1.
A
Xhejms Xhojsi
(1882-1941)
XhejmsXhojsi i përketëbrezittë shkrimëtarëve
modernë të periudhësmesdyLuftërave
Botërore,të cilëtpërtrinë mjetetshprehëse të
poezisë,dramesdhe romanit. Ai bëri emernë
gjinine vështirë të romanitdhe me novatorizmine
guximshëmhapi përautorëtmodernëmundësi që
as mundtë imagjinoheshinpërparaardhjessë tij
në letërsi.
Emri i Xhojsitubë i shenjëtpër shkrimtarëtdhe studiuesite
letërsisë,njëlloj si përshkenctarëtemri i Ajnshtajnit.Ashtusi
Ajnshtajni që nukudrejtohej elekticistëve të thjeshtë,por
fizikantëve të nivelitmë të lartë,Xhojsi në veprate tij më të
rëndësishme nuki drejtohej lexuesittë gjerë,pornjë elitë lexuesish
të aftë përta kuptuar.Përkëtë arsye Xhojsi është quajturshkrimtari
i shkrimtarëve,meqenëseshkrimtarëte rëndësishëmmodernqë
erdhënpastij, e njohënpadiskutimsi mësuestë tyre.
XhejmsXhojsi u lindme dyshkurt
1882,në Dublin,në një familje katolike
Irlandeze,ku uedukuame ndjenjafetare
e nacionaliste.Në moshëngjashtë
vjeçare prindërite dërgojnëpërshkollim
në një kolegj jezuitdhe përtre vjet
qëndronlargfamiljes.Përshkaktë
vështirësiveekonomike që pati në ato
vite familja,ai udetyruatë largohetnga
kolegji dhe ti vazhdojë mësimetnë një
shkollë publikenë Dublin.Pasdyvjetësh
me 1893,me ndihmene një ati jezuitqë
e kishte pasurmësues,Xhojsiti jepet
mundësiatë shkollohetfalasnë Kolegjin
Belvedere në Dublin,kudotë mësojë
deri në moshëngjashtëmbëdhjetë
vjeç.Atymori bazate shkencave e të
kulturesantike e moderne dhe uedukua
me një frymë të lartë disiplinee kërkese
llogarie ndaj vetes.Me 1898 Xhojsi ndoqi
studimete lartanë KolegjinUniversitar
të Dublinit,drejtuarponga etërit
jezuit.Këtuai studionletërsi,histori e
filozofi angleze,francezee
italiane,mirepointeresate tij te
shumëllojtanë lëmine dijesnukmarrin
fundme kaq.
Gjatë tërë jetësai u treguaaktivdhe punoi me zell përtë
marrë njohuri të gjithëanëshme,të cilatdoti shfrytëzojë
përtë ndërtuarveprëne tij origjinale: ndoqi kurse studimi
përmjekësi,punoisi autodidaktnë matematikë,mori
mësime muzike, uinteresuaposaçërishtpërfilozofinë
greke dhe skolastikën,dukee plotësuarkështudenjësisht
formimine tij në shkencathumane dhe në art.Botëkuptimi
realiste dhe e kaluarae gjerë bënë që Xhojsi i ri të ndihej
keqnë mjedisinDublinastë molepsurngaantagonizmat
fetare dhe konflikti nacional.
Portreti i artistit djalosh.Botuarnë dhjetor1916 në Amerikë e mbasdymuajshedhe në Angli,Portreti i artistitdjaloshar
përbënë një kufi ndarësnë krijimtarine Xhojsit.Aipërgatitëkalimi ngaprozae thjeshtë,e shkruarnë stil të komunikueshëm
klasik,në prozensimboliko-alegorike të "Përroittë ndërgjegjës",që kurorëzohetme botimine Uliksitme 1922.Deri me daljene
Portretittë artistitdjalosh,përpublikunXhojsi është një shkrimtarsi gjithë të tjerët,pakose aspaki perfillshëm.Kyroman,me të
cilinXhojsi nisi të bëheti njohurnë rrethetletrare,shërbensi veperkukalohetngae thjeshtateke komplikuara;mePortre tine
artistitdjaloshjemi akomanë rendine letërsisëpërtë gjithë,e njëheritdallojmë ndërlikimete para,që do të bëjnë lidhjenme
sagene madhe të Uliksitdhe Fineganeve.Vëllimi me novelaDublinasit(1914)vonoishtatë vjetëpërtë dalë ngashtypi,meqenëse
Xhojsi nukpranoi t'i hiqte disaskenaqë asokohe quheshinimorale.Romani Portreti i artistitdjalosh(1916),përshkaktë
konfliktittë heroitme familjen,kishen,atdheun,upenguapërmjaftë kohë të binte në duarte lexuesit.RomaniUlisi(1922),i
botuar në Paris,ubllokuangagjykataamerikane,vetëmme 1934 Ulisi botohetnë Amerikë,kurse pasdyvjetëshedhenë
Angli.Romani.
Pikërishtë,hapi vendimtari Xhojsitdrejt
lirisë ishte ndarjame katolicizmindhe
nacionalizmin,çkanukmundtë realizohej
ndryshe,përveçseduke undarë me
Irlanden.Me 1904,bashkë me shoqene tij
të jetës NoraBarnakel,ikënpërgjithmonë
nga Irlanda.Në mergim,Xhojsidëtyrohettë
shpërnguletsanë Trieste,Rome,Zyrihe
Paris,kusipasrastitpunonsi mësues
gjuhështë huaja,shpërndanëpostennë
një bankë,jepkurse muzike,shkruannë
shtypdhe mban konferencambi letërsinë
e autorë të ndryshëm.
Arlind Nishori