History of Albanians

1. JETA E PERDITSHME NE
QYTETET ARBERORE NE
MESJETE
LENDA:HISTORI
PUNOI:ERISELDA LERA

2. PERMBAJTJA ?
• E kaluara historike mesdhetare e Arbërisë.
• Veshjet e gruas dhe burrit ne qytetet arberore.
• Imazhe te kesaj periudhe.
• Jeta e perditshme ne Arberi. (Foto)
• Arkitekturen e qyteteve ne Arberi.(Foto)

3. HISTORIA
Koha dhe Ndodhja e ngjarjeve e projektin më poshtë
[100 000 – 30
000 vjet më
parë]
Paleoliti
8000-4000 p.e.s
Neoliti
2500-1200 p.e.s
Epoka e bronzit
Shekullit XII dhe
XI para erës sonë.
Ilirët
Arbërit

4. VESHJET E GRAVE NE ARBERI
• Gjatë shekullit XIV, në veshjen e tyre fisnikët e kohës
ndiqnin botën bizantine, për të cilën mund të krijojmë një
përfytyrim deri-diku të qartë nga afresket e ruajtura ende
nga disa nga kishat më të vjetra të vendit, sidomos nga
portretet e ktitorëve. Ata janë paraqitur të veshur së pari,
me një rrobë të gjatë deri te nyjet e këmbëve, të mbyllur
përpara, me mëngë të gjata, por fare të ngushta mbi të cilën
vjen sakoja e rëndë, e kopsitur përpara, po aq e gjatë sa
rrobja e brendshme. Sakoja ka mëngë të shkurtra gjer te
bërryli që përfundojnë në ca lapa të gjata që varen poshtë.
Kjo është një veshje e rëndë, ende plotësisht bizantine, e
drejtë, e gjerë, e ngrirë nga zbukurimet e shumta me fije
ari e gurë të çmuar, ku forma e trupit humbet krejt.
• Veshja e grave përbëhej gjithashtu nga një rrobë e
brendshme e gjatë. Sipër saj vishej një sako e gjatë dhe kjo
deri për tokë dhe shumë luksoze. Gratë mbështillnin kokën
me një pëlhurë të hollë, që u mbulonte qafën e pjesërisht
supet, gjurmët e së cilës do t’i ndeshim deri vonë në
mbulesat e kokës të grave në disa krahina të vendit (p.sh në
Dropull, Has etj).

5. VESHJET E BURRAVE NE ARBERI
• Shekulli XIV është shekulli i flokëve të gjata për burrat, që i
mbajnë të lëshuara supeve e prapa ose të thurura gërshet.
Përveç figurave të paraqitura në freska ktitorësh të kohës, një
dëshmi tjetër për këtë e kemi tek pohimi i fisnikut shqiptar
Gjon Muzaka, i cili në testamentin e vet drejtuar të bijve,
tregon se Teodor Muzaka(që jetoi në shek. XIV) mbiquhej
”Chiscetis”, se i mbante flokët e gjata ”ksheta”, ashtu si ishte
zakoni përgjithshëm në atë kohë, zakon që vazhdoi edhe në
kohën e rinisë së Gjon Muzakës, pra në shek.XV. Gratë
gjithashtu i mbanin flokët e gjata thurur gërsheta. Shumë të
pakta e të paplota janë të shënat që gjejmë nëpër dokumente
për veshjen e njerëzve të thjeshtë. Më i rëndësishmi ndër ta
është një dokument i vitit 1335, që tregon se një marinari në
portin e Drinit pranë Shkodrës, i marrin ndër të tjera këto
plaçka: tunikën, mantelin, fustanin, këmishën etj. Kjo është
dëshmia më e hershme që njohin deri tani, ku ”fustani”
përmendet tashmë si një pjesë e veshjes, krahas këmishës.

6. FOTO NE ARBERI
QYTETI I DRISHTIT DHE KALAJA E
TIJ.

7. JETA E PERDITSHME NE ARBERI
• Në shek. XII-XV,qytetet arberore dhe pronat e
fisnikëve arber morën pamjen e plotë të qendrave
ekonomike. Ata filluan të merrnin përsipër
veprimtari të tilla me interes të përgjithshëm, si
ndërtime kishash e manastiresh, hapje e
meremetime rrugësh, ndërtim veprash me
karakter mbrojtës, veçanërisht në dobi të qyteteve
e manastireve të mëdha. Oborret e aristokratëve të
tillë të mëdhenj, si Balshët, Topiajt, Arianitët etj.,
filluan të konkurrojnënjeri tjetrin ne shume zeje te
ekonomise se kohes.

8. ARKITEKTURA E QYTETEVE NE ARBERI
• Shumica e vendbanimeve gjendeshin në zonat kodrinore, në
shpatet e maleve a rrëzë tyre dhe përgjatë luginave të lumenjve. Ka
zona në Shqipëri ku mjaft fshatra janë shtrirë me kohë në dy ose
tri nivele banimi, gjithnjë brenda kufijve të fshatit të tyre ose të
malit a të vendbanimit që u përkiste.Me moshë nga mesjeta e
hershme, në mos edhe më përpara, duhen konsideruar fshatrat që
mbajnë emrin e një shenjti, si Shëngjergj, Shëmri, Shënjak,
Shënkoll etj., ose thjesht një emër të krishterë, si Damian, Dedaj, ,
Kolgecaj, Lekas, , Lleshan, Markaj, Martanesh, Petran, Petrelë,
Simon, Sotirë etj.
Përveç vendbanimeve të hapura, në mesjetë ka pasur edhe
vendbanime të fortifikuara ose kështjella. Sipas arkeologëve të
kësaj periudhe, në Shqipëri njihen rreth 70 kështjella që nga
mesjeta e hershme deri në pushtimin osman.
• Monumentet kryesore të arkitekturës civile në Shqipëri janë
kështjellat. Tipa më interesantë paraqesin kështjellat e
Beratit, Shkodrës, Lezhës, Shurdhahut, Krujës, Rodonit,
Petrelës, Kaninës etj. Për një pjesë të mirë ato janë ndërtuar
mbi themelet e kohës antike të herët ose të vonët, por janë
rindërtuar gjatë shekujve të mesjetës. Kështjellat kryesore të
vendit në gjendjen e tyre të sotme në themel u përkasin shek.
XII-XV.
Mjaft kështjella dhe qytete të fortifikuara të vendit tonë
ruajnë edhe sot tiparet arkitektonike të shek. XIII-XIV, kur
ato u ndërtuan apo patën periudhën e lulëzimit më të madh
gjatë mesjetës.
• Fortifikimet më të rëndësishme janë pa dyshim muret
rrethuese të Durrësit që i takojnë periudhës së sundimit të
perandorit Anastasi I dhe qe ,me pak riparime ,vazhduan te
ishin ne kembe edhe gjate mesjetes se mesme . Ato janë
ndërtuar krejtësisht me tulla dhe kanë një gjerësi prej 3,50
metrash. Çdo 60-65 metra janë ndërtuar kulla të fuqishme
pesëkëndëshe, të cilat kanë patur një lartësi prej 18 m dhe
ndaheshin në tri kate me dysheme druri.

9. ARKITEKTURA E QYTETEVE NE ARBERI
• Banesa, oborri, magazinat dhe stallat e kafshëve (që ngriheshin larg banesës),
madje edhe kopshti bashkë me gropën e gëlqeres, zakonisht ishin të qarkuara
me një mur të përbashkët e të lartë guri. Kur burimet e ujit të pijshëm ishin
larg vendbanimeve, në oborrin e banesës hapej një pus. Paretet e tij visheshin
me gurë cilësorë dhe puset lartësoheshin nga niveli i tokës me një grykë guri,
që mbulohej me kapakë druri. Në mjediset e banesës ose në oborrin e saj ishte
edhe furra familjare për pjekjen e bukës, të mishrave etj. Në oborrin e banesës
kultivoheshin trandafila dhe lule të tjera.. Banesat natën ato ndriçoheshin me
qirinj dylli, të vendosur në shandanë argjendi, me dy, tri ose me më shumë
llambadha. Shandanët ishin të zbukuruar me gdhendje artistike.
Banesat fshatare ndërtoheshin me gurë të lidhur ose jo me llaç dhe nuk kishin
dritare por vetëm frëngji. Në shtëpitë përdhese dyshemeja përbëhej nga trualli
i ngjeshur mirë; ato nuk kishin ende tavanë dhe mbuloheshin ose me tjegulla,
ose me rrasa guri ose me fluga pishe, atje ku kishte lëndë të mjaftueshme
drusore.
• Shumica e fshatrave ishin të ndërtuara në terren të thyer, kështu që pjesa
përdhese përdorej për kafshë dhe në katin e sipërm banonte familja. Muret
ishin të pasuvatuara, dritaret të ngushta si frëngji nga jashtë, por të gjera nga
brenda. Në mure nuk kishte dollapë me flegra, por kishte kamare si në
antikitet (p.sh. në Kamenicë). Vatra e zjarrit nuk ishte krejt në mes, por disi
më pranë njërit mur. Banesa e vjetër e Tiranës, në format e saj më fshatarake,
duket se ruante mjaft tipare nga banesa mesjetare.

10. ARKITEKTURA E QYTETEVE NE ARBERI