2. konu anlatimi

TÜRK İSLAM TARİHİ
KONU ANLATIMI

Türk-Müslüman ilişkileri:
 Hz. Ömer döneminde Sasani Devleti’nin yıkılması ile
 Türklerle komşu olundu.
 Hz .Osman döneminde Hazar Türkleri ile savaşıldı
 Emeviler döneminde Türgişlerle şiddetli savaşalar yapıldı.
 Türkler Abbasiler döneminden itibaren Araplarla
yakınlaşmışlar ve ilişkileri dostane olmuştur.

ÖRNEK SORU
Türklerin İslamiyet’e hizmetleri hangi dönemde
önem kazanmıştır?
A) Dört Halife Dönemi
B) Emeviler
C) Abbasiler
D) Gazneliler
E) Karahanlılar
CEVAP: C

Talas Savaşı
 751 yılındaki Talas Savaşında Türklerle Araplar ittifak
kurdular ve Çini mağlup ettiler. Bu savaşla birlikte
 Türkler kitleler halinde Müslüman olmaya başladılar.
 Karluklar İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur.
 Türkler Arap devlet kademelerinde görev almaya
başlamıştır.
 Kağıt, pusula, barut ve matbaa gibi Çin buluşları
Müslümanlarca öğrenildi.

Türklerin Müslümanlığı Seçmelerinin Nedenleri:
 Gök Tanrı inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlik
 Töre hukuku ile Şeri hukuk arasındaki benzerlik
 Her iki inançta da kurban kesme geleneğinin olması
 Cihan hâkimiyeti anlayışı ile Cihad anlayışı arasındaki
benzerlik
 Sosyal yaşamın benzer özellikler göstermesi

NOT:
İLK MÜSLÜMAN-TÜRK DEVLETLERİ
Orta Asya Mısır Hindistan Anadolu
• Karahanlılar
• B.Selçuklu
• Harzemşahlar
• Tolunoğulları
• Akşitler
• Eyyubiler
• Memlükler
• Gazneliler
• Babürlüler
• İlk Beylikler
• And.Selçuklu
• İkinci Beylikler
• Osmanlı
Devleti
• Türkiye Cumh.

ORTA ASYA’DA KURULAN DEVLETLER
Karahanlılar (840-1212)
 840 yılında Bilge Kül Kadir Han tarafından kuruldu (Boylar
Fedarasyonu)
 Başkentleri Balasagun ve Semerkant’tır
 Saltuk Buğra Han döneminde İslamiyet’i kabul ettiler
 İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir.
 Türk İslam medeniyetinin temellerini atmışlardır.
 Gazne Devleti ile ittifak yaparak Samanoğulları Devleti’ni yıkmışlardır.
 Ülkeyi doğu-batı ayırarak yönetmişlerdir (Federal devlet/Eski Türk
geleneğinin devamı)
 Resmi dil olarak Türkçeyi (Hakani Lehçesi-Uygurca)
kullanmışlardır.(Karahanlılar, Karamanoğulları ve Memluklular
resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır)

Karahanlılar (840-1212)
 Türk-İslam eserlerinin ilk örneklerini Karahanlılar vermişlerdir.
 Karahanlılar da Burslu eğitim sistemi uygulanmıştır.
 Ribat adıyla ilk kervansarayları kurdular.
 İlk Türk-İslam posta ve hastane teşkilatını kurdular.
 İlk Türk-İslam mimari eserlerini vermişlerdir.
 İlk Türk-İslam edebi eserlerini vermişlerdir;
- Kutadgu Bilig: Yusuf Has Hacib
- Divan-ı Lugat-it Türk:Kaşgarlı Mahmut
- Divan-ı Hikmet: Ahmet Yesevi
- Atabetül Hakayık:Edip Ahmet

ÖRNEK SORU
Karahanlı Devleti’nin Türk tarihi açısından en önemli
özelliği aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çok uluslu bir yapıya sahip olması
B) Orta Asya’da kurulmuş olması
C) Adını kurulduğu yerden almamış olması
D) Doğu ve batı olarak ikiye ayrılması
E) İlk Müslüman Türk Devlet olması
CEVAP: E

Gazne Devleti (963-1187)
 963 yılında Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde
kurulmuşlardır.
En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut zamanında yaşamıştır. Bu
dönemde;
 Hindistan’a 17 sefer yaparak İslamiyet’i
 Hindistan’da yaymış, Kast sistemini zayıflatmışlardır.
 Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarmış ve
Abbasi Halifesi tarafından Gazneli Mahmut’a Sultan unvanı
verilmiştir.(Sultan ünvanını kullanan ilk hükümdar Gazneli
Mahmut’tur)
 1040 yılında B. Selçuklu devleti ile yaptığı Dandanakan savaşını
kaybetmiştir.

Gazne Devleti (963-1187)
NOT: Gazneli devletinin çabuk yıkılmasında hakimiyetleri
altında çok farklı ulusların yaşaması ve etnik uyumsuzluk etkili
olmuştur.(Tolunoğlu, İhşitler, Gazneliler ortak özellik))
 İlk Türk-İslam imparatorluğudur.
 Devlet farklı ulusları İslam dini çatısı altında toplamışlardır.
 Saray ve ordu dili Türkçe iken yazışma dili Farsça ve bilim dili
Arapçadır.(Etnik farklılık)
 Gulam sistemini kullanan ilk Türk devletidir.(Gulam sisteminin
Osmanlı’daki karşılığı devşirme veya kapıkulu’dur.)

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)
 Selçuk Bey tarafından Cent merkez olarak kurulmuştur.
 1015 ve 1018 yıllarında Çağrı Bey Anadolu’ya yurt edinme amacıyla keşif
seferleri düzenlemişlerdir.
 1038 yılında Tuğrul Bey Nişabur’u merkez yaparak adına para bastırmış
hutbe okutmuştur.(Bağımsızlık sembolü)
 1040 yılında Tuğrul ve Çağrı Beyler Horasan hâkimiyeti için
Gaznelilerle “Dandanakan savaşı”nı yapmış ve kazanmıştır. Sonucunda;
- Gazneliler yıkılma sürecine girmiştir.
- Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur.
- Başkent Rey şehrine taşınmıştır.

 1048 yılında Bizans’la Pasinler savaşı yapılmış ve kazanılmıştır
Anadolu hâkimiyeti için Bizansla yapılan ilk savaştır.
 1055 yılında Tuğrul Bey Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının
baskısından kurtarmış ve halife tarafından kendisine “Doğunun ve
batının hükümdarı ünvanı verilmiştir.Bu durum;
- İslam dünyasının siyasi ve askeri liderliği Türklere geçmesine
- İslam dünyasında laik bir uygulama görülmesine etki etmiştir.

Alp Arslan döneminde (1063-1072)
 Ani Kalesi fethedilmiştir.
 1071 yılında Bizansla yapılan Malazgirt savaşı kazanılmıştır.Bu savaşın
kazanılması;
- Anadolu kapıları Türklere açılmasına
- Türkiye Tarihi başlamasına,
- Haçlı seferlerinin başlamasına
- Anadolu’da ilk Türk beyliklerin kurulmasına etki etmiştir.

Selçuklu Devletinin en ihtişamlı dönemi Melik Şah dönemidir.Bu
dönemde (1072-1092);
 Devlet en geniş sınırlara ulaştı.
 Devlet yönetiminde İranlıların etkisi artmıştır.
 Başkent İsfehan’a taşınmıştır.
 Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur (1077)
 Batınilik faaliyetleri artmıştır.(Batınilik:Hasan Sabbah tarafından İslam
dünyasındaki Sünni egemenliğine son vermek amacıyla oluşturulan ve
müritlerini haşşaş bağımlısı yapan terör grubudur)
 Celali takvimi oluşturulmuş ve kullanılmaya başlanmıştır.(Ömer
Hayyam)
 Nizamiye Medresesi kurulmuştur.

 1141 yılında Karahitaylılarla yapılan Katvan savaşını kaybederek
yıkılma sürecine girmiştir.
 1157 yılında Türkmenlerin isyanı sonucunda devlet
yıkılmıştır.(İranlıların devlet yönetimindeki etkinliğinin artmasına
tepki)

Büyük Selçuklu Devleti‟nin Genel Özellikleri
 Selçuklu devlet ve idari teşkilatlanması diğer Türk-İslam devletleri ve
Osmanlı Devleti tarafından örnek alınmıştır.
 Anadolu’ya yerleşme amacıyla ilk keşif seferlerini düzenlemişlerdir.
 Anadolu’nun kapılarını Türklere açmışlardır (Pasinler, Malazgirt savaşı)
 Anadolu’da ilk feodal beyliklerin kurulmasını sağlamışlardır.
 İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir.
 Ülkeyi eyaletlere ayırarak yönetmişlerdir.

Büyük Selçuklu Devleti‟nin Genel Özellikleri
 Hanedan mensuplarının merkeze bağlı olarak devlet kurmalarına izin
vermişlerdir.(Türkiye, Irak, Suriye, Kirman Selçuklu Devleti gibi)
 Atabeylik sistemini kurmuşlardır. (Osmanlı’daki Lala sistemidir.
Zaman zaman iç karışıklığa neden olmuştur.)
 Nizamiye medreselerini açmışlardır.
 Bu dönemi NACİ şeklinde kodlayabiliriz:
 Nizamiye Medreseleri
 Atabeylik Sistemi
 Celali Takvimi
 İkta Sistemi

Anadolu’da Kurulan Beylikler ve Devletler
Türkiye Tarihi kavramı içerisinde
 İlk Türk Beylikleri devri (Malazgirt savaşı sonrası)
 Anadolu Selçukluları devri (1077-1308)
 II. Dönem Türk Beylikleri devri (Kösedağ savaşı
sonrası)(1243-1517)
 Osmanlı İmparatorluğu devri (1299-1922)
 Türkiye Cumhuriyeti Devleti devri (1921-?) yer alır.

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri
Saltuklular
 Erzurum merkezlidir.
 Anadolu’da kurulan ilk beyliktir.
 Haçlılar ve Gürcülerle savaşmışlardır.
 Erzurum Ulu Cami önemli eserlerindendir.
Mengücekler
 Erzincan, Kemah ve Divriği civarında yaşamışlar
 Rumlarla ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir.

Danişmentliler
 Sivas merkezli kurulan bu beylik Sakarya nehrinden Fırat’a kadar
geniş bir alanda etkili olmuştur.
 Anadolu’da kurulan Türk beyliklerinin en güçlüsü sayılmaktadır.
 Haçlılar, Ermeniler ve Bizanslılarla savaştılar.
NOT:
Anadolu’daki ilk medrese sayılan Yağıbasan Medresesi
Danişmentliler tarafından yapılmıştır.

Artuklular
 Diyarbakır ve Mardin merkezli yaşamışlar, Haçlılarla
mücadele etmişlerdir.
 Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır surları, Hasankeyf,
Malabadi Köprüsü,Hatuniye Medresesi önemli eserleridir.
Çaka Beyliği
 Çaka Bey tarafından İzmir çevresinde kurulmuşlardır.
 Çaka Bey ilk Türk denizcisi sayılmaktadır.

ÖRNEK SORU
Batman’daki Malabadi Köprüsü ve Mardin’deki
Hatuniye Medresesi, aşağıdaki Türk devletlerinden
hangisinin egemenliği dönemine aittir?
A) ArtuklularB) Mengücekliler C)Danişmentliler
D) Saltuklular E)Anadolu Selçukluları
CEVAP: A

ÖRNEK SORU
Türk denizciliğinin Anadolu Selçuklu Dönemi‟ne
kadar gelişmemesinde başlıca etken aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Devletin egemenlik anlayışı
B) Ülke topraklarının coğrafi konumu
C) Komşularının güçlü olması
D) Devletin ekonomik yapısı
E) Sınırlarının geniş olması
CEVAP: B

Türkiye(Anadolu) Selçuklu Devleti (1077-1308)
 1077 yılında Süleyman Şah tarafından İznik merkezli olarak
kurulmuştur. (İznik hem Anadolu Selçuklu
 Devletine hem Osmanlı’ya başkentlik etmiştir.)
 Kuruluş sırasında Süleyman Şah;
 Büyük Selçuklu devleti
hükümdarı Melik Şah’tan
izin Abbasi halifesinden
menşur (onay) almıştır.

 I.Kılıç Aslan döneminde I.Haçlı seferine karşı verilen
mücadelede başarılı olunamamış ve başkent İznik’ten Konya’ya
taşınmıştır
 Haçlı Seferleri, Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş yıllarında,
oldukça zararlı olmuştur. Hatta İlk sefer sonucunda Kudüs
düştüğü gibi Urfa ve Antakya’da kontluklar kurulmuştur.
 Haçlı seferleri sonunda:
 Akdeniz limanları önem kazandı.
 Feodalite zayıfladı (Krallıklar güçlenmeye başladı)
 Kilisenin etkinliği azaldı
 Kâğıt, Barut, Matbaa ve tarımsal etkinlikler Avrupa’ya taşındı.

 1230 yılında Yassı Çemen savaşıyla Harezemşahlar mağlup
edilmiş bu durum Moğollarla sınır komşusu olunmasına etki
etmiştir.
 Anadolu Selçuklu devleti Baba ishak ayaklanmasından sonraki
dönemde zayıflamış ve 1243 yılında Moğollarla yapılan
Kösedağ savaşını kaybederek yıkılma sürecine girmiştir.
Sonucunda;
 II. Dönem Türk beylikleri kurulmuş
 Anadolu sosyal ve ekonomik yönden zayıflamış
 Anadolu Selçuklu Devleti Moğol egemenliği altına girmiştir.
 1308 yılında II.Mesut döneminde devlet yıkılmıştır.

Anadolu Selçuklu Devletinin Özellikleri:
 Türkmenleri bir çatı altında toplayarak Anadolu Türk Birliğini
sağlamışlardır
 Anadolu’da Türk kültürünün gelişmesini ve devamlılığını
sağlamışlardır.
 Anadolu’yu ve İslam dünyasını, Haçlılara ve Bizanslılara karşı
korumuşlardır.
 Anadolu’yu canlı bir ticaret merkezi haline getirmişlerdir.
 Anadolu’yu uluslar arası ticaret merkezi haline getirmişlerdir.
 Ahilik teşkilatı kurulmuştur.
 Ticarette sigorta sistemi uygulanmıştır.
 Anadolu’nun bir çok noktasına kervansaraylar kurulmuştur.
 Alanya, Antalya, Sinop ve Suğdak’ta limanla birlikte tersaneler
kurulmuştur.

ÖRNEK SORU
Aşağıdaki devletlerden hangisi, Anadolu Selçuklu
Devleti ile ilişki kurmuş olamaz?
A) İhşidiler
B) Doğu Roma İmparatorluğu
C) Harzemşahlar
D) Memlûklar
E) Eyyûbiler
CEVAP: E

İkinci Dönem Türk Beylikleri
 1243 Kösedağ savaşı sonrası kurulan beyliklerdir.
Osmanoğulları: Söğüt ve Domaniç dolaylarında kuruldu
Karamanoğulları: Merkezi Koynadır.
 Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır.
 Osmanlı devletini en çok uğraştıran beyliktir.
Germiyanoğulları: Merkezi Kütahya’dır.
Karesioğulları: Balıkesir ve Çanakkale dolaylarında
kuruldu.
 Denizci bir beyliktir.
 Osmanlı’ya katılan ilk beyliktir.
 Donanması Osmanlının ilk donanmasını oluşturmuştur.

İkinci Dönem Türk Beylikleri
Hamitoğulları: Antalya civarında
MenteĢeoğulları: Muğla ve Denizli çevresinde
Candaroğulları: Kastamonu ve Sinop dolaylarında
Aydınoğulları: Aydın İzmir dolaylarında
Saruhanoğulları: Manisa’da
Eretnaoğulları: Sivas Kayseri dolaylarında
Dulkadiroğulları: Maraş, Elbistan çevresinde kuruldu.
 Osmanlıya son katılan beyliktir (1515 Turnadağ Savaşı)
Ramazanoğulları: Adana çevresinde kuruldu.
Karakoyunlular: Doğu Anadolu’da kurulmuştur.
 Azerbaycan’ı Türkleştirdiler.
Akkoyunlular: Diyarbakır’da kurulmuştur.

İkinci Beyliklerin Özellikleri:
 Moğol baskısı nedeniyle, sınır boylarına giden
Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesinde etkili oldular.
 Batı Anadolu’da Türkmen nüfusun artmasında rol
oynadılar.
 Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra halkın
dirlik ve düzenin sağlanmasında etkili oldular
 Anadolu’yu toplumsal, dini, askeri, ve kültürel eserlerle
donatıp bayındır hale getirdiler.
 Ankara Savaşı (1402)’ndan sonra tekrar kurulmuşlardır
 Osmanlı Devleti tarafından son verilmişlerdir.

Tolunoğulları (868-905)
 868 yılında Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır’da kuruldu
 Mısırda yaklaşık bin yıl sürecek Türk hâkimiyetinin öncüsü
olmuşlardır.
 Mısırda kurulan ilk Türk devletidir. Abbasilere karşı
kurulmuş, Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
 Mısırdaki Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii en önemli
eserleridir.
 Mısır’ı bayındır hale getirerek Mısır’a altın çağını
yaşatmışlardır.(Köprüler, bentler, su kanalları gibi)

Akşitler/İhşitler (935-969)
 935 yılında Muhammed bin Toguç tarafından Mısır’da
kuruldu.
 Suriye ve Filistin topraklarının yanı sıra kutsal toprakları
(Hicaz) sınırlarına dâhil eden ilk Türk devletidir.
 Tolunoğlu Devleti kadar etkili olmamıştır.
NOT:
Tolunoğlu ve İhşit Devletlerinin yıkılmalarının
nedeni yönetimin Türk olmasına karşın halklarının farklı
kavimlerden olması etkili olmuştur.

Memlükler (1250-1517)
 Abbasi halifesini himaye ederek halifeliğin devamını
sağlamışlardır.(Memlük hükümdarları halife ünvanını
kullanmamışlardır)
 Haçlılara karşı mücadele ederek İslam dünyasını korumuşlardır.
(Eyyubi, Memlük, Selçuklu ortak özellik)
 Ayn-ı Calut ve Elbistan savaşlarıyla Moğolları mağlup etmişlerdir.
 Baharat yolu sayesinde zenginleşmişlerdir
 Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır.
 1517 yılında Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır.
 Halifelik Osmanlı devletine Memluklardan geçmiştir.

DİĞER TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ
Harzemşahlar (1097-1231)
 Atsız’ın oğlu İl-Arslan tarafından Harzem’de bağımsızlığını ilan
ederek bu bölgede büyük bir devlet haline gelmiştir.
 Moğollarla mücadele etmişse de başarılı olamamıştır.
 1230 yılında Celaleddin Harzemşah, Anadolu Selçuklu
devletine ait toprakları ele geçirmek amacıyla yaptığı
 “Yass-ı Çemen” Savaşında yenildi.
 1231 yılında Celaleddin’in ölümüyle devlet yıkıldı. (1231)

Babürlüler (1526-1858)
 Hindistan’da Türk siyasi birliğini sağlamışlardır
 Taç Mahal (mimarın adı ısa) ve Babürname en önemlieserleridir.
 1858 yılında Hindistan kaynaklarına sahip olmak isteyen
İngilizler tarafından yıkılmıştır.
Cengiz/Moğol İmparatorluğu (1196-1227)
 Cengiz Han tarafından Karakurum merkez olarak kurulmuştur.
 Cengiz Han kısa sürede Anadolu’dan Mısır’a kadar olan
topraklara hakim olmuştur.
 Hakim oldukları bölgelerde büyük yıkımlar meydana gelmiştir.
 Moğol devlet kademelerinde Uygur Türkleri görev alarak
Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.

Cengiz/Moğol İmparatorluğu (1196-1227)
 Cengiz Han’ın ölümüyle Moğol devleti parçalanmıştır.
 Çin’de Kubilay Hanlığı (Hırıstiyan)
 Türkistan’da Çağatay Hanlığı (İslamiyet)
 Kafkaslarda Altınorda Devleti (İslamiyet)
 İran ve Anadolu’da İlhanlı Devleti (İslamiyet)Kurulmuştur.

Moğol-ilhanlı devleti
 1243 yılında Anadolu Selçuklu Devleti ile kösedağ savaşını
yapmış kazanarak Anadolu Selçuklu devletini egemenlik altına
almıştır.
 1258 yılında Bağdat’a girerek Abbasi devletine son vermiştir.
 Memlüklü devleti ile yaptığı Aynı Calut ve Elbistan savaşlarını
kaybederek ilerleyişi durdurulmuştur.
NOT: Moğollar Anadolu’da siyasi birliğin bozulmasına neden
olurken Moğolların önünden kaçan Türklerin Anadolu’ya
gelmesi nedeniyle Anadolu’nun Türkleşmesini
hızlandırmışlardır.

Timur Devleti (1396-1507)
 Timur tarafından Belh merkez olarak kurulmuştur
 Moğolların devamı olduğunu iddia etmiştir.
 Altın Orda Devleti’ni yıkmaları Rusların güçlenmesine etki etmiştir.
 Osmanlı Devleti ile 1402 yılında yaptığı Ankara savaşını kazanmış ve
Osmanlı Devleti’nin fetret dönemi yaşamasına etki etmiştir.
 Timur Devleti’nde bilim ve edebiyat gelişmiştir.
 Muhakemetü’l-Lügateyn (İki dilin karşılaştırılması)
 Ali Şir Nevai tarafından Türkçenin Farsçaya olan üstünlüğünü kanıtlamak
için yazılmıştır.

Türk – İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
 İslamiyet öncesindeki Kut anlayışı ve Ülkenin Hanedan üyelerinin
ortak malı sayılması geleneği devam etmiştir. (Memlüklü Devleti hariç)
 Hükümdarlar “Sultan, Şah, keykubat gibi” unvanları kullanmaya
başlamışlardır (kültürel etkileşim)
 Büyük ve Anadolu Selçuklu Devleti İran kültürünün etkisinde kalmıştır
 Karahanlı Devleti milli benliklerini koruduklarından “Han” ünvanını
kullanmışlardır.
 Hükümdar çocuklarına Melik ismi verilmiştir hükümdar çocukları
devlet yönetiminde tecrübe kazansınlar diye sancaklara atabey denilen
eğitimciler ile gönderilirlerdi. (Osmanlı devletindeki karşılığı Lala
sistemidir)

Devlet Yönetimi
NOT: Atabeyler merkezi otoritenin zayıf olduğu dönemde
Meliklerin kışkırtmalarıyla bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.
 Hükümdarların hükümdarlıklarını halifeye onaylatma kuralı
işletmişlerdir.(Siyasi otoritelerini dini yönden güçlendirmek
istemişlerdir)
 Hükümdarlık sembolleri; Unvan ve lakaplar, para (sikke), tuğra,
sancak, nevbet (bando - davul), otağ, saray, taht, taç, hutbe, tuğ, sikke
(para), yüzüktür.
 Türkler İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmişlerdir (Gazneliler,
Selçuklu Devleti)

ÖRNEK SORU
Selçuklular; bölge ve eyaletlerin başına idareci olarak
atadıkları şehzadelerin yanına “Atabey” unvanı olan kişiler de
verirlerdi.
Bu uygulamadaki temel amaç aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Şehzadeler arasındaki taht kavgalarını önlemek
B) Atabeylerin merkeze bağlılığını arttırmak
C) Eyalet güvenliğini sağlamak
D) Şehzadeleri devlet yönetimi açısından yetiştirmek
E) Orduyu güçlendirmek
CEVAP: D

Devlet Yönetimi
 Devlet işleri Divan-ı Saltanat (Divan-ı Ali) denilen büyük divanda
görüşülürdü.(Kurultay’ın yerine Divan teşkilatı gelmiştir. Ancak divan
sadece danışma organıdır)
 Büyük divana bağlı ikinci derecedeki divanlar şunlardır.
Tuğra Divanı: Yazışmalara bakılırdı.
İstifa Divanı: Maliye işlerine bakardı.
Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçlarına bakardı.
İşraf Divanı: Askeri ve hukuk işleri hariç devletin bütün işlerini
denetleme yetkisine sahipti.
İnşa Divanı: Atama ve tayin işlerine bakardı.

Ordu
 Türk –İslam devletleri eski Türk devletlerindeki askeri
özelliklerini devam ettirdikleri gibi bunu geliştirmişlerdir.
 Türkler diğer devletlerde özellikle askeri kademelerde
görev almışlardır.
 Türk – İslam devletlerinin orduları genellikle esirlerden
oluşturulan Gulamlar (savaş esirleri), Türkmenler,
gönüllüler, bağlı beylik ve devletlerin askerlerinden
oluşmaktadır.

Ordu
 Karahanlı Ordusu: Ordunun temeli Karluk, Yağma ve
Çiğil Türklerinden oluşmaktaydı.
 Saray muhafızları: Hükümdara bağlı ücretli askerler.
 Hassa ordusu: küçük yaşta esir edilen veya para ile
satın alınan gençlerden oluşturulurdu Hükümdar ve sarayı
korurlardır. (Osmanlıda Devşirme)
 Hanedan üyeleri ve devlet adamlarına ait birlikler.

Ordu
 Selçuklu Ordusu:
 Devrin en büyük ve güçlü ordusu idi.
 Merkez Ordusu
 Gulaman-ı Saray (Saray Muhafızları):
 Savaşlarda alınan esirlerden oluşmaktaydı. Sarayda eğitilerek
yetiştiriliyordu. Maaşlıdır ve doğrudan doğruya hükümdarlara
bağlıdır.(Osmanlı devletinde Devşirme sistemi/Kapıkulu
ordusu/Yeniçeri ordusu)
 Hassa Askerleri: Çeşitli Türk boylarından toplanan atlı askerlerdir.
Sultana bağlıdırlar ve ihtiyaçları devlet tarafından karşılanıyordu.
 Meliklerin, askeri idarecilerin ve diğer idarecilerin kuvvetleri

Ordu
 İkta Askerleri (Sipahiler): İktalarda yetiştirilen atlı askerlerdir. Bu
askeri düzen Nizam-ül Mülk tarafından yapılmıştır (Osmanlı
Devletinde Eyalet ordusudur)
 Askeri birliklere “Subaşı” denen komutanlar kumanda etmektedir.
 En yaygın silahları “Ok” ve “Yay” idi ayrıca süngü, mızrak, kavgı, kılıç,
balta nacak, hançer, topuz, zırh ve kalkan kullandıkları diğer
silahlardır.
 Askeri bandoya “Tuğ” adı verilmekteydi (Osmanlıda Mehter idi).

Ordu
 Eyyubilerin güçlü kara ve deniz orduları vardı. Temeli Kıpçak Türkleri
ve Kafkas Türklerinden oluşmaktaydı.
 Memluklarda ordu tamamen Türklerden oluşuyordu.Başarılı
komutanlar hükümdarlığa kadar yükselebiliyorlardı.
 Harzemşahlarda ordu hassa askerleri ve Tımarlı Sipahilerden
oluşuyordu.
 Donanma Tolunoğulları, İhşitler, Eyyubi, Memlüklü ve Anadolu
Selçuklu devletlerinde gelişmişti. Anadolu Selçuklularında, Büyük
Selçuklu Devletinden farklı olmak Antalya, Alanya, Sinop ve Samsun’da
tersaneler inşa etmiş ve donanmalar kurmuştur.
 Donanma komutanlarına “Reis’ül-Bahr” veya “Melikü’s-Sevahil” denirdi
(Deniz Kuvvetleri Komutanı).
NOT: Denizcilik alanındaki çalışmalar ülke savunmasının yanı sıra
ticaretin gelişmesinde de etkili olmuştur.

Hukuk
 İlk Türk-İslam devletlerinde hukuk şer’i ve örf’i olmak üzere
ikiye ayrılıyordu.(Hukuk birliği yoktur.) (TC. Medeni kanunla
hukuk birliğini sağlamıştır.)
 Yargının bağımsız olmasını isteyen Türk – İslam topluluklarında
Kadılara baskı uygulanmamıştır.
 Kadıy-ı Lesker (Kazasker) ordu içindeki anlaşmazlıklara bakardı.

Hukuk
Şer‟i Yargı Sistemi
 Davalara kadılar bakardı.
 Başkadıya kadılar kadısı unvanlı Kadi’l Kudat denirdi Başkadıyı Sultan
atardı.
 Kadılar, dini, ölüm, miras, boşanma, hayır işleri, nafaka ve noterlik
davalarına bakarlardı.
Örfi Yargı Sistemi
 Düzeni bozanların ve kanunlara uymayanların davalarına bakardı.
 Örf’i hukuk vergilere, askeri teşkilata, ikta sahiplerinin hak ve görevleri
ile ticaret hayatına ait konulara bakarlardı.
 Mahkemelerin başında Emir-i Dad (Adalet Başkanı) bulunurdu.
 Divan-ı Mezalim’de ağır siyasi suçların davaları görüşülürdü.

Sosyal ve İktisadi Hayat
 İslamiyet’in kabulüyle birlikte Türklerin çoğunluğuyerleşik hayata
geçip şehir ve kasabalara yerleşen halk (reaya) toplumsal dayanışmaya
büyük önem vermiştir.
 Toplumsal ihtiyaçları hazırlamak için açılan kurumlarda din ve mezhep
farkı gözetilmemiştir (Hoşgörü).
 İslamiyet’ten önce göçebe yaşamın etkisiyle oluşmayan sınıf kavramı
islamiyetin kabulüyle dinin etkisiyle oluşmamıştır.
 Devlet köylüye tohum, saban, öküz sağlamada yardımcı olurdu.(Sosyal
Devlet)
 Ekonomiyi tarım, hayvancılık ve ticaret oluşturmuştur.
yapmışlardır.(Karahanlı Devleti Ribat adını vermiştir)
 Abbasilerin kurduğu Fütüvvet teşkilatı Türk –İslam devletlerinde
Ahilik şeklini almıştır.(Osmanlıda Lonca teşkilatıdır)

Sosyal ve İktisadi Hayat
 Devletin gelirleri arasında
 Öşür: Müslüman çiftçilerden alınan ürün vergisi,
 Haraç: Hıristiyan çiftçilerden alınan ürün vergisi
 Cizye: Gayrimüslim erkeklerden alınan korunma vergisi,
 Ağnam: Hayvan vergisi,
 Bac:Pazar yeri vergisi, liman, gümrük, maden, tuzla, orman gelirleri,
ganimet ve hediyeler de devletin önemli gelir kaynakları arasındaydı.
 Anadolu Selçuklu’da iki türlü hazine vardır;
 Hazine-i Amire: Devlet hazinesi,
 Hazine-i Hassa: Hükümdarın şahsına ait hazine.

Toprak
 Ülke toprakları temelde hanedan üyelerinin ortak malı
olduğu anlayışı geçerli olup bu durum özel mülkiyet
kavramının gelişmesini engellemiştir.
 Halkın otlak, yaylak, orman gibi ortak kullanım alanları
devlete aittir.
 Toprak kullanım şekline göre dörde ayrılır

Toprak
 Has topraklar: Gelirleri hükümdara ve hanedan üyelerine
ayrılan topraklardır.
 İkta topraklar: Geliri hizmet veya maaş karşılığı olarak
komutanlara devlet adamlarına verilen topraklardır. (Osmanlıda
Dirlik sistemidir)
 İkta sisteminin kökeni Hz. Ömer zamanına kadar dayanmakla
birlikte asıl şeklini B. Selçuklu veziri Nizamül Mülk vermişti.
 İkta sisteminin özellikleri:
 İkta sahibi görevde kaldığı sürece bu topraktan yararlanır.
 İktalar rütbe ve derecelere göre verilmiştir

Toprak
 İkta sahibinin halkı yargılama yetkisi yoktur (ortaçağ avrupasındaki
derebeylikten farkı)
 İkta alan görevliler bu topraklarda oturur ve toprağın ekilmesini
sağlarlardı.
 Topraktan elde edilen gelirle yöneticilerin maaşları ödenir bir
kısmıyla da atlı asker beslenirdi
 Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve büyük ordular
oluşturulmuştur.
 Göçebe halkın yerleşik unsurlara zarar vermeleri önlenmiş böylece
Sosyo-Ekonomik denge sağlanmıştır.
 Ülke bayındır hale getirilmiştir.
 Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir.

Toprak
 Mülk topraklar: Kişilere ait topraklardır.(miras olarak
bırakabilir)
 Vakıf topraklar: Hayır kurumlarının ihtiyaçlarını
karşılamak amaçlıdır.(Devlet tarafından el konulamaz ancak
denetimi yapılır)

ÖRNEK SORU
İslam hukukuna göre, herhangi bir kişinin mülklerinin
veya gelirlerinin bir kısmının kamu yararı için süresiz
olarak kullanılması sistemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) İltizam
B) Dirlik
C) Vakıf
D) Devşirme
E) Öşür
CEVAP: C

Dil-Edebiyat
 Türk-İslam devletlerinin kullandıkları dil hakim oldukları
bölgenin etnik (ırk) yapısına göre farklılık göstermektedir.
 Karahanlıların resmi dili Türkçe (Hakani lehçesi/Uygurca)
 Gaznelilerde Saray ve ordu dili Türkçe, Resmi dili Arapça ve
Farsça bilim dili Arapçadır.
 Selçuklularda saray ve ordu dili Türkçe Resmi dili
 Farsça bilim dili Arapçadır.
 Memlük devletinde resmi dil Türkçedir
NOT: Arapça ve Farsçanın yaygın olarak kullanılması
 Türkçenin gelişimini yavaşlatmıştır.

Dil-Edebiyat
 İran’da kurulan devletlerin hükümdarları Fars edebiyatının
gelişmesine katkıda bulundular.
 Türklerin İslamiyet’i kabulleriyle edebiyatı ortaya çıkmıştır.
 Anadolu Selçuklu Devleti resmi dil ve edebiyat dili olarak
Farsça’yı, bilim dili olarak Arapça, Saray ve orduda ise Türkçe
konuşulmaktaydı.(İran Kültürürün etkisi)
 Anadolu Selçuklu Devleti’nde edebi dil Farsça, bilim dili
Arapçadır. Saray, ordu ve halk ise Türkçe konuşurdu.

Bilim
 Eğitim faaliyetleri dini ve pozitif bilimlerin bir arada
okutulduğu medreselerde yapılmaktadır.
 Türk-İslam devletlerinde ilk medrese eğitimi öğrenciye
burs verme geleneği Karahanlı devleti ile başlamıştır.Bu
sayede;
 Toplumdaki yıkıcı faaliyetleri önleme
 Eğitimi yaygınlaştırmayı
 Yönetici ihtiyacını karşılamayı amaçlamıştır.
 Selçuklu Devleti’nde yapılan Nizamiye Medresesi
dünyanın ilk üniversitesi olarak kabul edilmektedir.

Bilim
 Anadolu medreseleri kendi çağdaşlarını geride bırakacak niteliktedir.
Medreselerde hem dini hem de pozitif bilimler okutulmuştur.
Mevlana, Muhyiddin Arabî, Hacı Bektaşi Veli, Yunus Emre bu
dönemde Anadolu’ya gelmişlerdir.
 Müslüman Türk devletlerinde hükümdarlar bilginleri korumuşlar ve
desteklemeleri ile pek çok bilgin ve filozof yetişmiştir.
 Türk-İslam topluluklarında müspet (pozitif) ilim Farabi ilebaşlar.
 Farabi (Muallimi Sani/ Alfarabyus): İslam felsefesinin ve siyaset
kurumunun kurucusudur
 İhsanü’l ulûm (ilimlerin tasnifi) ,El medıne-tul fazıla (Devlet
başkanlarının vasıfları) gibi eserler vermiştir.
 Farabi, Matematik, Fizik, Astronomi, Mantık, Psikoloji ve Siyaset
alanında 160 eser vermiştir

Bilim
 İbn-i Sina ( Avicenna): İslam filozoflarının reisidir.
 El Kanun –ı fit Tıb (Tıbbın Kanunu) önemli eseridir.
 Eserleri avrupada tıp kitabı olarak okutulmuştur.
 Gazali : Tüm felsefi tartışmaları akılla yapmıştır, sonradan tasavvufçu
olmuştur
 Önemli eseri İhya-yı Ulum-ud din (Din ilimlerinin yeniden
ihyası)’dir
 Büyük Selçuklular zamanında yaşamıştır.
 Nizamiye Medreseleri’nde müderrislik yapmıştır.

Bilim
 İbn-i RüĢd (Averreos): Felsefe, tıp ve astronomi alanında
çalışmalarda bulunmuştur.
 Avrupa’da Rönesans’ın doğmasına ve skolâstik düşüncenin
yıkılmasına neden olmuştur
 Endülüs Emevileri’ndendir.
 Uluğ Bey: Astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır.
 “Zici” adlı eseri çok ünlüdür.
 Semerkand’da rasathane açmıştır.
 Ömer Hayyam: Matematik ve Astronomi ilmiyle uğraşmıştır.
 Celali (Meliki) Takvimi hazırlamıştır.
 Rubaileri ile ünlüdür.

Sanat
 Türk - İslam Devletleri’nde sanat, İslam dinine göre
şekillenmiştir.
 Türkler İslam mimarisine
kervansaray, külliye, kemer, imarethane, kümbet (iki katlı
mezar), türbe (çadırın mimariye yansıması), kubbe gibi
kavramları eklemişl
 Selçuklu devletinde süsleme sanatı olarak Hayvan figürleri
(hayvan mücadele sahneleri),Sfenks (insan başlı, hayvan
vücutlu) figürleri, Bitki motifleri, Hat (Yazı) sanatını
kullanmıştır.
 Anadolu Selçuklu devletinde güzellik kapıların girişinde
yoğunlaşır. En çok taş, tuğla ve çini kullanılmıştır. Sosyal
amaçlı yapılar yoğunluktadır.

ÖRNEK SORU
Anadolu Selçuklu paralarını, Osmanlı paralarından
ayıran en önemli özellik aşağıdakilerden hangisidir?
A) Belli ağırlıkta olması
B) Değerli madenlerden yapılması
C) Üzerinde sultan portreleri ve aslan resimleri bulunması
D) Yapımında kullanılan madenlere göre isim alması
E) Hükümdarın emri ile çıkarılması
CEVAP: C

Sanat
 İlk Türk - İslam devletlerine ait başlıca eserler şunlardır;
 Tolunoğulları: Tolunoğlu Ahmet Camii, Ulu Camii
 Karahanlılar: Arap Ata Türbesi (Fergana - Bu dönemden kalan
en eski mimari eser),
 Ayşe Bibi Türbesi, Balacı Hatun Türbesi,
 Ribat-ı Melik (en eski kervansaray),
 Gazneliler: Leşker-i Bazar Ulu Camii (Afganistan)
 Beyhakiye Medreseleri (Bu döneme ait ilk medrese)

Sanat
 Büyük Selçuklu Devleti:
 Mescid-i Cuma (Ulu Camii) (İsfahan)
 Sultan Sencer Türbesi (Merv)
 Tuğrul Bey Türbesi (Rey)
 İmam-ı Gazali Türbesi (Tus)
 Nizamiye Medreseleri (Bağdat)

ÖRNEK SORU
Aşağıdakilerden hangisi, Büyük Selçuklular
Dönemi‟ne aittir?
A) Nizamiye Medresesi
B) Karatay Medresesi
C) Çinili Köşk
D) Muradiye Camisi
E) İshak Paşa Sarayı
CEVAP: A

Sanat
Dini Sivil Askeri
Cami
Mescit
Medrese
Kümbet(Selçukluda)
Türbe(Osmanlıda)
Külliye
Tekke
Zaviye
Saray
Köşk
Kervansaray
Hamam
Köprü
Darüşşifa
Çeşme
Sebil
Kale
Sur
Burç
Kışla

ÖRNEK SORU
Türk-İslam mimarisinde çeşitli amaçlara hizmet eden
yapı topluluğuna verilen isim aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Kümbet B) Han C) Medrese D) Külliye E) Camii
CEVAP: D

2. konu anlatimi

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

En vedette

En vedette (10)

Similaire à 2. konu anlatimi

Similaire à 2. konu anlatimi (20)

Plus de Yiğitcan BALCI

Plus de Yiğitcan BALCI (20)

2. konu anlatimi