i përcjellin
entet statistikore të disa shteteve dhe ato që
prezantohen nga ana e ILO-së.
• Dallimet metodologjike.
• ILO në analizat e veta përfshinë edhe
kategorinë e gjysëmtë punësuarve në
kategorinë e personave të punësuar,
• Gjysëmtë punësuarit – janë individët që
punojnë kohë pas kohe , por
njëkohësisht në mënyrë permanente
23. Matja e paunësisë
• Norma e participimit të forcës
punuese matë pjesëmarrjen e forcës
punuese në numrin e tërësishëm të
popullsisë.
• Norma e punësimit matë se sa
është përqindja e të punësuarve
në kontigjentin e forcës
punuese .
24. Punësimi
• P unësimi i plotë – , ekonomia gjindet
në fazën kur të gjithë individët që
kërkojnë punë arrinë që të realizojnë
qëllimin e tyre.
25. Ekuilibrimi në tregun e punës
– fleksibiliteti i pagave
S
Vullnetarisht të
papunësuar
Të punësuar
Paga
ë
E
D
La Numri i të punësu
26. Jo ekuilibrimi në tregun e punës
– jo fleksibiliteti i pagave
S
A B
ë1
Paga
ë
E
D
QD la La QS la Nr.të punësuarëve
AB të papunësuarit jo
të vullnetshëm
27. Analiza e tregut të punës në Kroaci
100%
90%
80%
70% > 50
60% 40-49
30-39
50%
%
25-29
40% 20-24
30% 15-19
20%
10%
0%
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Vit i
28. Trends in hours per capita have diverged since 1970
Percentage change 1970-2002
Hours per capita Hours per worker Employment rate Working-age share of total population
30
20
10
0
-10
-20
-30
Italy
Spain
n
5
OECD
d
e
d
ay
da
nd
en
um
ark
a lia
any
d
EU-1
s
Japa
Franc
nd
Irelan
tes
Icelan
gdom
r la n d
erlan
Norw
Cana
Finla
Swed
Belgi
Denm
Zeala
Austr
Germ
d Sta
Switz
Nethe
d Kin
Unite
New
Unite
Source: OECD Employment Outlook, 2004
29. Standardized
unemployment rates
2002 2003 2004
Unite d S tate s 5 ,8 6 5 ,5
J ap an 5 ,4 5 ,3 4 ,7
F ranc e 8 ,9 9 ,5 9 ,7
G e rm any 8 ,2 9 ,1 9 ,5
Italy 8 ,6 8 ,4 8
P o land 1 9 ,8 1 9 ,2 1 8 ,8
S p ain 1 1 ,3 1 1 ,3 1 0 ,8
S we d e n 4 ,9 5 ,6 6 ,4
S witze rland 3 ,2 4 ,2 4 ,4
Unite d K ing d o m 5 ,1 5 4 ,6
30. Labor market movements
West Germany:
Entry and Exit into Unemployment
7
6
Dependable employment
5 Zur Anzeige wird der QuickTime™ Zur Anzeige wird der QuickTime™
Dekompressor „“ Dekompressor „“
3,64
benötigt. benötigt.
2,92
"Reserves" (discouraged
4 workers, among others)
Self-employment
3
1,49 Non employment
1,16
2
0,18 Total 6.15 0,15 Total 5.77
1 million million
1,17 1,21
0
1 Entry from.. 2 Exit to ..
31. Unskilled labor: A
historical review
ë/P = real ëage
Marx’s
“Industrial
Subsistence level
reserve army”
F. Lassalle
1825-64
Labor demand
H* Hours ëorked
32. “Dual” labor market and increase in roductivity
(w/P)1 As productivity (w/P)2
increases, the
ëage differential
becomes larger
ëage differenettial
Ls Ls constant
L1 L2
33. Dependency between kills and employment
Training and employment rates are correlated
Training participation and aggregate labour market performance, second half of the 1990s
Employment rate
Training participation %
70,00
60,00 SWE
DNK
50,00 FIN GBR NOR
FRA NZL
USA
40,00 NLD
CAN
AUS CZE
AUT
30,00 IRL
BEL CHE
ESP DEU
ITA
20,00 PRT
GRC
HUN POL
10,00
Correlation : 0.63 ***
0,00
50,00 55,00 60,00 65,00 70,00 75,00 80,00 85,00 90,00
Employment rate %
Source: OECD
34. Collective bargaining and labor union density
Union density and coverage, 2000
Percentage of wage and salary earners
100,0
Austria
France Belgium Sweden
90,0 Finland
Netherlands
Spain Australia Portugal Italy Denmark
80,0
Norway
70,0
Collective bargaining coverage (%)
Germany
Luxembourg
60,0
Slovak Republic
50,0
Poland Switzerland
40,0
Hungary Canada United Kingdom
30,0
New Zealand Czech Republic
20,0
Japan
United States
Korea
10,0
0,0 Source: OECD
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0 90,0 100,0
Trade union density (%)
35. “Minimum” wages and unemployment
w/P
Unemployment
real ëage
“Sticky”
Labor
supply
Labor
demand
L
36. “Dual” labor market,
and collective bargaining
(W/P)1 (ë/P)2 wage increase is
“validated” through
higher productivity
Linked by contract
L1 L2
Unemployment Employment increase
37. France: minimum ëages and unemployment
by groups
Source: Ministry of Education, France
