1. Нэгж хичээлийн хөтөлбөр
Бүлэг сэдвийн нэр: Өгүүлбэр зүй (22цаг)
Нэгж хичээлийн тоо - 2
Нэгж хичээлийн сэдэв: Өгүүлбэрийн утга хэрэглээний задлал
Хугацаа 6 цаг- (240мин)
Хамрах хүрээ
 Боловсролын түвшин, анги: 11 жилийн сургалттай 9-р анги
 Суралцагчдын анги хөгжлийн онцлог: дундач түвшингийн, тусган хүлээж авах чадвар сайн
 Суралцагчдын өмнөх төсөөлөл:
1. Үгийн утгын зүйлчлэл, эсрэг ба ойролцоо үг
2. Өгүүлбэр үг, холбоо үгнээс бүтэх тухай
3. Өгүүлбэрийн хэлэх зорилгын ангилал
4. Эхийн санааны харьцаа
5. Нэрийн тийн ялгалын хувилал, зөв бичих
Хэрэгцээ
 Өгүүлбэрийн санааг ойлгосноор эхийн санааг зөв гүйцэд ухаарч, ойлгон унших сонсох, ургуулан бодох, үнэлж дүгнэх
чадвар нь нэмэгдэнэ.
 Өөрийн санал бодол, үнэлэмжээ зөв илэрхийлж, зөв бичих, утга санааг харьцуулан, зүйлчилсэн, ойролцоо ба эсрэг
өгүүлбэрүүдээр зохион найруулж бичих, ярих, алдаагаа ухамсарлаж засах
ЗОРИЛГО:
 Эхийн бүтэц дэх өгүүлбэрүүдийн санааг ухаарч харьцааг тодорхойлж, зүйлчилсэн, эсрэг, ойролцоо өгүүлбэрүүд
бүтээн, цааш ургуулан эх зохион найруулах, алдаагаа засаж сайжруулах.
Зорилт:
1. Эх, хэлцийг ухаарч уншин, өгүүлбэр бүрийг ухаарч ойлгон, зэргэд өгүүлбэрийн илэрхийлж буй санааг тодорхойлох
2. Өгүүлбэр нь холбоо үгнээс бүтдэгийг ойлгож, хэлц өгүүлбэрийг сэдвээр ангилан, зүйлчилсэн, эсрэг, ойролцоо
өгүүлбэр бүтэх аргад суралцан зохион найруулах
3. Санаа бодлоо илэрхийлэн, эх зохион найруулж бичих, найруулгын болон зөв бичих зүйн алдаагаа засах

2. АГУУЛГА
Ээлжит
хичээл
Мэдлэг Чадвар Хэрэглээ.
Эх, өгүүлбэр, үг, бүтээвэр нь  Эх өгүүлбэрүүдээс бүтнэ гэсэн
хэлний үндсэн нэгж. ойлголтоос эх хэрэг явдлыг,
I Эх нь хэдэн өгүүлбэрээс, нийлмэл өгүүлбэр нь өгүүлбэр үйл явдлыг өгүүлэх
Эх нь өгүүлбэрүүдээс, хэдэн энгийн өгүүлбэрээс бүтсэнийг задлан харилцааны нэгж болдгийг
80мин өгүүлбэрүүд нь холбоо үгсээс тогтоох. тайлбарлах.
бүтнэ.
Эхийн өгүүлбэрүүдийн гол ба нэмэлт санааг  Өгүүлбэрийн санааг ухаарч
Өгүүлбэрүүдийн гол ба нэмэлт тодорхойлох. ойлгож, тайлбарлах,үгийг зөв
санаа. сонгон өгүүлбэр, эх зохион
Өгүүлбэрүүдийн санааны харьцааг
Өгүүлбэрүүдийн илэрхийлэх /зүйлчилсэн, эсрэг, ойролцоо аль нь болохыг найруулах
санааны харьцаа ялган/ тайлбарлах.
 Ойролцоо эсрэг үгийг ялган
таних- өгүүлбэрт оруулах
II Эсрэг ба ойролцоо өгүүлбэрүүд Зүйлчилсэн, эсрэг, ойролцоо өгүүлбэрүүдийн
бүтэх арга бүтэх аргыг судлан суралцаж зохион найруулах.  Өгүүлбэрийг өгүүлбэртэй нь
80мин харьцуулах
Зүйлчилсэн зэргэд өгүүлбэрийн
бүтэх арга.  Ойролцоо, эсрэг, зүйлчилсэн
Хэлц өгүүлбэрийг сэдвээр нь ангилах, зэргэд өгүүлбэрийг бүтээхдээ
адилтгасан ба эс адилтгасан гишүүнийг ялгах үгийг зөв сонгон, адилтгалыг
тайлбарлах хэрэглэн зохион найруулж
Хэлц өгүүлбэр. бичих
Адилгасан ба эс адилгасан гишүүн

3. III Зүйлчилсэн, эсрэг, ойролцоо зэргэд  Алдаагүй зөв хичээнгүй бичих
өгүүлбэрүүдээс цааш ургуулан эх зохион
80мин найруулж, адилтгасан гишүүдийг тайлбарлан,  Санаа бодлоо бичгээр болон
харилцан бие биеэ хянан алдааг засаж, амаар илэрхийлэх
сайжруулах
I, II хичээлийн мэдлэгүүд
I, II хичээлийг
бататгах дадлага ажил

4. Арга зүй, үйл ажиллагааны төлөвлөлт
э/х Сэдэв.
№
зорилго Дэс дараа Суралцагчийн үйл ажиллагаа Багшийн үйл ажиллагаа Анхаарах
зүйл
Ө Үйл ажиллагаа-1. • Ойролцоо үгсийг нь олно уу Үз-1
Өгүүл мн
• Өртөөгөөр аялах №1. жаргал-..., хангалуун-, эвтэй-,олон-, Үгийн утгын
бэрий өх
Бү ганц-, явах-, мэдэх-,залхуурах-, мэдлэг-, зүйлчлэлийг
н ий
I тээ • Ойролцоо үгсийг олж бичнэ. сануулах
санаа, г гар бариад бугуй барих-...
санаа лч да Давтан ярих
Жаргал- цэнгэл, хангалуун-элбэг,эвтэй – найртай,...
ны сэ вт • Эсрэг утгат үгсийг нь олно уу
гар бариад бугуй барих- даврах....
80I харьц огэ ах
аа лгэ • Эсрэг үгсийг ол бичнэ. жаргал-, элбэг-, эвтэй-, ганц-, явах-,
эн мэдлэгтэй-, түрүү магнай-
ий Жаргал-зовлон,элбэг- ховор,ганц- олон, мэдлэгтэй
арг мэдлэггүй, түрүү магнай- баян ходоод • Утгын зүйлчлэлд жишээ
үгсийг олоорой.
а
• Хүний зүйл: аав, багш, авга, дүү, гар, нүүр...
Хүний бүтээсэн зүйл: байшин, ном, онгоц, ...
Амьтны зүйл: хонь, үхэр, бар, хулгана ... г.м /8/

5. сэ Үйл ажиллагаа-2
дэ
Өгөгдсөн оньсогыг таах, учрыг ярилцах. Оньсого өгч таалгах Оньсогоны
лж
өгүүлбэрүүд
ү “Мэддэгт мэргэн цоохор. Яагаад ингэж оньсголсон бол? эсрэг биш
үл
эх Мэддэгүйд эрээн цоохор.” (ном бичиг) Та нар юу гэж бодож байна вэ?
“Цагаан талд хар үр тарина. Энэ оньсогуудад эсрэг үгс байна уу?
Хар үрээс хамаг ухаан дэлгэрнэ.” (ном)
• Мэддэг- мэддэггүй, цагаан- хар.
О Үйл ажиллагаа-3 ОҮМУЗ-ыг үндэслэгч Д. үз-2
йл Нацагдоржийн 1936 онд бичсэн энэ
го • Эхийг (шүлгийг) ухаарч ойлгож унших, хүнд шүлэг тухайн үедээ ард олныг сурч
үгсийг түүж бичиж нүдлэх, агуулгыг ярилцах боловсрох үйлд хөтлөн чиглүүлж
ж сурах дур
байсан бөгөөд өнөө ч ач холбогдлоо
ух Тулгарах бэрхшээлээс шантралгүй, эрдэм номыг сонирхлыг нь
алдаагүй байна..
ам уйгагүй сураад, улс эх орон, ард түмэндээ тустай зүйл өрнүүлэх
са хийгээрэй. –гэсэн санааг хүмүүст ойлгуулахыг - Юуны тухай өгүүлж байна вэ?
рл эрхэмлэжээ.
ах - Эрдэм сурахад бэрхшээл тохиолдож
* Сэдэв нь: Эрдэм сурахын ач тусын тухай. “Сурсан болох уу, яаж давах вэ?
эрдэм хэрэглэх цагт тустай”-... гэж хэлцээр гол санааг
илэрхийлж болно. - Сурсны үр дүн юу вэ?
* Хүний зүйлийн: ах, дүү - Сэдвийг юу гэж тодорхойлж болох вэ?
Хүний бүтээсэн зүйл: эрдэм, номыг, нэгийг, явдал... - Гол санааг хэлцээр илэрхийлээрэй.
Гариг эрхсийн: ус, мөс - Шүлгээс нэр үг, түүнийг төлөөлсөн
үгсийг утгын зүйлчлэлээр ангил.
Сэтгэхүйн зүйлийн: ухаан,...

6. Үйл ажиллагаа-4
Хи
• Зүйр үгсийг (Үз-3) шүлгийн аль, ямар Жишээ нь: Оролдоод– Уншаад Үз-3.
йж
хэсгүүдтэй холбогдож байгааг ажиглан /ойролцоо санаатай өгүүлбэр/
бү + Өөр ямар
тайлбарлах
тэ Ухаан сэргэлэн – Мунхаг./эсрэг хэлц байхыг
эх • Дээрх шүлгээс эсрэг ба ойролцоо санаа өгүүлбэр/ олуулах эрэлт
. хайлт хийх
илэрхийлэх өгүүлбэрүүдийг олох. Хэрэглэх
• Нэгтгэн жагсааж, ялган бичих. Дөхүүлэх асуулт тавих, тайлбарлах.
• Зүйлчилсэн өгүүлбэр байгаа эсэх, олох. Эрдэм ном, нэгийг/төлөөлж/ –хүний
бүтээсэн зүйлийн үгс.
“Эрдэм номыг сур, ах дүү нар минь!
ах дүү – хүний зүйлийн үгс
Эрхбиш нэгийг оролдоод эхэл.”
- зүйлчилсэн зэргэд гэдгийг тайлбарлах

7. Д Үйл ажиллагаа-5 Дүгнэлт гаргуулах- чиглүүлж, туслах.
үг
нэ • Үг утгын хувьд эсрэг, ойролцоо,зүйлчилсэн гэж - Бид зэргэд өгүүлбэрийн Зэргэд
байдаг шиг өгүүлбэр ч мөн эсрэг, санааны харьцааны тухай өгүүлбэрүүдээс
лт санааны
ойролцоо,зүйлчилсэн санаатай байна. судаллаа.
харьцааг гаргах.
• Эсрэг үгээр эсрэг өгүүлбэр, ойролцоо үгээс - Ямар өгүүлбэрүүд байна вэ?
ойролцоо өгүүлбэр, зүйлчилсэн үгээр 2 өг. зэрэгцэж
зүйлчилсэн өгүүлбэр бүтдэг ажээ. • Сурагчдыг дүгнэх харилцан санааг
илрүүлнэ
Даалгавар тэмдэглэж авах. Даалгавар өгөх: эдгээр өгүүлбэрүүд
хэрхэн бүтэж буйг ажиглан дүгнэлт
Дас-129-ийн ойролцоо өгүүлбэр нэг л өг. Нэгтгэж гаргаарай.
бичээд ажиглана.
Дасгал -129. заавраар нь ажилла.
хууд-159-160-ыг унших
Ойрол Үйл ажиллагаа-1
цоо, Ө
• Өмнөх хичээлийн далгаврын гүйцэтгэлийг Өмнөх хичээлийн далгаврын
эсрэг, мн
Бү харилцан хянан ярилцах. гүйцэтгэлийг хянан сурагчдаар
зүйлч өх
II тээ дүгнүүлэн яриулах
илсэн ий • Эсрэг үгээр эсрэг өгүүлбэр, ойролцоо үгээс
өгүүл лч г
сэт ойролцоо өгүүлбэр, зүйлчилсэн үгээр
бэрий да зүйлчилсэн өгүүлбэр бүтдэг ажээ.
н гэл вт
санаа гээ ах • Өртөөгөөр аялах. №2
бүтэх ни
арга й
80I
арг
а

8. сэ Үйл ажиллагаа-2
дэ
Өгөгдсөн оньсогыг таах, учрыг ярилцах. Оньсого өгч таалгах
лж
ү • Гүн худгийн ус хар Яагаад ингэж оньсголсон бол?
үл
эх Гүрвэл могойн хэл хар Та нар юу гэж бодож байна вэ?
Гүйгээд гарсан мөр нь хар /бэх, үзэг, бичиг/ Энэ эсрэг үг, өгүүлбэр байна уу?
Зүйлчилсэн өгүүлбэр байна уу? /...хар./
• Өвөр талыг өвөрлөөд
Тайлбарлаж өгөх
Ар талыг арлаад
Өөд уруугүй шогшино. / бичиг бичих/

9. О Үйл ажиллагаа-3 Үлгэрлэвэл:
йл
• Өгүүллэгийг ухаарч ойлгож унших, хүнд үгийг Ууланд авирах - Эрдмийг сурах. Үз- 4
го
түүж бичиж нүдлэх.
ж Уулын оргилд хүрнэ.- Эрдмийг сурна.- Өмнөх
ух • Яруу найргийн хэлбэрээр хувирган бичих. адилтгалаар бүтсэн ойролцоо хичээлээр олж
ам өгүүлбэр. авсан ойлголтыг
са • Өгөгдсөн даалгавруудыг хийж гүйцэтгэх. ахиулах.
Эрэг гангын ёроолд байгаа амьтан шиг.
рл Өгүүлбэрийг тонгоргон найруулахад санаа нь Уулын оргил дээр гарсан хүн шиг.- гэж
ах өөрчлөгдөхгүй байна. зүйлчлэлээр эсрэг санааг бүтээжээ.

10. Хи Үйл ажиллагаа-4 Зохиолын
йж төрлийг өөрчлөх
• Өгүүллэгээс эсрэг, ойролцоо, зүйлчилсэн Эсрэг өгүүлбэр, ойролцоо өгүүлбэр, нь сал. хувиргал
бү
өгүүлбэрүүдийг олж бичих. зүйлчилсэн өгүүлбэрийг олоход нь болно.
тэ туслах, өгүүлбэрүүдийн бүтцийг
эх • Эсрэг өгүүлбэрээс эсрэг үгсийг, ойролцоо ажиглуулж, ямар ямар үгсээс бүтсэнийг Зүйл.өг-ийг
өгүүлбэрээс ойр.үгийг, зүйлчилсэн зэргэд тайлбарлуулна. олоход туслах
өгүүлбэрээс зүйлчилсэн үгийг олж жагсаан
бичих, тайлбарлах.
Д Үйл ажиллагаа-5 “Зэргэд өгүүлбэрийн аль алинд 2 ба
үг түүнээс олон эсрэг үг орж бүтвэл эсрэг
нэ • Зэргэд өгүүлбэрийн аль алинд 2 ба түүнээс өгүүлбэр болно.”-гэж дүгнэвэл
олон ойролцоо үг орж бүтвэл ойролцоо ойролцоо, зүйлчилсэн өгүүлбэрийн
лт
өгүүлбэр болно. .../ батална/ тодорхойлолтыг гарга, батал.
• Адилтгалаар ойролцоо өгүүлбэр үүснэ. Салаалах хувиргалаар ямар өгүүлбэр
үүсч байна вэ? – тайлбарлах.
• Салаалах хувиргалаар ойролцоо өгүүлбэр үүсч
Сурагчдыг өөрсөөр нь дүгнүүлэх, багш
байна.
дүгнэх
• Өөрийгөө ба нөхдөө дүгнэх
Даалгаварт: дасгал- 134.135.
• Даалгавраа тэмдэглэх

11. Ойрол Бү Ба Үйл ажиллагаа -4. • Асуултаар дэмжин тусална. Өгүүлбэр
цоо, тээ та Ойролцоо үг, эсрэг үгсийг бүрийн 2 ба
Цогцолборуудаас ойролцоо ба эсрэг өгүүлбэрүүдийг түүнээс дээш
эсрэг, лч тг олуулах.
олж бүлэглээд хэрхэн бүтсэнийг тайлбарлан бичих. гишүүд нь
зүйлч сэ ах
III • Цогцолбор бүрийн санааг эсрэг үгсээр
илсэн огэ , 1. Барс цагт босохгүй бол өдрийн явдал хоцорно.
тайлбарлан яриулах. Юу гэж ялгарч байвал
өгүүл лгэ хө
Бяцхандаа сурахгүй бол насны явдал хоцорно. ойлгож байна вэ? эсрэг санаат
бэртэй эн гж өгүүлбэр
эх ий ү 2.Сул цагтаа шамдаж сурсан нь яарах цагт хэрэг болох. болно.
зохион арг үл
найруу а эх Идэр үедээ зүтгэж олсон нь өтлөх цагт хэрэг болох. Үлгэрлэвэл: Өгүүлбэр
лах . бүрийн 2 ба
3. Биеийн бөхөөр нэгийг давна. Биеийн бөх- Билгийн бөх , түүнээс дээш
гишүүд нь
Билгийн бөхөөр олныг давна. -гэсэн үгс нь хоорондоо эсрэгцсэн,
ойролцоо
80I 4.Бяраараа ганцыг дийлнэ. нэг- олон - гэсэн үгс эсрэг утгат үгс үгсээр илэрвэл
байна. Иймээс энэ 2 өгүүлбэр эсрэг ойролцоо
Ухаанаараа мянгыг дийлнэ санааг илэрхийлж байна. өгүүлбэр
болно.
Үйл ажиллагаа -5 /Дүгнэлтээ давтан ярилцах/ Өмнөх эсрэг хэлцтэй ойролцоо
хэлцүүдийг бүтээсэн биз дээ.
Дадлага дасгал.
Өгүүлбэрүүд нь ч ойролцоо байх
1.Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж өгүүлбэрийг бөгөөд салаалах хувиргалаар бүтсэн
гүйцээнэ үү. байна. Сайн ажиглаарай ! Найруулга зүйн
шаардлага.
а. Гарын хүчтэн ... ...
Үгийг зөв сонгох,
Эрдмийн хүчтэн ... ... Тонгоргох хувиргалаар төсөөт
үгээ зөв
өгүүлбэр үүснэ. Энэ тухай бид 8-р
хэлбэржүүлэх,
б. Гараараа ... ... ангидаа үзнэ.
зөв байрлуулах,
эмх цэгцтэй,
Толгойгоороо ... ...
дүрслэх ур
2. Цогцолборын өгүүлбэрүүдийг тонгоргон, салаалан үз- 5. маягийг
хувиргаарай. хэрэглэн энгийн
Харгалзуулах сорилын шийд нь: ойлгомтой
1. Сураад баршгүй, эрдмийн далай. бичих.
1а. 2д. 3в. 4б. 5г. 6ё. 7е.

12. Хэрэглэгдэхүүн
Ээлжит хичээл I - 80 мин II - 80 мин III - 80 мин
М. Базаррагчаа, Д.Оюун М. Базаррагчаа, Д.Оюун
Сурах бичиг. “Монгол хэл-9” 2007он. “Монгол хэл-9” 2007он. М. Базаррагчаа, Д.Оюун
Сурахын 159-160-р тал. Сурахын 159-165-р тал. “Монгол хэл-9” 2007он.
Дасгал 129. дасгал- 134.135. Сурахын 159-166-р талыг
уншиж судлах.
Сургалтын 8-р ангийн бодит чадвар. 8-р ангийн бодит чадвар. 8-р ангийн бодит чадвар.
материал.
“Монгол хэлний гарын “Монгол хэлний гарын авлага” /2008/ “Монгол хэлний гарын
Гарын авлага. авлага” /2008/ авлага” /2008/
-ын 15-р тал.
-ын 15-р тал. -ын 15-р тал.

13. Үзүүлэн, Слайд-1. Үзүүлэн 1,2,3. Слайд-1. Үзүүлэн 4. Слайд-1. Үзүүлэн 5
тараах Өртөө №1 Өртөө №2
материал.

14. Үнэлгээ
Ээлжит хичээл I- мин II - мин III - мин
-Ойролцоо, эсрэг, зүйлчилсэн -Ойролцоо, эсрэг, зүйлчилсэн өгүүлбэрийг Үгийг зөв сонгох, үгээ зөв
үгийг таньж олж, ялгаж чадах таньж олж, ялгаж чадах эсэх. -30% хэлбэржүүлэх, зөв
Шалгуур эсэх. -25% байрлуулах, эмх цэгцтэй,
-Өгүүлбэрүүдийн бүтцийг ажиглан эсрэг, дүрслэх ур маягийг хэрэглэн
-Эх, өгүүлбэрээс олох. ойролцоо, зүйлчилсэн үгсийг энгийн ойлгомтой бичих. –
-40% 50%
тайлбарлах. - 40%
-Зөв бичих Хэлц, үг хэллэгээс ашиглах.
-35% -Зөв бичих -30%
– 20%
Зөв бичих.
--30%
Даалгавар өгөх:
Даалгавар Дүгнэлт гаргаарай. Даалгаварт: Дасгал- 134.135. Даалгаварт:
Дасгал -129. заавраар нь “Эрдэм сурах нь чухал”
Хуудас- 159- 162-р талыг унших.
ажилла. сэдвээр эх зохиож үнэлгээгээ
ахиулаарай.
хууд-159-160-ыг унших. Дас-
129-ийн ойролцоо өгүүлбэр
нэг л өг. Нэгтгэж бичээд
ажиглана.
Амаар: тайлбарлан ярих, Амаар: тайлбарлан ярих. Амаар: тайлбарлан ярих,
асуух,хариулах. асуух,хариулах
Дүгнэх Бичгээр: үгсийг жагсаан бичих, ялгаж бичих,
Бичгээр: үгсийг жагсаан тайлбарлах. 7х. Бичгээр: үгсийг жагсаан
аргачлал /арга,
бичих, ялгаж бичих, бичих, ялгаж бичих,

15. хугацаа/ тайлбарлах. 7х тайлбарлах, зохион найруулж
бичих. 7х.
Хөтөлбөрийн шинжилгээ /болж буй эсэх, засах зүйл, дутагдалтай тал/
Зорилго ................................................................................................................
Зорилт....................................................................................................................
Агуулга, арга зүй ..........................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
Хэрэглэгдэхүүний сонголт, ашиглалт ........................................................................................................................
...................................................................................................................................................
Үнэлгээний арга, хэлбэр, зохион байгуулалт .............................................................................................................
шалгуур, даалгавар................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

16. Ээлжит хичээл -1 Хэрэглэгдэхүүн
Өртөөгөөр аялах №1.
/ хэсэг бүрт өгч ажиллуулах, өртөө бүр 1 мин-аар тооцох, 6хэсэг, 6өртөө/
1. Ойролцоо утгатай үгтэй хэсгийг олно уу
а. өөдлөх, дэгжих б. мандах, жаргах в. зүтгэх, ухрах г. явах, ирэх
2. Эсрэг утгат үгтэй хэсгийг олно уу
а. бодох, сэтгэх б. сурах, боловсрох в. судлах, шинжлэх г. сэрэх, унтах
3. Утгын нэг зүйлчлэлд багтах үгтэй хэсгийг олно уу
а. хүн, адгуус, ургамал, од, гариг, ажил амралт б. ном, дэвтэр, мод, чулуу, г өр өөс, араатан
в. газар, тэнгэр, ертөнц, ухаан, сэтгэл г. үндэс, иш, м өчир, нахиа, навч, дэлбээ
4. Цэгийн оронд тохирох үгийг олж, утга иөгс өгүүлбэр бүтээнэ үү
Насны ....... эрдэм сурахад ....... бол даанч сайна.
а. багад, залхуугүй б. балчиртаа, шалмаг в. эхэнд, дуртай г. залууд, хичээнг үй
5. Бүгд үгийн санжсан холбоо үгтэй хэсгийг олно уу
а. эрдэм ном, хичээж байх, сурагч бид б. хэдэн сурагч, сурах бичиг, н үд тайлах
в. хүүхэд багачууд, сурах бичиг, шинжлэх ухаан г. сурч мэдэх, магнай тэнийх, судалж байх
6. Хэл зүйжсэн холбоо үгтэй хэсгийг олооорой
а. магнай тэнийх, од нь гялалзах, толгой цохих б. эрдэм ном, сурч боловсрох, монгол хэл
в. эрдэмтэй болох, судалж байх, хөгжихийн тулд г. таван жил, тэр сурагч, Туул гол

17. сайд-1. /Үзүүлэн-1/
Өмнөх мэдлэг, чадвараа сэргээн давтахад:
• Ойролцоо ба эсрэг үгс.
жаргал- цэнгэл, жаргал- зовлон, гал- ус, /Жн/
мэдлэг- боловсрол, /Жн/ халуун- хүйтэн,
хангалуун- тансаг, /Тэ/ өргөн- явцуу, өргөн –нарийн, /Тэ/
эвтэй - найртай, ганц –нэг, /То/ мэдлэгтэй- мэдлэггүй,
мэдэх- сурах, явах- одох, /Үү/ явах- ирэх, нэг хоёр- хорь гуч, /Үү, То,/
залхуурах- хойш суух, олон- мянган, /Тө/ ингэх эсвэл тэгэх /Тө/, тэргүүлэх-
Хүзүү зайдлах- Тэжээсэн бяруу тэрэг сүүлдэх,
эвдэх- Гар бариад бугуй барих /хэлц/ Алтан жолоо өргүүлэх- Хомоол тоолох,
Хийж бүтээх- Биеэ оторлох /хэлц/
• Үгийн утгын зүйлчлэл.
Үгээр: Хэлц холбоо үгээр:
1. Хүний зүйлс: Сурагч, багш, ээж, аав ижий ахай болох
2. Амьтны зүйлс: Мал, араатан, жигүүртэн сунадаг улаан
3. Хүний бүтээсэн зүйлс: Шүлэг, ном, байшин, машин цаасан далай
4. Амьтны бүтээсэн зүйлс: Хөеө, үүр, дош, тор, ичээ уран үүр
5. Ургамлын зүйлс: Мод, цэцэг, үндэс, гүзээлзгэнэ алтан гагнуур, тарваган шийр
6. Гариг эрхсийн зүйлс: Нар, сар, уул, ус, агаар, элс хөлгүй далай
7. Сэтгэхүйн зүйлс: Ухаан, оюун билиг, санаа, сэтгэл,
хэл, төсөөлөл, ухамсар, сэтгэлгээ, ой санамж толгой гашилгах
8. Мэдрэхүйн зүйлс: Баяр хөөр, айдас хүйдэс, гомдол,
гуниг, үнэр, амт, инээд, өвчин яс хавтайм, нүүр түлэх
Жич: 9. Зөн бэлгийн зүйлс, 10.Хий үзэгдлийн зүйлс гэж байдгийг 8-р ангидаа үзнэ.

18. сайд-1. /Үзүүлэн-2/
Д.Нацагдорж
Сурцгаая, та минь ээ!
Эрдэм номыг сур, ах дүү нар минь!
Эрхбиш нэгийг оролдоод эхэл.
Эхэлсэн тэр нэг зүйлээ
Эцсий нь хүртэл оролдоод үз.
Оролдоод ч огт ойлгохгүй
Уншаад ч учры нь олохгүй
Урагшгүй явдал их тохиолдоно.
Уурлаж орхиж болохгүй шүү!
Ус хэдий тунгалаг боловч
Хөлдөхөөрөө мөс болдог.
Ухаан хэдий сэргэлэн боловч
Уурлахаараа мунхаг болдог.
Уурлаж уцаарлахын хэрэггүй.
Уйгагүй оролдож сураад,
Улс олондоо тустай юм хийж,
Удамт Монголоо хөгжүүлье, та минь ээ !
1936 он
.
• Энэ зүйр үгс шүлгийн аль аль хэсэгтэй холбогдож байна вэ? Учрыг тайлбарлаарай.

19. а. Сурсан нь далай в. Эрхийг сурахаар
Сураагүй нь балай. Бэрхийг сур.
б. Ажил хийвэл дуустал. г. Эдийн ашиг эхэндээ.
Давс хийвэл уустал. Эрдмийн ашиг эцэстээ .
Жич:
а. –д өгөгдсөн зүйр үг нь шүлгийн төгсгөл бадаг, өгүүлбэртэй утга дүйж байна. Ихийг сурвал, ихийг б үтээнэ
гэсэн санаатай ажээ. б. нь эхний бадагтай санаа нэг байна...
сайд-1. /Үзүүлэн-3/
Жич: Үйл үг бүр өгүүлбэр болно. /Энгийн өгүүлбэрээр авч үзье./
Ойролцоо санаа илэрхийлсэн өгүүлбэр Эсрэг санаа илэрхийлсэн өгүүлбэр
Оролдоод – Уншаад Ус хэдий тунгалаг боловч -
Огт ойлгохгүй – Учрыг олохгүй Мөс болдог.
Ус тунгалаг – Ухаан сэргэлэн Ухаан хэдий сэргэлэн боловч -
Мөс болдог. – Мунхаг болдог. Мунхаг болдог.
Уурлах – Хөлдөх. Ус тунгалаг – Хөлдөнө. /шингэн-хатуу/
Улс орондоо тустай зүйл хийе – Ухаан сэргэлэн – Мунхаг.
-- Удамт Монголоо хөгжүүлье. Уурлаж уцаарлах- Уйгагүй оролдох.

20. Зүйлчилсэн өгүүлбэрийг ажиглая.
Ус хэдий тунгалаг боловч
Хөлдөхөөрөө мөс болдог. Гариг эрхсийнзүйлийн үг 2 оржээ.
Ухаан хэдий сэргэлэн боловч
Уурлахаараа мунхаг болдог. Сэтгэхүйн зүйлийн үг 3 оржээ
Ээлжит хичээл -2
Өртөөгөөр аялах №2.
/ хэсэг бүрт өгч ажиллуулах, өртөө бүр 1 мин-аар тооцох, 6 хэсэг 6 өртөө-6мин/
1. Эсрэг өгүүбэртэй хэсгийг олно уу
а. Огтлоход оргүй, цавчихад мөргүй. /ус/
б. Барьж болдоггүй бараан хар, арилгаж болдогг үй ариг хар. /с үүдэр/
в. Атан тэмээ ангасхийхэд алсын бараа гялсхийнэ. / үүр цайх/
г. Зүүн хаалгаар ороод, баруун хаалгаар гарна. /нар мандах, жаргах/
2. Ойролцоо өгүүбэртэй хэсгийг олно уу
а. Ганцаар шийдэх нь гарз их, олноор шийдэх нь олз их.
б. Багадаа сурахгүй бол, баахандаа сурахг үй.
в. Гэгээн ухаантан гэмээ мэддэг. Саруул ухаантан саараа мэддэг.
г. Зөөлөн үгэнд сэтгэл уярдаг. Зөрүү үгэнд сэтгэл хямардаг.
3. Цэгийн оронд тохирох үгийг олно уу
Зөвлөж ярихад ......
Эргэж уулзахад .....
а. зүгээр б. зүйтэй в. сайхан г. хэрэгтэй

21. 4. “Нүд ирмэх зуур” гэдэг хэлцтэй ойролцоо хэлцийг олно уу
а. тушаатай морь шиг б. өдөр алдаад ш өн ө в. н үд алдах г. харвасан сум шиг
5. “Бие даах” гэдэг хэлцтэй эсрэг утгатай хэлцийг олно уу.
а. толгой даах б. толгойгоо мэдэх в. ухаан суух г. бусдын үгээр явах
6. Цэгийн оронд тохирох үгийг олно уу
Хүн, түүний садан төрөл, мэргэжил, эрхтэн зэргийг нэрлэсэн үгсийг ....... үг гэнэ.
а. сэтгэхүйн зүйлийн б. хүний бүтээсэн зүйлийн в. х үний з үйлийн г. мэдрэх үйн з үйлийн
сайд-1. /Үзүүлэн-4/
Өгүүллэгийн санааг ухаарч уншаад, тайлбарлаж, даалгавруудыг г үйцэтгээрэй .
1. Эхээс зүйр үгийг олж бичээрэй.
2. Эрдэмгүй хүн тойрон байгаа явдлыг мэдэхгүй.
Эрдэмт хүн хамаг юмны учрыг мэдэж байдаг.- гэсэн өгүүлбэрүүдийг тонгоргон найруулж бичнэ үү.
Санаа нь өөрчл өгд өж байна уу?
3. Эхээс эсрэг ба ойролцоо санаат өгүүлбэрийг олж бичээд, тайлбарлах.
Цэндийн Дамдинсүрэн.
Эрдмийн оргил
Эрдэм гэдэг өндөр уулын оргил мэт.
Ууланд авирахад бие чармайна. Эрдмийг сурахад ухаан чармайна. Уулын оргилд х үрвэл орчны газар сайхан
харагдана.
Эрдмийг сурвал хамаг юмны учир сайхан мэдэгдэнэ.
Эрдэмгүй хүн эрэг гангын ёроолд байгаа амьтан шиг тойрон байгаа явдлыг мэдэхг үй.

22. Эрдэмт хүн уулын оргил дээр гарсан хүн шиг хамаг юмны учрыг мэдэж байдаг .
Ажиллахдаа: /тайлбар дүгнэлтэд хэрэглэх/
1. Ууланд авирахад бие чармайна.
Эрдмийг сурахад ухаан чармайна. ... ... - зүйр үг. / өөр хэлц байна уу? олоорой. Санааг ажиглаарай./
2.а.Тойрон байгаа явдлыг мэдэхгүй, эрдэмгүй хүн.
Хамаг юмны учрыг мэдэж байдаг, эрдэмт хүн.
б. Тойрон байгаа явдлыг эрдэмгүй хүн мэдэхгүй.
Хамаг юмны учрыг эрдэмт хүн мэдэж байдаг. -гэж хувиргаж болно. Санаа нь өөрчл өгд өв үү?
3. Ойролцоо, эсрэг үгтэй өгүүлбэрүүд байна уу? олж бич.
4. Өгүүлбэрүүдийн бүтцийг ажиглаж тайлбарлаарай. Яаж санааг бүтээсэн байна вэ?
сайд-1. /Үзүүлэн-5/
Дараах өгүүлбэрүүдийг утгын зүйлчлэлтэй нь тохируулна уу.
1. Үзэсгэлэнтэй хөөрхөн царайг чинь
үзээд үзээд ханашгүй. /Д.Р/ а. Х үний з үйлийн
2. Жигүүртний дотроос хамгийн золбоотой,
жиргэн дуугарах яруу хоолойтой нь хун шувуу аж. б. Хүний б үтээсэн з үйлийн
3. Мөнх хөх огторгуйд мөнгөн сар дуниартаж, в. Гариг эрхсийн з үйлийн
алтан нар мишээж байна. г. Ургамлын з үйлийн
4. Морин дэл дээр уурга ч суналзана, д. Амьтны з үйлийн
уртын дуу ч эгшиглэнэ. е. Мэдрэх үйн з үйлийн
5. Модны навч шарлавч, үндэс нь шарлахгүй. ё. Сэтгэх үйн з үйлийн
6. Сээрийн бөхөөс сэтгэлийн бөх.
7. Халуунд халж, хүйтэнд хөрөх.