SlideShare a Scribd company logo
1 of 14
Download to read offline
17-10-13

Voedselcrisis onnodig
Een rol voor de Friese landbouw

Inhoud

Prof. dr ir Rudy Rabbinge

!  Voedselvoorziening in historisch perspectief
!  Megatrends
!  Mondiale uitdagingen
!  Mogelijkheden en perspectieven
!  Friese bedrijfstakken
!  Conclusies

Emeritus Universiteitshoogleraar
Duurzame Ontwikkeling & Voedsel zekerheid
Tresoar, 15 oktober 2013

1

!  Malthus: ‘An essay on the principle of population’, 1798
!  RIVM: ‘Zorgen voor morgen’, 1987
!  Brundland: ‘Our common future’, 1988
!  WRR: ‘Duurzame risico’s, een blijvend gegeven’, 1994

Global population & sources of agricultural production

pastoralism

gathering

farming

irrigation

500

6000

400

300

aquatic (prim. & sec. prod.)
terrestrial (sec. prod.)

rearing

plough

200

24

3

fishing
hunting

5

(-10000 BC / 2010 CE)
<1

population (x mln)

Voedselvoorziening in historisch perspectief

2

manuring

terrestrial (prim. prod.)

Ancient fish trap (9000 BC)

2000

1500

1000

0

500

-2,500

-5,000

-7,500

-10,000

year

Discovery 2012,
Swedish coastal line
Source: BK Gross

3

9,000

5,000
6,000
7,000

4,000

1,000

3,000

Global urbanisation towards 2050

9,000

5,000
6,000
7,000

4,000

3,000

1,000

2,000

(1700 / 2050)

2,000

Global population & sources of agricultural production

blue
revolution

green
revolution
population

2050

2000

1950

1900

1850

1800

1750

1700

metropolitan farming

2050

2000

1950

1900

arable
land
HYV, irrigation, fertilizers,marine farming
marineaqua culture (fish ponds)
greenhouse culture
animal husbandry (poultry) (LED)
catch
aqua horticulture
indoor
(hydroponics)
pestcontrol
(algae)

1850

1800

1750

1700

aquatic (prim. & sec. prod.)
terrestrial (sec. prod.)
terrestrial (prim. prod.)

adapted from Land Commodities Asset Management AG (2009) with data from FAOstat, NEAA & UNPD

1
17-10-13

Megatrend (1): Productiviteitsverhoging

10,0

x5-6
arbeidsproductiviteit
x 200 - 300
energie, andere inputs
x2-4

ton graan per ha

grondproductiviteit

7,5

9
600

600
350

2,5

400

1,8

5,0

200

0,8

0,0
1250

800

arbeidsuren per ha

Megatrends in landbouw

12

0
1500

1750
jaar

2000

7

Megatrends (2): Van ambachtelijk naar
industrieel

8

Megatrends (3): Integratie van de keten

!  Van grond tot mond
!  Keten-omkering: consument (of retail) dicteert
!  Kwaliteit, food safety, gemaksvoedsel, etc.
!  Efficientie in logistiek (on time delivery), kostprijs
!  Toegevoegde waarde op diverse schakels van de

! Van adaptief (aanpassen aan omgeving) naar

maximale controle (kunstmest, pesticiden, irrigatie)

! Introductie van niet-grondgebonden landbouw

keten " cumulatief

kasteelt
substraatteelt

! Hoge toegevoegde waarde !!
9

Megatrends (4): Verbreding van doeleinden

10

Megatrends (5): Koppeling aan gezondheid

!  Milieuvriendelijk
!  Diervriendelijk
!  Landschap

!  Groente, fruit en vis zijn goed voor de gezondheid
!  Gezondheidsbevorderende componenten nastreven door
keuzes in uitgangsmateriaal, teeltmethodes en
verwerking: meervoudig onverzadigde vetzuren

!  Good Agricultural Practices: landbouwproducten vrij van
residuen (nitraat, pesticiden)

www.eceat.nl

!  Food safety: tracking and tracing (BSE, dioxine)
11

12

2
17-10-13

Megatrends (6): Biobased economy

Mondiale uitdagingen

!  Materialen kunnen doeltreffender en doelmatiger worden
vervaardigd

!  De plant als fabriek
!  Verschillende producten en technieken in ontwikkeling en
gebruik

!  biocascadering, bioraffinage

13

Uitdaging (1): Voedselzekerheid

14

Vraag

Uitbannen honger
Groeiende bevolking
Meer vlees consumptie

=

Bevolking

x

Bevolking
(miljard)

Dieet

Graan equivalenten per jaar
(miljard ton)

15

15

10
10

5

5

0
1700

Meer voedsel

1800

1900

2000

2050

2100

0

dieet-typen
(medium bevolking 2050)

16

15

Verhoging primaire productie

Verhoging primaire productie

Global grain production (1950-2010)

Global grain production (1950-2010)

300

population

200
per capita
production

100
0
1950

Source: FAOstat

400

production

1960

1970

1980
1990
year

2000

2010

Index value

Index value

400

ton/ha

300
200

area

100
0
1950

2020

production

Source: FAOstat

1960

1970

1980
1990
year

2000

2010

2020

17

18

3
17-10-13

Voedsel per capita (1950 – 2010)

Naar een duurzame voedselzekerheid
met minder

meer

Index value

150

beter

Asia
S. America

125

SS Africa

100
75
50
1950

1960

1970

Source: FAOstat

1980
1990
year

2000

2010

2020

19

Verhoging primaire productie / trendbreuk

Groene revoluties ook elders
6

0
1900

1925

1950

1975

1925

1950

1975

African start

2000

discontinuities ?

Africa

UK
USA

1900

SE Asia

2

0
1875

2000

Maize

3

1

2

Rice

SE Asia

15 kg ha-1 y-1

Wheat

4

Indonesia

6

5

150 kg ha-1 y-1

yield (ton/ha)

8

Groene revolutie

Graan opbrengst (NL)

ton graan ha-1
10

4

20

2025

22

21

Uitdaging (2): Klimaatverandering

Uitdaging (3): Voedsel & gezondheid

Verwoestijning
Overstroming
Verzouting

Obesitas
Allergie
Anti-oxidanten

Bestrijding

Gezonde voeding
producten

Aanpassing

23

24

4
17-10-13

Voeding & gezondheid: voedselkeuze

Voeding & gezondheid: voedselkeuze

Bron: Groene economie (2011)

25

Lifestyles

26

Uitdaging (4): Planeet
Natuur
Biodiversiteit
GHG

gezonder voedsel = gezonder oud

Health / “Quality of life”

100 %

Monitoren van
conservatie

Time
27

Onduurzaamheid en natuurlijke hulpbronnen

28

Verhogen agrarische productie

human-induced causes of soil degradation

over-grazing
35%

deforestation
29%

productiviteitsverhoging

areaaluitbreiding

mismanagement
28%
bio-industry
1%

overexploitation
7%
Oldeman LR et al. (ISRIC 1991)

5
17-10-13

Think blue !

Uitdaging (5): Biobased economy
Bio-brandstoffen
Bio-materialen
Bio-raffinaderij

Wereld areaal (Gha)
overig landareaal
restant landbouw areaal
(tbv bio-diversity) 2,9
grasland

7

3,4

akkerbouw 1,6

36,1

water
(~ 71%)

Aangepaste
gewassen
Nieuwe
agrosystemen

31

32

H2O

flowers

CxHyOzNuPvKw fruits
fresh vegetables
food crops

CaHbOcNmPnKo

fibers

CdHeOfNqPrKs

farma

fragrances

fodder

NPK primaire
productie

H2O, CO2

CO2

H2O, CO2

zonneenergie

H2O, CO2

Minimaliseer lekstromen, upcycle reststoffen

flavours
fermentation products
fuel
secundaire

tertiaire
functional molecules

productie

productie

…Mogelijkheden & Perspectieven…
34

33

Productie-ecologische principes & praktijk

yield
increasing
measures

Reducing factors
• weeds
• pests
• diseases
• pollutants
yield
protecting
measures

Post-harvest
losses
• microbial
• insects
• rodents
• waste

bio
techno
logy

Defining factors
• temperature
• genetics

postharvesttechnology

Limiting factors
• energy
• proteins
• minerals
• water
yield
increasing
measures

yield level

Limiting factors
• water
• nutrients
(N,P,K)

yield gap

Defining factors
• CO2
• radiation
• temperature
• crop genetics

yield level

bio
techno
logy

Reducing factors
• stress
• pests
• diseases
• pollutants
yield
protecting
measures

• storage
• packing

potential
production

attainable
production

actual
production

PRODUCTION SITUATION

Post-harvest
losses
• microbial
• waste

yield gap

Productie-ecologische principes & praktijk

postharvesttechnology
• storage
• packing

available
production

potential
production

attainable
production

actual
production

PRODUCTION SITUATION

available
production

35

36

6
17-10-13

Twee strategieën

Voedselketen in groter verband

potentiële
opbrengst

opbrengst kloof

kloof

verhoog
potentiële
opbrengst

actuele
opbrengst

potentiële
opbrengst

verklein
opbrengst
kloof

actuele
opbrengst

Naar: www.GECAFS.org
37

Beïnvloeding keten NL

38

Beïnvloeding keten EU

Voedselketen in Nederland

The supply chain funnel in Europe

16.700.000 Consumenten
7.000.000 Huishoudens

160,000,000 Consumers
89,000,000 Customers

4.400 Supermarkten

macht

170,000 Outlets

25 Supermarket formules

600 Supermarket formats

power

5 Inkoopkantoren

110 Buying desk

1.500 Leveranciers

8,600 Manufacturers

6.500 Levensmiddelenfabrikanten

80,000 Semi-Manufacturers
160,000 Suppliers
3,200,000 Farmers

65.000 Boeren en tuinders
data: www.pbl.nl/nederlandverbeeld, 2012

Bron: J. Grievink, Cap Gemini/OECD (2003)
39

Verandering in Europese voedselsystemen

40

Keten denken
•  verhoog resource use efficiency
•  verminder vervuiling door armoede
•  voorkom verspilling door rijkdom

!  integratie verschillende culturen: gevarieerde diëten
!  consumentendruk: o.a. voedsel veiligheid, dierenwelzijn
!  voedselindustrie en technologie: gemak
!  afname agrarische sector
!  toename regelgeving EU
!  milieu-veranderingen
!  grotere collectieve verantwoordelijkheid

GROND

landbouw

voedsel
industrie

retail

MOND

sluit de keten

41

42

7
17-10-13

Ketendenken

Biobased economy: productie oppervlak/pers.
nutrienten

sluit de keten
BIOMASSA
horizontale keten traditioneel
(back end)
(akkerbouw)

CHEMISCHE
INDUSTRIE

verticale keten
(laterale verbanden)

design keten
(front end)

verwerken

BIOMASSA
nieuw

(GMO, algen)

PRODUCT 1

(aardappelzetmeel)

2 m2
10 rozen/week

reststroom

verwerken

cascaderen

6 m2
regelmatig portie ‘nederwiet’

PRODUCT 2
(lysine eiwit)

100 m2
vegetarisch dieet

PRODUCT 1

(biopolymeer)

reststroom

CHEMISCHE
INDUSTRIE

cascaderen

1000 m2
vlees dieet

PRODUCT 2

(fermentatie)

vele hectares
43

farma
fragrances
flavours health
flowers
fruits
fresh vegetables
nutrition
food crops
fodder
functional molecules
fermentation products
chemicals & materials
fibers
fuel
energy
fill…
ca
sc
ad
er
en

farma
fragrances
flavours health
flowers
fruits
fresh vegetables
nutrition
food crops
fodder
functional molecules
fermentation products
chemicals & materials
fibers
fuel
energy

Cascaderen: maximale grondstof benutting

volume

toegevoegde waarde

Van Food tot Fashion (RR’s 12 F’s)

44

45

Toegevoegde waarde voedselsystemen

46

De 21ste eeuw van dromen & verhalen
omgekeerde piramide van Maslow
piramide van Maslow
Meta:
dromen, verhalen
& ‘virtual reality

added value

consument

voeding & gezondheid
Cultuur

tertiaire productie
verwerking tot
voedsel, biofeed stock

Sociale
cohesie

primaire & secundaire
productie systemen

Voedsel &
veiligheid

plantaardige & dierlijke
suikers, eiwitten, vetten

47

48

8
17-10-13

Bio-chemische (bulk)precursors
oud fossiel

Ter vervanging 5,75%
brandstof door biodiesel:

jong fossiel

+ Secundaire metabolieten

fijn
chemie

1,4 millioen ha koolzaad

CxHzN

CxHzN
CxHy

ie
ol

koolhydraten

CxHzOy(OCHz)v lignine

Chemische
bouwstenen
Vele producten

# Één ruw uitgangsmateriaal
# Eindig

olie / vet

CxHzOy

CxHzO

Petro-chemische route

eiwit

CxHyOz

CxHy

s
ga

amine

CxHzOyN Sv

Biomassa

Biobased economy: Biodiesel ?

Bio-chemische route
Vele ruwe uitgangsmaterialen #
Hernieuwbaar #

49

++

D

+/ongunstige
energie balans

5% chemie

low end

solar
oil
coal
wind

20-25 % bulk &
fijnchemie

gas
hydro

bulk
chemicals

fuel
power

Y

transport
brandstof

fiber

G

+

biomass fodder

ER

hernieuwbaar

chemie

75-80 % tbv food
& non-food
(bv constructiehout)

EN

voorraad

fine
high end… chemicals
food

MA
TE

%

+

95% energie

CO2

complexity

$

eindig

jong fossiel

BI
OB
AS
E

oud fossiel

Complexiteit & toegevoegde waarde
RI
AL
S

Chemie aandeel ‘biomassa’ consumptie

50

added value
51

Energie: organische zonne-energie collector

! 
! 

52

Europe 2050: 650 mln people = 2 TW Power
Efficiency of
solar
conversion

Surface
per capita

Total area needed

Bio-mimicry fotosynthese dmv nanotechnologie
Duurzame, flexibele, goedkope productie

100 %

30 m2

0,5 x Netherlands

10 %

300 m2

0,5 x Sweden

1%

3000 m2

3 x France

0.4 %

7500 m2

! EU

Artificial Leaf

Algae

2. Electron-transfer

1. Light absorption
Energy
increase

Plants
3. Photo-voltage

Bio fuel
Acceptor

Antenna

adapted from H. De Groot (2011)

53

54

9
17-10-13

Biobased economy:
Elektriciteit opwekkende kas

Alternatieve eiwitten

55

De gouden driehoek voor succes
publiek-privaat partnerschap

Economisch Perspectief
Nederlandse agri-sector

Onderzoek
University
nieuwe
oplossingen
innovaties
Beleid
Extension

Industrie
Research
Maatschappij
station

57

Verpakte waarde

58

Bedrijfstakkenanalyse van de Nederlandse
economie
rund embryo

kunstmatig zaad

kennis

Op basis van 2 criteria (Diamond Model Porter):
1.  Economische potentie van bedrijfstak:

"  mate van investeren,
"  marktaandeel,
"  financiële positie

lucht

water
gezondheid

2.  Innovatiekracht, vernieuwingskracht bedrijfstak:
"  mate van koppeling bedrijfstak en kennisinstellingen

energie

59

60

10
17-10-13

Bedrijfstakkenanalyse van de Nederlandse
economie

Bedrijfstakkenanalyse van de Nederlandse
economie: +3 aanvullende criteria

8 agrofood bedrijfstakken scoren bij de 10 economisch
beste van de 200 geanalyseerden

1.  Denken in ketens en in laterale verbanden (naast
verticale dus ook horizontale structuren) met als doel
producten en productiewijze te verbeteren

Twee oorzaken:

2.  Ecologische vernieuwing: begrip van ecologie en
biologie gebruiken voor betere benutting van
grondstoffen en IPM " verliezen/vervuiling dalen

1. Innovatie- en concurrentiekracht als gevolg van
particuliere initiatieven

3.  Investering in sociale orientatie zowel mbt eigen
personeel, maar ook dierenwelzijn en civil concerns
omdat deze het maatschappelijk contract bepalen

2. Facilitatie door overheid via voorlichting, onderzoek &
onderwijs

61

62

Bedrijfstakkenanalyse van de Nederlandse
economie (op basis alle 5 criteria)

Toppers

!  200 NL bedrijfstakken: 9 van top10 uit agrofoodsector

!  Toppers zijn m.n. de sectoren die kennisintensief zijn en
goede handelsnetwerken hebben. Zoals bedrijven die
uitgangsmateriaal produceren.

!  15 van de 20 NL agrofood bedrijfstakken behoren zelfs
bij de 30 % beste ter wereld

!  Alle genoemde toppers, subtoppers en ook
middenmoters scoren positief qua
vernieuwingsperspectief

!  11 NL agrofood bedrijfstakken horen zelfs bij de top 5 %
van de wereld

!  Matig/slecht presterende bedrijfstakken kunnen goed
worden

63

Verschillende aggregatieniveaus

Gewassysteem

Mm

!  5 jarige rotatie (bv. tarwe,aardappelen, suikerbieten,

km

uien en luzerne

"  Hogere efficiëntie
"  Bodemvruchtbaarheid
"  Veel minder ziekten en plagen

m
mm

h

sociaal-economische factoren

gewas

bedrijf

regio

64

continentaal

mondiaal

bio-fysische factoren

day

year
centu

ry

65

11
17-10-13

Bedrijfsniveau

Regionaal

!  Ruime rotatie
!  Ontkoppeling / Herkoppeling

!  Optimaal landgebruik
!  Optimaal gebruik water en nutrienten
!  Geografische positioneringssystemen (GPS)

"  Herkoppeling plantaardig / dierlijk
"  Ontkoppeling puur bedrijfsmatig

Continentaal (Europa) / grondgebruik

Continentaal (Europa) / N-input
12

120

10

100

N (mln ton)

Acreage (mln ha)

140

80
60
40

8
6
4
2

20
0

0
free market & regional
nature &
trade
development landscape

enviroment
protection

reference
(1992)

free market & regional
nature &
trade
development landscape

enviroment
protection

reference
(1992)

69

Continentaal (Europa) / pesticiden

70

De Noordwest Europese Deltametropool

Active agent (mln kg)

500
400
300
200
100
0
free market & regional
nature &
trade
development landscape

enviroment
protection

reference
(1992)
Kaart afgeleid van Van den Broeck et al. 1996

71

72

12
17-10-13

Overlappende Agglomerationsräume in
Noordwest Europa

Metropolitane landbouw

Source: Green Living Technologies

Design: Hamzah & Yeang (Singapore)

73

74

Bedrijfstakken & mogelijkheden in Friesland

!  Pootaardappelen
!  Zuivel
!  Uitgangsmateriaal
!  Bloemen

…Conclusies…
75

76

Een aantal conclusies (1)

Een aantal conclusies (2)

!  Landbouw perspectiefvol mits ecologisch vernieuwend
!  Beïnvloed de trends
!  Benut de ketens
!  Kracht door kiezen, Kiezen voor kracht
!  Doorgaan met verhoging kennisintensiteit

Hoogproductieve landbouw op basis van
‘best ecological means’:

!  economisch efficiënt
!  voor milieu minst belastend
!  creëert veel ruimte voor biodiversiteit
!  schept mogelijkheden voor de biobased economy
!  beste garantie voor voedselzekerheid

77

78

13
17-10-13

tank jo wol foar
jo oandacht

79

14

More Related Content

Similar to Voedselcrisis: Globale problematiek

Duurzaam eten Workshop 16 Nov Voedingscentrum
Duurzaam eten Workshop 16 Nov  VoedingscentrumDuurzaam eten Workshop 16 Nov  Voedingscentrum
Duurzaam eten Workshop 16 Nov VoedingscentrumCorné van Dooren
 
boerderij dienst
boerderij dienstboerderij dienst
boerderij dienstFactif b.v.
 
Landbouw op een kruispunt_de rol van de stad
Landbouw op een kruispunt_de rol van de stadLandbouw op een kruispunt_de rol van de stad
Landbouw op een kruispunt_de rol van de stadBramMoeskops
 
Elke Winkelwagen vertelt een verhaal
Elke Winkelwagen vertelt een verhaalElke Winkelwagen vertelt een verhaal
Elke Winkelwagen vertelt een verhaalCorné van Dooren
 
TransLab Kampus 13: Over voeding
TransLab Kampus 13: Over voedingTransLab Kampus 13: Over voeding
TransLab Kampus 13: Over voedingAvansa Kempen
 
Dag fm ifma kluwer_27-03-14_ellen dessart_duurzame catering
Dag fm ifma kluwer_27-03-14_ellen dessart_duurzame cateringDag fm ifma kluwer_27-03-14_ellen dessart_duurzame catering
Dag fm ifma kluwer_27-03-14_ellen dessart_duurzame cateringMuriel Walter
 
How to feed the planet in 2025 (Zorgtotaal 2013)
How to feed the planet in 2025 (Zorgtotaal 2013)How to feed the planet in 2025 (Zorgtotaal 2013)
How to feed the planet in 2025 (Zorgtotaal 2013)VNUEE
 
Visie landbouw, natuur en voedsel - waardevol en verbonden (sept 2018)
Visie landbouw, natuur en voedsel - waardevol en verbonden (sept 2018)Visie landbouw, natuur en voedsel - waardevol en verbonden (sept 2018)
Visie landbouw, natuur en voedsel - waardevol en verbonden (sept 2018)Wouter de Heij
 
Van micro naar macro
Van micro naar macroVan micro naar macro
Van micro naar macroTSGgroup
 
Presentatie gijsbrecht gunter
Presentatie gijsbrecht gunterPresentatie gijsbrecht gunter
Presentatie gijsbrecht gunterdeniseveekeren
 
Wageningen_UR_visions_1101
Wageningen_UR_visions_1101Wageningen_UR_visions_1101
Wageningen_UR_visions_1101Hanneke Brandsma
 
Permacultuur van ideaal naar ontwerp en van uitvoering naar acceptatie
Permacultuur van ideaal naar ontwerp en van uitvoering naar acceptatiePermacultuur van ideaal naar ontwerp en van uitvoering naar acceptatie
Permacultuur van ideaal naar ontwerp en van uitvoering naar acceptatieakkernaarbos
 
Biocascadering - NVVL - Bartels - Wageningen UR
Biocascadering - NVVL - Bartels - Wageningen URBiocascadering - NVVL - Bartels - Wageningen UR
Biocascadering - NVVL - Bartels - Wageningen URWouter de Heij
 

Similar to Voedselcrisis: Globale problematiek (20)

Presentatie 15 september vroone
Presentatie 15 september vroonePresentatie 15 september vroone
Presentatie 15 september vroone
 
Voedselzekerheid ia
Voedselzekerheid iaVoedselzekerheid ia
Voedselzekerheid ia
 
Duurzaam eten Workshop 16 Nov Voedingscentrum
Duurzaam eten Workshop 16 Nov  VoedingscentrumDuurzaam eten Workshop 16 Nov  Voedingscentrum
Duurzaam eten Workshop 16 Nov Voedingscentrum
 
Presentatie Corné van Dooren
Presentatie Corné van DoorenPresentatie Corné van Dooren
Presentatie Corné van Dooren
 
boerderij dienst
boerderij dienstboerderij dienst
boerderij dienst
 
Duurzaamheid & Voeding (Tobias Lenaert)
Duurzaamheid & Voeding (Tobias Lenaert)Duurzaamheid & Voeding (Tobias Lenaert)
Duurzaamheid & Voeding (Tobias Lenaert)
 
Landbouw op een kruispunt_de rol van de stad
Landbouw op een kruispunt_de rol van de stadLandbouw op een kruispunt_de rol van de stad
Landbouw op een kruispunt_de rol van de stad
 
Presentatie harry aiking
Presentatie harry aikingPresentatie harry aiking
Presentatie harry aiking
 
Elke Winkelwagen vertelt een verhaal
Elke Winkelwagen vertelt een verhaalElke Winkelwagen vertelt een verhaal
Elke Winkelwagen vertelt een verhaal
 
TransLab Kampus 13: Over voeding
TransLab Kampus 13: Over voedingTransLab Kampus 13: Over voeding
TransLab Kampus 13: Over voeding
 
FND Deltawerken - Eiwit krijgt kleur
FND Deltawerken - Eiwit krijgt kleurFND Deltawerken - Eiwit krijgt kleur
FND Deltawerken - Eiwit krijgt kleur
 
Dag fm ifma kluwer_27-03-14_ellen dessart_duurzame catering
Dag fm ifma kluwer_27-03-14_ellen dessart_duurzame cateringDag fm ifma kluwer_27-03-14_ellen dessart_duurzame catering
Dag fm ifma kluwer_27-03-14_ellen dessart_duurzame catering
 
Duurzaam voedsel
Duurzaam voedselDuurzaam voedsel
Duurzaam voedsel
 
How to feed the planet in 2025 (Zorgtotaal 2013)
How to feed the planet in 2025 (Zorgtotaal 2013)How to feed the planet in 2025 (Zorgtotaal 2013)
How to feed the planet in 2025 (Zorgtotaal 2013)
 
Visie landbouw, natuur en voedsel - waardevol en verbonden (sept 2018)
Visie landbouw, natuur en voedsel - waardevol en verbonden (sept 2018)Visie landbouw, natuur en voedsel - waardevol en verbonden (sept 2018)
Visie landbouw, natuur en voedsel - waardevol en verbonden (sept 2018)
 
Van micro naar macro
Van micro naar macroVan micro naar macro
Van micro naar macro
 
Presentatie gijsbrecht gunter
Presentatie gijsbrecht gunterPresentatie gijsbrecht gunter
Presentatie gijsbrecht gunter
 
Wageningen_UR_visions_1101
Wageningen_UR_visions_1101Wageningen_UR_visions_1101
Wageningen_UR_visions_1101
 
Permacultuur van ideaal naar ontwerp en van uitvoering naar acceptatie
Permacultuur van ideaal naar ontwerp en van uitvoering naar acceptatiePermacultuur van ideaal naar ontwerp en van uitvoering naar acceptatie
Permacultuur van ideaal naar ontwerp en van uitvoering naar acceptatie
 
Biocascadering - NVVL - Bartels - Wageningen UR
Biocascadering - NVVL - Bartels - Wageningen URBiocascadering - NVVL - Bartels - Wageningen UR
Biocascadering - NVVL - Bartels - Wageningen UR
 

More from VU Connected

Kortenhoef 16 februari 2014 rh
Kortenhoef 16 februari 2014 rhKortenhoef 16 februari 2014 rh
Kortenhoef 16 februari 2014 rhVU Connected
 
Friesch Dagblad Roelf Haan 23.01.2014
Friesch Dagblad Roelf Haan 23.01.2014Friesch Dagblad Roelf Haan 23.01.2014
Friesch Dagblad Roelf Haan 23.01.2014VU Connected
 
Friesch Dagblad Roelf Haan 17.01.2014
Friesch Dagblad Roelf Haan 17.01.2014Friesch Dagblad Roelf Haan 17.01.2014
Friesch Dagblad Roelf Haan 17.01.2014VU Connected
 
Sminia lezing 2013 meike_bartels.pptx
Sminia lezing 2013 meike_bartels.pptxSminia lezing 2013 meike_bartels.pptx
Sminia lezing 2013 meike_bartels.pptxVU Connected
 
On the roofff 2013 menukaart
On the roofff 2013 menukaartOn the roofff 2013 menukaart
On the roofff 2013 menukaartVU Connected
 
On the roofff 2013 menukaart
On the roofff 2013 menukaartOn the roofff 2013 menukaart
On the roofff 2013 menukaartVU Connected
 
Sportiviteit Prijs 2013
Sportiviteit Prijs 2013Sportiviteit Prijs 2013
Sportiviteit Prijs 2013VU Connected
 
Presentatie Wim Boonstra lessen in de crisis (13/2/2013)
Presentatie Wim Boonstra lessen in de crisis (13/2/2013)Presentatie Wim Boonstra lessen in de crisis (13/2/2013)
Presentatie Wim Boonstra lessen in de crisis (13/2/2013)VU Connected
 
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (3)
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (3)Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (3)
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (3)VU Connected
 
Wim Boonstra: 'niet somber zijn over de economie (2)
Wim Boonstra: 'niet somber zijn over de economie (2)Wim Boonstra: 'niet somber zijn over de economie (2)
Wim Boonstra: 'niet somber zijn over de economie (2)VU Connected
 
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (1)
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (1)Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (1)
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (1)VU Connected
 
Visies voor Nederland in 2030
Visies voor Nederland in 2030Visies voor Nederland in 2030
Visies voor Nederland in 2030VU Connected
 
Receptenwedstrijd VU Summercourse
Receptenwedstrijd VU Summercourse Receptenwedstrijd VU Summercourse
Receptenwedstrijd VU Summercourse VU Connected
 
Vivo sport presentatie 2012
Vivo sport presentatie 2012Vivo sport presentatie 2012
Vivo sport presentatie 2012VU Connected
 
Start ideëel project Slim Eten
Start ideëel project Slim EtenStart ideëel project Slim Eten
Start ideëel project Slim EtenVU Connected
 
VU-hoogleraren in de Volkskrant
VU-hoogleraren in de VolkskrantVU-hoogleraren in de Volkskrant
VU-hoogleraren in de VolkskrantVU Connected
 
artikel Volkskrant Slim Eten
artikel Volkskrant Slim Etenartikel Volkskrant Slim Eten
artikel Volkskrant Slim EtenVU Connected
 
Goede doelopbrengst
Goede doelopbrengstGoede doelopbrengst
Goede doelopbrengstVU Connected
 

More from VU Connected (20)

Kortenhoef 16 februari 2014 rh
Kortenhoef 16 februari 2014 rhKortenhoef 16 februari 2014 rh
Kortenhoef 16 februari 2014 rh
 
Friesch Dagblad Roelf Haan 23.01.2014
Friesch Dagblad Roelf Haan 23.01.2014Friesch Dagblad Roelf Haan 23.01.2014
Friesch Dagblad Roelf Haan 23.01.2014
 
Friesch Dagblad Roelf Haan 17.01.2014
Friesch Dagblad Roelf Haan 17.01.2014Friesch Dagblad Roelf Haan 17.01.2014
Friesch Dagblad Roelf Haan 17.01.2014
 
Sminia lezing 2013 meike_bartels.pptx
Sminia lezing 2013 meike_bartels.pptxSminia lezing 2013 meike_bartels.pptx
Sminia lezing 2013 meike_bartels.pptx
 
On the roofff 2013 menukaart
On the roofff 2013 menukaartOn the roofff 2013 menukaart
On the roofff 2013 menukaart
 
On the roofff 2013 menukaart
On the roofff 2013 menukaartOn the roofff 2013 menukaart
On the roofff 2013 menukaart
 
Sportiviteit Prijs 2013
Sportiviteit Prijs 2013Sportiviteit Prijs 2013
Sportiviteit Prijs 2013
 
Duel
DuelDuel
Duel
 
Presentatie Wim Boonstra lessen in de crisis (13/2/2013)
Presentatie Wim Boonstra lessen in de crisis (13/2/2013)Presentatie Wim Boonstra lessen in de crisis (13/2/2013)
Presentatie Wim Boonstra lessen in de crisis (13/2/2013)
 
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (3)
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (3)Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (3)
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (3)
 
Wim Boonstra: 'niet somber zijn over de economie (2)
Wim Boonstra: 'niet somber zijn over de economie (2)Wim Boonstra: 'niet somber zijn over de economie (2)
Wim Boonstra: 'niet somber zijn over de economie (2)
 
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (1)
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (1)Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (1)
Wim Boonstra: niet somber zijn over de economie (1)
 
Visies voor Nederland in 2030
Visies voor Nederland in 2030Visies voor Nederland in 2030
Visies voor Nederland in 2030
 
Antwoordformulier
AntwoordformulierAntwoordformulier
Antwoordformulier
 
Receptenwedstrijd VU Summercourse
Receptenwedstrijd VU Summercourse Receptenwedstrijd VU Summercourse
Receptenwedstrijd VU Summercourse
 
Vivo sport presentatie 2012
Vivo sport presentatie 2012Vivo sport presentatie 2012
Vivo sport presentatie 2012
 
Start ideëel project Slim Eten
Start ideëel project Slim EtenStart ideëel project Slim Eten
Start ideëel project Slim Eten
 
VU-hoogleraren in de Volkskrant
VU-hoogleraren in de VolkskrantVU-hoogleraren in de Volkskrant
VU-hoogleraren in de Volkskrant
 
artikel Volkskrant Slim Eten
artikel Volkskrant Slim Etenartikel Volkskrant Slim Eten
artikel Volkskrant Slim Eten
 
Goede doelopbrengst
Goede doelopbrengstGoede doelopbrengst
Goede doelopbrengst
 

Voedselcrisis: Globale problematiek

  • 1. 17-10-13 Voedselcrisis onnodig Een rol voor de Friese landbouw Inhoud Prof. dr ir Rudy Rabbinge !  Voedselvoorziening in historisch perspectief !  Megatrends !  Mondiale uitdagingen !  Mogelijkheden en perspectieven !  Friese bedrijfstakken !  Conclusies Emeritus Universiteitshoogleraar Duurzame Ontwikkeling & Voedsel zekerheid Tresoar, 15 oktober 2013 1 !  Malthus: ‘An essay on the principle of population’, 1798 !  RIVM: ‘Zorgen voor morgen’, 1987 !  Brundland: ‘Our common future’, 1988 !  WRR: ‘Duurzame risico’s, een blijvend gegeven’, 1994 Global population & sources of agricultural production pastoralism gathering farming irrigation 500 6000 400 300 aquatic (prim. & sec. prod.) terrestrial (sec. prod.) rearing plough 200 24 3 fishing hunting 5 (-10000 BC / 2010 CE) <1 population (x mln) Voedselvoorziening in historisch perspectief 2 manuring terrestrial (prim. prod.) Ancient fish trap (9000 BC) 2000 1500 1000 0 500 -2,500 -5,000 -7,500 -10,000 year Discovery 2012, Swedish coastal line Source: BK Gross 3 9,000 5,000 6,000 7,000 4,000 1,000 3,000 Global urbanisation towards 2050 9,000 5,000 6,000 7,000 4,000 3,000 1,000 2,000 (1700 / 2050) 2,000 Global population & sources of agricultural production blue revolution green revolution population 2050 2000 1950 1900 1850 1800 1750 1700 metropolitan farming 2050 2000 1950 1900 arable land HYV, irrigation, fertilizers,marine farming marineaqua culture (fish ponds) greenhouse culture animal husbandry (poultry) (LED) catch aqua horticulture indoor (hydroponics) pestcontrol (algae) 1850 1800 1750 1700 aquatic (prim. & sec. prod.) terrestrial (sec. prod.) terrestrial (prim. prod.) adapted from Land Commodities Asset Management AG (2009) with data from FAOstat, NEAA & UNPD 1
  • 2. 17-10-13 Megatrend (1): Productiviteitsverhoging 10,0 x5-6 arbeidsproductiviteit x 200 - 300 energie, andere inputs x2-4 ton graan per ha grondproductiviteit 7,5 9 600 600 350 2,5 400 1,8 5,0 200 0,8 0,0 1250 800 arbeidsuren per ha Megatrends in landbouw 12 0 1500 1750 jaar 2000 7 Megatrends (2): Van ambachtelijk naar industrieel 8 Megatrends (3): Integratie van de keten !  Van grond tot mond !  Keten-omkering: consument (of retail) dicteert !  Kwaliteit, food safety, gemaksvoedsel, etc. !  Efficientie in logistiek (on time delivery), kostprijs !  Toegevoegde waarde op diverse schakels van de ! Van adaptief (aanpassen aan omgeving) naar maximale controle (kunstmest, pesticiden, irrigatie) ! Introductie van niet-grondgebonden landbouw keten " cumulatief kasteelt substraatteelt ! Hoge toegevoegde waarde !! 9 Megatrends (4): Verbreding van doeleinden 10 Megatrends (5): Koppeling aan gezondheid !  Milieuvriendelijk !  Diervriendelijk !  Landschap !  Groente, fruit en vis zijn goed voor de gezondheid !  Gezondheidsbevorderende componenten nastreven door keuzes in uitgangsmateriaal, teeltmethodes en verwerking: meervoudig onverzadigde vetzuren !  Good Agricultural Practices: landbouwproducten vrij van residuen (nitraat, pesticiden) www.eceat.nl !  Food safety: tracking and tracing (BSE, dioxine) 11 12 2
  • 3. 17-10-13 Megatrends (6): Biobased economy Mondiale uitdagingen !  Materialen kunnen doeltreffender en doelmatiger worden vervaardigd !  De plant als fabriek !  Verschillende producten en technieken in ontwikkeling en gebruik !  biocascadering, bioraffinage 13 Uitdaging (1): Voedselzekerheid 14 Vraag Uitbannen honger Groeiende bevolking Meer vlees consumptie = Bevolking x Bevolking (miljard) Dieet Graan equivalenten per jaar (miljard ton) 15 15 10 10 5 5 0 1700 Meer voedsel 1800 1900 2000 2050 2100 0 dieet-typen (medium bevolking 2050) 16 15 Verhoging primaire productie Verhoging primaire productie Global grain production (1950-2010) Global grain production (1950-2010) 300 population 200 per capita production 100 0 1950 Source: FAOstat 400 production 1960 1970 1980 1990 year 2000 2010 Index value Index value 400 ton/ha 300 200 area 100 0 1950 2020 production Source: FAOstat 1960 1970 1980 1990 year 2000 2010 2020 17 18 3
  • 4. 17-10-13 Voedsel per capita (1950 – 2010) Naar een duurzame voedselzekerheid met minder meer Index value 150 beter Asia S. America 125 SS Africa 100 75 50 1950 1960 1970 Source: FAOstat 1980 1990 year 2000 2010 2020 19 Verhoging primaire productie / trendbreuk Groene revoluties ook elders 6 0 1900 1925 1950 1975 1925 1950 1975 African start 2000 discontinuities ? Africa UK USA 1900 SE Asia 2 0 1875 2000 Maize 3 1 2 Rice SE Asia 15 kg ha-1 y-1 Wheat 4 Indonesia 6 5 150 kg ha-1 y-1 yield (ton/ha) 8 Groene revolutie Graan opbrengst (NL) ton graan ha-1 10 4 20 2025 22 21 Uitdaging (2): Klimaatverandering Uitdaging (3): Voedsel & gezondheid Verwoestijning Overstroming Verzouting Obesitas Allergie Anti-oxidanten Bestrijding Gezonde voeding producten Aanpassing 23 24 4
  • 5. 17-10-13 Voeding & gezondheid: voedselkeuze Voeding & gezondheid: voedselkeuze Bron: Groene economie (2011) 25 Lifestyles 26 Uitdaging (4): Planeet Natuur Biodiversiteit GHG gezonder voedsel = gezonder oud Health / “Quality of life” 100 % Monitoren van conservatie Time 27 Onduurzaamheid en natuurlijke hulpbronnen 28 Verhogen agrarische productie human-induced causes of soil degradation over-grazing 35% deforestation 29% productiviteitsverhoging areaaluitbreiding mismanagement 28% bio-industry 1% overexploitation 7% Oldeman LR et al. (ISRIC 1991) 5
  • 6. 17-10-13 Think blue ! Uitdaging (5): Biobased economy Bio-brandstoffen Bio-materialen Bio-raffinaderij Wereld areaal (Gha) overig landareaal restant landbouw areaal (tbv bio-diversity) 2,9 grasland 7 3,4 akkerbouw 1,6 36,1 water (~ 71%) Aangepaste gewassen Nieuwe agrosystemen 31 32 H2O flowers CxHyOzNuPvKw fruits fresh vegetables food crops CaHbOcNmPnKo fibers CdHeOfNqPrKs farma fragrances fodder NPK primaire productie H2O, CO2 CO2 H2O, CO2 zonneenergie H2O, CO2 Minimaliseer lekstromen, upcycle reststoffen flavours fermentation products fuel secundaire tertiaire functional molecules productie productie …Mogelijkheden & Perspectieven… 34 33 Productie-ecologische principes & praktijk yield increasing measures Reducing factors • weeds • pests • diseases • pollutants yield protecting measures Post-harvest losses • microbial • insects • rodents • waste bio techno logy Defining factors • temperature • genetics postharvesttechnology Limiting factors • energy • proteins • minerals • water yield increasing measures yield level Limiting factors • water • nutrients (N,P,K) yield gap Defining factors • CO2 • radiation • temperature • crop genetics yield level bio techno logy Reducing factors • stress • pests • diseases • pollutants yield protecting measures • storage • packing potential production attainable production actual production PRODUCTION SITUATION Post-harvest losses • microbial • waste yield gap Productie-ecologische principes & praktijk postharvesttechnology • storage • packing available production potential production attainable production actual production PRODUCTION SITUATION available production 35 36 6
  • 7. 17-10-13 Twee strategieën Voedselketen in groter verband potentiële opbrengst opbrengst kloof kloof verhoog potentiële opbrengst actuele opbrengst potentiële opbrengst verklein opbrengst kloof actuele opbrengst Naar: www.GECAFS.org 37 Beïnvloeding keten NL 38 Beïnvloeding keten EU Voedselketen in Nederland The supply chain funnel in Europe 16.700.000 Consumenten 7.000.000 Huishoudens 160,000,000 Consumers 89,000,000 Customers 4.400 Supermarkten macht 170,000 Outlets 25 Supermarket formules 600 Supermarket formats power 5 Inkoopkantoren 110 Buying desk 1.500 Leveranciers 8,600 Manufacturers 6.500 Levensmiddelenfabrikanten 80,000 Semi-Manufacturers 160,000 Suppliers 3,200,000 Farmers 65.000 Boeren en tuinders data: www.pbl.nl/nederlandverbeeld, 2012 Bron: J. Grievink, Cap Gemini/OECD (2003) 39 Verandering in Europese voedselsystemen 40 Keten denken •  verhoog resource use efficiency •  verminder vervuiling door armoede •  voorkom verspilling door rijkdom !  integratie verschillende culturen: gevarieerde diëten !  consumentendruk: o.a. voedsel veiligheid, dierenwelzijn !  voedselindustrie en technologie: gemak !  afname agrarische sector !  toename regelgeving EU !  milieu-veranderingen !  grotere collectieve verantwoordelijkheid GROND landbouw voedsel industrie retail MOND sluit de keten 41 42 7
  • 8. 17-10-13 Ketendenken Biobased economy: productie oppervlak/pers. nutrienten sluit de keten BIOMASSA horizontale keten traditioneel (back end) (akkerbouw) CHEMISCHE INDUSTRIE verticale keten (laterale verbanden) design keten (front end) verwerken BIOMASSA nieuw (GMO, algen) PRODUCT 1 (aardappelzetmeel) 2 m2 10 rozen/week reststroom verwerken cascaderen 6 m2 regelmatig portie ‘nederwiet’ PRODUCT 2 (lysine eiwit) 100 m2 vegetarisch dieet PRODUCT 1 (biopolymeer) reststroom CHEMISCHE INDUSTRIE cascaderen 1000 m2 vlees dieet PRODUCT 2 (fermentatie) vele hectares 43 farma fragrances flavours health flowers fruits fresh vegetables nutrition food crops fodder functional molecules fermentation products chemicals & materials fibers fuel energy fill… ca sc ad er en farma fragrances flavours health flowers fruits fresh vegetables nutrition food crops fodder functional molecules fermentation products chemicals & materials fibers fuel energy Cascaderen: maximale grondstof benutting volume toegevoegde waarde Van Food tot Fashion (RR’s 12 F’s) 44 45 Toegevoegde waarde voedselsystemen 46 De 21ste eeuw van dromen & verhalen omgekeerde piramide van Maslow piramide van Maslow Meta: dromen, verhalen & ‘virtual reality added value consument voeding & gezondheid Cultuur tertiaire productie verwerking tot voedsel, biofeed stock Sociale cohesie primaire & secundaire productie systemen Voedsel & veiligheid plantaardige & dierlijke suikers, eiwitten, vetten 47 48 8
  • 9. 17-10-13 Bio-chemische (bulk)precursors oud fossiel Ter vervanging 5,75% brandstof door biodiesel: jong fossiel + Secundaire metabolieten fijn chemie 1,4 millioen ha koolzaad CxHzN CxHzN CxHy ie ol koolhydraten CxHzOy(OCHz)v lignine Chemische bouwstenen Vele producten # Één ruw uitgangsmateriaal # Eindig olie / vet CxHzOy CxHzO Petro-chemische route eiwit CxHyOz CxHy s ga amine CxHzOyN Sv Biomassa Biobased economy: Biodiesel ? Bio-chemische route Vele ruwe uitgangsmaterialen # Hernieuwbaar # 49 ++ D +/ongunstige energie balans 5% chemie low end solar oil coal wind 20-25 % bulk & fijnchemie gas hydro bulk chemicals fuel power Y transport brandstof fiber G + biomass fodder ER hernieuwbaar chemie 75-80 % tbv food & non-food (bv constructiehout) EN voorraad fine high end… chemicals food MA TE % + 95% energie CO2 complexity $ eindig jong fossiel BI OB AS E oud fossiel Complexiteit & toegevoegde waarde RI AL S Chemie aandeel ‘biomassa’ consumptie 50 added value 51 Energie: organische zonne-energie collector !  !  52 Europe 2050: 650 mln people = 2 TW Power Efficiency of solar conversion Surface per capita Total area needed Bio-mimicry fotosynthese dmv nanotechnologie Duurzame, flexibele, goedkope productie 100 % 30 m2 0,5 x Netherlands 10 % 300 m2 0,5 x Sweden 1% 3000 m2 3 x France 0.4 % 7500 m2 ! EU Artificial Leaf Algae 2. Electron-transfer 1. Light absorption Energy increase Plants 3. Photo-voltage Bio fuel Acceptor Antenna adapted from H. De Groot (2011) 53 54 9
  • 10. 17-10-13 Biobased economy: Elektriciteit opwekkende kas Alternatieve eiwitten 55 De gouden driehoek voor succes publiek-privaat partnerschap Economisch Perspectief Nederlandse agri-sector Onderzoek University nieuwe oplossingen innovaties Beleid Extension Industrie Research Maatschappij station 57 Verpakte waarde 58 Bedrijfstakkenanalyse van de Nederlandse economie rund embryo kunstmatig zaad kennis Op basis van 2 criteria (Diamond Model Porter): 1.  Economische potentie van bedrijfstak: "  mate van investeren, "  marktaandeel, "  financiële positie lucht water gezondheid 2.  Innovatiekracht, vernieuwingskracht bedrijfstak: "  mate van koppeling bedrijfstak en kennisinstellingen energie 59 60 10
  • 11. 17-10-13 Bedrijfstakkenanalyse van de Nederlandse economie Bedrijfstakkenanalyse van de Nederlandse economie: +3 aanvullende criteria 8 agrofood bedrijfstakken scoren bij de 10 economisch beste van de 200 geanalyseerden 1.  Denken in ketens en in laterale verbanden (naast verticale dus ook horizontale structuren) met als doel producten en productiewijze te verbeteren Twee oorzaken: 2.  Ecologische vernieuwing: begrip van ecologie en biologie gebruiken voor betere benutting van grondstoffen en IPM " verliezen/vervuiling dalen 1. Innovatie- en concurrentiekracht als gevolg van particuliere initiatieven 3.  Investering in sociale orientatie zowel mbt eigen personeel, maar ook dierenwelzijn en civil concerns omdat deze het maatschappelijk contract bepalen 2. Facilitatie door overheid via voorlichting, onderzoek & onderwijs 61 62 Bedrijfstakkenanalyse van de Nederlandse economie (op basis alle 5 criteria) Toppers !  200 NL bedrijfstakken: 9 van top10 uit agrofoodsector !  Toppers zijn m.n. de sectoren die kennisintensief zijn en goede handelsnetwerken hebben. Zoals bedrijven die uitgangsmateriaal produceren. !  15 van de 20 NL agrofood bedrijfstakken behoren zelfs bij de 30 % beste ter wereld !  Alle genoemde toppers, subtoppers en ook middenmoters scoren positief qua vernieuwingsperspectief !  11 NL agrofood bedrijfstakken horen zelfs bij de top 5 % van de wereld !  Matig/slecht presterende bedrijfstakken kunnen goed worden 63 Verschillende aggregatieniveaus Gewassysteem Mm !  5 jarige rotatie (bv. tarwe,aardappelen, suikerbieten, km uien en luzerne "  Hogere efficiëntie "  Bodemvruchtbaarheid "  Veel minder ziekten en plagen m mm h sociaal-economische factoren gewas bedrijf regio 64 continentaal mondiaal bio-fysische factoren day year centu ry 65 11
  • 12. 17-10-13 Bedrijfsniveau Regionaal !  Ruime rotatie !  Ontkoppeling / Herkoppeling !  Optimaal landgebruik !  Optimaal gebruik water en nutrienten !  Geografische positioneringssystemen (GPS) "  Herkoppeling plantaardig / dierlijk "  Ontkoppeling puur bedrijfsmatig Continentaal (Europa) / grondgebruik Continentaal (Europa) / N-input 12 120 10 100 N (mln ton) Acreage (mln ha) 140 80 60 40 8 6 4 2 20 0 0 free market & regional nature & trade development landscape enviroment protection reference (1992) free market & regional nature & trade development landscape enviroment protection reference (1992) 69 Continentaal (Europa) / pesticiden 70 De Noordwest Europese Deltametropool Active agent (mln kg) 500 400 300 200 100 0 free market & regional nature & trade development landscape enviroment protection reference (1992) Kaart afgeleid van Van den Broeck et al. 1996 71 72 12
  • 13. 17-10-13 Overlappende Agglomerationsräume in Noordwest Europa Metropolitane landbouw Source: Green Living Technologies Design: Hamzah & Yeang (Singapore) 73 74 Bedrijfstakken & mogelijkheden in Friesland !  Pootaardappelen !  Zuivel !  Uitgangsmateriaal !  Bloemen …Conclusies… 75 76 Een aantal conclusies (1) Een aantal conclusies (2) !  Landbouw perspectiefvol mits ecologisch vernieuwend !  Beïnvloed de trends !  Benut de ketens !  Kracht door kiezen, Kiezen voor kracht !  Doorgaan met verhoging kennisintensiteit Hoogproductieve landbouw op basis van ‘best ecological means’: !  economisch efficiënt !  voor milieu minst belastend !  creëert veel ruimte voor biodiversiteit !  schept mogelijkheden voor de biobased economy !  beste garantie voor voedselzekerheid 77 78 13
  • 14. 17-10-13 tank jo wol foar jo oandacht 79 14