Alsiin haraa

1
ÀËÑÛÍÕÀÐÀÀ
ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ ÒÀÍÛ ÕÈË ÕßÇÃÀÀÐÛÃ ÒÝËÍÝ

2
Ë.ÎÞÓÍ-ÝÐÄÝÍÝ
Ëóâñàííàìñðàéí ÎÞÓÍ-ÝÐÄÝÍÝ
ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ
Tàíû õèë õÿçãààðûã òýëíý…
Òàâ äàõü õýâëýë

3
Çîõèîã÷ Ëóâñàííàìñðàéí
ÎÞÓÍ-ÝÐÄÝÍÝ
Õÿíàí òîõèîëäóóëñàí Áîëäûí ÒÓÓË
Ýðõýì óíøèã÷ òàíä õýðýãòýé ãýæ ¿çâýë ýíý íîìûã àëü ÷
õýëáýðýýð àøèãëàõûã çîõèîã÷èéí ç¿ãýýñ çºâøººðºâ.

4
Óíøèã× òàíàà
Õ¿íèé õîðâîî õè÷íýýí óóäìûã õýëæ áàðøã¿é á¿õ
ç¿éëä ÿìàð íýãýí óòãà ó÷èð, ó÷èã øàëòãààí, óÿëäàà
õîëáîî, ¿íäýñ ñóóðü áàéõ àæýý.
Õ¿ì¿¿ñèéí çàðèì íü áóñäàä íºëººëæ àìüäàðäàã áîë
äèéëýíõ íü ºíººäðèéí õîîë, ìàðãààøèéí õýðýãöýýíèé
òºëºº ç¿òãýõ àæ.
Ýíý á¿õ ÿëãààòàé áàéäàëä ìýäýýæ îëîí ç¿éë íºëººëºõ
áîëîâ÷ íèéòëýã ÿçãóóð íü àëñûí õàðàà (vision) ãýæ îëîí õ¿í
¿çæýý.
Íýã ¿ãýýð õýëáýë àìüäðàëûí óòãà ó÷èð, àç æàðãàë,
àìæèëò á¿òýýë, èòãýë íàéäâàð, õ¿ñýë òýì¿¿ëýë, ýð÷ õ¿÷,
çîðèëãî çîðèëò, áóñäûí òºëººõ õàéð, õºãæèë äýâøèë ãýýä
õ¿í òºðºëõòºí îëîí çóóíû òóðøèä õàéñààð èðñýí äààìàí
õààëãàíóóäûí ò¿ëõ¿¿ð íü àëñûí õàðàà þì.
Õîðâîîä öººõºí õ¿í ýíýõ¿¿ íóóöûí òóõàé ìýäýæ,
õààëãàíóóäûã íýýõèéí òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëäàã áºãººä
ò¿¿õ òýäíèéã õîæèì àãóó õ¿ì¿¿ñ ãýæ äóðñàõ íü îëîíòàà. Õ¿í
á¿õýí ÿìàð íýãýí àãóó ç¿éëèéã á¿òýýõýýð ýíý äýëõèéä èðäýã
áèëýý. ×óõàìõ¿¿ íºãºº àëñûí õàðàà õýìýýõ ò¿ëõ¿¿ðèéã
îëæ àâ÷ ÷àäñàí ýñýõýýñ àìüäðàë íü õýìæèãäýõ ýñýõ íü
øàëòãààëäàã.
Õàðèí ºíººäºð áèä ýíýõ¿¿ àìèí ÷óõàë ò¿ëõ¿¿ðèéí
òóõàé ÿðèëöàõ áîëíî. Òà ýíý æèæèãõýí íîìûã äóóñòàë íü
õè÷ýýíã¿éëýí óíøèæ, òóíãààí áîäîîä, øèéäâýð ãàðãàæ
÷àäàõ àâààñ ìàãàäã¿é àìüäðàëûíõàà àëñûí õàðààã îëæ,
ç¿ðõ ñýòãýëèéí áîëîîä àìæèëò á¿òýýëèéíõýý îðîí çàé, õèë
õÿçãààðàà òýëýõ áîëîìæòîé...
Äýëõèéí îëîí îðîíä “Èâ¿¿ðèéí ÷óëóó”-òàé
ç¿éðëýãäýí òºñººëºãääºã “àëñûí õàðàà”-íû òóõàé óíøèã÷
òàíòàé ÿðèëöàõ ÷èí ñýòãýë ºâºðëºí ýíýõ¿¿ íîìûã áè÷ëýý.
Òàíüòàé òàíû äîòîîä åðòºíöòýé íîìîîðîî äàìæèí
òàíèëöàõ õóâü òîõèîñîíä áè áàÿðòàé áàéíà.
Õóðö îâîãò Ëóâñàííàìñðàéí Îþóí-Ýðäýíý

5
Òàëàðõàë
5 íàñ õ¿ðòëýý õýëä îðîîã¿é, òºðºëõèéí
íîîìîé ìèíèéõýý òºëºº ººðèéí á¿õèé
ë àìüäðàëàà çîðèóëñàí õàéðò ààâ
Ñ.Ëóâñàííàìñðàé òàíûõàà
öàãëàøã¿é à÷ëàëûã õ¿íäýòãýæ õ¿¿ íü
òàíäàà ýíýõ¿¿ íîìîîðîî ñýòãýëèéí
ñóâðàãà á¿òýýì¿é.

6
Àãóóëãà
Ýíý íîì àìüäðàë, àëñûí õàðàà, øèéäâýð, çºâëºìæ
ãýñýí ¿íäñýí äºðâºí áºëãººñ á¿ðäýíý.
“Àìüäðàë” õýìýýõ òýðã¿¿í áºëºã
Àìüäðàëûí óòãà ó÷èð, ¿íý öýíý áà öàã õóãàöààíû--
ìºí ÷àíàð;
Õ¿í õîðâîîä èðýýä áóöàõ õóãàöààíäàà àìüäðàëûã--
ººäðºã, ¿íý öýíýòýéãýýð õàðæ ÷àäâàë ÿìàð ÷
áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëæ, þóã ÷ á¿òýýõ áîëîìæòîé
òóõàé;
à-- ìüäðàëûí òóõàé áîäîë ýðãýö¿¿ëýë, õ¿ì¿¿ñèéí
õýëñýí ¿ãñ, àìüäðàëä òîõèîëäñîí ñîíèðõîëòîé
ò¿¿õ¿¿ä;
“Àëñûí õàðàà” õýìýýõ äýä áºëºã•
à-- ìæèëòàíä õ¿ðñýí õóâü õ¿í áîëîí áàéãóóëëàãà,
õºãæèí äýâæñýí óëñ îðíû ñýðãýí ìàíäëûí íóóö
áîëñîí àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàð;
ªºðèéí àëñûí õàðààãàà õýðõýí òàíèõ òóõàé ;--
Óðëàã ñî¸ë, íèéãýì óëñ òºð, áèçíåñ, ã¿í óõààíû--
ñàëáàðûíõàí àëñûí õàðààã õýðõýí îéëãîäîã òóõàé
áîäîë ýðãýö¿¿ëýë;

7
“Øèéäâýð” õýìýýõ ãóòãààð áºëºã•
Çºâ øèéäâýð ãàðãàæ ÷àäâàë ÿìàð ÷ èõ ç¿éëèéã
á¿òýýæ ÷àäíà;
øèéäâýð ãàðãàõã¿é òýýíãýëçýõ àëñûí õàðààòàé
óÿëäààã¿é øèéäýë ãàðãàâàë ÿìàð ÷ èõ áîëîìæ
àøèãëàãäàõã¿é ºíãºð÷ áîëîõ òóõàé;
Øèéäâýðèéí òóõàé ñîíèðõîëòîé ò¿¿õ, ºã¿¿ëýìæ,
áîäîë ýðãýö¿¿ëýë, ò¿ëõ¿¿ð ¿ãñ;
“Çºâëºìæ” õýìýýõ õàâñðàëò áºëºã•
Àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàëàà çîðèóëàõàä òàíü
ñàíàæ ÿâàõàä èë¿¿äýõã¿é ãîìäîë, òºâëºðºë, àëòàí
áàëàíñ çýðýã ñýäâ¿¿ä áîëîí ººðèéãºº ÿìàð òàëáàðóóäàä
÷àäâàðæóóëàí õºãæ¿¿ëæ ÷àäâàë àìæèëòàíä õ¿ð÷ áîëîõ
òóõàé ýíý áºëãººñ óíøèæ, õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí
ìýäýýëýë àâàõ áîëîìæòîé.

8
ÒÝÐÃ¯¯Í ÁªËªÃ
ÀÌÜÄÐÀË
“Àìüäðàë ãýæ þó âý? ãýäãèéã ýðãýö¿¿ëýí áîäîæ
áàéõ çóóð òýð àëü õýäèéí ºíãºðºí îäæýý”
“Àìüäðàë áîë óðñàí ºíãºð÷ áóé ëàà áèø,
õàðèí àãøèí òºäèéä ãàðò ÷èíü áàðèãäàæ áóé
øèäýò áàìáàð þì. Ò¿¿íèéã õýí íýãýíä äàìæóóëàí
ºãºõººñºº ºìíº ÷àäàõ õýðýýðýý ä¿ðýëç¿¿ë”
“Àëò õîâîð ó÷ðààñ ¿íýòýé áàéäãèéí àäèë,
àìüäðàë ¿íýòýé ó÷ðààñ áîãèíîõîí áàéäàã”

9

10
Àìüäðàë ¯íý öýíýòýé
- 1 -
Íýãýí ã¿í óõààíòíààñ ãàéõàìøèã ãýæ þó âý? ãýæ
àñóóõàä òýðýýð èíýýìñýãëýí íàð ìàíäàõ, íàð
æàðãàõ ãýæ õàðèóëñàí ãýäýã. ¯íýõýýð ÷ äýëõèé íàðûã,
ñàð äýëõèéã õè÷íýýí æèâàà æèë òîéðñîîð áàéíà. Ãýðýëò
íàðàí óðüäûí àäèë èë÷ ãýðëýý õ¿í òºðºëõòºíä ò¿ãýýæ,
õÿçãààðã¿é ñàíñàðûí óóäàìä òîîëøã¿é îëîí ãàðèã ýðõýñ
ººð ººðèéí çàìààð ýìõ çàìáàðààòàé àÿëñààð ë…
Íàðíû ãàðèãóóä àÿëàëûí çàìàà æààõàí ººð÷ëºõ
òºäèéäëýíýäýëõèéàþóëäó÷ðàõáèëýý.Áèäíèéàìüäðàëûã
òýòãýã÷ íàð øîî äºðâºëæèí á¿ð íü 130.000 ìîðèíû õ¿÷,
íàéìàí öèëèíäðòýé 450 ìàøèíû õºäºëã¿¿ðèéí õ¿÷òýé
òýíöýõ ýíåðãèéã òîãòìîë ÿëãàðóóëäàã. Íàð õýäèé õ¿÷òýé
÷ òýíãýðèéí çààäàñ, ñ¿¿í çàìûã á¿ðä¿¿ëäýã çóóí òýðáóì
îääûí äîòîð íýã ë æèæèã õýñýãò íü òîîöîãääîã.
Äýëõèé òýíõëýãýý ýðãýõ õóãàöààãàà õýäõýí ìèíóòààð
ººð÷ëºõºä áèä àìüäðàõ áîëîìæã¿é áîëíî ãýäýã. Áèäíèé
àìüäðàí áóé äýëõèé çóðãààí èõ íàÿä òîíí (çóðãààãèéí
äàðàà õîðèí òýãòýé) æèíòýé ãýæ òîîöîîëîãäñîí. Ýõ
äýëõèé ìààíü åðòºíöèéí óóäàìä ÿã õîðèí ãóðâàí õýì
õýëáèéí òîãòñîí áàéäàã. Ýíý õýëáèéëò æààõàí äóòóó ýñâýë
æààõàí èë¿¿ áàéõàä ë óëèðëóóä ººð÷ëºãäºæ, òóéëóóäûí
ìºñ õàéëæ, õóóðàé ãàçàð áàéõ ÿìàð ÷ áîëîìæã¿é áîëîõ
áàéñàí. Õýäèéãýýð áºìáºðöºã ìààíü òýíõëýãýýðýý öàãò
ìÿíãà çóðãààí çóóí êì, ºäºðò äº÷èí ìÿíãàí êì, æèëä
àðâàí äºðâºí ñàÿ äºðâºí çóóí ìÿíãàí êì õóðäààð
ñýíñ ìýò ýðãýäýã ÷ áèäíèé õýí ìààíü ÷ äýëõèéí òîéðîã
çàìààñ øèäýãä÷èõäýãã¿é.

11
Áèäýíä ìºõºæ áîëîõ îëîí îëîí øàëòãààí áóé. Ãýâ÷
õ¿í òºðºëõòºí çóðãààí òýðáóìóóëàà ýõ äýëõèéíõýý ýëãýí
äýýð ç¿ðõ ñýòãýëäýý ñàíñðûí óóäìààñ ÷ àãóó îðîí çàéã
õ¿ñýë ìºðººäëººðºº á¿òýýæ, áèå áèåíäýý óòãà ó÷èð, àç
æàðãàë, õàéð ñýòãýë áýëýãëýí àìüäàðñààð...
Õ¿í áîëæ òºðºõ íü äýýø õàðóóëñàí òýâíý äýýð
øóóäàé àðâàéã àñãàõàä òîãòîæ ¿ëäñýí ãàíöõàí øèðõýãòýé
ä¿éöýõ¿éö õóâü òàâèëàí ãýëöäýã.
Ýðòíèé Õ¿íí¿ óëñàä, õîæèì îäîîãîîñ 200 ãàðóé
æèëèéí ºìíº Õÿòàäàä óëñàä õ¿íèé õóðóóíû õýý õýçýý
÷ äàâòàãäàõã¿é ãýäãèéã îëæ òîãòîîñîí ãýäýã. Ýíý íü
ýðýí ñóðâàëæëàõ ¿éë àæèëëàãààíä òîìîîõîí äýâøëèéã
ãàðãàñàí áàéäàã. Òýãâýë õóðóóíû õýý íü õ¿ðòýë ¿ë
äàâòàãäàõ õ¿íèé äîòîîä åðòºíö, õ¿ñýë ìºðººäºë, õàéð
ñýòãýë, ãîî ñàéõíû ìýäðýìæ èë¿¿ ãàéõàëòàé áàéõ íü
ìýäýýæ.
Òàíòàé àäèëõàí í¿äýýð åðòºíöèéã õàðäàã õ¿í
áàéõã¿é, öààøèä ÷ áèé áîëîõã¿é. Óðñàæ áóé óñíààñ
áèäíèé íýã íü õýí ÷ ñîíñîæ áàéãààã¿é àÿëãóóã, íºãºº
íü ¿ë äàâòàãäàõ çóðàãëàëûã îëæ õàðäàã áèëýý. Ýíãèéí
ç¿é òîãòëûã ãîî ñàéõàí áîëãîæ õàðíà ãýäýã õàðàãäàæ áóé
ç¿éëýýñýý èë¿¿ ýðõýì þì.
Ñýòãýë ñóäëàà÷ Äýéë Êàðíåãè:
“Òà àç æàðãàëòàé áàéõûã õ¿ñâýë äýðãýäýõ
õ¿ì¿¿ñýý ººðòýéãºº àäèëõàí áîëãîõ ãýæ
á¿¿ õè÷ýýãýýðýé”
ãýæ õýëñýí ãýäýã. Õ¿í ººð ººð ó÷ðààñ ë áèå áèåíäýý
õýðýãòýé áàéäàã ãýäýã îðã¿é ¿ã áèø ýý. Áèä äàâòàãäàøã¿é
ºâºðìºö ó÷ðààñ ë àìüäðàë õýö¿¿ ÷ áàÿëàã áàéäàã.
Õ¿í áîëæ òºðºõèéí òºëºº áèäíèé õýíáóãàé íü ÷
þó ÷ õèéæ ÷àäààã¿é þì. ªâºº ýìýý òàíü íýãýí ãàçàð
òîìèëîãäîí î÷îîã¿é áîë, ààâ ýýæ õî¸ð ÷èíü òàíèëöààã¿é

12
áîë, ººð áóñàä æèæèãõýí ç¿éëýýñ øàëòãààëæ ÒÀ ýíý
åðòºíöºä òºðºõã¿é áàéæ áîëîõ áàéñààí. Õàðèí òà áèä
ºíººäºðõ¿íòºðºëõòíèéíýãõýñýãáîëæººðèéíºâºðìºö
íàìòðûã á¿òýýæ ÿâíà ãýäýã íýã ë óòãà ó÷èðòàé.
Äýëõèéí òîìîîõîí êîðïîðàöèéí çàõèðàë òåõíèêèéí
øèíý÷ëýë õèéñýí òàëààðàà õýâëýëèéí áàãà õóðàë
õèéëãýæ: “Ýíýõ¿¿ øèíý÷ëýë áîë õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí
øèëäýã äýâøèë áîëëîî. Áèä îäîî þóã ÷ õèéæ á¿òýýõýä
áýëýí ãýæ áàõàðõàí õýëæýý”
Óäààí ¿ðãýëæèëñýí àëãà òàøèëò íàìäñàíû äàðàà
õ¿¿õäèéí ñîíèíûã òºëººëºí îðîëöîæ áàéñàí áÿöõàí
õ¿¿:
“Òýãâýë òàíàé ¿éëäâýð ãàíöõàí øèðõýã àìüä
àëòàí çàãàñ õèéæ ÷àäàõ óó?” ãýæ àñóóñàí ãýäýã.
Õ¿íèé àìüäðàëûí ¿íý öýíèéí òóõàé Áóðõàí áàãøèéí
ñóðãààëä “Çàìáóóëèí õîðâîîä õ¿ì¿¿í áîëæ òºðíº ãýäýã
äýëõèéä äýýä òºðëèéã îëæ áóé ç¿éë” ãýæ ¿çäýã áîë
Áèáëèéí ñóäàðò “Òà åðòºíöèéí ñóóðèàñ ÷ ºìíº ¿íý
öýíýòýéãýýð òºëºâëºãäñºí” ãýæ áè÷èãäñýí áàéäàã àæýý.
Õîðâîîä õ¿í áîëîí òºðæ, çîâëîí áà æàðãàëûí ìºí
÷àíàðûã õàéí àìüäðàõ íü åðòºíöèéí ãàéõàìøèã ãýæ
íýðëýãäñýí áàðèëãà, ã¿¿ð, öàìõàã, õýðýì, õýäýí ñàÿàðàà
¿éëäâýðëýãääýã Áåíö, Õàììåð ìàøèíààñ õàâüã¿é èë¿¿
ãàéõàìøèãòàé áèëýý.
Õ¿ì¿¿ñ àìüäðàëûíõàà ìºí ÷àíàðûã òàíèõûí òºëºº
õè÷ýýæ, îëîí ¿çýë áîäîë, óðñãàë ÷èãëýëèéã ãàðãàñàí
áºãººä õàìòäàà ôèëîñîôè õýìýýí íýðëýñýí áàéäàã.
Ýíý á¿õíýýñ ñóäëàæ, îþóíû åðòºíöºä á¿òýýí áóé
áîëãîñîí á¿õíèéã íü ýðãýö¿¿ëýí áîäîõ òóñàì õ¿í ç¿ãýýð
ë áè÷íýýñ ¿¿ññýí áèîëîãèéí àìüòàí áèø ãýæ áîäîãääîã
þì.

13
- 2 -
Íýãýí àí÷èí çàëóó òýíãýð áàãàíàäñàí óóëñààð àâ
õèéæ ÿâààä ãýíýò õàëüòèðàí óíàõäàà á¿ðãýäèéí ¿¿ðýíä
áàéñàí ºíäºãíèé íýãýýñ áóñäûã íü õàãàë÷èõàæ. ¯ëäñýí
ºíäãèéã ýõ á¿ðãýä ãîëîõ òóë áîëãîîìæòîé àâ÷èð÷
òàõèàíû ñàðàâ÷èíä õèéãýýä ýõ òàõèàãààð äàðóóëæýý.
Öàã õóãàöàà óðñàí îäîæ, íýã ë ºãëºº áÿöõàí
á¿ðãýäèéí äýãäýýõýé, òàõèàíóóäûí äóíä í¿äýý íýýâ.
Áóñàä äýãäýýõýéí àäèë òýð áóäàà òîíøèæ, àìüäðàëûí
óòãà ó÷ðûí òóõàé òàõèà ýýæýýñýý ñóðàëöäàã áàéâ.
“ªíäºã ãàðãàæ òàõèà áîëãîõ, àëäàà áàãà
ãàðãàæýçýääýýòààëàãäàõíüõàìãèéí÷óõàë“ãýæ
òàõèà ýýæ çààâàð÷èëíà. Á¿ãä ò¿¿íèé ¿ãèéã àíõààðàëòàé
ñîíñîæ, õè÷ýýíã¿éëýí õºäºëìºðëºíº. Çºâõºí íýã ë
äýãäýýõýé ÿàæ ÷ õè÷ýýãýýä îëèãòîé ¿ð ä¿íä õ¿ðñýíã¿é.
Áóñàä íü ò¿¿íèéã: “Öàðàé ìóóòàé, çàëõóó, õàìãèéí
èõ èääýã” ãýæ àä ¿çäýã áàéâ. Õîíîã õóãàöàà ºíãºð÷
òàõèàíóóäûí õýâèéí àìüäðàë ¿ðãýëæèëñýýð...
Íýãýí ºãëºº òàõèàíóóä áóäàà òîíøèæ áàéòàë òîì ¿¿ë
ãàð÷ èðýí ýðãýí òîéðîí õàðàíõóé áîëîâ. Äýãäýýõýéí¿¿ä
àéí ñàíäàð÷, ýýæ ð¿¿ãýý ÿàðàí ã¿éöãýýëýý. Õàðèí öàðàé
ìóóò äýýøýý ñàíàìñàðã¿é õàðàõäàà ýíý áîë ¿¿ë áèø
õàðèí àñàð òîì øóâóó áîëîõûã ìýäýâ. Ò¿¿íèé æèæèãõýí
ç¿ðõ õ¿÷òýé áóëãèëàí öîõèëæ, åð áóñûí òîì øóâóóíû èä
áàõûã ãàéõàí áèøðýâ. Á¿ðãýä ýðãýëäñýýð ò¿¿íèé õàæóóä
áóóãààä ò¿¿íýýñ òàõèàíû ñàðàâ÷èíä þó õèéæ áàéãààã íü
àñóóæýý.
Äýãäýýõýé óéëàãíàí ººðèéí á¿òýëã¿éòëèéí òóõàé
ÿðüæ, õàìãèéí àçã¿é òàõèà ãýäýãòýý ãóòàð÷ ÿâäãàà õýëýâ.
Á¿ðãýä èíýýìñýãëýí: “×È òàõèà áèø ó÷ðààñ ë òýð.
×èíèé àìüäðàëûí óòãà ó÷èð çºâõºí ºíäºã ãàðãàæ,

14
áóñäàä òààëàãäàõ áèø” ãýýä ò¿¿íèéã äàãóóëàí ¿¿ëýíä
òóëàì ìºíõ öàñò îðãèëûí äýýã¿¿ð íèñýâ.
Äýãäýýõýé ºíººã õ¿ðòýë àìüäàðñàí ñàðàâ÷, ºíäºð
óóëñ, ºðãºí ìºðíèé äýýã¿¿ð íèñýõäýý åðòºíö ò¿¿íèé
ñýòãýæ áàéñíààñ õàâüã¿é óóäìûã îéëãîæýý. Á¿ðãýä ò¿¿íä
õýðõýí àãààð ñºðºí íèñýõèéã, æèã¿¿ðýý àøèãëàí àãààðò
òîãòîõûã, ãýíýò øóìáàí èäýø õîîëîî ø¿¿ðýõèéã çààæ
ºãººä “Îäîî ×È àìüäðàëûíõàà æèíõýíý óòãà
ó÷ðûí äàãóó àìüäàð, á¿¿ð õîë íèñ” ãýæ õýëæýý.
Õ¿í á¿õýí ýíý õîðâîîä ÿìàð íýãýí àãóó ç¿éëèéã
á¿òýýõýýð óòãà ó÷èðòàé èðäýã ÷ îëîíõè íü ýíý ç¿éëèéã
ìýäýõã¿é òººðºëäñººð ººðòºº áóé áîëîìæ, àâüÿàñ
áèëãýý àøèãëàæ ÷àäàëã¿éãýýð áóöäàã. Àäèëõàí öàã
õóãàöààíä àìüäàð÷ áóé àòëàà çàðèì íü ò¿¿õèéã á¿òýýæ,
¿ëäñýí íü òýäíèéã õàðæ àìüäðàõàä ìýäýýæ îëîí ç¿éë
íºëººëºõ áîëîâ÷ àìüäðàëûã õýðõýí õàðæ, õ¿ëýýí àâ÷
áàéãààãààñ íýæãýýä íü øàëòãààëíà.
Àÿãàíä áóé äóíäóóð óñûã ä¿¿ðýí ãýæ õàðàõ
õ¿í áàéõàä õîîñîí ãýæ õàðàõ ÷ õ¿í áàéäàã.
Ýðòíèé Ðîìûí ã¿í óõààíòàí Ñåíåêà àìüäðàëûã
òóéëûí çîðèëãîã¿é, ººäðºã áóñààð õàðâàë þóíä õ¿ðýõ
òóõàé îëîíòàà ñóðãàñàí áàéäàã.
Ýíý òóõàé ò¿¿íèé ñóðãàñàí ãóðâàí àëäàðòàé ¿ã áàéäàã
íü:
“Çîðèëãîã¿é. Àìüäðàëàà ÿã ë ãîëûí óñàíä
õºâæ áóé ºâñ ìýò ºíãºðººäºã õ¿ì¿¿ñ
áèé. Òýä ººðñäºº ÿâäàãã¿é, õàðèí òýäíèéã
çººâºðëºäºã þì”
“Àìüäðàë ãýæ þó âý? ãýäãèéã ýðãýö¿¿ëýí
áîäîæ áàéõ çóóð òýð àëü õýäèéí ºíãºðºí
îäæýý”.
“Ýðãýýä õàðàõ þì áîë àìüäðàëûí èõýíõ

15
õýñýã íü äýìèé áàëàé ç¿éëä, áàãàã¿é õýñýã íü
ç¿ãýýð ñóóõàä çîðèóëàãäàæ, õàìãèéí ÷óõàë
ç¿éëä åðººñºº çàðöóóëàãäààã¿é áàéäàã”
çýðýã áºëãºº. Ýíý ãóðâàí ¿ã á¿ãäýýðýý ë òóéëûí
ãàøóóí ñîíñîãäîæ áàéãàà áèç. Áèä ººäðºã áóñ ¿çëýýð
åðòºíöèéã õàðæ, çîðèëãî, õ¿ñýë òýì¿¿ëýëã¿éãýýð öàã
õóãàöààã ºíãºðººâºë ãîëûí óñàíä õàÿãäñàí ºâñ ìýò
¿íý öýíýã¿éãýýð àìüäàð÷, á¿õ ç¿éë ºíãºðñºí õîéíî
õàðàìñàæ áîëçîøã¿é ãýäãèéã òýðýýð õýëæýý.
Õ¿í õî¸ð àìüäðàõã¿é àòàë, ãàíö ÷ àìüäàð÷ ÷àäàõã¿é
õ¿í áàñ áàéõ þì äàà ãýæ íýãýí ã¿í óõààíòàí óóëãà àëäñàí
áàéäàã íü áàñ ë áîäóóøòàé.
Õàðèí Àíãëèéí çîõèîë÷ Áåðíàðä Øîó:
“Àìüäðàë áîë øàòàí óðñàæ áóé ëàà áèø,
õàðèí àãøèí òºäèéä ãàðò ÷èíü áàðèãäàæ
áóé øèäýò áàìáàð þì. Ò¿¿íèéã õýí íýãýíä
äàìæóóëàí ºãºõººñºº ºìíº ÷àäàõ õýðýýðýý
ä¿ðýëç¿¿ë” ãýæ õýëñýí áàéäàã.
Òýðýýð ýíý ¿ãýýðýý ººäðºã ¿çëèéí òóõàé ñóðãàñàí
áºãººä õàìãèéí äýýä õýìæ¿¿ðýýð àìüäàð÷, ººðòºº
áóé á¿õèé ë áîëîìæèéã õàìãèéí ñàéíààð àøèãëàõûã
óðèàëñàí áàéíà.
Á¿õ ç¿éëèéã ãàéõàìøèãòàé ãýæ õýëäýã íýãýí áàãø
áàéæýý. Ò¿¿íèéã îþóòíóóä íü “ãàéõàìøèãòàí” ãýæ
õî÷èëäîã áàéâ. Íýã óäàà áàãø õè÷ýýëýý çààõààð èðæ
ÿâàõ çàìä ìàøèí íü ýâäýð÷ýý. Õýäèéãýýð ààäàð öóòãàæ
áàéñàí ÷ òýðýýð îþóòíóóä óðóóãàà ÿàðàí ã¿éñýýð àíãèä
îðîâ. Óñ äóññàí á¿ðõ ìàëãàé, íîðæ ã¿éöñýí öóâàà
áàðüñààð øèðýýíèéõýý ç¿ã ààæèìõàí àëõëàà.
Îþóòíóóä õîîðîíäîî õàðö ñîëèëöîí èíýýëäýæ,
îäîî ãàéõàìøèãòàé ãýæ õýëýõèéã íü õàðàõ þìñàí ãýñýí
áàéäàëòàé æèã æóã õèéëöýæ áàéâ.

16
Áàãø øèðýýíèé àðä î÷îîä: “Á¿õ ºäºð èéì
áàéäàãã¿é íü ÿìàð ãàéõàìøèãòàé âý !!!” ãýæ
õýëýýä õè÷ýýëäýý îðæýý.
Ýíý áàãø íºõöºë áàéäëààñ ¿ë øàëòãààëàí á¿õ
ç¿éëèéã ººäðºãººð õàðæ ñóðñíûã áèä õàðæ áàéíà.
Õàðààã¿é õ¿ì¿¿ñèéí òºëººõ äýëõèéí òîìîîõîí
õîëáîîã áàéãóóëñàí Õåëëåí Êýéëýð ãýã÷ ýìýãòýéí
áýðõøýýë òýìöëèéí òóõàé ºã¿¿ëñýí “Ìèíèé àìüäðàëûí
ò¿¿õ” íýðòýé íîì íàäàä ìàðòàãäàøã¿é ñýòãýãäýë ¿ëäýýñýí
þì. Òýðýýð òºðºëõèéí áèå ñóëòàé áàéñàí áºãººä
äîëîîõîí íàñàíäàà õàðààã¿é, ñîíñãîëã¿é áîëæýý.
Õàðàõã¿é, ñîíñîõã¿é ó÷èð òýðýýð ýíãèéí õ¿ì¿¿ñèéí
ìýäýðäãýýñ îãò ººð îð÷èíä àìüäàð÷ áàéñàí áîëîâ÷
ººðèéãºº äàé÷ëàí, óäòàë õè÷ýýñíèé ¿ð ä¿íä óñàíä ãàðàà
ä¿ðæ óñíû òóõàé, ãàçàðò ãàðàà õ¿ðãýí ãàçðûí òóõàé
îéëãîæ, àìíû õºäºëãººí òýìòðýí ÿðüæ ñóð÷ýý. Ýõýíäýý
ò¿¿íèé ÿðèàã õ¿ì¿¿ñ ñàéí îéëãîäîãã¿é áàéñàí áîëîâ÷
óéãàã¿é îðîëäñîîð ôðàíö, ëàòèí, ãåðìàí õýëèéã
äîõèîãîîð ýçýìøèæ àìüäðàëûíõàà òóðøèä 39 îðíîîð
àÿëàí, îëîí õ¿ì¿¿íëýãèéí áàéãóóëëàãàä ñàíõ¿¿æèëò
îëîõîä íü òóñëàæ, 12 íîì áè÷ñýíýýñ, 2 íîì íü äýëõèéí
øèëäýã íîìîîð øàëãàð÷ áàéâ.
Òýðýýð:
“Õýäèéãýýð áè îð÷ëîí åðòºíöèéã æèíõýíýýð
íü õàðæ ÷àäàõã¿é ÷ ç¿ðõ ñýòãýëäýý àç
æàðãàëàà á¿òýýæ ÷àäñàí” ãýæ õýëñýí áàéäàã.
Àìüäðàëûã ººäðºãººð õàðæ ÷àäâàë ãàëò áàìáàð,
ººíòºã÷ëºí õàðâàë áýðõøýýëýýð ä¿¿ðñýí òýíãèñ
áàéõ áîëíî. Áè òàíûã ýíýõ¿¿ ¿íý öýíýòýé àìüäðàëàà
ãàëò áàìáàð ãýæ õàðàí, äóíäóóð óñòàé àÿãûã õàãàñ íü
ä¿¿ðýí áàéíà, èðýýä¿éä òàëûã íü ä¿¿ðãýíý ãýñýí èòãýë
íàéäâàðòàé àìüäðààñàé ãýæ õ¿ñ÷ áàéíà.

17
- 3 -
“Àìüäðàë áîë ºíãºðñºí öàã õóãàöàà áèø
áºãººä çºâõºí äóðñàãäàí ¿ëäñýí òýð ë õýñýã
þì”.
Îðîñûí çîõèîë÷ Ïåòð Ïàâëåíêî.
Ýíý ¿ãýýðýý òýðýýð óòãà ó÷èðòàé àìüäðàë áà àìüä
áàéõûí ÿëãààã ãàðãàõûã õ¿ññýí áèç ýý. Óòãà ó÷èðòàé
àìüäàð÷ ÷àäñàí ìº÷ á¿õýí äóðñàìæ, ò¿¿õèéã áýëýãëýäýã
áºãººä õîæèì íü áàÿð áàõäëûã òºð¿¿ëæ áàéäàã. Õàðèí
óðñãàë äàãàí çîðèëãî, õ¿ñýë òýì¿¿ëýë, àëñûí õàðààã¿é
àìüäðàõ íü ç¿ãýýð àìüä áàéãàà õýëáýð þì. Çîðèëãîã¿é
àìüäàðíà ãýäýã ¿íýíäýý àìüäàð÷ áàéãàà áóñ õàðèí
àñàð óäààí ¿õýæ áàéíà ãýæ òóí ÷ ãàéõàëòàé îëæ õýëñýí
ç¿éðëýë ñàíàãääàã.
Õ¿ì¿¿ñ äóíä ñóðãóóëüä çàãíóóëæ áàéñàí ¿åý, ìºíãººð
äóòàãäñàí îþóòàí íàñàà ¿íýõýýð ñàéõàí áàéñàí ø¿¿
õýìýýí äóðñàõ äóðòàé áàéäàã íü àìüäðàëä íü îëîí
äóðñàìæ ¿ëäýýñýí ó÷ðààñ ë òýð. Óäààí õóãàöàà ºíãºðñºí
÷ äóðñàãäàõ ç¿éë áàãà ¿ëäýýñýí àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéã
õ¿ì¿¿ñ ººð÷ëºõèéã õ¿ñäýã ó÷ðààñ ðîìàíòèê êèíî ¿çýæ,
àäàë ÿâäàëòàé íîì çîõèîë óíøèõ äóðòàé áàéäàã áèç ýý.
Òýðáóìòíóóäûí õàìãèéí àéäàã ç¿éë íü ìàðòàãäàõ
ó÷ðààñ òýä õàíäèâ ºðãºäºã ãýäýã ¸ãò ¿ã áàéäàã íü ÷
¿¿íòýé õîëáîîòîé.
Ãýâ÷ àìüäðàë ñàéõíààð äóðñàãäàí ¿ëäýõ ãàíö
õî¸ðõîí õîðìîîñ èë¿¿ ¿íý öýíýòýé áèëýý. Óòãà ó÷èðòàé
àìüäðàõ áîëîí ç¿ãýýð ë óðñãàëààðàà àìüä áàéõ ãýñýí
äýýð äóðüäàãäñàí õî¸ð îéëãîëòûã çààãëàäàã ÷óõàë ç¿éë
íü áèäíèé ÿðèëöàõ òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðàà þì.
Áèäíèé àìüäðàë çºâõºí äóðñàìæ ¿ëäýýõýä áóñ ò¿¿õ
á¿òýýõýä çîðèóëàãäàõ ¸ñòîé.

18
“Àãóó ¿éëñèéã á¿òýýõýä àìüäðàë þóòàé
áîãèíîõîí, àòààðõàã÷äûí äóíä àìüäðàõàä
àìüäðàë þóòàé óðò” õýìýýí áèëã¿¿í íîì÷ Á.Ðåí÷èí
ãóàé íýãýíòýý àéëäñàí áàéäàã.
Àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãîòîé àìüäàðñàí õ¿ì¿¿ñ
çºâõºí ººðòºº òºäèéã¿é õ¿ì¿¿ñò äóðñàìæ, ò¿¿õèéã
¿ëäýýäýã íü ãàéõàìøèãòàé. Òýðýýð äàÿàð÷ëàãäààã¿é,
òåõíèê õºãæººã¿é öàã ¿åä ÷ àðàâ ãàðóé îðíû õýëèéã
ñóäëàí ýçýìøèæ, ¿çýë ñóðòàëæñàí íèéãýìä ÷ ººðèéí
àãóó á¿òýýë¿¿äýý òóóðâèí ¿ëäýýæ ÷àäñàí áàéäàã.
Àìüäðàë ãýäýã óðòààñ óðò îëñîí ã¿¿ð ìýò. Çàðèì ¿åä
ìàø íàðèéõàí, òàñðàõ øàõñàí ãèøã¿¿ðèéí äîîãóóð õºëã¿é
àíãàë õàðëàí õàðàãääàã áîë çàðèìäàà àëòàí ãóðãàëäàé
æèðãýñýí öýöýãò íóãûí äýýã¿¿ð ýíýõ¿¿ ã¿¿ðýýð àëõàæ
ÿâàõàä õýçýý ÷ íóðàøã¿é ìýò ñýòãýãäýë òºðíº. Ã¿¿ð ààëçíû
òîð ëóãàà àäèë àëõàì òóòàìä ñàëààëàõ òóë õààãóóð ÿâàõàà
¿ðãýëæ øèéäýõ õýðýãòýé áîëíî. Ãàíöõàí àëòàí ä¿ðýì íü
ÿâñàí ãàçðàà ýðãýí õàðæ áîëîõ ÷ áóöàæ ÿâàõ áîëîìæã¿é.
Íýãýíò áóöàõ áîëîìæã¿é ã¿¿ðýýð àëõàæ ÿâààãààñ
õîéø ºíººäðèéí àëõàì á¿ð ìàðãààøèéí õ¿ðýõ ãàçðûí
ñóóðü áîëæ, ýðãýí õàðàõàä ñàéõàí äóðñàìæ, ñàéí ò¿¿õèéã
¿ëäýýñýí áàéõ íü ÷óõàë. ×èí õ¿ñýë, òóéëûí çîðèëãî,
àëñûí õàðààãàà àëü áîëîõ õóðäàí îëæ, ç¿ðõ ñýòãýëäýý
õ¿ëýýí àâ÷ ÷àäâàë, îëîí ñàëàà çàìûí àëü íü çºâ ýñýõèéã
çààõ ëóóæèíã îëæ áàéãààòàé àãààð íýã áèëýý.
Àìüäðàëûí òóõàé äýýð äóðüäàãäñàí ºã¿¿ëýìæ,
áîäîë ýðãýö¿¿ëëèéí çàðèìòàé íü òà ñàíàà íèéëýõã¿é
áàéæ áîëíî. Ãàãöõ¿¿ õ¿íèé àìüäðàë áîë ñàíàìñàðã¿é
òîõèîëäîë áèø óòãà ó÷èð, ¿íý öýíýòýé ãýäãèéã îéëãîõ íü
á¿õèé ë õ¿íä òóéëààñ ÷óõàë áºãººä àëñûí õàðààíû ìºí
÷àíàðûã òàíèõ ¿íäñýí ñóóðü áîëíî.
Òàíû àìüäðàë óòãà ó÷èð, ¿íý öýíýòýé.

19
Öàã õóãàöààíû õßçãààð...
“Àëò õîâîð ó÷ðààñ ¿íýòýé áàéäãèéí
àäèë, àìüäðàë ¿íýòýé ó÷ðààñ áîãèíîõîí
áàéäàã”.
Àìüäðàë ¿íýõýýð ¿íý öýíýòýé ó÷ðààñ ë áîãèíîõîí
áàéäàã áèç ýý. Áèä ÿäàõäàà íýã çóóíûã á¿òýí ¿çýõ
áàòàëãààòàéñàí áîë ýíý ñýäâèéã îãò õºíäºõã¿é îðõèæ
áîëîõ áàéëàà. Õàðàìñàëòàé íü õ¿íèé àìüäðàë òèéì ÷
óðò áèø àæãóó.
Õ¿íòºðºëõòºíîëîíç¿éëèéãñýòãýæ,á¿òýýæ,õºãæ¿¿ëæ
÷àäñàí ÷ öàã õóãàöààíû ìºíõèéí õ¿ðäèéã çîãñîîæ ýñ
÷àäæýý. Õààí ×èíãèñ: ªðëºã ñàéäóóääàà ñóìíû ÷èíü
çýâ, õ¿ëãèéí ÷èíü òóóðàé õ¿ðýõ ãàçðûã ÷è àâñóãàé õýìýýí
çàðëèãäàí äàÿí äýëõèéä õÿçãààðã¿é ñ¿ð õ¿÷ýý õàðóóëæ
áàéõ ¿åäýý åðòºíö äàõèíûã íýãýí òóãèéí äîð íýãòãýõ ¿éë
õýðãýý ã¿éöýýõýä áèå íü õ¿ðýõã¿é áîëîõóéä íýãýí ç¿éëýýñ
èõýä ýìýýñýí áàéäàã. Òýðáýýð èõ íîìûí õ¿ì¿í ×àí ×óí
Ðàø áóìáûã çàëæ àìüäðàë óðòàñãàõ ìºíõèéí ðàøààí
ãýðýëò íàðíû äîð áàéäàã ýñýõèéã àñóóäàã.
×àí ×óí Ðàø: “ßâñàí ãàçàð, ñîíññîí ç¿éë
îëîí áîëîâ÷ àìüäðàëûã òàñëàã÷ ðàøààíûã
õàðñíààñ áèø, àìüäðàë ºãºõ ðàøààíûã ºíºº
õýð íü îëñîíã¿é” ãýæ õàðèóëäàã íýãýí ò¿¿õèéã áèä
ìýäíý.
Õ¿ì¿¿ñ öàã õóãàöàà óðñàí ºíãºð÷ áàéíà ãýæ îëîíòàà
ÿðüäàã ÷ ¿íýíäýý öàã õóãàöààí äîòîð áèä ë ººðñäºº
óðñàí ºíãºðäºã ãýäýã ¿íýí áèëýý. ªâºã äýýäñèéí ¿åèéã
îðõèæ, ñàÿõàí áèäýí äýýð èíýýìñýãëýí èðñýí öàã õóãàöàà
òóí óäàëã¿é áèäíèéã îðõèí, øèíý ¿åèéã òîñîõîîð õýçýý

20
÷ ýðãýí èðýõã¿éãýýð îäîõ áîëíî. Öàã õóãàöàà õºðºíãº
ìºíãº, ýðõ ìýäýë, áîëîâñðîëûí òºâøèíãººð ÿëãàõã¿é.
Áèä çàëóó íàñûã äóóñàõã¿é þì øèã áîäîæ, äýíä¿¿ ò¿ð
çóóðûí ç¿éëèéí òºëºº çîðèóëäàã íü ¿íýí. Õàðàìñàëòàé
íü ýíý áîãèíîõîí õóãàöàà õýðõýí ºíãºðºõººñ åðòºíöèéã
õýðõýí òàíüæ, àìüäðàëûí ¿çýë áàðèìòëàëàà òîãòîîõ,
èðýýä¿éä õýí áîëæ, þóã á¿òýýõ ãýýä îëîí ÷óõàë ç¿éëñ
øàëòãààëäàã.
Õ¿í íàñàí áóóðàé áîëîîä èäýð ¿åäýý á¿òýýñýí
ç¿éë, ºíãºð¿¿ëñýí öàã õóãàöààíûõàà ÷àíàð, ¿ð ä¿íãýýð
áàõàðõàõ íü õ¿í áîëæ òºðñºí óòãà ó÷ðûí ÷óõàë õýñýã
áîëäîã áèëýý. Åðººñ àìüäðàëûí ñ¿¿ë÷èéí õîðìóóä ýõýí
¿åèéí çóãààòàé àìüäðàëààñ èë¿¿ ÷óõàë áºãººä ñ¿¿ë÷èéí
õîðîì õýðõýí ºíãºðºõ íü ºíººäðèéí ñýòãýí áîäîæ,
¿éëäýí õèéæ áóé ç¿éëñýýñ èõýä õàìààðíà.
“Õ¿í ãýäýã õà÷èí àìüòàí ø¿¿. Ýä õºðºíãº
íü àëäàæ ¿ðýãäýõýä ãîìîðõîæ áàéõ àòëàà
àìüäðàëûíõ íü õóãàöàà óðñàí ºíãºð÷
áàéõàä àæèãã¿é àëõàæ ÿâàõ þì”
õýìýýí Àðìåíèé åâðåé ãàðàëòàé ò¿¿õ ñóäëàà÷
À.Ôàðàæ ãàéõøèðñàí áàéäàã. Õàðàìñàëòàé íü îëîí õ¿í
öàã õóãàöààã òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðààíû òºëºº áóñ,
òóõàéí öàãèéí òààëàìæòàé áàéäëûí òºëºº çàðöóóëàõ íü
ýëáýã.
Àìüäðàëàà ò¿¿õèéí õóóäñàíä ìºíõºëñºí õ¿ì¿¿ñò
àæèãëàãääàã íèéòëýã íýã ç¿éë áîë öàã õóãàöààã òóéëûí
çîðèëãî, àëñûí õàðààíûõàà òºëºº çîðèóëæ, äóð õ¿ñëýý
õÿçãààðëàæ ÷àäñàíä îðøäîã.
Áè îþóòàí áàéõäàà öàã õóãàöààã ºíãºðºõã¿é ìýòýýð
ë òºñººëäºã íýãýí áàéëàà. Îëîí õ¿í öàã õóãàöààã ¿ð
ä¿íòýé ºíãºð¿¿ëýõ íü ÷óõàë òóõàé çºâëºäºã áàéâ. ¯íýí
ç¿éë õýëæ áàéãàà íü ýðãýëçýýã¿é ÷ ººðèéí àìüäðàëäàà

21
øèéäâýð ãàðãàõóéö õýìæýýíä óõààðàí îéëãîäîãã¿é
áàéâ.
Ãàíöõàí îëäîõ çàëóó íàñàà íàðãèæ, öýíãýõã¿éãýýð
ºíãºðººíº ãýäýã äýíä¿¿ óéòãàðòàé ãýäýãòýé ñàíàë
íèéëäýã áàéñàí.
Äóóëèì ýíýõýí õîðâîîä ìºíõ
àìüäðàõã¿éãýýñ õîéø.
Äóðëàë äàðñ õî¸ðã¿éãýýð
íàñûã ýëýýâýë í¿ãýëòýé.
Ìºíãºí ñàðòàé îð÷ëîíã
öºìººðºº ë îðõèõîîñ õîéø.
Ìºíõðºõ ýñýõèéí òóõàé áîäîæ
ñóóõ íü èë¿¿òýé.
ãýñýí ÿðóó íàéðàã÷, ã¿í óõààíòàí Îìàð Õàéÿàìûí
ø¿ëãèéí ìºð íýãýí ¿åèéí ìèíèé àìüäðàëûí ¿íäñýí
óðèà áàéëàà. Öàã õóãàöààíäàà èõýä õàðàì áîëîõîä íýãýí
ò¿¿õ íàäàä íèëýýäã¿é íºëºº ¿ç¿¿ëñýí þì.
Èõ ñóðãóóëèéí íýã áàãø áàéæýý. Òýðýýð îþóòíóóääàà
¿ðãýëæ ë öàã õóãàöàà ¿íý öýíýòýé ãýæ ÿðüäàã áàéñàí ÷
îþóòíóóä íü òºäèéëºí îéøîîäã¿é áàéâ.
...Òýðýýð íýã ºäºð ëåêö óíøèæ áàéãààä ãýíýò
õîîëîéãîî çàíãèðóóëàí:
“Áè òà íàðò íýã ç¿éëèéã õýëüå. Õýçýý ÷ ýäãýðýõã¿é
ºâ÷èí òóññàíàà áè ñàÿõàí ìýäñýí. Õîðîì õîðìîîð òà
á¿õíýýñýý õîëäîæ áàéíà” ãýæýý. Îþóòíóóä öî÷èðäîæ,
áèå áèå ð¿¿ãýý õàðö ñîëèëöîâ. Õè÷ýýëèéí äàðàà îõèäóóä
óéëàëäàæ, çàëóó÷óóä íýã äîð öóãëàí õºìñºã àòèðóóëàí
ã¿í áîäîëä äàðàãäæýý. Çàðèì ñýðãýëýí íýã íü àëü õýäèéí
õîðò õàâäàð ãýýä îíîøèë÷èõñîí ìºíãº öóãëóóëàõ òóõàé
ÿðüæ ÿâàâ.
Þóòàé ÷ òýð ºäðººñ õîéø óóð àìüñãàë íýã ë ñîíèí
áîëæýý. Òýðýýð îþóòíóóääàà äàõèí þó ÷ ÿðüñàíã¿é. Ýíý

22
áàéäàë ¿ðãýëæèëñýýð á¿òýí ñàð ºíãºðºâ.
Íýãýí ºäºð áàãø:
“Ìèíèé ýäãýðýõã¿é ºâ÷íèé íýð áîë ÖÀÃ
ÕÓÃÀÖÀÀ þì. Áèäíèé õîðâîîä àìüäðàõ õóãàöàà
õîðîì õîðìîîð áàãàñ÷ áàéíà. ßìàð ÷ ýì õýðýãëýýä ýíý
ºâ÷èí ýäãýðýõã¿é ó÷ðààñ àìüäðàëûíõàà ãàíö ìº÷èéã ÷
ãýñýí óòãà ó÷èðòàéãààð ºíãºð¿¿ëöãýýå” ãýýä öàã õóãàöàà
¿íý öýíýòýé ãýäãèéã òà íàðò îéëãóóëàõ ãýæ èéì àðãà
ñîíãîñîí þì ãýæýý.
Îþóòíóóäûí çàðèì íü óóðëàæ, çàðèì íü èíýýä àëäàâ.
Ãýõäýý ë òýð ºäðººñ õîéø òóõàéí àíãèéí îþóòíóóä öàã
õóãàöààã õàìãèéí ¿íý öýíýòýé ç¿éëä òîîöîæ ñóð÷ýý.
Ýíý ò¿¿õ òàíä ÷ íýãèéã áîäîãäóóëæ áîëîõ.
Õ¿í äóíäæààð 25.000 ãàðóé ºäºð ë íàñëàäàã ãýäãèéã
ýðäýìòýä òîãòîîñîí áàéíà. Õ¿¿õýä íàñ, ñóðàõ õóãàöàà,
àìðàõ öàã çýðãèéã õàñàæ òîîöâîë áèäýíä ¿ð ä¿íòýé
àæèëëàæ àìüäðàõ 8.000 õ¿ðýõòýé ¿ã¿éòýé ºäºð ¿ëäýæ
áàéíà. (Á¿ð ýì÷ë¿¿ëýõ, ñàëõèíä ãàðàõ, õýí íýãýíòýé áóó
õàëàõ ìº÷èéã õ¿ðòýë èäýâõèòýé àìüäðàëûí öàãò îðóóëæ
òîîöîîëîõîä ø¿¿.)
Ò¿¿í÷ëýí áèä ýíý àõàðõàí õóãàöààíûõàà õýäýí õóâèéã
çàðöóóë÷èõààä áàéãàà áèëýý?!
Æèøýý íü: ªíººäºð òà èðýýä¿éä òàâüæ áóé
çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí òºëºº þó õèéâ? ýñâýë ºíººäðèéí
õýðýãöýý, àæëûí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõèéí òóëä ýíý ºäðèéã
á¿õýëä íü çàðöóóë÷èõàâ óó? Íºãºº ë õýäõýí ºäðèéí
ìààíü íýã ø¿¿ äýý.
Õ¿ì¿¿ñ íýã ºäðèéã áàãà õóãàöàà ãýæ ¿çýí òºäèéëºí
àíçààðäàãã¿é. Ãýâ÷ ñàð, æèë, àðâàí æèë ãýñýí õóãàöààíû
õýìæ¿¿ð¿¿ä á¿ãä íýã ºäðººñ òýð ÷ á¿¿ õýë íýã öàã, íýã
ìèíóòààñ á¿ðääýã ãýäãèéã ìàðòàæ áîëîõã¿é.
Õàìòäàà íýãýí äàñãàë õèéæ ¿çüå.

23
Òà îäîî í¿äýý àíü! òýãýýä äîòðîî íýã ãýæ
òîîëîîä í¿äýý íýý!
Òàíä ýíýõ¿¿ äàñãàë ýíãèéí ñàíàãäàæ áîëîõ ë þì.
Ãýñýí õýäèé ÷ òàíû í¿äýý àíüæ áàéñàí òýð õîðîì äàõèí
õýçýý ÷ èðýõã¿éãýýð ºíãºðºí îäñîíûã òà àæèãëàæ áàéãàà
áèçýý. Îäîî òà ãóéãààä, óóðëààä, äóóëààä, áÿñàëãàë
¿éëäýýä, ìºíãº òºëººä ÷ òýðõ¿¿ íýãýíò ºíãºðñºí õîðìûã
áóöààí àâ÷ ÷àäàõã¿é. Ñàÿûí íýã õîðîìä òàíû öóñ õýäýí
àðâàí óäàà ýðãýæ, òàíû îëîí ìÿíãàí ýñ ¿õýæ, ìºí íºõºí
òºëæñºí áàéãàà. Ýíý õîðîìä Äýëõèéí õàà íýãýí ãàçàð õ¿í
òºðæ, ìºí àëü íýãýí ãàçàð õýí íýãýí àìüñãàë õóðààñàí ÷
áàéæ áîëîõ. Íýã õîðîì ãýäýã èõ õóãàöàà...
Ýðòíèé Ãðåêèéí ñýòãýã÷ Ãåðàêëèò íýã ãîëûí
óñàíä õî¸ð îðæ áîëîõã¿é õýìýýí öàã õóãàöàà õýçýý ÷
äàâòàãäàõã¿éãýýð ºíãºðäºã òóõàé ñóðãàñàí áàéäàã áîë
ò¿¿íèé øàâü Êðàòèë á¿ð íýã ÷ îðîõ áîëîìæã¿é ãýæ õýëýí
áàãøèéãàà äàâñàí ãýäýã. Àãóó á¿õýí ýíãèéíýýñ, òîì á¿õýí
æèæãýýñ á¿ðääýã õóóëèéã ñàíàæ ÿâàõ õýðýãòýé.
Õ¿ì¿¿ñ øèíý æèë ãàðàõûí ºìíºõºí ºíãºðñºíºº
äóðñàõ äóðòàé áàéäàã. Íýã ìýäýõýä ë æèë ºíãºð÷èõºæ,
ÿìàð õóðäàí áàéíà àà ãýæ äóó àëäàõ îëîí õ¿íòýé áè
òààð÷ áàéñàí. Æèëä ãàíöõàí óäàà öàã õóãàöàà ¿íý
öýíýòýé ãýäãèéã ìýäýðâýë á¿õ ë àìüäðàëûíõàà òóðøèä
ýíý òóõàé çóó õ¿ðýõã¿é óäàà ë áîäîîä ºíãºðºõ íü...
ÒÀ õîðîì á¿ð, öàã òóòàì ýíý ìýäðýìæèéã ººðòºº
õàäãàëæ, àëòàí öàãàà óðüä÷èëàí òºëºâëººã¿é, èðýýä¿éí
çîðèëãîä òàíü ñàéíààð íºëººëºõã¿é ç¿éëä ¿ðýõã¿é
áàéæ õýâøýýðýé. Ìºíãº, ýðõ ìýäýë, àëäàð íýðèéã òà
àëäààä äàõèí îëæ àâ÷ áîëíî. Õàðèí àëäñàí öàãèéã ÿàæ
÷ õè÷ýýãýýä ýðã¿¿ëýí îëæ àâ÷ ÷àäàõã¿é.
Öàã õóãàöààã ¿íýëæ ñóð, ó÷èð íü òýð òàíû
àìüäðàë áèëýý.

24
ÄÝÄ ÁªËªÃ
“Áè ¿íýí çºâ àëñûí õàðààã àìüäðàëäàà îëæ
àâàõûí òóëä áîëäîãñîí áîë äýëõèéí á¿õ áàÿëàã,
àëäàðò áààòðóóäûí àãóó ¿éëñýýð ÷ äýí÷èí òàâèõàä
áýëýí áàéíà”
“Ýíý äýëõèé äýýð ºðºâäìººð àìüäàðñàí
õ¿ì¿¿ñèéí äèéëýíõ íü õýäèéãýýð í¿äýýðýý õàðäàã
áàéñàí áîëîâ÷, àëñûí õàðààãàà ç¿ðõ ñýòãýëýýñýý
îëæ õàðààã¿é ñîõîð áàéñàíä îðøèíî”
“Õýðýâ òà àëñûí õàðààã îþóíààðàà îéëãîâîë
ìºðººäºã÷, ç¿ðõ ñýòãýëäýý õ¿ëýýí àâáàë òýì¿¿ëýã÷
áîëíî. Õàðèí îþóíààðàà îéëãîí, ç¿ðõ ñýòãýëäýý
õ¿ëýýí àâ÷, ¿éëäýë õèéæ ÷àäàõ àâààñ àìüäðàëûí
öàã õóãàöààãàà æèíõýíý ¿ð ä¿íãýýð õýìæ¿¿ëæ
÷àäíà.”

25

26
VISION-èéí òóõàé
VISION íü äýëõèéí îëîí îðîíä àìüäðàëûí óòãà
ó÷èð, ÷èã áàðèìòëàë, óëñ îðíû ñýðãýí ìàíäëûí
íóóöòàé õîëáîí òàéëáàðëàãääàã áºãººä òîëü áè÷ã¿¿äýä
çºí áèëýã, àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãî, ÷èí õ¿ñëýí,
ìºðººäºë òýì¿¿ëýë çýðýã îëîí óòãààð èëýðõèéëýãääýã
áîëîâ÷ àëü ÷ ¿ã íü ìºí ÷àíàðûã íü á¿ðýí ãàðãàæ
÷àäàõã¿é þì.
Ìîíãîë õýëíýý çºí õàðàà, òóéëûí çîðèëãî, áèëãèéí
ìýëìèé ãýæ îð÷óóëàõ íü óòãà ç¿éí õóâüä èë¿¿ äºõºæ î÷èõ
áîëîâ÷ îëîí õ¿í àëñûí õàðàà ãýäýã ¿ãýýð òºëººë¿¿ëýí
èëýðõèéëæ, ýðýëõèéëæ áàéãàà òóë ýíý ¿ãèéã èë¿¿
õýðýãëýõèéã çîðüñîí ÷ çàéëøã¿é ººð óòãà øààðäàæ
áàéãàà ãàçàðò òîõèðîõ ¿ãýýð íü îðëóóëàõûã õè÷ýýñýí
áîëíî.
Ò¿¿í÷ëýí VISION-èéã ÿã òèéì ç¿éë ãýæ òîäîðõîéëîõ
áîëîìæã¿é þì.
Õàéðûã õ¿í òºðºëõòºí äóðëàë, ñýòãýë àëäðàõ,
õ¿íäýòãýë, øèéäâýð, çîðèóëàëò, ç¿ðõ ñýòãýë, äàñàõóé,
îéëãîëöîõóé, õàðèëöàõóé ãýõ÷èëýí îëîí ÿíçààð
òàéëáàðëàæ, ã¿í óõààí, óðëàãèéí îëîí ÷èãëýëýýð
èëýðõèéëýõèéã îðîëäñîí ÷ ºíºº õýð õàéð áîë ÿã òèéì
ç¿éë ãýñýí òîäîðõîéëîëò ãàðààã¿é ë áàéíà.
Òîäîðõîéëæ ÷àäààã¿é õýðíýý õàéð áîë õ¿íèé
àìüäðàëûí õàìãèéí íàíäèí ç¿éë ãýäãèéã áèä õ¿ëýýí
çºâøººðäºã. Õàéðûã áèä ººð ººðèéíõººðºº îéëãîæ,
õýíèéã ÷ äóóðàéõã¿éãýýð õàéðûí åðòºíöºº ç¿ðõ ñýòãýëäýý
á¿òýýäýã. Ìàãàäã¿é ÿã òèéì ç¿éë ãýýä òîäîðõîéë÷èõâîë
õàéð íàíäèí ÷àíàðàà àëä÷èõàæ ÷ áîëîõ þì.
Õ¿ì¿¿ñõàéðûãäîòîðíüõ¿íäýòãýëèéí,ÿíàãàìðàãèéí

27
ãýæ õóâààí, õàéð õàð õî¸ð ÿàãààä çýðýãöýí îðøäîã òóõàé
ýðãýö¿¿ëýõ áîëîâ÷ ÿã òîäîðõîé ä¿ãíýëòýä ºíºº õýð íü
õ¿ð÷ ÷àäààã¿é áàéíà.
Ýðòíèé õÿòàäûí Ëàîç, Æóàíç, Ê¿íç çýðýã ã¿í
óõààíòíóóäûí ñóðãààëä Äàî õýìýýí íýðèéäñýí íýã
ç¿éëèéí òóõàé îëîí ÿíçààð òàéëáàðëàí áè÷ñýí áàéäàã.
Äàî áîë õîâ õîîñîí, ¿çýãäýõã¿é, äóóëäàõã¿é,
òýìòðýãäýõã¿é, òîäîðõîéëîãäîõã¿é. Õýðýâ òîäîð
õîéë÷èõâîë òýð íü æèíõýíý Äàî áèø àæ. Ãýâ÷ Äàî
õÿçãààðã¿é èõ ¿íý öýíýòýé ãýõ àãààä ýíý èõ ¿íý öýíýòýé
ç¿éëèéã õîëîîñ áèø, òýð ÷ á¿¿ õýë öîíõîî ÷ íýýõã¿éãýýð
òàíüæ áîëíî ãýæ ñóðãàñàí áàéäàã.
Åðººñ àìüäðàëûí óòãà ó÷èð á¿ðýí òàéëáàðëàãäààã¿é
ç¿éëñýýñ á¿ðäýæ, òàéëáàðëàãäààã¿é ç¿éëñèéí ìºí
÷àíàðûã òàíèõûí òºëºº õ¿í á¿õýí äàâòàãäàøã¿é äîòîîä
åðòºíöèéã áàéãóóëäàã.
Òèéìýýñ VISION ÷ ÿã òèéì ç¿éë ãýæ òîäîð
õîéëîãäîõã¿é. Òà ººðèéíõººðºº ë òàíüæ, ç¿ðõ ñýòãýëäýý
õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæòîé áºãººä ýíý íîì çºâõºí ñýäýë
ë òºð¿¿ëýõ áîëíî. Òà àìüäðàëûíõàà VISION-ã òàíèõã¿é
áîë àìüäðàëûíõàà öàãèéã ¿ð ä¿íòýé ºíãºð¿¿ëýõ áîëîìæ
áàãà áàéõ áºãººä õîæèì íü ÷óõàëä òîîöîæ áàéñàí ç¿éë
÷èíü õîîñîí áàéñíûã óõààðàí õàðàìñàæ áîëîõ òóë ýíý
òóõàé ñàéòàð òóíãààí áîäîîðîé.
Íýãýí èõ ñóðãóóëü äýýð áè àëñûí õàðàà ñýäâýýð
ëåêö óíøèæ áèëýý. Ìèíèé òà á¿õýíä ÿðèõ ç¿éë áîë
àëñûí õàðààíû òóõàé þì ãýæ áè ëåêöýý ýõëýâ.
Ãýòýë óðä ñóóñàí íýëýýä èäýâõòýé áàéðûí íýã çàëóó:
Òàíû ëåêö ………. êîìïàíèé ñóðòàë÷èëãààòàé
õîëáîîòîé þó? ãýæ àñóóëàà. Òà íàð òýãâýë TRUST-ûã þó
ãýæ îéëãîäîã âý? ãýæ áè ýðã¿¿ëýí àñóóâ.
Îþóòíóóä íèðõèéòýë èíýýëäýæ, õîîðîíäîî
íóäðàëöàæ õàðàãäàíà.

28
“ÀËÑÛÍ ÕÀÐÀÀ õýìýýõ àìüäðàëûí
óòãà ó÷èð, ¿íý öýíý, óëñ îðíû õºãæëèéã
òîäîðõîéëîã÷ ÷óõàë ç¿éëèéã çºâõºí íýã
êîìïàíèé ñóðòàë÷èëãàà ìýòýýð îéëãîæ, ÈÒÃÝË
ÍÀÉÄÂÀÐ ãýñýí õ¿íèé àìüäðàëûí íàíäèí
¿ãèéã áýëãýâ÷íèé îíîîñîí íýð ãýæ àíäóóðâàë
óëñ îðíûõîî èðýýä¿éã áèä ÷èíü ÿìàð íýð ¿ãýýð
òîäîðõîéëîõ áîëæ áàéíà” ãýæ õýëòýë òýä èíýýëäýí
àëãà òàøèâ.
Ãýâ÷ íàäàä õàðàìñàëòàé ñàíàãäñàí õýâýýðýý ë
áàéëàà. Àëñûí õàðààã æèíõýíý óòãààð íü òàíèõã¿éãýýð
àìüäðàëûí óòãà ó÷ðûã îëæ ìýäýí, ò¿¿õ á¿òýýæ àìüäðàõ
íü ÷óõàìäàà óñàí äóíäààñ ãàë ãàðãàõòàé àäèë õ¿íä
àñóóäàë áºëãºº.
Áèäíèé íèéòëýã äóòàãäàë áîë ÷óõàë ç¿éëñèéã, ÷óõàë
áóñ ç¿éëñýýð àìàðõàí ñîëèõ ÿâäàë þì. Õ¿ì¿¿ñ ººðºº
÷ ìýäýõã¿éãýýð ÷óõàë áóñ ç¿éëñèéã ÷óõàë ãýäýãò íü ÷èí
ñýòãýëýýñýý èòãý÷èõñýí áàéäàã íü õàìãèéí õàðàìñàëòàé.
Íèéãýìä ¿éë÷èëäýã òîìîîõîí ÒÁÁ-ûí íýãýí óäèðäàã÷
õ¿íä ºâ÷èí òóñ÷ ¿õýë àìüäðàëûí çààãò ýì÷ë¿¿ëæ áàéõ
¿åäýý îéëãîñîí ç¿éëýý ÿðüñàí íü íàäàä îëîí ç¿éëèéã
áîäîãäóóëæ áèëýý.
Òýðýýð “Àìüäðàë òèéì ÷ óðò áèø áîëæ
áàéíà äàà ãýæ áîäîãäîõ ¿åä ÷óõàë ç¿éëñ ýðãýæ
çºâ äàðààëàëäàà îðäîã þì áèëýý. Áè òýð ¿åä
õàìãèéí õàéðòàé õ¿ì¿¿ñ ìèíü ìèíèé õàæóóä
áàéãààñàé ãýæ õ¿ñ÷ áàéñíààñ áèø, ºíäºð ¿íýýð
õóäàëäàí àâñàí ìàøèíàà ãàíö óäàà õàð÷èõ
þìñàí ãýæ îãò áîäîîã¿é ø¿¿” ãýæ õýëñýí þì.
Áèäíèé àìüäðàëûí æèíõýíý ÷óõàë ç¿éëñ, ò¿ð çóóðûí
òààëàìæòàé áàéäàë òºð¿¿ëýõ¿éö ç¿éëñòýé íýëýýä
õîëèëääîã. Õàðèí àëñûí õàðàà àìüäðàëûã õàìãèéí

29
çºâººð ýðýìáýëýí, ÷èã áàðèìòëàë, ¿íý öýíèéã òîãòîîæ,
õºòëºí àâ÷ ÿâäàã. Àìüäðàëûí ÷èã áàðèìòëàë ¿íýí çºâ
òîäîðõîéëîãäîõã¿é áîë ýä õºðºíãº, àâüÿàñ áèëýã, àëäàð
íýð, ýðõ ìýäýë õè÷íýýí èõ áàéñàí ÷ ýðãýýä õàðàõàä
õîîñîí áàéõ áîëíî.
Òèéìýýñ ÷ àëñûí õàðàà àìüäðàëûã æèíõýíý
óòãààð íü ýõë¿¿ëäýã ãýäýã ¿íýí áèç ýý.
Íýãýí íàìàð áè íàéçóóäòàéãàà æèìñýíä ÿâëàà. Íýãýí
¿åèéí çàëóóñûã ìàøèíààðàà õîë ãàçàð àâ÷ ÿâàõ æîëîî÷
îëäîõã¿é óäñàíû ýöýñò, òººðäºã ãýäãýýðýý íóòàã óñàíäàà
àëäàðòàé íýã àõ çºâøººðºâ. Îðîéòñîíûã ÷ õýëýõ ¿¿ áèä
íýã ìýäýõýä ë òººð÷èõºâ. Áàðóóí, ç¿¿í, óðàãøàà, õîéøîî
ãýõ÷èëýí á¿ãä ë ãàçàð÷ëàâ. Ñ¿¿ëäýý àëü íü áàðóóí, àëü íü
ç¿¿í ç¿ã áîëîõ äýýð õ¿ðòýë ìàðãàëäàâ. Æîëîî÷ ýõëýýä
äóóëãàâàðòàé íü àðãàã¿é áèäíèé çºâëºãººã äàãàæ õýñýã
ÿâààä:
“Õ¿¿õä¿¿ä ìèíü øàòàõóóí äóóñëàà, èíãýæ õàìààã¿é
ÿâñíààñ ¿¿ð öàéõûã õ¿ëýýõ ¿¿?” ãýëýý. Áèäýíä ººð
ñîíãîëò áàéãààã¿é òóë ìàøèíäàà óíòàöãààâ. Ìàðãààø
íü áèä î÷èõ ¸ñòîé ãàçðûíõàà õàæóóõàíä èðýýä òººðñíºº
ìýäýæ áººí èíýýäýì áîëëîî.
Îëîí óäàà òîéðñîí ìàøèíû ìºðèéã õàðñàí íýã íàéç
ìààíü:
“Äýëõèé áººðºíõèé ó÷ðààñ áèä òîéðãèéí îíîëîîð
àìüäàðäàã. Òèéìýýñ õ¿í òººðºõººðºº ë èíãýæ òîéðäîã
ãýñýí, ìºí ìàë ýðã¿¿ ºâ÷èí òóñàõààðàà ÿã ë èíãýæ äîðîî
ýðãýäýã ãýñýí” ãýæ ìýäýìõèéð÷ áàñ ë èíýýëäýâ.
Õàðèí ýíý àÿëàëààñ áè íîìíûõîî àíõíû ñàíààã îëæ
áèëýý. Õ¿íèé àìüäðàëä àëñûí õàðàà, àìüäðàëûí ÷èã
áàðèìòëàë áàéõã¿é áîë õè÷íýýí èõ èäýâõè ç¿òãýë, ñýòãýë
ç¿ðõ, öàã õóãàöàà, õºðºíãº ìºíãº çîðèóëààä ÷ ¿ð ä¿íã¿é
ãýäãèéã îéëãîñîí þì.

30
Õàðàìñàëòàé íü áèäíèé àìüäðàë õýð óäààí
¿ðãýëæèëñíýýð áèø ÿìàð áàéñíààð ë õýìæèãäýõ
áèëýý. Õ¿íèé àìüäðàë ÷èã áàðèìòëàëã¿é óäààí äàâõèæ
áîëîõîîð òèéì ÷ óðò, óóäàì áèø þì. Íýã ë ºäºð
òàíû øàòàõóóí äàõèí öýíýãëýõ áîëîìæã¿éãýýð äóóñíà.
Òèéìýýñ àëñûí õàðàà, òóéëûí çîðèëãî, àìüäðàëûí ÷èã
áàðèìòëàë, ¿íýò ç¿éëñýý (vision) õóðäàí òàíüæ ò¿¿íèé
òºëºº öàã õóãàöààãàà ¿ð ä¿íòýé çàðöóóëàõ õýðýãòýé.
Àìüäðàëàà àëñûí õàðààã¿é ºíãºðººâºë ººðèéãºº
òàõèà õýìýýí òººðºãäºí ÿâñàí á¿ðãýäèéí äýãäýýõýéí
òóõàé ºã¿¿ëñýí ãóíèãòàé ò¿¿õèéã äàâòàæ áîëçîøã¿é.
“Áè ¿íýí çºâ àëñûí õàðààã àìüäðàëäàà îëæ
àâàõûí òóëä áîëäîãñîí áîë äýëõèéí á¿õ
áàÿëàã, àëäàðò áààòðóóäûí àãóó ¿éëñýýð ÷
äýí÷èí òàâèõàä áýëýí áàéíà”
ãýæ ÀÍÓ-ûí áàéãàëü ñóäëàà÷, çîõèîë÷ Õåíðè Äàâèä Òîð
õýëñýí áàéäàã.
Àëñûí õàðààãàà çºâ òîäîðõîéëæ, åðòºíöºä þóíû
òºëºº, þóã á¿òýýõýýð èðñýí ãýäãýý ìýäýæ àìüäàðíà ãýäýã
ÿìàð ÷ áàÿëãààñ èë¿¿ ÷óõàë ãýäãèéã òýð õýëæýý.
Äýëõèéí õ¿ì¿¿ñèéí äºíãºæ 15% íü àëñûí õàðààãàà
òàíüæ, õ¿í òºðºëõòºíä íºëººëæ àìüäàðäàã áîë 20%
íü äýýðõ õ¿ì¿¿ñèéã ø¿¿ìæèëæ ýñâýë ìàãòàæ, íýã áîë
òýäíèé àëñûí õàðààã äýìæèæ, ¿ëäñýí 65% ãàðóé íü
àëñûí õàðààã áîäîõ ÷ ñýõýýã¿é çºâõºí õîîëíûõîî òºëºº
àìüäàðäàã ãýñýí íýãýí ñóäàëãàà áàéäàã þì áèëýý.
Ìàãàäã¿é æààõàí äýãñä¿¿ëñýí áàéæ áîëîõ òàëòàé ÷
áîäîæ ¿çýõ ë àñóóäëûí íýã.
Àëñûí õàðàà ÷óõàë ó÷ðààñ ò¿¿íèé òºëºº àìüäðàõ íü
õýö¿¿ áàéäàã. Îëîí õ¿í ººðòºº õÿëáàð çàì õàéí óóëûí
áýëýýð ÿâæ áàéíà. Õàðèí òà ÿàãààä îðãèë ººä ìàöàã÷äûí
íýã íü áàéæ áîëîõã¿é ãýæ.

31
Àëñûí õàðàà áà çîðèëãî
Àëñûí õàðàà, çîðèëãî õî¸ð àäèëõàí óó? ãýäýã
íýëýýä ìàðãààíòàé àñóóäàë. Ýíý òàëààð
ÿðèëöàõûí òóëä çîðèëãûí ìºí ÷àíàð äýýð æààõàí
òîãòîõ õýðýãòýé. Õ¿ì¿¿ñ áàéð, ìàøèíòàé áîëîõ, ñàéí
áîëîâñðîë ýçýìøèõ, õàéðòàé õ¿íòýéãýý àìüäðàõ, ºíäºð
öàëèíòàé àæèëä îðîõ çýðýã áîäèò õýðýãöýý, õ¿ñýæ
áóé ç¿éëýý çîðèëãî ãýæ íýðèéäýõ íü îëîíòàà. Òýãýýä
çîðèëãûã ºäðèéí, ñàðûí, æèëèéí, òàâàí æèëèéí, óäààí
õóãàöààíû, õýòèéí ãýõ ìýò÷èëýí îëîí àíãèëæ ¿çäýã.
Òýãâýë çîõèîë÷ Âàøèíãòîí Èðâèíã:
“Óõààíòíóóä ºìíºº çîðèëãî òàâüæ, áóñàä
íü õ¿ñëýý ë äàãàäàã”
ãýæ õýëñýí áàéäàã. Ýíäýýñ çîðèëãî, õ¿ñýë õî¸ð ººð
áîëîõ íü õàðàãäàæ áàéíà. ªäºð òóòìûí õýðýãöýý, õ¿ñýë,
òààëàìæòàé áàéäëûí òºëºº òàâèãäàæ áóé ç¿éë áîë
¿íýíäýý çîðèëãî ãýõýýñýý èë¿¿ çîðèëò, òºëºâëºëòòýé óòãà
ä¿éõ áºãººä öàã ¿å, íºõöºë áàéäëààñ øàëòãààëæ õýäýí ÷
óäàà òàâèãäàæ ìºí ººð÷ëºãäºæ áîëäîã.
Õàðèí çîðèëãî ýíý á¿õíýýñ èë¿¿ ºðãºí óòãà ó÷èð, öàð
õ¿ðýý èëýðõèéëäýã áºãººä ýíãèéí õýðýãöýýíýýñ ¿ðãýëæ
öààø òàâèãäàõ áºëãºº.
Èòàëèéí óðàí çóðàà÷, ñýòãýã÷, çîõèîí á¿òýýã÷
Ëåîíàðäî Äà Âèí÷è òóéëûí õºäºëìºð÷ õ¿í áàéñàí ãýäýã.
Òýðýýð êîìïüþòåðûí ýðèí çóóí ýõëýýã¿é, áàãàæ òîíîã
òºõººðºìæ òºäèéëºí ñàéí õºãæººã¿é ¿åä 67-õîí æèë
àìüäðàõäàà Ìîíà Ëèçà çýðýã òóéëûí íàðèéí àæèëáàð
á¿õèé 20 îð÷èì ñóóò á¿òýýë òóóðâèñíààñ ãàäíà íèñäýã
îíãîö, óñàíä øóìáàã÷ îíãîö, î¸äëûí ìàøèí, õ¿íèé
àíîòîìèéí á¿òöèéã òîäîðõîéëñîí á¿ðäýëáýð çóðàã

32
çýðýã îëîí ÷óõàë ç¿éëèéã øèíýýð ñýòãýæ, çàðèìûã íü
çîõèîí á¿òýýæ ÷àäñàí íü ¿íýõýýð ãàéõàëòàé ñàíàãääàã.
Ìàãàäã¿é õºãæèëòýéãýýð òºñººëºí áîäîõîä ò¿¿íèé
òóõàéí öàã ¿åèéí àíä íàéçóóä íü Ëåîíàðäîã îëîí çóóíû
òóðøèä ìºíõºä àìüäðàõ ñóóòàí ãýæ ÿàõàí òºñººëºõ
áèëýý. Õààÿà øàð àéðàã óóõààð, òîãëîëò ¿çýõýýð îðîõîä
íü òýðýýð óðëàíãèéíõàà ºðººíä çóðàã çóðæ ýñâýë ãàðàà
õàðàí ÷èâ ÷èìýýã¿é õ¿íèé àíîòîìèéí á¿òöèéã ñýòãýëäýý
òºñººëºí ñóóæ áàéäàã áàéæ…
Òýð ¿åèéíõíèé çàðèì íü ò¿¿íèéã ÿìàð ÷ àç æàðãàëã¿é
ìýòýýð òºñººëæ, õýðýãã¿é ç¿éëñèéí òºëºº öàãàà ¿ðýí
àìüäàð÷ áàéãààä íü ÷èí ñýòãýëýýñýý õàðàìñàæ áàéñàí
÷ áàéæ áîëîõ. Ãýâ÷ ò¿¿íèé õèéæ áàéñàí ç¿éëñ, òàâüæ
áàéñàí çîðèëãî íü çºâõºí ººðèéíõ íü àìæèëòûí ñóóðü
áîëîîä çîãññîíã¿é äàðààãèéí îëîí ìÿíãàí õ¿íä õ¿÷òýé
íºëººëæ ÷àäñàí þì. Ò¿¿íèé çóðñàí ãàíöõàí çóðãèéí
óòãà ó÷ðûã õ¿í òºðºëõòºí ºíººã õ¿ðòýë òàéëáàðëàæ
÷àäàõã¿é áàéãààãààñ ¿çýõýä ò¿¿íèé äîòîîä åðòºíö,
ºìíºº òàâüæ áàéñàí àëñûí õàðàà íü ÿìàð ºðãºí
áàéñíûã èëýðõèéëíý.
Ìàãàäã¿éòýðýýðòààëàìæòàéáàéäàë,ºäºðòóòìûíõàà
õýðýãöýýíèé òºëºº çîðèëò òàâüæ õºäºëìºðëºñºí áîë
ò¿¿íýýñ òóõàéí öàã ¿åèéí áàÿ÷óóäûí íýã áîëîõóéö óõààí
ãàðàõ áàéñàí áèç ýý. Õàðèí àç áîëîõîä òýðýýð òààòàé
áàéäëûíõàà òºëºº áóñ, èðýýä¿éí òºëºº õýòèéí çîðèëãî
òàâüæ ÷àäñàí ó÷ðààñ õ¿í òºðºëõòºí Ìîíà Ëèçàòàéãàà
¿ëäñýí áèç ýý.
Àëñûí õàðààíû ìºí ÷àíàð òóéëûí çîðèëãîòîé
óòãà äºõíº ãýæ áèä äýýð ÿðèëöñàí. Ãýõäýý àëñûí õàðàà
çîðèëãîîñ õýä õýäýí ç¿éëýýð ÿëãààòàé áàéæ áîëîõ òóõàé
¿çýë áîäëóóä áàéäàã.
Çîðèëãûã õ¿í ººðºº òîäîðõîéëäîã áîë àëñûí õàðààã

33
òàíüäàã ãýæ ¿çäýã. Çîðèëãûã õ¿í ººð÷èëæ, äàõèí òàâüæ
áîëäîã áîë àëñûí õàðàà íýã ë áàéäàã. Çîðèëãîä õè÷ýýâýë
õ¿ð÷ áîëäîã áîë àëñûí õàðààíä õ¿ðýõã¿é ÷ áàéæ áîëîõ
áºãººä ãàãöõ¿¿ àìüäðàëûí ÷èã áàðèìòëàë, ¿íýëýìæèéã
òîäîðõîéëæ áàéäàã.
Èðãýíèé íèéãìèéí õºãæëèéí òóõàé ñóðãàëòààðàà
íýëýýä àëäàðòàé ïðîôåññîð Áåííåò Òàÿàãèéí íýãýí
ñóðãàëòàíä ñóóæ “Àëñûí õàðàà”-íû ìºí ÷àíàðûí òóõàé
á¿ëãýýð ÿðèëöàæ áàéâ.
Íýã ãèø¿¿í ìààíü: “Àëñûí õàðàà áîë øàòíû
õàìãèéí äýýä òàëûí òàâöàí áºãººä ò¿¿íä
õ¿ðýõèéí òºëººõ ãèøã¿¿ð á¿õýí õ¿íèé
àìüäðàëûí çîðèëãî áîëæ áàéäàã”
ãýæ õýëñýí íü àëñûí õàðààíû òºëºº çîðèëãî
òàâèãääàã áºãººä èíãýæ òàâèãäñàí çîðèëãî ¿ð ä¿íòýé
áàéäàã ãýñýí ñàíàà áàéñàí þì. Õýðýâ àëñûí õàðàà
òºðºõºä ºãºãääºã áîë ò¿¿íèé òºëºº òóéëûí çîðèëãî
òàâèãäàæ áîëîõ òàëòàé. Ãýâ÷ ýíý ìàðãààí òºäèéëºí
÷óõàë áèø õàðèí òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðàà àëü àëü
íü ºíººäðèéí ¿íýëýìæ áóñ èðýýä¿éí ¿íý öýíèéí òºëºº
áàéäãààðàà îíöëîãòîé.
ªíãºö õàðàõàä òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðààíû
òºëºº àìüäðàõàä áîäèò õýðýãöýýíèé îëîí ç¿éëä àëäàæ
áóé ìýò õàðàãääàã ÷ æèíõýíý ¿íý öýíý, óòãà ó÷ðûã
äàãóóëæ áàéäàã.
ßðóó íàéðàã÷ Ã.Àþóðçàíà ººðèéí ýðõëýí ãàðãàñàí
“Øèíý ¿åèéí íîìûí ñàí” öóâðàëûíõàà íýã á¿òýýë
äýýð:
“Ýíý íîìûã õýäýýð ÷ ¿íýëñýí æèíõýíý ¿íý
öýíýýñ íü ¿ðãýëæ äîîãóóð áàéõ áîëíî”
ãýæ áè÷ñýí íü æèíõýíý ¿íý öýíý, ¿íýëýìæýýñ àãóó
áîëîõûã ýíãèéíýýð èëýðõèéëñýí ìýò ñàíàãääàã.

34
Àëñûí õàðààãàà òàíèàã¿é áîë çîðèëãî ñèñòåìã¿é,
íýã íýãíèéõýý ñóóðü áîëæ ÷àääàãã¿é. Àëñûí õàðàà
çîðèëãîã¿é áîë ìºðººäëèéí øèíæ ÷àíàðòàé ç¿éë áîëîí
õóâèðäàã. Òèéìýýñ íýã ç¿éëèéí õî¸ð òàë ãýëòýé.
Àëñûí õàðàà ºíäºð óóëûí îðãèëä íóóãäñàí ¿íýò
ýðäýíýñòýé àäèë. Òà ò¿¿íèéã îëîõîîð àâèðàõ òóñàì, óëàì
ºíäºðò ãàð÷ îð÷èí òîéðíîî èë¿¿ ñàéí õàðàí, òýäãýýð
ç¿éëñèéí óòãà ó÷èð, óÿëäàà õîëáîîã òàíèí ìýäýæ, öààø
àâèðàõ òýì¿¿ëëèéã òºð¿¿ëíý. Îðãèë íü ãýæ áîäîæ
áàéñàí ºíäºðëºãò àâèðàí ãàðàõàä äàõèí èë¿¿ ºíäºðò
îðãèë áàéãàà íü õàðàãäàíà.
Õ¿íèé àëñûí õàðàà ºñºí õºãæèæ áóé ñýòãýãäýë
òºð¿¿ëäýã íü àëñûí õàðàà ººð÷ëºãäºæ áóé ç¿éë áèø
ò¿¿íèéã èë¿¿ îéëãîí òàíüæ áàéãààòàé õîëáîîòîé
áàéäàã.
Àëñûí õàðàà ãýæ òàíèñàí ç¿éë ÷èíü îëîí äàõèí
ººð÷ëºãäâºë áóðóó óóë ñîíãî÷èõñîí áàéæ áîëîõ.
Ýðäýíýñ íóóãäàæ áóé æèíõýíý óóë àëü íü áîëîõûã òà
áîäèò áàéäàë, àëäàð íýð, ýä õºðºíãºíä äóðëàæ áóé îþóí
áîäîë, õ¿ñýë òà÷ààë áóñ àìüäðàëûí ¿íý öýíý, óòãà ó÷ðûã
ýðýí õàéæ áóé ç¿ðõ ñýòãýë, çºí áèëãýýñýý àñóóãààðàé.

35
Ç¯ðõýíä îðøèõ çªí áèëýã
“Òà ººðèéí àëñûí õàðààã çºâõºí ç¿ðõ
ñýòãýëèéíõýý ã¿íýýñ ë îëæ õàðæ ÷àäíà,
àëñûí õàðààã ãàäíààñ õàéñàí õ¿í çºâõºí
ìºðººäºã÷ ÷èãýýðýý ¿ëäýæ, ç¿ðõ ñýòãýëýýñýý
õàéñàí õ¿í ë òýðõ¿¿ àÿëàëàà ýõë¿¿ëæ
÷àääàã”
Àíàëèòèê ñýòãýë ñóäëàëûã ¿íäýñëýã÷ Êàðë Þíã.
Ä¿ãíýí áîäîõîä çºâ ìýò áîëîâ÷, õèéõèéí ºìíºõºí
áîëèõ ýñ áºãººñ áîäîõîä ýðñäýëòýé ÷ õèéõ íü çºâ
ãýæ ¿çýõ, õ¿¿ãýý àþóëä ó÷ðàõûã ýýæ íü ìýäýõ, óäààí
áîäñîí õàðèóãàà ç¿¿äýíäýý îëîõ çýðýã îþóí ñàíààíä
¿ë çàõèðàãäàõ òàéëáàðëàõûí àðãàã¿é ñîíèí ç¿éëñòýé
çàðèìäàà áèä ó÷èðäàã. Áèä ò¿¿íèéã çºí áèëýã, äîòîîä
õ¿í ãýæ íýðëýõ íü ò¿ãýýìýë. Ñ¿¿ëèéí ¿åä øèíæëýõ óõààí
õ¿ðòýë õ¿í çºâõºí áèå ìàõáîä, îþóí ñàíààíààñ ãàäíà
ñ¿íñëýã ÿìàð íýãýí ç¿éëýýñ á¿ðääýã ãýäãèéã õ¿ëýýí
çºâøººðºõ áîëñîí.
Çºí ãýõýýð ìýäýýæ òàíä Íîñòðàäàìóñ, Âàíãà çýðýã
õ¿ì¿¿ñèéí òóõàé áîäîë òºðæ áàéãàà íü äàìæèãã¿é.
Ãýõäýý ºíººäºð ýäãýýð ãàíö õî¸ð õ¿íèé ò¿¿õèéã ä¿ãíýõ
áóñ õ¿í á¿õýíä áàéäàã çºí áèëýã, ç¿ðõ ñýòãýëä ìýäðýãäýõ
ñ¿íñëýã ç¿éë íü àëñûí õàðààòàé õýðõýí õîëáîãäîæ áîëîõ
òóõàé ºã¿¿ëýõ áîëíî.
Õàðèí àëñûí õàðààòàé àìüäàðñàí õ¿ì¿¿ñèéí
äèéëýíõ íü èðýýä¿éä þó áîëîõûã óðüä÷èëàí òààìàãëàæ,
òýðõ¿¿ ìýäðýìæèíäýý òóëãóóðëàí ºíººäðèéí ¿éëäëýý
èðýýä¿éä áîëîõ ç¿éëä õàðèó ¿éëäýë ¿ç¿¿ëýõ áàéäëààð
õèéäýã áàéñàí òóõàé ºã¿¿ëñýí ýõ ñóðâàëæ îëîí áàéäàã.
Õ¿íèé àìüäðàëûí çàìíàë á¿õýëäýý øàòðûí í¿¿äýë

36
ìýò. Ãàíö õî¸ð í¿¿äëèéí ¿ð ä¿íã õàðæ òîãëîîìîíä
îðîëöñîí õ¿í èë¿¿ îëîí í¿¿äëèéí öààäàõûã õàðæ áóé
õ¿íä õîæèãäîõ íü îéëãîìæòîé. Õýí èë¿¿ õîëûã õàðíà
òýðýýð àìüäðàëàà èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé ç¿éëñèéí òºëºº
çîðèóëæ ÷àäíà.
Òà àìüäðàëààñ òºãñ øèéäëèéã îëîõîä õýö¿¿, òèéìýýñ
çºí áèëýãòýý íàéäàæ ñóðàõ íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé.
ªìíºä Àôðèêèéí åðºíõèéëºã÷ àñàí Íåëüñýí
Ìàíäèëà:
“Çºí áèëýãòýý íàéäàõ õ¿÷ ÷àäàë ìèíèé
õàðäàã ýíãèéí í¿äèéã ìèíü àëñûí õàðààòàé
áîëãîæ ººð÷èëñºí þì”.
ãýæ õýëñýí áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí çºí áèëýã õ¿¿õýä áàéõ
¿åèéí ìºðººäºë, çºí ñîâèíòîé õîëáîãääîã.
Àëñûí õàðàà òàíû ç¿ðõ ñýòãýëèéí ã¿íä óóðñàí áóé
ãàëò óóë ìýò ýçíèéõýý ñýðýõèéã õ¿ëýýí îðøäîã áºãººä
òàíûã àìüäðàëäàà þóã á¿òýýõýýð èðñýí ¿íý öýíý, óòãà
ó÷ðûã òàíü áàéíãà õºíäºæ, çºí áèëýã òºð¿¿ëäýã ãýäýã.
Õ¿¿õýä íàñàíä ýíý íü ìºðººäºë áàéäëààð èëýðäýã
áîëîâ÷ öººõºí õ¿í ò¿¿íèéã àëñûí õàðààòàé íü
õîëáîîòîéã òàíüñàí áàéäàã. Íàñ àõèõ òóñàì àìüäðàëûí
òýìöýë, õàðèóöëàãà, òîãòñîí çàí çàíøëûí õýâ ìàÿãò
èäýãäýí ç¿ðõ ñýòãýëýýñ àëñëàãäñààð áàéäàã.
“Õ¿¿õýä õ¿íä èòãýõýý áîëèõäîî ë òîì õ¿í
áîëäîã”
ãýæ æ¿æãèéí çàëóó çîõèîë÷ Ã.Ìýíäñàéõàí íýãýí
çîõèîëäîî òýðëýñýí ¿ã áîäóóøòàé.
Õ¿í ç¿ðõ ñýòãýëèéí õàìãèéí ñàéõàí ç¿éëñýý àëäàæ,
õýíä ÷ èòãýõýý áîëèõäîî ë ººðèéãºº óõààæëàà ãýæ
áîääîã íü ¿íýõýýð õàðàìñàëòàé. ¯íýíäýý ÿã èíãýæ
áîäîæ ýõýëñýí õîðìîîñ, õóóðàì÷ áàã ºìñºæ, ººðèéí
ñýòãýëãýýíèé á¿õèé ë ýðõ ÷ºëººã õÿçãààðëàí, àç æàðãàëàà

37
áàãà áàãààð àëäàæ ýõëýäýã áºãººä äèéëýíõ íü àìüä
áàéõ áàòàëãààíûõàà òºëºº áóñäàä òààëàãäàõûã õè÷ýýí
àìüäàð÷ ýõýëäýã.
Òà öýëìýã òýíãýðò ò¿ãñýí îääûã õàðààä þóã òºñººëæ
áàéñíàà, àíõ ñóðãóóëüä îðñîí ºäðºº, áàãà àíãèä ìèíèé
ìºðººäºë ýñâýë ìèíèé èðýýä¿é ñýäâýýð ÿìàð çîõèîí
áè÷ëýã áè÷èæ áàéñíàà, àíõíû õàéðûí çàõèàã õýíýýñ
õýçýý àâñíàà, àíõíû ¿íñýëòèéã, îþóòàí áîëñîí ºäðºº,
ìýðãýæëèéí ¿íýìëýõýý ãàðäàí àâñàí ìº÷ºº, àæèëä
îðñîí àíõíû ºäðºº, òýäãýýð ºäð¿¿äýä þóã ìºðººäºæ
áàéñíàà ñàíàæ áàéíà óó?
Òýð ç¿éëñ òàíû ç¿ðõ ñýòãýëä ºíººäºð
àìüäàð÷ áàéíà óó? ¯ã¿é áîë õýçýý þóíààñ
áîëæ àëãà áîëñíûã ìýäýõ ¿¿?
Ýðãýí ñàíàõ õýðýãòýé. Åð íü ìºðººäºë ãýäýã õîîñîí
ç¿éë áèø. Õ¿í ººðèéí îíöëîãîîñ øàëòãààëàí îãò ººð
ººð ç¿éë ìºðººääºã áîëîõûã ñóäëàà÷èä òîãòîîñîí
áàéäàã. Ìºðººäºæ áàéñàí ç¿éëñ äóíäààñ àëñûí õàðààãàà
õàéõ íü äºò çàì. Õ¿¿õýä íàñíûõàà ìºðººäë¿¿ä äóíäààñ
ýðãýæ áîäîõîä ñýòãýëä îéð, õýðýâ áèåëâýë õàìãèéí èõ
ñýòãýë õàíàìæèéã àâàõ áàéñíûã íü òýìäýãëýí àâààä
àõèí òóíãààí áîäîæ ýðãýö¿¿ëýýðýé. Òýð ìºðººäºë
òàíû àëñûí õàðààòàé õîëáîîòîé áàéñíûã òà
òóí óäàõã¿é îéëãîíî.
Íýãýí áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóä õàìòäàà öóãëàæ
öààøèä õàìòðàí àæèëëàõ áîëîìæã¿é áîëñíîî
óäèðäàã÷äàà èëýðõèéëæýý.
Òà îëîí æèë áèäíèéã óäèðäñàí áîëîâ÷ ìàíàé
áàéãóóëëàãûí¿éëàæèëëàãààîëèãòîéºðãºæèæ÷àäñàíã¿é.
Ýíý á¿õíèé ãîë áóðóóòàí áîë ÒÀ. Òèéìýýñ òà ººðèéí
ñàíàëààð àæëààñàà ãàðàõ ¸ñòîé ãýæ õýëæýý. Óäèðäàã÷
óäààíáîäñîíûýöýñòíóëèìñòàéí¿äýýðàæèë÷äààõàðààä:

38
“Íàìàéã óó÷ëààðàé ýíý ¿íýõýýð ìèíèé áóðóó þì áàéíà.
Ìàðãààø òà á¿õýí áàéãóóëëàãûíõàà îðøóóëãûí ¸ñëîëä
èðíý ¿¿. Áè áàéãóóëëàãàà îðøóóë÷èõààä ÿâüÿ
äàà” ãýæ õýëæýý. Õ¿ì¿¿ñèéí çàðèì íü òîõóóðõàí èíýýæ,
ýíý õ¿í õºãøðººä óõààí ñàíàà íü îðæ ãàðäàã áîëæýý.
Èéì õ¿í áèäíèéã óäèðäàõ ÷ ãýæ äýý õýìýýí õîîðîíäîî
ÿðèëöàæ áàéâ.
Ìàðãààø íü àæèë÷äûã èðýõýä òýðõ¿¿ óäèðäàã÷ òàñ
õàð õóâöàñòàé õóðëûí òàíõèìä çîãñîæ áàéâ. Òàíõèìûí
ãîëä ãî¸ìñîã àâñ òàâüñàí áàéõ áºãººä àæèë÷èä íýã
õààëãààð îðîîä íºãºº õààëãààð ãàð÷ áîëîõîîð çîõèîí
áàéãóóëæýý.
Õ¿ì¿¿ñ ¸æòîé èíýýìñýãëýí õàðö ñîëèëöîæ, õààëãà
óðóó öóâàí îðæ ýõëýâ. Àíõíû õ¿í àâñûã ºíãèéí õàðààä
èõýä öî÷èí öàðàé íü ¿õñýí ìýò öîíõèéæ öààø ãàðàâ.
Íýãýí ýìýãòýé àâñ óðóó î÷èí óäààí ãýã÷ íü õàðààä
óäàëã¿é ýõýð òàòàí óéëæ í¿¿ðýý ãàðààðàà òàãëàí öààø
ã¿éí ãàð÷ýý. Õ¿ì¿¿ñ ýýëæëýí îðñîîð ë áàéëàà. Õàìãèéí
õà÷èðõàëòàé íü íºãºº òàëûí õààëãààð ãàðààä øóóä
ÿâàõ ¸ñòîé áàéñàí õ¿ì¿¿ñ áóöàæ îðîõ õààëãàíû õàæóóä
èðæ áàéâ. Óäèðäàã÷àà ÿâóóëàõ ýíýõ¿¿ àæëûã çîõèîí
áàéãóóëæ áóñäûãàà óðèàëñàí àæèëòàí þó áîëîîä áàéãààã
îéëãîõîî áîëüæ õàìãèéí ñ¿¿ëä àâñ óðóó î÷èí, óäààí ãýã÷
íü õàðæ çîãñîîä, ñàíàà àëäàæ, óäèðäàã÷èéíõàà ºìíº
ºâäºã ñºãäºí óó÷ëàëò ãóéæýý.
Óíøèã÷ òà ÷óõàì þó àæèë÷äàä èíãýòëýý íºëººëñíèéã
ìýäýýæ ñîíèðõîæ áàéãàà áàéõ. Óäèðäàã÷ àâñàí
äîòîð òîëü áàéðëóóëñàí áàéæýý. Õ¿ì¿¿ñ àâñ óðóó
õàðàõäàà õ¿íèéã áóðóóòãàñàí ä¿ð òºðõºº,
ãàëã¿é áîëñîí í¿äýý îëæ õàðæýý.

39
ßã òýð ìº÷èä òýä äîòîîä ç¿ðõ ñýòãýëýý ¿õñýí ãýäãèéã
îéëãîæ, áàéãóóëëàãàà îðøóóëæ áàéãàà õ¿í áîë ¿íýíäýý
óäèðäàã÷ íü áèø õàðèí ººðñäºº áîëîõûã îéëãîæýý.
Õàìò îëîí íü òîëãîé ãóäàéëãàí óäèðäàã÷ààñàà
óó÷ëàëò ãóéæ áàéãóóëëàãûí àìüä íýãýí õýñýã áàéõàà
àìëàí, óäèðäàã÷ ÷ á¿õ õ¿÷ýý äàé÷ëàí àæèëëàõàà
èëýðõèéëýâ. Òýð öàãààñ õîéø òýä îëîí àìæèëòûí ýçýí
áîëñîí ãýäýã.
Òàíû äîòîîä õ¿í, ç¿ðõ ñýòãýëèéí ã¿íä ÷èíü îðøèõ
òýðõ¿¿ àìüä ìýäðýìæ ¿õìýë áàéâàë ÿàæ ÷ õè÷ýýãýýä
õ¿÷èðõýã áàéæ ÷àäàõã¿é. Äîòîîä åðòºíö, ç¿ðõ ñýòãýë äýõü
àìüä ìýäðýìæ çºí áèëãýý ñýðýýæ, õ¿÷èðõýã àìüäðàõûã
õè÷ýýãò¿í.
Áèäíèé äýýð ºã¿¿ëñýí õàðààã¿é õ¿ì¿¿ñèéí äýëõèéí
òîìîîõîí áàéãóóëëàãûã ¿íäýñëýñýí Õåëëåí Êýéëýð:
“Ýíý äýëõèé äýýð ºðºâäìººð àìüäàðñàí
õ¿ì¿¿ñèéí äèéëýíõ íü õýäèéãýýð í¿äýýðýý
õàðäàã áàéñàí áîëîâ÷, àëñûí õàðààãàà ç¿ðõ
ñýòãýëýýñýý îëæ õàðààã¿é ñîõîð áàéñàíä
îðøèíî” ãýæ õýëæýý.
Õýðýâ òà àìüäðàëûíõàà æèíõýíý óòãà ó÷èð, àëñûí
õàðàà, òóéëûí çîðèëãûã îëæ àâàõûã õ¿ñ÷ áàéãàà áîë ç¿ðõ
ñýòãýëýýñýý õàéæ, äîòîîä õ¿íòýéãýý õàðèëöààãàà ñýðãýýõ
õýðýãòýé. Òà àìüäðàëûíõàà õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëñèéã
çºâõºí ç¿ðõýýðýý ë õàðæ ÷àäíà.
ßàãààä ãýâýë õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëñ õ¿íèé
í¿äýíä õàðàãäàõã¿éãýýð îðøäîã áèëýý.

40
Èòãýë íàéäâàðààð èðýýä¯éã
õàðàõ òªñªªëªë.
Õààíà õ¿ðýõýý õàðàõã¿é áîë î÷èæ ÷àäàõã¿é.
Áàíãêîê õîòíîî ºìãººëºë (advocacy)-èéí
÷èãëýëýýð çîõèîí áàéãóóëàãäñàí Àçè Íîìõîí
Äàëàéí Á¿ñèéí íýãýí áàãà õóðëûí ¿åýð äîêòîð Áèëë
Âîêåð õýìýýõ áàãøòàé òàíèëöàæ àëñûí õàðààíû ìºí
÷àíàðûí òóõàé íýëýýä óäààí õººðºëäºæ áèëýý. Òýðýýð:
“Àëñûí õàðàà áîë èòãýë íàéäâàðààð
èðýýä¿éã ç¿ðõ ñýòãýëäýý õàðæ áóé òºñººëºë”.
ãýæ õýëñýí þì. Èòãýë íàéäâàð ãýäýã õ¿íèé àìüäðàëûí
õàìãèéí ÷óõàë ç¿éëñèéí íýã ãýäãèéã áèä õ¿ëýýí
çºâøººðäºã. Õàðèí àëñûí õàðààòàé õîëáîãäîõ òóõàéä
òà áîäîæ áàéãààã¿é ÷ áàéæ áîëîõ. Èòãýë íàéäâàð àëñûí
õàðààã äýìæèæ, àëñûí õàðàà èòãýë íàéäâàðûã òºð¿¿ëäýã
ãýäýã ¿ã áèé. Þóòàé ÷ èòãýë íàéäâàð áîë àëñûí õàðààíû
÷óõàë á¿ðýëäýõ¿¿í õýñãèéí íýã þì.
Áèä ò¿ìýí ýðñäýëèéí äóíä ¿ðãýëæ ë èòãýëýýð
àìüäàðäàã áèëýý. Öàõèëãààí øàò íàìàéã äýýä äàâõàðò
ãàðãàíà, ýíý àâòîáóñ íàìàéã ãýðò ìààíü õ¿ðãýæ ºãíº,
ýíý çîîãèéí ãàçðûí õîîë øèíý ãýõ ìýò òºðºë á¿ðèéí
èòãýë áèäíèéã ¿éëäýë õèéõýä õ¿ðãýäýã. Áèä áèåëýõã¿é
÷ åðººëèéí áýëãýäýëò ¿ã, ðîìàíòèê õàéðûí òóõàé äóó
ø¿ëýã, êèíî, æ¿æèã, íîì çîõèîëä äóðòàé áàéäàã.
Óðìûã íü õóãàëàõààð óóöûã íü õóãàë ãýñýí Ìîíãîë
àðäûí ç¿éð ¿ã ¿íýõýýð ¿íýí. Õàìãèéí íàéäàæ áàéñàí
ç¿éë íü òàëààð áîëæ, õàìãèéí èòãýæ áàéñàí õ¿í íü èòãýë

41
àëäàõààñ èë¿¿ õýö¿¿ ç¿éë õ¿íèé àìüäðàëä õîâîð.
Õ¿í òºðºëõòºí îëîí çóóíû òóðøèä ¿ðãýëæ ìàðãààø,
ºíººäðººñèë¿¿ñàéõàíáîëíîãýæèòãýííàéäñààð,á¿òýýí
òóóðâèñààð èðñýí áèëýý. Õîðâîî äýýð àìüäðàõ íýãýí
íàñàà àëäàæ áàéãàà àòëàà øèíý æèëèéí áàÿðò õ¿ì¿¿ñ
õàìãèéí èõ äóðòàé áàéäàã íü ¿¿íòýé ë õîëáîîòîé.
Ýöýã ºâãºä ìèíü æèë á¿ð öàãààí ñàðûí øèíèéí
íýãýíä ñàéõàí æèë ãàðëàà õýìýýí õóó÷èëäàã. ßã ¿íýíäýý
øèíý æèë, öàãààí ñàðûí àëü àëü íü òóõàéí æèëèéí
ýíãèéí ë íýã ºäºð áàéæ áîëîõ ÷ èðýýä¿éã ñàéí ñàéõíààð
õàðæ áóé èòãýë íàéäâàð íü òýðõ¿¿ ºäðèéã èë¿¿ ÷óõàë
áîëãîæ áàéãàà íü òýð.
Èòãýë íàéäâàðòàé àìüäðàõ õàìãèéí çºâ ãàðö áîë
àëñûí õàðààòàé àìüäðàë þì. Ó÷èð íü àëñûí õàðàà
ýä ç¿éë øèã àëãà áîëæ, õýí íýãýí øèã èòãýë ýâääýãã¿é
áèëýý.
Íýãýí ñóäàðò:
“Èòãýë áîë íàéääàã ç¿éëñèéí áîäèò áàéäàë,
õàðàãäàõã¿é ç¿éëñèéí áàòàëãàà ìºí” õýìýýí
áè÷èãäñýí áàéäàã. Õàðàãäàæ áóé áîäèò ç¿éëä íàéäàõàä
èòãýë îãò õýðýãã¿é áºãººä èòãýëýý áîäèò ç¿éëä òàâèëàà
ãýõýä èéì èòãýë õÿëáàðõàí õóãàðàõ áîëîìæòîé. Õàðèí
õàðàãäàõã¿é ç¿éëèéí òºëºº èòãýí íàéäàõ íü èë¿¿
áîäèòîé.
Àëñûí õàðààòàé àìüäðàõ íü áàéõã¿é ç¿éëñèéã áèé
áîëãîí èòãýí íàéäàõàä îðøäîã. Äýëõèé áººðºíõèé
õýëáýðòýé ãýäãèéã ýä¿ãýý òºñººëºí áîäîõîä õÿëáàð ÷,
õ¿í òºðºëõòºí òýð ÷èãýýðýý õàâòãàé ãýæ ¿çýæ áàéñàí öàã
¿åä áººðºíõèé ãýäýãò íü èòãýæ ÷àäñàí Áðóíîã áîäîõîä
áàõàðõìààð.
Ýíý ë èòãýë íàéäâàð ºíººäðèéí õ¿í òºðºëõòíèéã

42
óðàãøëóóëàí õºãæ¿¿ëñýí áàéäàã. ªíººäðèéí áèäíèé
àìüäàð÷ áóé õºãæèíã¿é íèéãýì, ò¿¿õ ñî¸ë, õîò ñóóðèíã
õ¿í òºðºëõòºí á¿òýýí áèé áîëãîñîí.
Õàðèí áîëîìæã¿é ç¿éë äóíäààñ àìæèëòûã áóé
áîëãîñîí öººí õ¿ì¿¿ñ õ¿í òºðºëõòíèéã ìàíëàéëàí
óäèðäàæ, ÷èãë¿¿ëýí çàëñàí áàéäàã. Òýðõ¿¿ èòãýëèéã
îëæ àâñàí õ¿ì¿¿ñ ç¿ðõ ñýòãýëäýý èðýýä¿éã çóðàãëàí
õàðæ, òýðõ¿¿ òºñººëºëäºº õ¿ðýõèéí òºëºº àìüäðàëàà
çîðèóëäàã. Õýðýâ òýð õ¿ì¿¿ñ èòãýë íàéäâàðààð
ººðèéí áîëîí óëñ îðîí õ¿í òºðºëõòíèé
èðýýä¿éã çóðàãëàí õàðààã¿é áîë ìàãàäã¿é
áèä ýðòíèé ñî¸ë èðãýíøèëäýý àìüäàð÷ áàéæ ÷
áîëîõ.
Àëñ òýðòýýõ ÌÝª 387 îíä Ïëàòîíû àêàäåìè áàé
ãóóëàõ èòãýë íàéäâàð íü áèåëýýã¿é áîë àãóó Àðèñòîòåëü
òýð àêàäåìèàñ òºðºí ãàð÷, îäîí îðîí, àìüòàí ñóäëàë,
ýñ ñóäëàë, ãàçàðç¿é, àíàòîìè, ãåîëîãè, ôèçèê, õèìè,
ôèçèîëîãè, ìàòåìàòèê, ìåòàôèçèê, ñýòãýëç¿é, ýäèéí
çàñàã, óëñ òºð, øàøèí ñóäëàë, ãîî ç¿é, óðàí èëòãýë
ãýõ ìýò ç¿éëñèéí òóõàé á¿òýýë¿¿äýý òóóðâèæ ÷àäàõã¿é
áàéõñàí. Àðèñòîòåëèéí á¿òýýë òóóðâèë áàéãààã¿é áîë
õîé÷ ¿åèéí ýðäýìòýä þóíä ñóóðèëæ, õ¿íèé íèéãìèéã
ºíººäðèéí òºâøèíä õ¿ðòýë óðàãøëàí õºãæ¿¿ëæ ÷àäàõ
áàéñàí íü ýðãýëçýýòýé.
ÌÝª 3100 îíä àëäàðò õààí Ìèíî äýýä äîîä
Åãèïåòèéã íýãòãýí ñóóðèí ñî¸ë èðãýíøëèéí ñóóðèéã
òàâèàã¿é áîë, Èîãàíí Ãóòåíáåðã 1400 îíû ¿åä ìàø
îëîí óäààãèéí îðîëäëîãîîð ìîäîí áàðûã õàëàí, ¿ñýã
ºðºõ õýâëýëèéí ñóóðèéã òàâüæ, Öàé Ëóí öààñ á¿òýýæ
ýíý õî¸ð íýýëò õîñëîí, íîì õýìýýõ ãàéõàìøèãò ç¿éëèéã
á¿òýýãýýã¿é áîë õ¿í òºðºëõòíèé ñýòãýëãýý ÿìàð òºâøèíä
áàéõñàí áîë.

43
Åñõºí íàñàíäàà ýöãýýñýý ºí÷èð÷, õàðüòíû ãàðò õàòíàà
áóëààëãàæ çîâëîí áýðõøýýëèéí õ¿íäèéã àìñàæ áàéñàí
Òýì¿¿æèí òàðõàé áóòàðõàé îâîã àéìãóóä, äýëõèéí îëîí
óëñ ã¿ðíèéã íýãýí òóãèéí äîð íýãòãýæ áîëíî ãýäýãò
èòãýí íàéäàæ, ò¿¿õýí äýõ õàìãèéí òîì íóòàã äýâñãýðòýé
èõ ã¿ðýíã áàéãóóëààã¿é áîë äýëõèéí ò¿¿õ îãò ººðººð
áè÷èãäýõ áàéæýý.
Õðèñòîôåð Êîëóìáî äîðíîä åâðîï õ¿ðòýëõ çàì
íýýõ òàëààð îëîí æèë ìºðººäºæ, óéãàã¿é ýðæ õàéñíû
¿ð ä¿íä íýãä¿ãýýð Èçàáåëëà õàòàí õààíààñ àÿëàëûí
ñàíõ¿¿æèëò àâ÷ 1492.10.12-íä Àìåðèê òèâèéã íýýãýýã¿é
áîë ìàãàäã¿é ÀÍÓ ãýæ ã¿ðýí áàéãóóëàãäàõ áàéñàí ýñýõ íü
òîäîðõîéã¿é. Çºâõºí ñ¿¿ëèéí 300 æèëèéí äîòîð ë ãýõýä
Àäàì Ñìèò 1776 îíä ÷ºëººò õóäàëäààíû ýäèéí çàñãèéí
îíîëîî ¿íäýñëýýã¿é áîë, 1796 îíä Ý.Æåííåð àéìøèãò
öýöýã ºâ÷íèéã àíàãààõ áýëäìýëýý õèéãýýã¿é áîë, 1821
îíä Ôàðàäåé öàõèëãààí ã¿éäëèéã íýýãýýã¿é áîë, 1837
îíä Ëóé Äàãåð ãýðýë çóðàã àâàõ òºõººðºìæºº á¿òýýãýýã¿é
áîë, 1875 îíä Áåëü òåëåôîí óòñûã ñàíàà÷ëààã¿é áîë,
1928 îíä Ôëåìèíã ïåíèöèëëèíèéã íýýæ ñàÿ ñàÿ õ¿íèé
àìèéã àâðààã¿é áîë, 1876 îíä Àâãóñò Îòòî äºðâºí
øàòàëòàò õºäºëã¿¿ðèéã çîõèîí á¿òýýæ Ôîðä, Áåíöèéí
èðýýä¿éã ãýðýëò¿¿ëýýã¿é áîë, àõ ä¿¿ Ðàéò íàð 1903 îíä
òîîëøã¿é îëîí óäààãèéí îðîëäëîãûí ¿ð ä¿íä àíõíû
íèñýõ îíãîöûã á¿òýýãýýã¿é áîë, 1961 îíä Æ.Êåííåäè õ¿í
òºðºëõòíèé ñàð óðóó õèéõ àíõíû àÿëàëûí Àïîëëîí 11
õºòºëáºðèéã äýìæýýã¿é áîë, 1962 îíä Ìàðòèí Ëþòèð
Êèíã “I have a dream” èëòãýëýý îëíû ºìíº õýëýýã¿é áîë,
1960 îíä ÀÍÓ-ûí Áàòëàí õàìãààëàõ ÿàì êîìïüþòåð
õîîðîíä ìýäýýëýë äàìæóóëàõ Ýð÷èìæñýí Ñóäàëãààíû
Òºñëèéí Àãåíòëàã (ARPA) áàéãóóëàõ øèéäâýð ãàðãàæ
èíòåðíýòèéã íýýõ ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëýýã¿é áîë, 1980

44
îíä Áèëë Ãåéòñ Microsoft-ûã áàéãóóëæ, êîìïüþòåðèéí
õýðýãëýýíèé ïðîãðàììûã íèéòýä õÿëáàð÷èëæ ºãººã¿é
áîë ýíý öàã ¿å ÿìàð òºâøèíä áàéõûã òºñººëºõºä õ¿íä.
Ñóóò Øåêñïèð, Òîëñòîé, Äîñòîåâñêèé, Ïèêàññî,
Ëåîíîðäî Äà Âèí÷è, Áåòõîâåí, Áàõ íàð ýíý åðòºíöºä
òºðººã¿é áîë áèäíèé àç æàðãàë, õàéð ñýòãýë, àìüäðàëûí
òóõàé îéëãîëòóóä, ãîî ç¿éí ìýäðýìæ ÿìàð áàéõñàí
áîë.
Àãóó õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàë, ¿õñýí ìº÷ººñ íü ýõëýäýã
ãýäýã ¿íýí. Òýäíèé õ¿í òºðºëõòíèé òºëºº îðóóëñàí õóâü
íýìýð õýçýý ÷ ìàðòàãäàõã¿é áèç ýý. Àìüäðàëûí àëñûí
õàðààãàà òàíüæ, áàéõã¿é ç¿éëä èòãýí íàéäàæ ñóðààðàé.
Õýðýâ òà àëñûí õàðààã îþóíààðàà îéëãîâîë
ìºðººäºã÷, ç¿ðõ ñýòãýëäýý õ¿ëýýí àâáàë
òýì¿¿ëýã÷ áîëíî. Õàðèí îþóíààðàà îéëãîí,
ç¿ðõ ñýòãýëäýý õ¿ëýýí àâ÷, ¿éëäýë õèéæ ÷àäàõ
àâààñ àìüäðàëûí öàã õóãàöààãàà æèíõýíý ¿ð
ä¿íãýýð õýìæ¿¿ëæ ÷àäíà.

45
Áýðõøýýëèéã õ¯ëýýæ àâàõ
õàíäëàãà
“Áè ¿ðãýëæ øèíý ñàíàà îëæ àâàõûí òºëºº
øàðãóó òýìöäýã áàéñàí. Õàðèí øèíý ñàíàà
áèø, òýìöýë, öºõðºë, óé ãàøóó äóíäààñ áè
ººðèéíõºº àëñûí õàðààã îëæ àâñàí þì”
Çîõèîë÷, íàéðóóëàã÷ Ì.Àíäåðñîí.
Áýðõøýýë æàðãàëààñ èë¿¿ áîäèòîé ç¿éë ãýäýã ¿íýí.
Áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõ òóõàé çºâëºãºº ºãºõºä õÿëáàð
áîëîâ÷ í¿¿ð òóëàõ ¿åä òºñººëæ áàéñíààñ õàâüã¿é ººð
áàéäàã. Ãýâ÷ òóéëûí çîðèëãî, àëñûí õàðààíû
òºëººõ àìüäðàëä áýðõøýýë òóëãàðàõã¿é ãýæ
àìëàæ ÷àäàõã¿é ó÷ðààñ õýðõýí õ¿ëýýí àâàõ
òóõàé ÿðèëöàõ íü èë¿¿ ÷óõàë ñàíàãäëàà. Àëñûí
õàðààíû òóõàé ºã¿¿ëæ áóé ýíýõ¿¿ áºëºãò áýðõøýýëèéí
òóõàé áóñ ò¿¿íèéã õýðõýí õ¿ëýýí àâ÷ áóé õàíäëàãûã èë¿¿
ºã¿¿ëýõ áîëíî. Àìüäðàë áºëºãò ºã¿¿ëñýíòýé àäèë ººäðºã
¿çëèéí òóõàé çàðèì òàëààðàà òºñººòýé ñàíàãäàæ áîëîõ
÷ ñàéí àæèãëàâàë îëîí ÿëãààã òà îëæ õàðæ ÷àäíà.
Àíõ àæèëä îðñíûõîî äàðàà áè îëîí æèæèã ç¿éëèéã
áýðõøýýë ãýæ õàðäàã áàéâ. Áàéãóóëëàãûí ìààíü óäèðäàã÷
ýåëäýã õ¿í áàéñàí áîëîõîîð ãîìäîëëîõ á¿õýíä ë íàìàéã
óðàìøóóëäàã áàéâ. Áè ÷ ãîìäîëëîñîîð...
Õàðèí íýãýí óäàà òýðýýð:
“Áýðõøýýë ÷èíèé ç¿ðõ ñýòãýëä ÷èíü áàéíà.
×è ãàíö õî¸ð óäàà áýðõøýýëýýñ çóãòàæ
áîëîõ ÷ ººðººñºº õýçýý ÷ çóãòàæ ÷àäàõã¿é
ø¿¿ äýý” ãýæ õýëýâ.

46
Íàìàéã ìàø èõ è÷ýýñýí òýð øóëóóí ¿ã ºíºº õýð
ñýòãýëýýñ ãàðäàãã¿é þì. Áýðõøýýëèéã òîéð÷ øèéäýõ
áîëîìæã¿é ãýäýã ¿íýí. Ó÷èð íü áýðõøýýëèéí òàëààñ èë¿¿
õóâü íü õýðõýí õ¿ëýýí àâ÷ áóé õàíäëàãààñ øàëòãààëäàã.
Ýíýõ¿¿ õàíäëàãà àëñûí õàðààòàé ñàëøã¿é õîëáîîòîé.
Àëñûí õàðààãàà òàíèàã¿é õ¿í æèæèã áýðõøýýëä á¿äýðäýã
ãýäýã îðã¿é ¿ã áèø. Àëñûí õàðààã æèíõýíý óòãààð íü
òàíüñàí õ¿íä áýðõøýýë îãò ººðººð áîëîìæ áîëîí
õàðàãääàã ãýäýã áºãººä çîðèëãî òîìðîõ òóñàì áýðõøýýë
æèæãýðäýã ãýëöäýã. Áýðõøýýëòýé òóëãàð÷ áóé òóõàéí öàã
õóãàöàà õ¿íä õýö¿¿ ÷ õîæèì áýðõøýýë ¿çýýã¿é íýãíýýñ
îëîí òàëààðàà äàâóó áîëñîí áàéäàã.
Ò¿¿õýíä ìºíõºðñºí õ¿ì¿¿ñèéí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü
íýí õ¿íä íºõöºë áàéäëààñ òºðºí ãàðñàí áàéäàã íü íàäàä
ã¿í ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã.
Ãàíöõàí æèøýý äóðäàõàä ÀÍÓ-ûí õàìãèéí àëäàðòàé
åðºíõèéëºã÷, îëîí ñàÿ áîîë÷óóäàä ýðõ ÷ºëºº îëãîñîí
À.Ëèíêîëüí ë ãýõýä ÿäóó ôåðìåðèéí æèæèãõýí ä¿íçýí
áàéøèíä òºðºí, ÿäóó ç¿ä¿¿ îð÷èíä ºñºí òîðíèæ,
àìüäðàõûí ýðõýíä ò¿ëýý÷èí, õóäàëäàã÷, øóóäàíãèéí
ýðõëýã÷ çýðýã àæèë õèéæ áàéñàí ãýäýã.
Íóëèìñàíä óãààãäñàí í¿ä èë¿¿ àëñûã õàðäàã
ãýäýã ¿íýí áºëãºº. Õ¿íä áýðõøýýëèéí äóíäààñ
àëñûí õàðààãàà òàíüñàí õ¿ì¿¿ñ àìæèëòûí áóóõèàãàà
òàñàëäóóëñàí òîõèîëäîë ìàø õîâîð áàéäàã.
Öàõèëãààí ãýðëèéã íýýæ õ¿í òºðºëõòíèé õºãæèë
äýâøèëä ¿íýìëýõ¿é õóâü íýìýð îðóóëñàí íýðò ýðäýìòýí
Òîìàñ Ýäèñîí äºðâºí íàñ õ¿ðòëýý îãò ÿðüæ ÷àääàãã¿é
áàéñàí áºãººä áàãø íàð íü ò¿¿íèéã ñýòãýë ìýäðýëèéí
ºâ÷òýé ó÷èð ãýðèéí áîëîâñðîë ýçýìøèõ íü ç¿éòýé ãýæ
¿çñýí ãýäýã. Õýäèéãýýð ò¿¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ìóó áàéñàí ÷
òýðýýð¿ðãýëæëººðòººòîìçîðèëãîòàâüäàãíýãýíáàéæýý.

47
Òýðýýð ýðäýì øèíæèëãýýíèé òîìîîõîí ëàáîðàòîðè
áàéãóóëàí îëîí ç¿éëèéã òóðøèí ñóäàëãàà õèéæ, óéãàã¿é
àæèëëàäàã áàéâ. Ãýòýë íýã ºäºð ëàáîðàòîðè íü ãýíýò
øàòàæ, îëîí æèëèéí õºäºëìºð íü í¿äýí äýýð íü ¿íñ
íóðàì áîëæýý. Øàòàæ áàéãàà ëàáîðàòîðèî ãóíèãòàé
õàðàí çîãñîæ áàéãàà íàñ àõèñàí ýðäýìòýíòýé îéðõîí
áàéõààñ õóðñàí îëîí äºëæ áàéëàà.
Õàðèí Ýäèñîí õ¿¿ ð¿¿ãýý õàðàí èíýýìñýãëýæ:
“Ìèíèé õ¿¿ ã¿éãýýðýé. Ýýæèéãýý äóóä. Ýýæ
÷èíü àìüäðàëäàà èéì ñàéõàí ãàëûã õýçýý ÷
õàðàõã¿é áàéæ ìàãàäã¿é” ãýæ õýëñýí ãýäýã.
Ìýäýýæ ò¿¿íä õÿëáàð áàéãààã¿é íü îéëãîìæòîé.
Õàðèí óóðëàí áóõèìäàæ, õàðàìñàí óéëëàà ãýýä þóã ÷
ººð÷èëæ ÷àäàõã¿é ãýäãýý òýðýýð óõàìñàðëàæ áàéñàí
áèçýý. Òýðýýð õîæèì ºìíºõººñºº õî¸ð äàõèí òîì
ëàáîðîòàðè áàéãóóëæ öàõèëãààí ãýðýë, äóó ÿðèàíû
áè÷ëýãèéí òºõººðºìæ, çàé õóðààãóóð çýðýã ç¿éëñèéã
ñàíàà÷èëæ ºíººãèéí Æåíåðàë Ýëåêòðîíèêñ êîìïàíèé
ñóóðèéã òàâüæ ÷àäæýý.
ªíººãèéí õ¿íä õýö¿¿ íºõöºë áàéäàë òàíûã ºìíºõººñ
÷ èë¿¿ áýðõøýýëèéã äàâàí òóóëàõàä áýëòãýæ áàéäàã.
Àãóó ç¿éë õÿìä îëääîãã¿é òóë òóéëûí çîðèëãî
àëñûí õàðààíû òºëºº àìüäðàõàä òàíü îëîí áýðõøýýë
òóëãàðíà. Òèéìýýñ òà ò¿¿íèéã ýåðýãýýð õ¿ëýýí àâ÷
ñóðàõûã õè÷ýýãýýðýé. Ò¿¿íýýñ ÷ òîì áýðõøýýë èðýõ ó÷èð
ºíººäðèéí íºõöºë áàéäàëä áóóæ ºã÷ áîëîõã¿é.
Õîðâîî áýðõøýýëã¿é áîëîõûã õ¿ëýýñíýýñ,
áýðõøýýëèéã õýðõýí õ¿ëýýí àâàõ õàíäëàãàà
ººð÷ëºõèéã õè÷ýýæ, àñóóäàëä áóñ àñóóäëûã
øèéäýõ àðãà÷ëàëä àíõààðëàà õàíäóóëæ ñóðâàë
ìàø ÷óõàë.
Áýðõøýýëèéã ñîíèíòîé ç¿éðëýí áîäîöãîî¸. Õýðýâ

Alsiin haraa

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (18)

Alsiin haraa