PUNE ME PROJEKT
TEMA: “AMERIKA
JUGORE”
LENDA:
GJEOGRAFI

POZITA GJEOGRAFIKE
 Amerika Jugore është me një
sipërfaqe prej 17.843.000 km²
dhe një popullsi prej
355.070.540
banorësh, kontinenti i katërt më i
madh i Tokës.
 Amerika Jugore shtrihet në
pjesën jugore të kontinentit
të Amerikës. Ajo shtrihet
ndërmjet detit të Karaibeve, në
veri, Oqeanit Atlantik, në lindje
dhe Oqeanit Paqësor, në
perëndim. Është i vetmi
kontinenticili i ofrohet më së
shumti Antarktikut – 1000 km.
Ekuadori e ndanë në dy pjesë jot
ë barabarta. Pjesa më e madhe
e saj shtrihet në Hemisferën
jugore. Sipas formës dhe pozitës
gjeografike, i përngjanë shumë
kontinentit të Afrikës.

 Amerika Jugore gjendet larg
rrugëve të rëndësishme
ndërkombëtare, ujore dhe
ajrore, dhe larg
kontinenteve të zhvilluara.
Me Amerikën e Mesme
lidhet me kanalin e
Panamasë dhe detit të
karaibeve, ndërsa Oqeani
Atlantik e lidh
me Afrikën dhe Evropën.
Amerika Jugore bashk
me Amerikën Qendrore
ndryshe quhet Amerika
Latine, për shkak se fliten
gjuhët spanjolle dhe
portugeze.

RELIEVI
 Relievi i Amerikës Jugore është shum i ngjajshëm me
relievin e Amerikës Veriore. Në relievin e Amerikës
Jugore dallojmë tri tërësi natyrore: Malet Ande, Ultësirët
Qendrore dhe Pllajat e Guajanës , Brazizlit dhe pllajën e
Patagonisë.
 Andet (Kordileret) janë vargmale të rrudhosura të cilat
kan shtrirje përgjat bregdetit perëndimorë të Oqeanit
Paqësorë në një gjatësi prej 7200 km.
 Andet janë mjaft labile dhe njëherit janë zonë vullkanike.
 Vullkane aktive dhe të shuara më së shumti ka ndërmjet
Kolumbisë dhe Ekuadorit. Vullkani më i njohur
është Chimborazo


 Anët lindore të Andeve janë të pasura me minerale,
ndërsa në Andet veriore jan të vendosura vendbanimet
me lartësi më të madhe mbidetare në
botë. Chimborazo është majë më e lartë malore
në Ekvador, me një lartësi 6,267 metra,vullkan i shuar, ju
takon MaleveAnde
 Sipas disa gjeografëve , Chimborazo është maja më e
lartë në botë (nëse llogaritet lartësia nga bërthama e
Tokës, e jo lartësia mbidetare). Kjo është përshkak se
Toka nuk është krejtësisht sferike, por është e zgjeruar
në ekuador dhe e shtypur në pole. Për shkak të zgjerimit
( e cila arrinë rreth 20 km.) maja Chimborazo e cila
ndodhet pothuajse në ekuator, e që është më larg nga
bërthama e Tokës - mesi i Tokës se sa Mont Everesti .
Edhe majat tjera të larta malore janë më larg nga mesi i
Tokës se sa Mont Everesti.

KLIMA
• Zona e klimës
ekuatoriale
• Zona e klimës
subekuatoriale
• Zona e klimës tropikale
• Klima subtropikale
• Zona e klimës mesatare

KLIMA
• Klima percaktohet nga shtrirja gjeografike dhe
lartesia. Nje pjese e mire e territorit, pellgu i
Amazones dominohet nga klima ekuatoriale e
ngrohte dhe e lagesht, pothuajse gjate gjithe vitit.
Me ne jug klima behet mesatare e bute dhe e ftohte
pertej paralelit 55 ͦ si dhe lartesive mbi 3000 m.

HIDROGRAFIA
• Amazona (Rio Amazonas) është lum në Amerikën Jugore i cili ka
ndërtuar sistemin më të madh ujor në botë. Amazona rrjedh nëpër
Peru, Brazil dhe pjesërisht si lum kufitar nëpër Kolumbi. Burimi i
Amazonit gjindet në malet Ande, prej nga lumi rrjedh në drejtim
perendimor. Amazona i ka disa lumenj burimor, më së shpeshti
merret si lum burimor Ukajali, rrallë Mranon. Amazona bashk me
Ujakalin dhe lumin Apurimak ka gjatësi rreth 7100 km, ndërsa
gjatësia e Amazones me Maronin arrinë rreth 6400 km. Në
rrjedhjen e mesme, nga grykderdhja Javari e deri te grykderdhja Rio
Negro, Amazona bartë emrin Solimôes. Në këtë pjesë gjerësia e
lumit arrinë edhe deri në 20 km, derisa në rrjedhën e poshtme edhe
deri në 100 km. Prurja maksimale në grykëderdhje arrinë 300 000
m kub në sekond (prurja mesatare arrinë rreth 120 m³/s). Kjo sasi e
madhe e ujit të ëmbël shkakton fenomenin se uji në Oqeanin
Atlantik edhe 400 km nga grykëderdhja edhe më tutje është i ëmbël.
Lumin Amazon e zbuloi në vitin 1541 dhe e kaloi hulumtusi spanjol
Fransisko de Orelana në vitin 1542.

 Bota bimore dhe shtazore e
Amerikes Jugore është e lidhur
ngusht me kushtet klimatike. Ato
kanë mundësuar që bota bimore dhe
shtazore e Amerikës Jugore të jetë
shumë e pasur, e zhvilluar dhe e
llojllojsme.
 Zona e pyjeve ekuatoriale, shtrihet
në dy anët e ekuatorit . Kjo zonë
është e pasur me pyje të pashkelura,
që nga vendasit quhenselvase.
 Në veri dhe në jug të pyjeve
ekuatoriale rriten kullotat e larta.
Krahinat me bar të lartë në rrjedhën
e Orinokos , quhen lanose, ndërsa
në Rrafshnalten e Brazilit quhen me
emrin kampose.
 Druri tipik i savaneve është druri
shishe që ka formën e një shisheje
ku grumbullohet lagështia për stinën
e thatë . këtu kultivohen kafeja,
kallamsheqeri, kakao, etj.

 Gjarpëri më i madh dhe më i
rrezikshëm është Anakonda, i
gjatë 100 m.
 Duke shkuar në jug të
Amerikës Jugopre, savanet
zëvënsohen me barishta të
ulta, që popullsia vendase i
quan pampase.
 Pampaset zënë sipërfaqe të
mëdha në Argjentinë,
Paraguaj dhe Uruguaj. Ky
rajon është i përshtatshëm
për zhvillimin e blegtorisë dhe
është rajon i drithërave dhe
bimëve industriale

TE DHENAT KRYESORE PER SHTETET
E AMERIKES JUGORE
EMRI SIPERFAQJA POPULLSIA DENDESIA
Argjentina 2,766,890 37,812,817 14
Bolivia 1,098,580 8,445,134 7.7
Brazili 8,511,965 176,029,560 21
Kili 756,950 15,498,930 20
Kolumbi 1,138,910 41,008,227 36
Ekuador 283,560 13,447,494 47
Guiana 214,970 698,209 3.2
Paraguaj 406,750 5,884,491 14
Peru 1,285,220 27,949,639 22
Surinami 163,270 436,494 2.7
Uruguaj 176,220 3,386,575 19
Venezuela 912,050 24,287,670 27

 Brazil , zyrtarisht Republika Federative e Brazilit , është shtet i
pavarur federativ në Amerikën Jugore, i përbërë nga bashkimi i 26
shteteve dhe një qarku federal. Me 189,612,814 banorë,dhe
sipërfaqe prej 8,514,876,599 km²—47% e Amerikës Jugore—Brazili
është vendi i pestë në botë përnga siperfaqja dhe popullsia. I lagur
nga Oqeani Atlantik në lindje, Brazili ka vijë bregdetare mbi 7.491
km. Kufizohet në veri
meVenezuelën, Guajanën, Surinamin dheGuajanën Frënge; në
veriperëndim me Kolumbinë; në perëndim
me Bolivinë dhe Perunë; në jugperëndim me
Argjentinën dhe Paraguain dhe në jug me Uruguain. Arkipelagë të
shumtë janë pjesë e truallit brazilian, sikurse Fernando de
Noronha, Atolli Rocas, Shkëmbinjtë e Shën Pjetrit dhe Palit,
Trindade dhe MartimVaz.

 Brazili shtrihet në dy anët e
ekuatorit. Në pjesën jugore ka
kufij ujor dhe tokësor në veri.
Është shteti më i madh për nga
sipërfaqja në Amerikën latine. Dhe
i pesti në botë. Brazili zë 8.511.965
km² dhe ka rreth 186.112.794
banor me dendësi prej 22b/km². Ai
zë pjesën më të madhe të
Amerikës së Jugut, dhe shteti i
pesti me madhësi në bot.
 Relievi
 Relievi i Brazilit është shum
karakteristik. Përbëhet prej fushës
së gjerë të lumit Amazon, maleve
të larta të Andeve dhe Pllajës së
Brazilit.
 Pika më e lartë : Pico da Neblina
2.994 m

HIDROGRAFIA BIMESIA
• Brazili nuk ka liqene të mëdha, por
është i pasur me lumenj. Lumi më i
madh është Amazonia që ka mbi
2oo degë të mëdha lumore. Ky
sistem lumor i degëzuar ka
potencial të madh hidroenergjetik e
njëkohësisht paraqet lidhjen më të
mirë komunikuese në territoret e
paarritshme të pyjeve tropikale.
• Lumi Amazona dhe degëzimet e tij
përmbajnë 20 % të tepricave
botërore të ujërave për të pirë. Ky
lumë i madh çdo orë hedh në
Oqeanin Atlantik 773 miliarda litra
ujë
• Pyjet tropikale me shira
mbulojnë pothuajse 60 % të
sipërfaqes se Brazilit. Xhungla
e Amazonës është një nder
pyjet më të pasura me bimësi
ku në 5 km² ka rreth 500 lloje
të drunjve. Amazona shtrihet
në ekuator. Në këtë mjedis të
ngrohtë dhe të lagësht, gjendet
pylli tropikal me shi, e cila nga
sipërfaqja është 12 herë më e
madhe se Franca

ARGJENTINA
 Argjentina është një shtet
në Amerikën Jugore. Në
lindje kufizohet nga Oqeani
Atlantik, në perendim
me Kilin, në veri
me Bolivinë dhe Paraguain n
dërsa në verilindje
me Brazilin dhe Uruguain.
Emri i saj ka ardhur nga
kolonizatorët spanjollë të
cilët shpresonin se në këtë
tokë do të gjenin Argjend.
Argjentina morri pavarësinë
me 9 korrik 1816 nga Spanja.

 Ajo në lindje ka kufi ujor,
ndërsa në verilindje , në veri
dhe perëndim, ka kufi
tokësor. Ajo ka shtrirje
meridionale. Gjatësia veri jug
e saj është 3700 km.
Argjentina zë pjësën më të
madhe te rajonit të pampës.
Vendi është shteti i dytë me
sipërfaqe më të madhe në
Amerikën Latine.
 Relievi i Argjentinës cilësohet
me disa tërësi të mëdha
natyrore:
 Grand Çako
 Pampa
 Rrafshnalta e Patagonisë
 Andet