Fichas científicas. Visu desde as cidades

A constelación de Orión

Orión é unha das constelacións máis doadas de recoñecer no ceo
nocturno. O gran cadrado de estrelas brillantes correspóndense cos
ombros e cos pes de Orión, o cazador, e as tres estrelas aliñadas en
diagonal forman o seu cinto, son coñecidas tamén como “as tres marías”.
E na espada que colga do seu cinto está a gran nebulosa de Orión, de luz
vermella.
As dúas estrelas máis brillantes da constelación son:
• Betelgeuse; arriba a esquerda, xigante vermella situada a uns
400 años luz da Terra.
• Rigel; abaixo á dereita, superxigante quente azul que está a uns
1.400 anos luz.
• Máis información en:
http://www.stellarium.org/es/ (Programa para instalar no voso
ordenador, con el poderedes atopar as constelacións, planetas…, xa que
podes ver o ceo que se ve dende as túas coordenadas no momento do
tempo que ti queiras)
http://www.astroyciencia.com/

• FEITO con fins educativos sen ánimo de lucro por Belén L. Arenal e Xacobo de
Toro
• Foto: http://apod.nasa.gov/apod/ap030207.html

Cúmulo
Este nome deriva do latín, e significa “montón”, que é o que semellan.
Nubes baixas, independentes , esponxosas, xeralmente coa base plana.
As veces semellan coliflores, e vense blancas brillantes cando lles da a luz.

Cumulus congestus
• Altitude: de 600 a 1000 metros
• Especies de cúmulos:
• Humilis: máis anchas que altas
• Mediocris: anchas e altas por igual
• Congestus: máis altas que anchas
• Fractus: de contorno desfiañado
• Risco de precipitacións que cheguen á terra: mínimo, de feito se
coñecen en xeral como “nubes de bo tempo”, tan so a especie
congestus, que teñen un desenvolvemento vertical máximo, poden
provocar breves chaparróns. Así que se ves un cúmulo pasar á fase
de congestus antes de mediodía, existen posibilidades de que
descargue pola tarde. De aí o dito :
“nube que pola mañá aumenta, pola tarde suelta”
• Canto pesa un cúmulo?. As gotiñas dun cúmulo típico pesan o mesmo
que oitenta elefantes
• Canto dura un cúmulo?, pois a súa vida media é tan so duns 10
minutos
• Mais información en :
http://www.astromia.com/tierraluna/nubes.htm

• FEITO con fins educativos sen ánimo de lucro por Belén L. Arenal e Xacobo de Toro

• Foto: Isolino Pérez Tuya

Cirro
Cirro deriva do latín, e significa “rizo de cabelo”, que é o que semellan.
Son nubes altas, formadas por cristais de xeo que forman delicadas
vetas no seu descenso, de aspecto fibroso ou sedoso.

• Altitude: de 5.500 a 15.000 metros
• Especies de cirros: fibratus, uncinus, spissatus….
• Risco de precipitacións que cheguen á terra: ningún
• Por que vemos esas hebras como colgando do cirro? Son os cristais
de xeo que no seu descenso son movidos polos ventos do alto da
troposfera, que poden acadar os 250 km por hora, polo que non soen
quedarse moito tempo no mesmo sitio, de feito son as nubes máis
rápidas, pero como están moi altas, resulta difícil advertir o seu
movemento
• Mais información en :
http://www.astromia.com/tierraluna/nubes.htm

Toro

Fungo yesquero
• Nome científico: Fomes fomentarius
• Etimoloxía: Fomes ven do latín e significa isca, faiusca, por ser usado
para acender o lume.
• Clasificación:
• reino: Fungi
• división: Basidiomycota
• orde: Polyporales
• xénero: Fomes
• Nutrición: saprófito,
descompoñedor de madeira
• Descrición: ten forma de
pezuña de cabalo, é sésil, é
dicir, non ten pé, e pode chegar aos 50 cm de ancho. De consistencia
dura, o seu himenio está formado de tubos e pequenos poros, ate 5 por
mm, case non ve, guíase polas vibracións e sustancias químicas no aire.
Soe estar inmóbil, boca abaixo colgado da súa maraña de tela case
invisible nunha esquina do teito
• Hábitat: é un fungo descompoñedor da madeira, producindo a chamada,
podremia branca, polo que soe saír en troncos debilitados ou mortos.
Frecuentemente sobre planifolios, sendo moi común nos chopos.
Perenne.
http://www.fungipedia.es/clasificacion-
orden/basidiomycota/poriales/388-fomes-fomentarius.html


O lique amarelo Xanthoria parietina
• Que é un lique?: é unha
asociación simbionte
dun fungo cunha alga
• Nome científico:
Xanthoria parietina
• Etimoloxía: parietina
significa “nas parede s”
• Descrición: Talo
amarelo alaranxado, as
veces ten como unhas
copiñas de 2mm de
diámetro, son os
apotecios, estrutura
reprodutora do lique.
• Nutrición:
• o fungo:
heterótrofa
• a alga: autótrofa
• Hábitat: sobre todo
tipo de rochas,
monumentos, bancos,
árbores... moi
abundante.
• Distribución: toda a
costa europea.
• Observacións:
demostrouse que dúas
especies de ácaros,
habitantes comúns e consumidores desta especie, axudan á reprodución
do lique, dispersando as súas esporas. Respecto á contaminación, este
lique é unha especie bastante toxitolerante, polo que é moi común nas
cidades.
• Usos: como bioindicadores de contaminación, SO2 (dióxido de xofre)
sobre todo.
http://www.asturnatura.com/especie/xanthoria-parietina.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Xanthoria_parietina

• Fotos: Xacobo de Toro

O fento das pedras Polypodium vulgare
vulgarerietina
• Nomes comúns:
• galego: fento das pedras, fenteira, fento dos valos
• castelán: polipodio
• Nome científico: Polypodium vulgare
• Etimoloxía: Polipodium ven de “moitos pés” ou de “polvo” pola
semellanza das raíces aos pés do animal e dos soros ás súas ventosas.
Vulgare quere dicir “común”, xa que é a especie máis abundante deste
xénero.
• Clasificación:
• reino: Plantas
• división: Pteridophyta
• orde: Polypodiales
• familia: Polypodiaceae
• xénero: Polypodium
• Descrición: o que vemos son as follas, que
saen a finais do inverno do rizoma. No verán
podemos ver os soros
no envés das follas
(estruturas
redondeadas onde
están os esporanxios,
que conteñen as
esporas para
reproducirse)
• Ciclo de vida: vivaz, é
dicir, ten órganos
subterráneos perennes,
neste caso o rizoma
rastreiro, que é un
tallo, que en vez de estar ao aire , coma na maioría das plantas, é
subterráneo
• Hábitat: en fendas de rochas, muros, troncos… moi abundante
• Distribución : frecuente na rexión eurosiberiana
• Usos: o rizoma utilízase como purgante ou antihelmíntico tomado en
infusión.
http://www.asturnatura.com/especie/polypodium-vulgare.html

Toro

A cebada brava Hordeum murinum
• Nomes comúns:
• galego: cebada brava, orxo.
• castelán: cebadilla ratonera,
paspallás.
• Nome científico: Hordeum murinum
• Clasificación:
• reino: Plantas
• clase: Liliopsida (monocotiledoneas)
• orden: Poales
• familia: Gramineae
• xénero: Hordeum
• Descrición: Porte herbáceo, con tallos
ocos de ate 50 cm de altura, ten as
características flores das gramíneas,
pouco aparentes, reunidas en grupiños
(inflorescencias) formando espigas.
• Ciclo de vida: anual, é dicir, non perdura
durante o inverno. Florece de abril a
agosto.
• Hábitat: en lugares secos ou removidos, beiras de camiños… moi
abundante preto do mar.
• Distribución : Europa e norte de África.
• Observacións: en xeral as gramíneas, son moi importantes
ecoloxicamente, xa que son especies pioneiras ou colonizadoras cando
hai algunha catástrofe, como pode ser un incendio, axudando así a
rexenerar o hábitat.
• Usos: a espiga pégase á roupa, polo que é empregada como xogo polos
nenos e nenas.
http://www.asturnatura.com/especie/hordeum-murinum.html
Toro
• Foto: Xacobo de Toro

Couselo Umbilicus rupestris

• Nomes comúns:
• galego: couselo, orella de frade, capelo
• castelán: ombligo de Venus
• Nome científico: Umbilicus rupestris
• Etimoloxía: Umbilicus fai referencia á forma
da folla, que parece un embigo. Rupestris ven
do latín, e quere dicir “sobre rochas”.
• Clasificación:
• reino: Plantas
• división: Magnoliopsida (dicotiledóneas)
• orde: Saxifragales
• familia: Crassulaceae
• xénero: Umbilucus
• Descrición: ten unas follas carnosas, de aí o
nome da familia, moi peculiares, xa que son
circulares, de borde festoneado e co pecíolo
ensartado no medio. As flores agrúpanse en espigas (inflorescencias)
verde pálido.
• Ciclo de vida: perenne. Florece de abril a xullo en paredes e rochas de
toda Galicia.
• Hábitat: en fendas de rochas, muros, troncos… moi abundante
• Distribución : sur e oeste de Europa.
• Usos: é diurética, pero o uso tradicional máis frecuente é para curar
feridas, poñendo a folla machucada ou sen a pel, directamente sobre as
feridas.
http://www.asturnatura.com/especie/umbilicus-rupestris.html


Cardencha Dipsacus fullonum

• Nomes comúns:
• galego: cardencha, cardo penteador.
• castelán: cardo cardador.
• Nome científico: Dipsacus fullonum
• Etimoloxía: Dipsacum deriva da palabra grega dipsa, que
significa “sede”, e débese a capacidade das follas de
acumular auga ao formar coma unas concavidades
• Clasificación:
• reino: Plantas
• división: Magnoliopsida (dicotiledóneas )
• orde: Dipsacales
• familia: Dipsacaceae
• xénero: Dipsacus
• Descrición: Talo espiñoso, ergueito, de ate 2
metros, as follas están unidas pola base deixando
coa un recipiente acopado onde pode acumularse
moita auga, o cal é empregado por outros seres
vivos con distintos motivos. As flores son rosas, e
agrúpanse en cabezas espiñentas, cada espiña
correspóndese cunha
flor.
• Ciclo de vida: bianual, é dicir, remata o seu ciclo
en dous anos. Florece entre xullo e agosto.
• Hábitat: beiras de camiños, regatos…
• Distribución : sur, oeste e centro de Europa.
• Usos: empregada para cardar a la.

http://www.asturnatura.com/especie/dipsacus-fullonum.html

Toro
• Fotos de cardenchas secas: Xacobo de Toro
• Foto cardencha en flor: asturnatura.com

Margarida Bellis perennis

• Nomes comúns:
• galego: margarida, velorita.
• castelán: margarita, maya,
pascueta.
• Nome científico: Bellis perennis
• Etimoloxía: Bellis en latín é “bonito,
belo”. Perennis ven tamén do latín,
quere dicir “duradeiro”.
• Clasificación:
• reino: Plantas
• división: Magnoliopsida
• orde: Asterales
• familia: Asteraceae
• xénero: Bellis
• Descrición: herbácea con pequenos
rizomas rastreiros e follas con
forma de culler. O que parece a
flor, é realmente un conxunto de
flores de dous tipos, as brancas
son as chamadas lígulas, e as amarelas do centro, cada puntiño, é unha
flor, chamada en termos botánicos, flósculo. A esta inflorescencia se lle
da o nome de capítulo, e é típica da familia Asteraceae, ou tamén
chamadas compostas.
• Ciclo de vida: perenne.
• Hábitat: prados.
• Distribución : frecuente en toda Europa.
• Usos: ten numerosas propiedades medicinais; antiespasmódica,
antitusiva, dixestiva…..Outro uso é culinario, as follas novas son
comestibles (en ensalada). Tamén se mestura co céspede, como
decorativa, pola súa resistencia á sega.
http://www.asturnatura.com/especie/bellis-perennis.html

Toro
• Fotos margarida: Isolino Pérez Tuya

• Foto grupo de margaridas: Xacobo de Toro

Celidonia Chelidonium majus

• Nomes comúns:
• galego: celidonia, ceruda,
herba da andoriña.
• castelán: hierba verruguera
• Nome científico: Chelidonium
majus L.
• Etimoloxía: Majus ven de “maior”
• Clasificación:
• reino: Plantas
• orde: Papaverales
• familia: Papaveraceae
• xénero: Chelidonium
• Descrición: herbácea con talos de ate 90
centímetros de altura. Conteñen un
característico látex amárelo no seu interior,
que se deixa ver ao romper a planta,
• Ciclo de vida: perenne. Florece entre abril e
novembro. Sementes pequenas, negras e
cunha estrutura nutritiva (eleosoma) que
atrae ás formigas, axudando así á súa dispersión (zoocoria)
• Hábitat: beiras de camiños, esterqueiros… gústalle o nitróxeno
(nitrófila), polo que é frecuente en lugares habitados.
• Distribución : Europa, Asia, África e América setentrional.
• Usos: O látex amarelo, emprégase no tratamento externo das verrugas,
pero é unha planta tóxica, polo que o seu uso interno so pode ser en
condicións controladas. Ten moitas propiedades medicinais, algunhas
debidas ao seu alcaloide, a chelidonina, con efectos sedantes, pero no se
pode inxerir vía oral, é perigoso.
http://www.asturnatura.com/especie/chelidonium-majus.html


Papoula Papaver roheas

• Nomes comúns:
• galego: papoula, mapoula.
• castelán: amapola, ababol.
• Nome científico: Papoula Papaver roheas
• Clasificación:
• reino: Plantas
• xénero: Papaver
• Descrición: herbácea con talos de ate 50
centímetros de altura. Flores de catro pétalos
vermello intenso, que poden ter unha mancha
negra na base. Estames tamén de cor negra. O
froito é una cápsula verde cunha especie de
tape, que contén numerosas sementes.
• Ciclo de vida: anual. Florece de xuño a agosto.
• Hábitat: medra en campos de cultivo e esterqueiras, en especial secos.
• Distribución : Descoñécese a orixe, pero está amplamente distribuída
por Eurasia e norte de África.
• Usos: As follas son levemente velenosas para os herbívoros. As follas
verdes frescas (antes da floración) poden cociñarse como as espinacas,
perdendo as propiedades velenosas ao cociñarse, aínda que con efectos
sedantes polos alcaloides que contén. As sementes son inofensivas e
utilízanse como condimento. A savia, pétalos e cápsulas conteñen
roheadina, un alcaloide de efectos lixeiramente sedantes, a diferencia
da variedade Papaver somniferum (adormidera ou opio) que contén
morfina.
http://www.asturnatura.com/especie/papaver-rhoeas.html


Trevo ácedo Oxalis pescapreae

• Nomes comúns:
• galego: Trevo ácedo,
vinagreta, pan de cuco.
• castelán: agrios.
• Nome científico: Oxalis
pescapreae
• Clasificación:
• reino: Plantas
• orde: Geraniales
• familia: Oxalidaceae
• xénero: Oxalis
• Descrición: herbácea, ten un bulbo do que xorde un talo subterráneo con
moitos bulbiños e unha mouta de follas rente do chan.
• Ciclo de vida: perenne. Florece entre xaneiro e xuño.
• Hábitat: En terras removidas ou de cultivo.
• Distribución : orixinaria de Sudáfrica. Alóctona en Europa
• Usos: Chúpanse os talos, que teñen sabor ácedo.


Herba de ouro Ranunculus repens

• Nomes comúns:
herba da andoriña.
• Nome científico: Ranunculus
repens
• Etimoloxía: Majus ven de
“maior”
• Clasificación:
• reino: Plantas
• Descrición: herbácea con talos m de ate 90 centímetros de altura.
Conteñen un característico látex amárelo no seu interior, que se deixa
ver ao romper a planta,
• Ciclo de vida: perenne. Florece
entre abril e novembro.
Sementes pequenas, negras e
cunha estrutura nutritiva
(eleosoma) que atrae ás
formigas, axudando así á súa
dispersión (zoocoria)
• Hábitat: beiras de camiños,
esterqueiros… gústalle o
nitróxeno (nitrófila), polo que é frecuente en lugares habitados.

Pé de galiña Fumaria muralis

• Nomes comúns:
• galego: celidonia, ceruda, herba da
andoriña.
• Nome científico: Fumaria muralis
• Etimoloxía: Majus ven de “maior”
• Clasificación:
• reino: Plantas
• Descrición: herbácea con talos m de ate 90
centímetros de altura. Conteñen un
característico látex amárelo no seu interior, que se deixa ver ao romper
a planta,
• Ciclo de vida: perenne. Florece entre abril e novembro. Sementes
pequenas, negras e cunha estrutura nutritiva (eleosoma) que atrae ás
formigas, axudando así á súa dispersión (zoocoria)


Mimosa Acacia dealbata

• Nomes comúns:
herba da andoriña.
• castelán: hierba
verruguera
• Nome científico: Acacia
dealbata.
• Etimoloxía: Majus ven de
“maior”
• Clasificación:
• reino: Plantas
• Descrición: herbácea con talos m de ate 90 centímetros de altura.
Conteñen un característico látex amárelo no seu interior, que se deixa
ver ao romper a planta,
• Ciclo de vida: perenne. Florece entre abril e novembro. Sementes
pequenas, negras e cunha estrutura nutritiva (eleosoma) que atrae ás
formigas, axudando así á súa dispersión (zoocoria)


A araña do soto Pholcus phalangioides
• Nomes comúns:
• inglés: Dady long legs “papaíño
pernas longas”
• Nome científico: Pholcus phalangioides
• Etimoloxía: Pholcus ven do grego e
significa virollo, phalangioides é polo
seu parecido cos opilións
• Clasificación:
• filum: Artrópodos
• clase: Aracnidos
• orde: Araneae
• familia: Pholcidae
• xénero: Pholcus
• Alimentación: insectívora
• Hábitat: construcións humanas
principalmente
• Distribución: Cosmopolita
• Lonxitude do corpo: 2 -3 cm nas femias
• Lonxevidade: 18 meses en condicións naturais
• Dimorfismo sexual: Os machos son máis
pequenos. E cando son adultos, os machos
teñen os pedipalpos moi engrosados para
conter o seme neles. As femias teñen unha
protuberancia, o epiginio, na parte anterior do
abdome
• Observacións: case non ve, guíase polas
vibracións e sustancias químicas no aire. Soe
estar inmóbil, boca abaixo colgado da súa
maraña de tela case invisible nunha esquina do
teito
• Máis información en: http://gia.sea-entomologia.org/

• Foto da femia cos ovos: Xacobo de Toro

A xoaniña de dous puntos
Adalia bipunctata
• Nomes comúns:
• castelán: Mariquita de dos puntos

• inglés: Two-spotted lady beetle

• Nome científico: : Adalia bipunctata L.
• Clasificación:
• reino: Animalia
• filo: Arthropoda (= Pés articulados)
• clase: Insecta
• orde: Coleoptera
• familia: Coccinellidae
• xénero: Adalia
• Nutrición: principalmente de pulgóns,
pero tamén doutros insectos e os seus ovos, así como de ácaros. Poden comer ate cen
pulgóns ao día.
• Distribución: cosmopolita. Introdúxose en Australia
para combatir aos pulgóns.

• Dimorfismo sexual: non ten. Hai poboacións nas que
case todas son femias, debido a unha bacteria
simbionte que vive dentro dos gametos femininos da
xoaniña (os masculinos son demasiado pequenos para
aloxalas).
• Lonxevidade: un ano ou ano e medio.
• Observacións: na primavera sae dos seus refuxios
outono-invernais (gretas entre rochas, entre follas,
baixo cortiza de árbores) e van ás plantas en busca de
pulgóns. Se estes non tivesen formigas que os coidasen,
cómenos en grande cantidade. Logo buscan femias
mediante feromonas. Tras o apareamento, estas poñen
centos de ovos en pequenos grupos en la base de las
plantas, cerca de colonias de pulgóns. Unha semana
despois (o número de días depende da temperatura
reinante) nacen pequenas larvas moi voraces, que en
tres semanas pasan por catro estados, logo pupan, e
tras oito días na crisálida transfórmanse en adultos.
http://en.wikipedia.org/wiki/Adalia_bipunctata

http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Adalia_bipunctata.html
http://www.botanical-online.com/animales/mariquita.htm
Toro

A típula Tipula oleracea
• Nomes comúns:
• castelán: típula de los jardines
• galego: investiga e nolo contas, eu non o atopei...aínda
• Nome científico: Tipula oleracea
• Clasificación:
• reino: Animalia
• filo: Arthropoda (= Pés articulados)
• clase: Insecta
• orde: Diptera
• familia: Tipulidae
• xénero: Tipula
Hai moitas especies, esta é unha das máis comúns, pero por exemplo a da foto de
abaixo, é outra, Tipula maxima, unha das máis
grandes, mide o dobre.
• Nutrición:
• larva: herbívoras (poden ser pragas de cultivos e
do céspede)
• adulto: apenas se alimenta, un pouco de néctar
como moito. NON PICAN!!! As súas pezas bucais so
lles permiten sorber néctar e auga
• Distribución: común, os adultos vense de
xuño a outubro.
• Lonxitude: ate 2 cm o corpo
• Dimorfismo sexual: a femia é máis grande
• Observacións: as longas patas sérvenlles
para desprazarse polas altas herbas, onde se
concentran por centos numerosos machos e
unhas cantas femias, cando se forma unha
parella, vaise do grupo a un lugar máis “íntimo”. Logo as femias poñen e soterran ate
1000 ovos cada unha. As larvas, tamén chamadas “vermes de coiro” aliméntanse de
raíces, fan catro mudas e transfórmanse en
ninfa, despois en adulto (imago).
Os machos “solteiros” vagan torpemente
acudindo á luz, entrando moitas veces nas
casas, onde, por descoñecemento, os
“exterminamos” sen piedade. Eu vos invito a
collela con coidado coa man e botala fora, pode
que esté sufrindo “mal de amores”;)
http://www.proyectoverde.com/tipula
http://es.wikipedia.org/wiki/Tipulidae
http://www.rios-galegos.com/ins54.htm#CARACTER%C3%8DSTICAS.

Toro
• Foto da cópula de típula: Isolino Pérez Tuya
• Fotos típula: Xacobo de Toro

Lagarteiro Falco tinnunculus
• Nomes comúns:
• outros nomes galegos:
lagarteiro.
• euskera: belatz txiki
• castelán: cernícalo vulgar
• inglés: kestrel
• Nome científico: Falco
tinnunculus
• Clasificación:
• reino: Animalia
• filo: Chordata (Cordados)
• clase: Aves
• orde: Apodiformes
• familia: Falconidae
• xénero: Falco
• Nutrición: insectos, réptiles, aves, roedores.
• Distribución en Galicia: sedentario. É frecuente en todo tipo de hábitats
abertos. No outono chegan algúns doutros países, e poden verse pequenos
grupos. Vese incluso nalgunhas cudades, chegando a criar nelas, as veces en
balcóns.
• Lonxitude: 30-35 cm Envergadura: 60-80 cm Peso: 200-300 g
Lonxevidade máxima: 16 anos
• Son máis común:
• Chíos agudos “kii, kii, kii”.
• Dimorfismo sexual: femias ate un 20 % máis grandes cos machos. Ademais as
cores varían, os machos teñen
a cabeza azulada, as femias
parda, e a cola, por enriba, é
gris azulada nos machos, e
parda con barras nas femias.
• Xuvenís: parecidos ás femias.
• Observacións: En moitos sitios
está diminuíndo a súa
poboación debido á perda do
hábitat e ao envelenamento
con pesticidas.
http://www.enciclopediadelasaves.es/originales/datasheetsolo.asp?
IdFicha=163
http://www.vertebradosibericos.org/aves/pdf/faltin.pdf

• FEITO con fins educativos sen ánimo de lucro por César A. Laó, Belén L.
Arenal e Xacobo de Toro
• Debuxo: birdart.lanius.ro

Falcón peregrino Falco peregrinus

• Nomes comúns:
falcón
• euskera: belatz
• castelán: halcón peregrino
• inglés: peregrine
• Nome científico: Falco
peregrinus
• Clasificación:
• reino: Animalia
• clase: Aves
• familia: Falconidae
• xénero: Falco
• Nutrición: aves (sobre todo pombas).
• Distribución en Galicia: sedentario. Ocupa todo tipo de espazos abertos. Aniña
nas cidades, cada vez con máis frecuencia. No outono e inverno chegan algúns
do norte de Europa.
• Lonxitude: 38-47 cm Envergadura: 850-1250 cm Peso:
500-1200 g
Lonxevidade máxima: 16 anos
• Chíos agudos “piiiii-piiiii”.
• Dimorfismo sexual: apenas teñen, salvo no tamaño, as femias son un terzo
maiores cos machos.
• Xuvenís: pardos e con listas ventrais verticais.
• Observacións: as súas poboacións están en aumento grazas á prohibición do uso
do DDT (insecticida moi empregado o século pasado que afectou a moitas aves
ao inxerilo a través das súas presas ). Fai picados a máis de 200 Km/h. O corvo
é un dos seus principais inemigos.
http://www.enciclopediadelasaves.es/originales/datasheetsolo.asp?
IdFicha=170
http://www.vertebradosibericos.org/aves/pdf/falper.pdf

• FEITO con fins educativos sen ánimo de lucro por César A. Laó, Belén L.
Arenal e Xacobo de Toro

Corvo pequeno Corvus corone

• Nomes comúns:
• euskera: bele
• castelán: corneja
negra
• inglés: carrion crow
• Nome científico: Corvus
corone
• Clasificación:
• reino: Animalia
• filo: Chordata
(Cordados)
• clase: Aves
• orde: Passeriformes
• familia: Corvidae
• xénero: Corvus
• Nutrición: omnívoro
• Distribución en Galicia:
sedentario. En outono e inverno as aves dunha mesma zona se xuntan en
grandes bandos, sobre todo para durmir, chegando a contarse máis de 500
aves xuntas. É moi social (entre as da súa mesma especie).
• Lonxitude: 47 cm Envergadura: 100 cm Peso: 500 g
Lonxevidade máxima: 15 años
• reclama “kraah”. As veces fai sons curiosos,
metálicos, melodiosos, repetidos mentres sube e
baixa a cabeza a abre a cola (son sons sociais).
• Non ten un canto definido. É territorial so
durante a época de cría, expulsando a aves
maiores que ela.
• Dimorfismo sexual: non teñen diferencias apreciables
a simple vista
• Xuvenís: todo pardo durante os primeiros meses. As
familias andan unidas dende o verán ate o seguinte inverno
• Observacións: é pendenciera, molestando a toda ave rapaz que pase preto dela
http://www.vertebradosibericos.org/aves/pdf/corcor.pdf
• FEITO con fins educativos sen ánimo de lucro por César A. Laó , Belén L. Arenal e
Xacobo de Toro
• Foto na herba: Isolino Pérez Tuya
• Foto en tronco: Xacobo de Toro

A pega rabilonga Pica pica
• Nomes comúns:
• castelán: urraca
• inglés: common magpie
• Nome científico: Pica
pica L
• Clasificación:
• clase: Aves
• familia: Corvidae
• xénero: Pica
• Nutrición: omnívora
• Distribución en Galicia: sedentaria
• Lonxitude: 45 cm
• Envergadura: 50 cm
• Peso: 200 g
• Lonxevidade máxima: 15 anos
• Son máis común: chac-chac-chac....
• Dimorfismo
sexual: apenas
existe
• Observacións:
cores metálicos
na cola ao darlle
o sol
• Máis información
en:

http://www.seo.org/aves_espana.cfm
http://www.vertebradosibericos.org/

Toro
• Foto da pega: Isolino Pérez Tuya
• Foto da pega no tronco: Xacobo de Toro

Gaivota patiamarela Larus michahellis

• Nomes comúns:
• euskera: kaio hankahoria
• castelán: gaviota patiamarilla
• inglés: yellow-legged gull
• Nome científico: Larus michahellis
• Clasificación:
• reino: Animalia
• clase: Aves
• orde: Charadriiformes
• familia: Laridae
• xénero: Larus
• Nutrición: omnívora.
• Distribución en Galicia: sedentaria e abundante. Aniña na costa, pero se dispersa por
zonas acuáticas do interior (ríos, encoros. Aumenta grazas á comida que obtén dos
vertedeiros e dos peces desechados durante la pesca. Se instala en muchas ciudades
porque en los tejados no tiene enemigos. En otoño e invierno llegan muchas del
Mediterráneo.
• Lonxitude: 55 cm Envergadura: 130 cm Peso: 750- 1250 g
• Gritos estridentes: “kaióu”, “kaiaa-kaia-kaia”.
• Maullidos
• Dimorfismo sexual: machos ligeramente mayores y más robustos que las hembras.
• Xuvenís: totalmente pardos los primeros meses, pero a lo largo de los siguientes cuatro
años van aclarando el plumaje hasta igualarse a los adultos.
• Observacións: defiende su nido contra cualquier animal, y no duda en golpear a las
personas que se le acercan. Es tan oportunista, que se acostumbra a robar comida en
tiendas, de personas andando por la calle, de casas, incluso entrando por ventanas
abiertas.


Gaivota chorona Larus ridibundus

• Nomes comúns:
• euskera: antxeta mokogorria
• castelán: gaviota reidora
• inglés: black-headed gull
• Nome científico: Larus ridibundus
• Clasificación:
• reino: Animalia
• clase: Aves
• orde: Charadriiformes
• familia: Laridae
• xénero: Larus
• Nutrición: casi omnívora.
• Distribución en Galicia: migrante e
invernante. Es abundante casi todo el año, aunque no cría aquí. Frecuenta tanto la costa
como cualquier zona acuáticas del interior. También visita los campos arados para
comer lombrices e insectos. Está en aumento debido a la comida que obtiene de los
vertederos. Provienen de muchos países del atlántico europeo.
• Lonxitude: 35 cm Envergadura: 90 cm Peso: 225-350 g
• Graznidos: “krriarr”, “kekekek”.
• Dimorfismo sexual: no tiene.
• Xuvenís: pardos durante los primeros meses, mudando a lo largo del año siguiente
hasta alcanzar el plumaje adulto.
• Observacións: come pequeños organismos (planctónicos), pero no duda en tragar
grandes trozos de pan cuando la gente lo tira a las palomas o a los patos.


Pombo torcaz Columba palumbus

• Nomes comúns:
• euskera: pago usoa
• castelán: paloma torcaz
• inglés: woodpigeon
• Nome científico: Columba palumbus
• Clasificación:
• reino: Animalia
• clase: Aves
• orde: Columbiformes
• familia: Columbidae
• xénero: Columba
• Nutrición: semillas y hojas.
• Distribución en Galicia: sedentaria y en aumento. Está colonizando el interior de las
ciudades. No conocemos la causa por la que está aumentando tanto. En otoño e invierno
llegan muchas procedentes de otros países de Europa, juntándose en bandos de
centenares.
• Lonxitude: 40 cm Envergadura: 70 cm Peso: 500 g
• El canto es un arrullo: “huuh-hruu”, “duuh-duu, daau-dauu”.
• Xuvenís: parecidos a adultos, pero sin collar blanco.
• Observacións: en el campo es muy asustadiza, pero en las ciudades se deja acercar
bastante.


Rula turca Streptopelia decaocto

• Nomes comúns:
• euskera: usapal
turkiara
• castelán: tórtola
turca
• inglés: collared dove
Streptopelia decaocto
• Clasificación:
• reino: Animalia
• filo: Chordata
(Cordados)
• clase: Aves
• xénero: Streptopelia
• Distribución en Galicia: sedentaria y común. Vive sólo en parques y jardines urbanos,
así como algunas fincas rurales. Normalmente en parejas, aunque en otoño puede
formar bandos en torno a campos de cultivo.
• El canto es un arrullo: “duu-duuuuuu-do”.
• Xuvenís: parecidos a adultos, pero sin collar negro.
• Observacións: a mediados del pasado siglo estaba confinada a Turquía y áreas
cercanas, pero por causas desconocidas se expandió muy rápido por toda Europa,
llegando a España en 1971, y en veinte años colonizó toda la península.


Pomba domestica Columba livia (domestica)
((domest (domesti (domestica)
• Nomes comúns:
• euskera: haitz-usoa
• castelán: paloma bravía doméstica
• inglés: rock dove
• Nome científico: Columba livia (variedad domestica)
• Clasificación:
• reino: Animalia
• clase: Aves
• xénero: Columba
• Distribución en Galicia: quedan pocas parejas de la variedad silvestre, sólo en algunos
cortados marinos. Sin embargo, la variedad doméstica es muy abundante por todos los
pueblos y ciudades, tanto en semilibertad en los palomares, como aves escapadas que
viven tanto en construcciones humanas como en cortados marinos. Es sedentaria.
• El canto es un arrullo lastimero y repetido: “drruuu”.
• Dimorfismo sexual: el macho es ligeramente más corpulento que la hembra, y durante
el celo ahueca el plumaje.
• Xuvenís: muy parecidos a adultos, aunque con el pico más claro.
• Observacións: todos los años durante la primavera y el verano, hay competiciones de
palomas mensajeras por Europa, y algunas aves se extravían y desorientan (debido al
mal tiempo) y llegan a nuestros pueblos, con anillas procedentes de otros países.


Cirrio Apus apus
• Nomes comúns:
vencello
• euskera: sorbeltz
• castelán: vencejo común
• inglés: swift
• Nome científico: Apus apus
• Clasificación:
• clase: Aves
• familia: Apodidae
• xénero: Apus
• Nutrición: insectívoro
• Distribución en Galicia: estival. Chega a
finais de abril e marcha a principios de
agosto, para invernar no centro y sur de
África. Durante as súas viaxes xúntanse
en bandos, de centos e ate miles de aves.
É común en todas as vilas e cidades. Ao
atardecer, a maioría dos cirrios soben ate
unha altitude duns 500 metros, onde
quedan a durmir, en voo, dando voltas sobre a cidade.
• Lonxitude: 17 cm Envergadura: 40 cm Peso: 40 g Lonxevidade máxima: 21
años
• Chíos agudos “sriiir”. Non ten un canto definido. Como canto
territorial emite chíos a coro con outras aves, mentres da voltas
arredor do niño.
• Dimorfismo sexual: non teñen diferencias apreciables a simple vista
• Xuvenís: semellante ao adulto, con bordes claros nalgunhas plumas. Os
adultos abandonan o niño a finais de xullo ou primeiros de agosto, e os
polos marchan varios días despois.
• Observacións: pasa toda a súa vida en voo (comen, beben, dormen e
copulan no aire) pousando so para criar no buraco onde crían.
• Máis información nos seguintes enlaces, no 1ºunha WEBCAM de cirrio!!!
http://www.enciclopediadelasaves.es/originales/datasheetsolo.asp?IdFicha=347
http://www.commonswift.org/vencejo_comun.html

• FEITO con fins educativos sen ánimo de lucro por César A. Laó, Belén L. Arenal e
Xacobo de Toro
• Foto do cirrio pousado: Isolino Pérez Tuya
• Foto do cirrio voando: birdingarbizu.blogspot.es
O pardal Passer domesticus
• Nomes comúns:
• castelán: gorrión común
• inglés: house sparrow
• Nome científico: Passer domesticus
• Clasificación:
• clase: aves
• familia: Passeridae
• xénero: Passer
• Nutrición: omnívora
sedentario
• Envergadura: 50 cm
• Lonxevidade máxima: 12
anos
• Son máis común: Chilp chev
chelp…
• Dimorfismo sexual: as
femias son pardas, os machos teñen un bebeiro mouro e a cabeza
marrón e gris
• Observacións:viven onde hai xente, se una vila é abandoada polo home,
eles tamén marchan, xa que somos para eles fonte de recursos, e
ademais entre nos teñen menos depredadores. Andan a saltiños. Son
monógamos, e poden ter ate tres postas por ano, ate 12 pitos poderían
ter nun ano!, é una alta tasa de reproducción, pero axuda a compensar a
tamén elevada tasa de mortandade.


Toro
• Foto macho e femia: Xacobo de Toro

• Foto pequena: Iván Sangiao 1º ESO IES Otero Pedrayo
• Foto de gorrión macho na rocha: Isolino Pérez Tuya

O paporrubio Erithacus rubecula
• Nomes comúns:
• outros nomes galegos: peizoque, paporroibo, pisco... segue ti,
• euskera: txantxangorri
• castelán: petirrojo
• inglés: robin
• Nome científico: Erithacus rubecula
• Clasificación:
• reino: Animalia
• clase: Aves
• familia: Turdidae
• xénero: Erithacus
• Nutrición: omnívoro
• Distribución en Galicia: sedentario, pero no outono e inverno a nosa poboación vese moi
aumentada pola chegada dos que crían no norte de Europa, que migran cara ó sur,
buscando mellor tempo, algúns fican aquí o inverno, dise que son entón invernantes, e
outros están so de paso, e seguen a súa migración máis ao sur.
• Lonxitude: 13 cm Envergadura: 22 cm Peso: 16 g Lonxevidade máxima: 5
años
• reclama corto, “tick”, que cando está nervioso prolóngase:
“tick-ick-ick....”. Na migración (outono-febreiro) podemos
escoitar o seu reclamo insistentemente nos parques,
patios dos institutos...
• alarma: emite un tsiiih... penetrante
• canto melodioso como é típico nesta familia (merlos,
reiseñores...), máis entusiasta na primavera. Pero a
diferencia da maioría das aves, estes cantan ambos sexos,
e todo o ano. Débese a que é moi territorial.
• Dimorfismo sexual: non teñen diferencias apreciables a simple
vista
• Xuvenís: todo pardo a pintiñas, sen o babeiro rubio
• Observacións: unha postura moi típica é ter as ás como caídas, co corpo moi erguido e
con actitude desafiante. Eu penso que de aí lle ven o nome inglés. Tamém é curioso o
confiado que pode chegar a ser coa nosa especie se o tratamos ben.
• Preme aquí (Ctrl+ click) para ver un video dun paporrubio
neste enlace tedes o canto:
http://www.asturnatura.com/especie/erithacus-rubecula.html
http://www.cinerea.org/erithacus_rubecula.htm
Toro

• VÍDEOS: Xacobo de Toro
• Foto paporrubio na neve: Isolino Pérez Tuya
• Foto do paporrubio no tronco: Xacobo de Toro
• Foto do paporrubio nunha pola horizontal: Iván Sangiao 1º ESO IES Otero

Motacilla alba
Pedrayo
A lavandeira branca
• Nomes comúns:
• castelán: lavandera
blanca
• inglés: white wagtail
Motacilla alba L
• Clasificación:
• clase: aves
• familia: Motallicidae
• xénero: Motacilla
• Alimentación:
insectívora
sedentaria, pero no outono e no inverno aumenta a poboación coas invernantes
que veñen do norte
• Envergadura: 28
cm
• Lonxevidade
máxima: 10 anos
• Son máis común: un
reclamo que soe
facer en voo: “tsi-
sitt”
• Dimorfismo sexual:
sexos parecidos,
pero a femia ten a
caluga gris
• Xuvenís: Máis
uniformes, sen negro na cabeza, e banda pectoral gris
• Observacións: non deixa de mover a cola para arriba e para
abaixo, move a cabeza cara a diante e cara atrás ao ritmo do
camiñar, que por certo é a pasiños, non saltos como os pardais.
Frecuentemente pegan carreiras para atrapar insectos

http://www.vertebradosibericos.org/
• Foto da lavandeira: Isolino Pérez Tuya
• Foto lavandeira de costas: Iván Sangiao 1º ESO IES Otero Pedrayo

COMO ACHEGAR A FAUNA AO NOSO ENTORNO
Caixas niño

Ocórrenseme tres grandes motivos para levar acabo esta actividade:
• Axudar ás aves, xa que moitas veces escasea os lugares onde aniñar.

• Colaborar, de xeito natural, a combater pragas de insectos, as aves
insectívoras xa fan o traballo.

• E sobre todo.... marabillarnos e aprender coa súa presenza

Intentaremos atraer a estas dúas especies, xa que está comprobado que
ocupan facilmente caixas niño. Non todas as aves teñen os mesmos “gustos”.
Aínda así se chega outro “especimen diferente”, un pardal por exemplo,
benvido sexa!

Ferreiriño azul (foto: Isolino Pérez) Ferreiriño real (foto:Xacobo de Toro)

Hai DOUS MODELOS básicos de caixa niño, a tipo buzón e a de balcón.
Sen dúbida é mellor a segunda, pero é preciso máis maña, así que vos
decidides, os e as mañosas… xa sabedes.

A continuación, as vantaxes e inconvenientes de ambas caixas....sen
comentarios...

INSTRUCIÓNS PARA FACER UNHA “ENVIDIABLE” CAIXA NIÑO
• Elixide un dos modelos expostos arriba e empregade as medidas que alí
indican, que son xa para pequenas aves como as que pretendemos
“conquistar”. Para o buraco seguide as indicacións da táboa que ven máis
abaixo, xa que en función do diámetro virán especies diferentes.

Se queredes que a Caixa sexa ocupada e que os seus inquilinos non
sufran ningunha “traxedia”, seguide ao pe da letra estes consellos:
• Non usar contrachapados ou aglomerados, están feitos para interior, e á
intemperie inflarían coa chuvia. Usar sempre madeira resistente á
humidade, como piñeiro ou carballo, chopo ...

• Non lixar nunca, as pequenas imperfeccións
serviranlles de apoio.

• O grosor nunca inferior a un centímetro, é
importante para a “climatización”.
Recomendable de 2 cm

• O buraco mellor redondo, unha broca é a mellor solución para facelo. O
diámetro ten que ser o xusto, e dependerá do tamaño do paxaro, tedes
as medidas e outros datos na táboa que segue.

Diámetro Ubicación Material Nº de Incuba
do buraco do niño ovos ción
Ferreiriño azul Musgo,
13-15
Parus caeruleus 27-28 mm xardíns plumas, 9-13
días
ramiñas..
Ferreiriño real Case Musgo,
13-14
Parus major 32-34 mm calqueira plumas, 7-11
días
sitio ramiñas..

• Opcional: aplicarlle un antimofo, so polo exterior. Ou aplicarlle un verniz
de poro aberto ( que xa leva antimofo) ou aceite de liñaza. Ollo, se
optamos polo verniz, que sexa ecolóxico!!!

• De pintar a caixa, produtos nunca tóxicos, e cores que se camuflen co
entorno. Outra alternativa é camuflalas con terra ou musgo.

• Situar a caixa a salvo de depredadores, é dicir, a certa altura, entre 3 e
9 metros, e nunca sobre unha pola. Unha boa solución é colgala.

• Nunca poñer posadeiro na caixa, é un punto de apoio para moitos
predadores, que ás aves non o precisan para nada.

• A orientación non ten excesiva importancia, pero se é posible ao sur.

• Non molestar aos inquilinos, se non queremos que a nai abandone aos
seus pequenos.

• Deben colocarse moito antes da época de nidificación, para que as aves
poidan habituase a súa presenza. Así que non desesperes, se non é este
ano, será o que ven...

• E non poñades moitas xuntas, xa que necesitan o seu territorio, e sobre
todo na época de cría, que a comida non da para todos!

• “Protexer ás aves, e non ás plantas, equivale a non facer nada”
(Montaigne;). Vaia, que se ides instalar a caixa nunha árbore, non usar
nunca cravos!, si que podedes usar alambre (de 5 mm de diámetro), pero
haberá que cambialos cada ano para non estrangular á nosa amiga, e
poñer ademais un tronco entre o alambre e a cortiza que actuará como
almofada.

• E xa de “postre”, para tentalos definitivamente, podemos procurarlles
un valioso agasallo, e de paso usamos unha das tres erres,
lembras?...REUTILIZAR, si, restos de la, pequenos anacos de tela,
musgo seco, pelo da túa mascota (si, si, non vos riades, pero o que lle
caia, nada de martirizar ao pobre amigo)...

E agora...a esperar e vixiar...pero ollo! Sen molestar
Se temos a sorte de que os nosos veciños quedaran cativados polas nosas
dotes arquitectónicas, podemos pasar ao máis interesante, observalas, SEN
MOLESTAR, e descubrir a súa intensa e interesante vida. Ademais de
sentirnos estupendamente por ter axudado un pouquiño á súa conservación.
Debuxaremos no caderno de campo un plano das caixas niño numeradas para
facer o seguimento, anotaremos entón as nosas observacións, como:
• Transporte de material para o niño.

• Quen fai cada cousa, o pai, a nai, ambos?

• Cantos poliños saen e canto tardaron en saír?

• Cando empezan a voar? Cantos quedan?, comportamentos

• Escoitar o reclamo da prole. Tipo de alimentos que lles levan os pais.

Grazas a persoas coma ti, sábese moito máis da bioloxía destes animais
NON ESQEZAS que as caixas teñen un mantemento, hai que limpalas por
dentro unha vez ao ano, por suposto, cando non as estean empregando, en
decembro por exemplo. É importante que estean limpas se queremos que volvan
a ser habitadas e os poliños se críen nunha caixa libre de infeccións.
Enlaces de Vídeos e imaxes;
• Preme aquí para ver unhas imaxes de ferreiriño real alimentándose

• Preme aquí para ver un vídeo dun ferreiriño real alimentándose

MOITA SORTE AMIG@

FEITO con fins educativos por:
Belén L. Arenal

Xacobo de Toro

FOTOGRAFÍAS:
Xacobo de Toro

Isolino Pérez

VIDEOS:
Xacobo de Toro

DEBUXOS:
Pierre Deom

BIBLIOGARFÍA:
• Deom, Pierre. Revista nº 9 El Cárabo.

• CPN. Cajas nido. La gaceta de las madrigueras.

• Grup Ecoloxista Xoriguer. Manual para construir cajas nido y
otros artilugios similares.

• Rhuí y Vidal, Albert. La naturaleza en tu jardín. Ed. Brau

Fichas científicas. Visu desde as cidades

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Similaire à Fichas científicas. Visu desde as cidades

Similaire à Fichas científicas. Visu desde as cidades (20)

Plus de Consellería de Educación, Universidade e Formación Profesional. Xunta de Galicia

Plus de Consellería de Educación, Universidade e Formación Profesional. Xunta de Galicia (20)

Fichas científicas. Visu desde as cidades