1. ŸyÕ - 1] ZÙ>$$ ZÙb°<Ÿ‹™>°∫ fit# $$
∫°uy ydu„ tF°≤°t°∫d 677
N°<ÌJ¡<b ZÙtπ°vtÙ<J¡tF°tC<fi≈®dÙw
ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d
≈≤tFaŸ ZÙtÌg N°fiaÌ f°u@u∏B Ÿ≤_bwÙ ≈®dÙw
"ZÙb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d' (w°Ã≈∫Õ≈®J¡°„°¶∫Δ∫°¶∫°Ÿ<Fw) J¡° <F∏ÌÙ NfiCb°Ì
¿_S<w ≈®J¡≤d
≈FÔ° ŸyÕ
≈®<Ÿ] <ª` Ÿu ıyBq≈ <ª` J¡∑ <bÔsdw°
bdÕfi≈¥bÕJ¡ Ÿ°a¶∫ N°<Ì Ju¡ tw°u* J¡° ©^±>fi J¡≤ f®Êt°`w° J¡° Ÿ°@fi $
Ã≈<W ≈®J¡≤d tua "∫w°u b° ot°<fi ˚¥w°<fi ı°∫∏wu' (<ıŸŸu ∫u ˚¥w Ã≈∏fi F°uwu Fæ*) oÃ∫°<Ì
Ÿ¨<‹¸> ≈®<w≈°ÌJ¡ Ÿf ZC<wb°•∫°u* J¡° N<πwÙ∫ f®Ê tu* ıyw Ju¡ Nº∫°≤°u≈ ≈®Ì„Õfi π°≤°
w¸>_SÔsdR¡≈ Ÿu w°Ã≈∫ÕÌ„Õfi≈¥bÕJ¡ ıyw N°æ≤ ıÙb Ju¡ ˚uÌ J¡° ©^±>fi J¡≤ ≈®Ã∫yg f®ÊæJ¡≤Ÿw°
J¡° f°u@ J¡≤°∫° $ Nf "∫ufi ı°w°<fi ıÙb¿∏w' (Ã≈∏fi F°uJ¡≤ <ıŸŸu ıÙ<bw ≤Fwu Fæ*), "∫ufi Ω°æ#
≈¨<Sb٠̨i>°' (<ıŸŸu ΩCÔ°uJ¡ N°æ≤ ≈¨<Sb٠» Fæ*), "Îw_∫æb°s≤_∫ ≈®„°Ÿfiu y°<yÕ Ÿ¥∫°Õª∏BtŸ°æ
<b@¨w°æ <w‹™>w#' (Fu y°<yÕ, oŸÙ Ns≤ J¡∑ N°I° tu* <fi∫<tw F°uJ¡≤ Ÿ¥∫Õ N°æ≤ ª∏Bt° N≈fi°-N≈fi°
J¡°∫Õ J¡≤wu Fæ*), "J¡°u flub°∏∫°wg J¡# ≈®°^∫°ΩÌuT N°J¡°„ N°fi∏Ì°u fi _∫°ÌuT flub°fi∏Ì∫°<w' (∫<Ì
∫F ŸbÕ Ÿ°<s˚¥w ⁄Ì∫°J¡°„ tu* ¿_Sw fC<] yCF° tu* <fi<Fw N°fi∏ÌR¡≈ N°Ãt° fi F°uw°, w°u J¡°æfi
<fiÿb°Ÿ <J®¡∫° J¡≤w° N°æ≤ J¡°æfi hü°Ÿ <J®¡∫° J¡≤w°, ∫FÙ N°Ãt° Ô°uJ¡ J¡°u N°fi¿∏Ìw J¡≤w° Fæ)
"˚ÙT°_t°π°w# ≈bwu' (oŸJu¡ ˚∫ Ÿu b°∫C fFw° Fæ), "ÎJ¡°u Ì°@°≤ ˚Cbfi°<fi <bÿb°' (ı°u NJu¡Ôu Ÿ‡≈¥dÕ
˚Cbfi°u* J¡°u @°≤d J¡≤wu Fæ*), "∫ ÎJ¡°u ı°Ôb°fiÙ„w oÕ„fiÙ<˚# ≈≤t„<•w<˚#' (ı°u N<πwÙ∫ t°∫°bÙ
oÕ„fiÙfi°tJ¡ ≈≤t„<•w∫°u* Ÿu ofi Ô°uJ¡°u* Ju¡ «¡≈≤ „°Ÿfi J¡≤w° Fæ), "NfiCI°w° fl∫t°Ãt°_∫ ŸbÕ_∫
_b°Ãt°fia ÌÌ°<w' (NfiCI° J¡≤fiub°Ô° ∫F N°Ãt° oŸ Ÿf ıyw J¡°u N≈fiÙ N°Ãt° Ìuw° Fæ ∫°fiÙ N≈fiÙ
ŸW° Ÿu ŸW°b°fi J¡≤w° Fæ) oÃ∫°<Ì bwÕt°fi ıyw J¡∑ ¿_S<w Ju¡ <fib°ÕF J¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡≤fiub°ÔÙ
ZC<w∫°u* J¡° N°æ≤ "ŸÌub Ÿ°u‡∫uÌty® N°ŸÙwg' (Fu Ÿ°u‡∫, Ÿ¨<‹¸> Ju¡ ≈FÔu ∫F Ÿwg FÙ S°), "N°Ãt° b°
oÌtuJ¡ Îb°y® N°ŸÙwg' (∫F ıyw Ÿ¨<‹¸> Ju¡ ≈¥bÕ tu* N<πwÙ∫ N°Ãt° FÙ S°) oÃ∫°<Ì ≈®Ô∫J¡°Ô tu*
ıyw J¡∑ ŸW° Ju¡ <fib°ÕF J¡° ≈®<w≈°Ìfi J¡≤fiub°ÔÙ ZC<w∫°u* J¡° ˚Ù ≈C”T°u* J¡∑ fC<] J¡∑ <b<ª`w° Ÿu
Ã≈∏fi F…Î <b<b@ w°Ã≈∫°u˘ Ju¡ Ã≈®usd Ÿu ∫C•w ˚®°¿∏wı<fiw bæ<ªc∫ Ju¡ <fi≤°Ÿ π°≤°
Ÿ<hªÌ°fi∏ÌæJ¡≤Ÿ f®Ê tu* Ÿ<hªBq≈w° Ju¡ ≈≈°Ìfi π°≤° N°æ≤ w¸>_S Ôsd Ju¡ w°Ã≈∫Õ Ju¡ ≈®Ì„Õfi
π°≤° <b_w°≤≈¥bÕJ¡ ≈≈°<Ìw f®Êæ•∫I°fi J¡°u ¿_S≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ¿_S<w ≈®J¡≤d J¡° N°≤‡˚ J¡≤wu
F…Î ˚yb°fi ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ Ã≈<W ≈®J¡≤d Ju¡ Ÿ°S ¿_S<w ≈®J¡≤d J¡∑ Ÿay<w Ì„°Õwu F…Î J¡Fwu Fæ* #
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ã≈<W ≈®J¡≤d Ju¡ f°Ì N°≈ oŸ ¿_S<w ≈®J¡≤d J¡°u ŸC<fi∫u $ Ã≈<W ¿_S<w tu*

2. 678 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
FuwC Fæ, oŸ<ÔÎ ofi Ì°ufi°u* ≈®J¡≤d°u* J¡∑ FuwC tÌg˚°b Ÿay<w Fæ $ ÎJ¡J¡°∫ÕÃbR¡≈ Ÿay<w ˚Ù Ì°ufi°u* J¡∑ Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $ ı°u ¿_S<w ≈®J¡≤d I°w F°ufiu ≈≤ <fib°Õd≈Ì (tC<•w) Ìuw° Fæ $$1$$
ıyÌ…Ã≈<W tu* <tØ∫°Ãb Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ ≈FÔu ı°u ∫C<•w <Ì©Ô°oÕ Fæ*, bu ¿_S<w ≈®J¡≤d tu* Ÿt°fi
Fæ*, ÎuŸ° N<wÌu„ Ÿu Ì„°Õwu Fæ* $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ ıywR¡≈ Ÿu ¿_Sw oŸ Ÿ‡≈¥dÕ Âÿ∫ J¡°u N°æ≤ NFtg J¡°u N°≈
N°J¡°≤≤<Fw ˚®°¿∏wt°` N°æ≤ NŸ∏t∫ ı°<fi∫u $$2$$ Ÿ°@°≤d N∏∫ ¿ª` J¡° J¡°uoÕ J¡w°Õ F°uw° Fæ, bF
≤ay N°<Ì ≈J¡≤d°u* Ÿu ffiw° Fæ, ˚Ùw N°<Ì N°@°≤ tu* ffi°∫° ı°w° Fæ, ≈≤ ∫F ıyBq≈ <ª` N∏∫ <ª`°u*
Ÿu <bÔsd Fæ $ fi w°u <J¡ŸÙ J¥≥¡ªÙ, ≤ay N°<Ì ≈J¡≤d°u* Ÿu ∫C•w J¡°uoÕ <ªwu≤° Fæ, fi ≈°Ì°fi˚¥w ≤aıJ¡
≈Ì°SÕ Fæ*, fi J¡°uoÕ N°@°≤ Fæ, ∫F <ª` N°J¡°„ tuu* <Ìw F…N° Fæ $ <ıŸJ¡° NfiC˚b F°uw° Fæ, bF <ª`
N≈fiu Ÿu <˚∏fi B‹¸>° Ju¡ ≤Ffiu ≈≤ FÙ NfiC˚¥w F°uw° Fæ $ oŸŸu N<w¿≤•w J¡°uoÕ B‹¸>° fiFÙ** Fæ, oŸ<ÔÎ
ıywR¡≈ <ª` B‹¸>°≤<Fw NfiC˚bR¡≈ Fæ $ <fiB° F°ufiu ≈≤ FÙ _b›fi <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ, ≈≤ ∫F ıyBq≈ <ª`
<fiB°≤<Fw _b›fiÌ„Õfi Fæ $$3$$ <ªW tu* ¿_Sw ˚°bÙ fiy≤ Ju¡ <fit°Õd J¡∑ w≤F ∫F <Ìw F…N° Fæ $ f∏Ì≤°u*
π°≤° „Ùw J¡∑ <fib¨<W Ju¡ <ÔÎ J¡¿v≈w yCaı°k¡Ô N°æ≤ yu” N°<Ì Ju¡ Ja¡J¡≤°u* Ju¡ Ÿaª∫ R¡≈ N<Àfi Ju¡ w°≈
Ju¡ wCv∫ NŸÌg F°uw° F…N° ˚Ù J¡°∫ÕJ¡°≤Ù Fæ $ ŸŸu ˚Ù f∏Ì≤°u* J¡∑ „Ùw<fib¨<W F°uwÙ Fæ, ∫F Îu<wfl
≈®t°d Ÿu <Ÿ] Fæ oŸ N°„∫Ÿu NŸÌg F°uw° F…N° ˚Ù J¡°∫ÕJ¡°≤Ù Fæ, ∫F J¡F° $$4$$ ∫F ıyBq≈ <ª` f®Ê
Ÿu N<˚∏fi Fæ <k¡≤ ˚Ù ıÔ tu* N°bwÕ Ju¡ wCv∫ f®Ê tu* N∏∫ Ÿ° ¿_Sw Fæ $ ∫F ıyBq≈ F°uw° F…N° ˚Ù
N°J¡°„ tu* Ÿ¥∫Õ Ju¡ ≈®J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi ŸbÕS° „¥∏∫ Fæ $$5$$ N°J¡°„ tu* <Ì©°oÕ Ìu ≤Fu ≤Ãfi°u* J¡∑ J¡°¿∏w Ju¡
Ÿt¥F Ju¡ wCv∫ ∫F <˚<W≤<Fw Fæ $ y∏@b°u˘ Ju¡ fiy≤ Ju¡ Ÿt°fi <Ì©°oÕ Ìuw° F…N° ˚Ù ŸÌ° N°@°≤≤<Fw
Fæ $$6$$ t¨yw¨‹d° Ju¡ ıÔ Ju¡ Ÿt°fi NŸÃ∫ Fæ; ≈≤∏wC ŸÃ∫ Ju¡ Ÿt°fi ≈®wÙ<w J¡≤°w° Fæ $ tfi°u≤S
J¡¿v≈w fiy≤ Ju¡ Ÿt°fi <b_w¨w Fæ, ©¥f Nh~>Ù w≤F NfiC˚b tu* N°w° Fæ, <J¡∏wC Fæ NŸ∏t∫ $$7$$
J¡<b∫°u* π°≤° J¡¿v≈w J¡S° Ju¡ ≈Ì°SÕ˚¥w fiy≤, ≈bÕw N°<Ì Nb∫b°u* J¡∑ ≈®wÙ¿w Ju¡ Ÿt°fi oŸJ¡° _bR¡≈
Fæ, ∫F <J¡ŸÙ Ìu„ ∫° J¡°Ô tu* ¿_Sw fiFÙ* ≤Fw°, oŸ<ÔÎ NŸwg Fæ $ ∫F _b›fi tu* Ìu©u y∫u ≈bÕw Ju¡ wCv∫
Ÿ°≤FÙfi F°uw° F…N° ˚Ù NÃ∫∏w » Fæ $$8$$ ∫F ıyBq≈ <ª` Ô¸>J¡≤ ≤•©u F…Î o∏BfiÙÔ t<d Ju¡ fnu
˚°≤Ù J¡n°Fu Ju¡ wCv∫ ÌæÌÙ›∫t°fi ˚¥w°J¡°„ Ju¡ ŸÂ„ „¥∏∫R¡≈ Fæ $ „≤ÃJ¡°Ô Ju¡ tu| Ju¡ wCv∫ ıf wJ¡
Ÿ°tfiu ≤Fw° Fæ w˚Ù wJ¡ @¥≈ Ju¡ <fib°≤d N°<Ì tu* ŸtSÕ, J¡°¸>fiu Ju¡ N∫°uÀ∫ N°æ≤ N<b¿h~>∏fi Fæ $$9$$
∫F ıyBq≈Ù <ª` N°J¡°„wÔ J¡∑ fiÙ<Ôt° Ju¡ Ÿt°fi <Ì©°oÕ Ìuw° F…N° ˚Ù b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ $ _b›fi°ayfi°
Ju¡ ≤¿w Ju¡ wCv∫ ˚°uyR¡≈ NSÕ<J®¡∫°J¡°≤Ù F°uw° F…N° ˚Ù NŸÃ∫ Fæ $$10$$ <ª`<Ô<©w Ω°fi Ju¡ Ÿt°fi
∫F ıyBq≈Ù <ª` tJ¡≤∏Ì N°<Ì Ÿu ≤<Fw F°uw° F…N° ˚Ù Ÿ≤Ÿ ≈®wÙw F°uw° Fæ $ <ª`<Ô<©w wuı≤<Fw
Ÿ¥∫Õ N°æ≤ N¿Àfi Ju¡ wCv∫ ≈®J¡°„t°fi ¿_Sw Fæ $$11$$ NfiC˚b tu* N°R¡» tfi°u≤°≠∫ Ju¡ Ÿt°fi ∫F _bw#
NŸÃ∫ Fæ N°æ≤ k¡Ôw# ˚Ù Nb°_w<bJ¡ Fæ $ <ª`<Ô<©w J¡tÔ°u* Ÿu ≈¥dÕ w°Ô°f Ju¡ Ÿt°fi tJ¡≤∏Ì, ≈≤°y
N°æ≤ ŸCy¿∏@ Ÿu ≤<Fw Fæ $ N°J¡°„ tu* _kC¡<≤w F…Î <b<b@ bd°u˘Ÿu ∫C•w, J¡¿v≈w N°J¡°≤b°Ôu, t¥<wÕ Ÿu
≤<Fw, ª°≤°u* N°u≤ Ÿu „¥∏∫ o∏B@fiCT Ju¡ Ÿt°fi ∫F ıyBq≈ <ª` <Ìw F…N° Fæ $$12-13$$ ≈≤t°Ãt° Ju¡
S°unu Ÿu <bª°≤ Ÿu Ÿ¥© ≤F° tF°˚¥wR¡≈Ù J¡°utÔ ≈vÔb°u* Ÿu ffi°∫° y∫°, ın, Ÿ°≤FÙfi ∫F ıyBq≈Ù

3. ŸyÕ - 1] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 679
<ª` b°∫C, Ÿ¥∫Õ N°æ≤ tfiC‹∫°u* Ju¡ S°unu Ÿu N°|°w Ÿu Ÿ¥© ≤Fu J¡°utÔ ≈W°u* Ÿu ≤<ªw ıÔt∫ <fi#Ÿ°≤ Ju¡Ôu
Ju¡ ©‡˚u Ju¡ wCv∫ Fæ $$14$$ fiu` ≤°uy Ÿu (≤w°æ*@Ù Ÿu) Ìu©u y∫u N∏@J¡°≤ Ju¡ ªJ®¡ Ju¡ wCv∫ ¿ıŸJ¡° R¡≈
NÃ∫∏w NŸ‡˚°<bw Fæ, ÎuŸ° ∫F ıywgR¡≈Ù <ª` ≈®Ã∫s Ju¡ wCv∫ ¿_Sw Fæ $ ıÔ Ju¡ fCÌgfCÌ°u* Ju¡ Ÿt°fi
oŸfiu N≈fiu N°J¡°≤ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $ ˚Ùw≤ tu* ∫F „¥∏∫ Fæ $ oŸJ¡° _bR¡≈ ÌæÌÙ›∫t°fi Fæ $
N°≈°ww# ≤tdÙ∫ F°uw° F…N° ˚Ù ≈¿≤d°t tu* NÃ∫∏w J¡¸C> Fæ $ oŸJu¡ ı∏t N°æ≤ t≤d N<b¿h~>∏fi
Fæ* $$15,16$$ JC¡F≤u Ju¡ Ÿt°fi ∫F <b_w°≤ ∫C•w Fæ N°æ≤ y¨FÙw F°ufiu ≈≤ JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ $ Ÿ°a¶∫b°<Ì∫°u*
fiu Ju¡bÔ ınR¡≈ Ÿu oŸJ¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $ buÌ°¿∏w∫°u* fiu oŸJ¡°u N<bΩ°R¡≈ t°fi° Fæ $ t°º∫<tJ¡
oŸu „¥∏∫ t°fiwu Fæ* $ ∫°uy°ª°∫Õ s<dJ¡ F°ufiu Ju¡ J¡°≤d J¡°Ôw# oŸu ≈≤t°dC wCv∫ t°fiwu Fæ* $ Ÿ°æ`°¿∏wJ¡
N°æ≤ bæ˚°<TJ¡°u* Ju¡ tw tu* J¡°Ôw# N°æ≤ Ìu„w# ≈≤t°dC wCv∫ Fæ $ bæ„u<TJ¡ N°æ≤ fiæ∫°<∫J¡ oŸJ¡°u Ju¡bÔ
Ìu„w# FÙ ≈≤t°dCbwg t°fiwu Fæ* N°æ≤ ıæ<fi∫°u* fiu oŸu N<fi∫w _b˚°b ≈≤t°dC Ju¡ wCv∫ t°fi° Fæ $ oŸ
≈®J¡°≤ b°<Ì∫°u* fiu oŸJ¡∑ <b<b@R¡≈ Ÿu J¡v≈fi° J¡≤ ≤•©Ù Fæ $$17$$
f°fl ıyw tu* •w ∏∫°∫J¡°u N°º∫°¿ÃtJ¡ ıyw tu* ˚Ù <Ì©°wu F…Î J¡Fwu Fæ* $
tæ* <J*¡<ªwg ˚¥wt∫ Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ „¥∏∫ N°æ≤ ˚°æ<wJ¡R¡≈ Ÿu ¿_Sw, y®Fd <J¡∫° ı°w° F…N° ˚Ù
NŸwg <fi„°ª≤ Ju¡ wCv∫ ∫F ıyBq≈ <ª` ¿_Sw fiFÙ* Fæ $$18$$
∫<Ì ÎuŸ° Fæ, w°u ıyw _bw# w°u ŸW° „¥∏∫ Fæ, f®ÊŸW°Ÿu ıyw J¡° J¡°uoÕ _≈„Õ fiFÙ* Fæ, ÎuŸÙ
Nb_S° tu* "ŸÌub Ÿ°u‡∫uÌty® N°ŸÙwg' oÃ∫°<Ì ŸÃJ¡°∫Õb°FÙ ZC<w∫°u* J¡° N°æ≤ •w ZC<w∫°u* Ju¡ NfiCŸ°≤Ù
Δ∫°Ÿ, J¡<≈Ô N°<Ì Ju¡ Ÿ¥`°u* J¡° Ÿ°taı_∫ Jæ¡Ÿu F°uy° ?
ÎuŸ° ŸtHwu F…Î ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* # Fu ˚ybfig, fÙı tu* NaJC¡≤ Ju¡ Ÿt°fi tF°≈®Ô∫ F°ufiu ≈≤ Âÿ∫
≈≤ (f®Ê) tu* ≤Fw° Fæ, <k¡≤ ŸÙŸu ∫F Ã≈∏fi F°uw° Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ ı°u Δ∫°Ÿ N°<Ì fiu J¡F° Fæ, ŸJ¡∑
Ÿay<w Jæ¡Ÿu F°uyÙ, ∫F N°≈ J¨¡≈°J¡≤ tCHŸu J¡<F∫u $$19$$ ˚ybfig, ≈®Ô∫ tu* N≈fiÙ ŸW° Ÿu J¡°≤d tu* ıyw
Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ f°u@b°Ôu J¡<≈Ô N°<Ì •∫° NI°fiÙ Fæ* NSb° I°fiÙ Fæ* ? ∫F f°w tCHŸu _≈‹¸>R¡≈ Ÿu
Ÿf Ÿa„∫°u* J¡∑ „°¿∏w Ju¡ <ÔÎ ∫S° ∫°uÀ∫ J¡<F∫u $$20$$ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, tF°≈®Ô∫
tu* fÙı tu* NaJC¡≤ Ju¡ wCv∫ ∫F Âÿ∫ ≤Fw° Fæ ÎuŸÙ NI°fi ˚≤Ù f°w ı°u J¡Fw° Fæ, ŸJ¡° ∫F ıyw J¡∑ ŸÃ∫w°
tu* » <bÿb°ŸR¡≈ f°ÔJ¡≈fi FÙ Fæ $$21$$ N°yu J¡FÙ ı°fiu b°ÔÙ tu≤Ù ∫C<•w∫°u* J¡°u ŸC<fi∫u $ Ã≈<W Ju¡
≈FÔu J¡°≤d tu* J¡°∫Õ Fæ ÎuŸ° ı°u J¡Fw° Fæ, ŸŸu ≈¥~>fi° ª°<F∫u <J¡ bF Ÿ°t°∏∫ŸW° Ÿu Fæ NSb° fÙı°<Ì
J¡∑ ŸW° Ÿu Fæ ∫° NaJC¡≤°<ÌJ¡∑ ŸW° Ÿu Fæ ? ≈®St ≈s tu* Ÿ NaJC¡≤°<ÌJ¡° <J¡ŸŸu Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°uy° $
∫°<fi Ÿ°t°∏∫ŸW° ŸbÕb_wC Ÿ°@°≤d Fæ, oŸ<ÔÎ Ã≈∏fi F°ufiub°Ôu NaJC¡≤ N°<Ì J¡° Ÿf b_wCN°u* Ÿu Ÿ‡f∏@
≈®°›w F°u ı°∫uy° $ ∫<Ì J¡F°u, Ftu* ‹¸>°≈<W Fæ, w°u ©uw tu* NSb° NaJC¡¿≤w fÙı tu* Ìu©° y∫° FÙ NaJC¡≤°<Ì
b°_w<bJ¡ Fæ N°æ≤ J¡°u<™>Ô° tu* ≤•©u y∫u fÙı tu* NSb° ≈ÃS≤ Ju¡ ¸C>J¡nu tu* ∫F Nb°_w<bJ¡ Fæ, ∫F Jæ¡Ÿu
F°uy° ? ÌqŸ≤u ≈s tu* ˚Ù fÙı ŸW° Ÿu NaJC¡≤Ÿ‡f∏@J¡° N°æ≤ |¸>, ≈¸>°<Ì Ju¡ Ÿ‡f∏@ J¡° _bR¡≈w#
¿bÔsdw° J¡° <fiR¡≈d fi F°ufiu Ÿu <ıŸJu¡ Ÿ°S fÙıJ¡° Ÿ‡f∏@ fi F°u ÎuŸÙ J¡°æfi ŸÙ b_wC fi F°uyÙ ∫°fiÙ
@°fi N°<Ì Ju¡ fÙı tua Ÿ‡≈¥dÕ ıyw J¡∑ ŸW° ≈®°›w F°uyÙ $ ∫<Ì J¡<F∫u, o‹¸>°≈<W Fæ, w°u NaJC¡¿≤w fÙı
tu* NaJC¡≤ N°<Ì FÙ b°_w<bJ¡ Fæ; |¸>, ≈¸> N°<Ì b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ*, ∫F Jæ¡Ÿu F°uy° ? wÙŸ≤u ≈s tu* NaJC¡≤

4. 680 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
J¡∑ _bR¡≈ŸW° Ÿu fÙıŸ‡f∏@ J¡° N°æ≤ |¸ >N°<Ì Ju¡ Ÿ‡f∏@ J¡° ˚uÌ<fi”≈d fi F°ufiu Ÿu <ıŸJu¡ Ÿ°S
NaJC¡≤ŸW° J¡° Ÿ‡f∏@ fi F°u, ÎuŸÙ J¡°æfi b_wC F°uyÙ NS°Õwg ŸbÕ` NaJC¡≤ Ju¡ ŸÌg˚°b J¡° ≈®Ÿay F°uy°, ∫<Ì
o‹¸>°≈<W t°<fi∫u, w°u fÙı N°<Ì tu* NaJC¡≤ N°<Ì b°_w<bJ¡ Fæ* N∏∫` fiFÙ* Fæ*, ∫F Jæ¡Ÿu F°uy° ? ÌqŸ≤Ù f°w
∫F ˚Ù Fæ <J¡ Ÿ°@°≤d ŸW° Ÿu NŸ°@°≤d NaJC¡≤ N°<Ì Fæ, J¡°≤d ŸW° Ÿu J¡°∫Õ Fæ N°æ≤ J¡°∫ÕŸW° Ÿu J¡°≤d
Fæ $ ofi wÙfi°u* ≈s°u* tu* ˚Ù ≈¥b°uÕ•w <•wJ¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* |¸>w°, oŸ<ÔÎ ∫F f°u@ <b≈≤Ùw FÙ Fæ $ ∫F Z°uw°
N°æ≤ b•w° Ì°ufi°u* J¡°u t°uF tu* ±>°Ôfiub°Ô° Fæ $$22$$
fÙı tu* NaJC¡≤ Ju¡ Ÿt°fi ≈®Ô∫ tu* ıyw Fæ, ∫F ‹¸>°∏w <bTt Fæ; •∫°u*<J¡ J¥¡¸>_S<ªÌuJ¡≤Ÿ N°Ãt°
tu* fÙıÃb J¡° FÙ Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
fÙı tu* NaJC¡≤ Ju¡ wCv∫ ≈®Ô∫ tu* ıyw Fæ, oŸ ≈®J¡°≤ J¡∑ ≈®Ô∫ tu* ıyw ŸW° J¡° ‹¸>°∏w Ìufiu Ju¡
<ÔÎ ı°u fC<] Fæ, bF ˚®°¿∏w Fæ $ Jæ¡Ÿu ˚®°¿∏w Fæ ? ∫F ∫<Ì J¡<F∫u, w°u ŸC<fi∫u $$23$$ _b∫a Âÿ∫ fÙı
<ªW°<Ì oa<B∫°u* J¡° y°uª≤ Fæ, oŸ<ÔÎ wCTŸ<Fw ıb°<Ì @°∏∫°u* tu* NaJC¡≤ N°<Ì J¡∑ Ã≈<W <ªw Fæ $
ı°u _b∫‡˚¥ ≈Ì°SÕ ≈°≥ª oa¿B∫°ua N°æ≤ ~>™>u tfi J¡° Ny°uª≤ Fæ N°æ≤ NÃ∫∏w NdC Fæ, bF ıyw°u* J¡° fÙı
F°ufiu tu* Jæ¡Ÿu ŸtSÕ F°u ŸJ¡w° Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ <ıŸtu* fÙıÃb FÙ Ì…|Õ¸> F°u, Ÿtu* ıywJ¡∑ _bŸW° Ÿu
¿_S<w w°u fF…w Ìq≤ J¡∑ f°w ™>F≤Ù $$24,25$$ N°J¡°„ Ÿu ˚Ù Ÿ¥‚t Ÿ‡≈¥dÕ fi°t°u* Ÿu ≤<Fw ≈≤t°Ãt°tu*
fÙıw° Jæ¡ŸÙ N°æ≤ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$26$$
oŸ ≈®J¡°≤ w[bÂ<‹¸> Ÿu fÙıÃb J¡° ≈≤t°Ãt° tu* NŸ‡˚b J¡Fwu Fæ* $
b_wCw# ŸÌuJ¡≤Ÿ ˚Ù bF Ÿ¥‚t F°ufiu Ju¡ J¡°≤d fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìufiu Ÿu NŸwg Ju¡ wCv∫ ≈®wÙw F°uw° Fæ,
oŸ<ÔÎ NŸwg FÙ Fæ $ oŸ ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈≤t°Ãt° tu* fÙıw° Jæ¡Ÿu N°æ≤ fÙı Ju¡ N˚°b tu* ıyÌaJC¡≤ J¡∑
Ã≈<W Jæ¡Ÿu ? N°J¡°„ J¡∑ N≈us° ˚Ù NÃ∫∏w Ÿ¥‚t „¥∏∫ Ÿ ≈≤t ≈Ì tu* ıyw, tu”, ŸtCB, N°J¡°„
N°<Ì Jæ¡Ÿu ¿_Sw Fæ* ? $$27,28$$ ı°u b_wC JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ, Ÿ b_wC tu* JC¡~> ˚Ù Jæ¡Ÿu ≤F ŸJ¡w° Fæ ?
∫<Ì Fæ w°u bF°≥ ≈≤ ≤FwÙ F…oÕ bF •∫°u* fiFÙ* <Ì©°oÕ ÌuwÙ ? "NS°Õwg N°Ìu„°u* fiu<w fiu<w' oŸ ZC<w Ÿu
ŸfJu¡ <fiTu@_bR¡≈ N°Ãt° Ÿu •∫° b_wC, Jæ¡Ÿu N°æ≤ J¡F°≥ Ÿu Ã≈∏fi F°uyÙ „¥∏∫R¡≈ |¸>°J¡°„ Ÿu J¡F°≥,
Jæ¡Ÿu N°æ≤ J¡f ≈bÕw Ã≈∏fi F…N° ∫°fiÙ „¥∏∫R¡≈ |¸>°J¡°„ Ÿu ıæŸu ≈bÕw J¡° Ã≈∏fi F°ufi° NŸ‡˚b Fæ
bæŸu FÙ ŸbÕ<fiTu@_bR¡≈ ≈≤t°Ãt° Ÿu oŸJ¡∑ Ã≈<W J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ $$29,30$$
<ªÌuJ¡≤ŸŸW° ın NfiuJ¡≤ŸŸW° J¡∑ <b≤°u<@fiÙ Fæ, oŸ<ÔÎ ˚Ù <ªÌuJ¡≤ŸŸW° tu* ıywŸW° J¡∑
Ÿ‡˚°bfi° fiFÙ* J¡∑ ı° ŸJ¡wÙ, ÎuuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu @¥≈ tu* ~>°∫° fiFÙ* ≤F ŸJ¡wÙ, ıæŸu Ÿ¥∫Õ tu* N∏@J¡°≤ fiFÙ* ≤F ŸJ¡w° N°æ≤ ıæŸu N<Àfi tu* <Ft
fiFÙ* ≤F ŸJ¡w° bæŸu FÙ N≈fiÙ <b≤°@Ù <ªÌuJ¡≤ŸŸW° tu* ıyw J¡∑ ŸW° Jæ¡Ÿu ≤F ŸJ¡wÙ Fæ ? ∫°fiÙ fiFÙ*
≤F ŸJ¡wÙ Fæ $$31$$
˚Ôu FÙ ˚uÌ Ÿu ≈≤t°Ãt° tu* ıyw J¡∑ ¿_S<w fi F°u, ŸJu¡ Ÿ°S N˚uÌ Ÿu w°u ŸJ¡∑ ¿_S<w F°uyÙ
FÙ, ÎuŸ° ∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, w°u Ÿ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
NdC tu* tu” Jæ¡Ÿu ≤F ŸJ¡w° Fæ ? <fi≤°J¡°≤ ≈≤t°Ãt° tu* ∫F ı>yw Jæ¡Ÿu ¿_Sw F°u ŸJ¡w° Fæ ? ~>°∫°
N°æ≤ ≈®J¡°„ Ju¡ wCv∫ ≈≤_≈≤ <˚∏fi R¡≈°u* J¡∑ ÎJ¡w° J¡F°≥ F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? $$32$$ Ÿ°J¡°≤ b¸>fÙı N°<Ì

5. ŸyÕ - 2] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 681
tu* NaJC¡≤ Fæ, ∫F f°w w°u ∫C<•w-∫C•w Fæ, Ôu<J¡fi N°J¡°≤ ≤<Fw ≈≤t°Ãt° tu* ∫F <b„°ÔJ¡°∫ ıyw Fæ,
∫F J¡Ffi° w°u NfiF°ufiÙ Fæ $$33$$
∫F°≥ ≈≤ ∫F <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u <J¡ Ÿ°a¶∫b°<Ì∫°u* fiu J¡°≤d tu* ıyw J¡∑ ŸW° J¡∑ ı°u J¡v≈fi°
J¡≤ ≤•©Ù Fæ, bF •∫° Ô°æ<J¡J¡ ≈®t°d Ju¡ fÔŸu J¡≤ ≤•©Ù Fæ NSb° "ŸÌub Ÿ°u‡∫uÌty® N°ŸÙwg' oŸ
ZC<w Ju¡ fÔ Ÿu J¡≤ ≤•©Ù Fæ, ≈FÔ° ≈s ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u fC<] N°<Ì Ÿ‡≈¥dÕ o¿∏B∫°u* J¡∑ „<•w Ÿu Âÿ∫ ∫°fiÙ NfiC˚b Ju¡ ∫°uÀ∫ |¸>, ≈¸> N°<Ì Fæ*, bu
N≈fiu N<@J¡≤d Ìu„ Ÿu N∏∫ Ìu„ tu* ∫° N≈fiu N<@J¡≤dJ¡°Ô Ÿu N<w¿≤•w J¡°Ô tu* _b∫a B‹¸>° ≤Ffiu
∫° N∏∫≈C”T Ju¡ B‹¸>° ≤Ffiu N°æ≤ fi ≤Ffiu ≈≤ wwg-wwg ≈®J¡°≤ Ju¡ ≈®Ã∫s, NfiCt°fi N°<Ì fC<]b¨<WR¡≈
f°u@ tu* fiFÙ* Fæ* ∫°fiÙ ˚°<Ÿw fiFÙa F°uwu Fæ* $ Nw# •w Âÿ∫ Ju¡ NÌ„Õfi N°<Ì Ju¡ ∫°uÀ∫ NfiC≈Ô¿Æ@ Ÿu
JC¡~> ˚Ù fiFÙ* Fæ* ∫°fiÙ NŸwg FÙ Fæ*, ÎuŸ° Ÿf Ô°æ<J¡J¡ ≈®°t°<dJ¡ J¡Fwu Fæ*, oŸ<ÔÎ ≈®Ô∫ tu* ıyw Ju¡
ŸÌg˚°b J¡∑ J¡v≈fi° Ÿf Ô°æ<J¡J¡°u* J¡∑ NfiC≈Ô¿Æ@ Ÿu <b”] Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$34$$
ÌqŸ≤° ≈s ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $ "ŸÌub Ÿ°u‡∫uÌty® N°ŸÙwg' oÃ∫°<Ì ZC<wb°•∫ Ÿu
<b≤°u@ F°uy° $ ∫F°≥ ≈≤ ∫F <bª°≤ J¡≤fi° ª°<F∫u <J¡ •∫° J¡°∫Õ FÙ Ÿwg Fæ, J¡°∫Õ J¡∑ ŸW° FÙ J¡°≤dw° tu*
N°≤°u<≈w Fæ, ÎuŸ° ZC<w J¡FwÙ Fæ ∫° J¡°≤d FÙ Ÿwg Fæ, J¡°≤d J¡∑ ŸW° FÙ J¡°∫Õ tu* N°≤°u<≈w Fæ, ÎuŸ°
ZC<w J¡FwÙ Fæ NSb° Ÿwg FÙ Ÿwg Fæ, Ÿwg J¡∑ ŸW° FÙ J¡°∫Õ N°æ≤ J¡°≤d Ì°ufi°u* tu* N°≤°u<≈w Fæ, ÎuŸ° ZC<w
J¡FwÙ Fæ ? wÙfi ≈s°u* tu* Ÿ°*¶∫ J¡° f°u@ ∫<Ì ≈®St ≈s Ju¡ NfiCŸ°≤ F°u, w°u bF ˚®t FÙ Fæ, •∫°u*<J¡ Ÿ
≈s tu* "b°ª°≤‡˚da <bJ¡°≤°u fi°t@u∫tg' oÃ∫°<Ì J¡°∫Õ J¡°u NŸwg J¡Ffiub°ÔÙ ZC<w NfiCJ¥¡Ô fiFÙ* Fæ N°æ≤
J¡°≤d J¡°u NŸwg J¡Ffiu Ÿu N≈fiu <Ÿ]°∏w J¡° ˚Ù f°@ F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
J¡°≤d Ju¡ yCd°u* Ju¡ NŸÃ∫ F°ufiu Ÿu bF tFÌ°<Ì J¡°∫Õ <J¡fi J¡°≤d°u* Ÿu Ã≈∏fi F°uy° $ ıf J¡°≤d FÙ
fiFÙ* Fæ wf J¡°∫Õ Ã≈∏fi FÙ fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ NwÎb J¡°≤d FÙ Ÿwg Fæ J¡°≤d J¡∑ ŸW° FÙ J¡°∫Õ tu*
N°≤°u<≈w Fæ, ∫F <πwÙ∫ ≈s ˚Ù ™>ÙJ¡ fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ J¡°∫Õ Ju¡ N˚°b tu* wÌg|<¸>w wwg-wwg J¡°≤dw°
J¡° <fi”≈d fiFÙ* F°u ŸJ¡w° $ Nw# ≈¿≤„uT°w wÙŸ≤° FÙ J¡v≈ <ªw Fæ N°æ≤ ∫C<•w-∫C•w ˚Ù Fæ, ÎuŸ°
W≤ ÿÔ°uJ¡ Ÿu J¡Fwu Fæ* $$35$$ oŸ<ÔÎ ∫°fiÙ J¡°∫Õ N°æ≤ J¡°≤d Ju¡ ˚uÌ J¡∑ ŸÃ∫w° ZC<wŸ‡tw fiFÙ* Fæ $
Nw# Ÿ°a¶∫b°<Ì∫°u* π°≤° J¡¿v≈w J¡°∫ÕJ¡°≤d ˚°b J¡°u fiJu¡ ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d, <fi<tW, ≈®∫°uıfi N°<Ì
˚uÌ°u* Ju¡ Ÿ°S Ìq≤ J¡≤Ju¡ (∫u NŸwg Fæ* ∫°u* ©^±>fi J¡≤Ju¡) ı°u JC¡~> Nb<„‹¸> N°<Ì, tº∫ N°ææ≤ N∏w Ÿu
≤<Fw Ÿ∏t°` b_wC Fæ, bFÙ ıyBq≈ Ÿu Nf ¿_Sw Fæ ŸŸu N<w¿≤•w JC¡~> fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° ı°<fi∫u $$36$$
≈FÔ° ŸyÕ Ÿt°›w
ÌqŸ≤° ŸyÕ
∫C<•w∫°u* Ÿu _bR¡≈˚uÌb„ ıyw J¡∑ ¿_S<w J¡° ©^±>fi J¡≤Ju¡
Nb<„‹¸> ≈¥d°Õfi∏Ì_bR¡≈t°` J¡∑ ¿_S<w J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu I°<fi∫°u* tu* Zu‹™> ZÙ≤°tıÙ, ≈®Ô∫J¡°Ô tu* oŸ ıyw J¡° ≈¨SJg¡ N¿_wÃb
t°fifiu tu* Ì°uT°u* J¡°u J¡Fw° Fq≥ $

6. 682 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ ∫<Ì ≈®Ô∫ tu* ıyw fiFÙ* Fæ, w°u Ÿ¨<‹¸> FÙ <Ÿ] fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, •∫°u*<J¡
Ã≈¿W <J®¡∫° <J¡ŸÙ J¡w°Õ Ÿu F°uwÙ Fæ $ J¡w°Õ ˚Ù fiFÙ* Fæ $ ∫<Ì J¡<F∫u f®Ê FÙ Ÿwg F°ufiu Ÿu J¡w°Õ Fæ, w°u bFÙ
Ã≈∏fi F°uy° fi <J¡ ıyw Ã≈∏fi F°uy° $ J¥¡¸>_S f®Ê J¡° Ã≈<W N°<Ì <bJ¡°≤°u* Ÿu Ÿ‡f∏@ fiFÙ* F°u
ŸJ¡w°, oŸ<ÔÎ Ã≈<W J¡∑ <Ÿ<] Ju¡ <ÔÎ ≈®Ô∫ tu* ıyw J¡∑ ŸW° Nbÿ∫ t°fifiÙ ª°<F∫u, oŸ N°„aJ¡°
J¡° NfiCb°Ì J¡≤ ©^±>fi J¡≤wu Fæ* $
Ÿf J¡v≈fi°N°u* Ÿu ≤<Fw <fitÕÔ tF°<ªÌ°J¡°„ tu* ∫<Ì ıyÌ°<Ì NaJC¡≤ Fæ, w°u ≈®Ô∫ Ju¡ f°Ì tu* <J¡fi
ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ÿu bF <Ìw F°uw° Fæ, ∏Fu* N°≈ J¡<F∫u $ ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ju¡ N˚°b tu* ıyBq≈ NaJC¡≤
J¡∑ Ã≈<W b∏º∫° J¡∑ J¡∏∫° Ju¡ Ÿt°fi <J¡ŸÙ fiu J¡FÙ* ≈≤ fiFÙ* Ìu©Ù Fæ $$1-3$$ ∫<Ì ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ju¡
N˚°b tu* ˚Ù ≤≠ıCtu* Ÿ≈°Õ<Ì Ju¡ Ÿt°fi ıyBq≈Ù NaJC¡≤ N°<b˚¥Õw F…N° Fæ, ÎuŸ° t°fiwu Fæ*, w°u Fu
ZÙ≤°tª∏BıÙ, t¥ÔJ¡°≤d FÙ ˚®°¿∏wb„ ıyÃ_b˚°bw° J¡°u ≈®°›w F…N° Fæ, b_wCw# ıyw J¡∑ Ÿ¨<‹¸>
fiFÙ* FCoÕ Fæ; oŸ<ÔÎ ≈®Ô∫ tu* ıyw J¡∑ J¡v≈fi° Δ∫SÕ Fæ $$4$$
•w NSÕ J¡°u FÙ _≈‹¸> J¡≤wu Fæ* $
Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* Ÿ¨<‹¸> R¡≈ Ÿu ∫S° ¿_Sw <fi≤°J¡°≤ f®Ê FÙ N≈fiu _bR¡≈ tu* ¿_Sw F°uw° Fæ,
oŸ¿ÔÎ ı∏∫-ıfiJ¡ Ÿ‡f∏@ J¡F°≥ ? $$5$$
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu, ≈®Ô∫ tu* Ÿ‡≈¥dÕ ıyw J¡∑ ŸW° J¡° _bÙJ¡°≤ J¡≤fiu Ÿu ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* J¡∑ Ì…ÔÕ˚w°
fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡ ıyw Ju¡ N∏wyÕw ≈¨<SbÙ N°<Ì Ÿu ≈≤_≈≤ J¡° ≈J¡°≤ F°u ŸJ¡w° Fææ, oŸ „aJ¡° J¡°
©^±>fi J¡≤wu Fæ* $
∫<Ì ≈¨<SbÙ N°<Ì NSb° N∏∫ J¡°uoÕ ıyw J¡∑ Ã≈<W tu* ≈J¡°≤ J¡≤wu Fæ w°u ≈¨<SbÙ N°<Ì J¡∑
ŸFJ¡°<≤J¡°≤dw° ≈¨<SbÙ N°<Ì J¡∑ Ã≈<W Ju¡ f°Ì F°uyÙ, ÎuŸÙ Nb_S° tu* ≈¨<SbÙ N°<Ì J¡∑ Ã≈<W J¡∑
<Ÿ<] F°ufiu ≈≤ fiJ¡∑ ŸFJ¡°<≤w° J¡∑ <Ÿ<] F°uyÙ N°æ≤ ŸFJ¡°<≤w° J¡∑ <Ÿ<] F°ufiu ≈≤ Ã≈<W J¡∑ <Ÿ<]
F°uyÙ, oŸ ≈®J¡°≤ N∏∫°u∏∫°Z∫ Ì°uT ∫F°≥ ≈≤ ≈¿_Sw Fæ $$6$$
oŸ ≈®J¡°≤ Ÿ°a¶∫ N°<Ì J¡∑ J¡v≈fi° f°ÔJ¡ J¡∑ J¡v≈fi° Ju¡ wCv∫ Fæ, ∫°u* ≈ŸaF°≤ J¡≤wu Fæ* $
oŸ<ÔÎ ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ≈®J¨¡<wŸ<Fw ≈C”T tu* ıyw <w≤°u<Fw ≤Fw° Fæ N°æ≤ ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* π°≤°
bF <ªW Ÿu N°<b˚Õ¥w F°uw° Fæ, ∫F <•w f°ÔJ¡ J¡∑ FÙ Fæ, <bπ°fi J¡∑ fiFÙ* $$7$$
N∏∫ tw Ju¡ ©¿^±>w F°ufiu ≈≤ Nf Nb<„‹¸> N≈fiu <Ÿ]°∏w J¡°u <Ì©Ô°wu Fæ* $
oŸ<ÔÎ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıyw fi w°u S°, fi Fæ N°æ≤ fi F°uy° $ <ªÌ°J¡°„ FÙ „Ù|® N≈fiu tu* oŸ
≈®J¡°≤ _kC¡¿≤w FCN° Fæ $$8$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıf oŸ ıyw J¡° NÃ∫∏w N˚°b FÙ Fæ, wf Ÿ‡≈¥dÕ
ıyw f®Ê FÙ Fæ, ŸŸu N<w¿≤•w fiFÙ* Fæ, ∫FÙ ZC<w J¡° w°Ã≈∫Õ Fæ $$9$$ ZC<w Ju¡ <fiTu@ Ÿu ≈FÔu ıyw
Ju¡ |¸>, ≈¸> N°<Ì tCÌgy≤ ≈®F°≤ N°<Ì Ÿu fi°„ π°≤° N°æ≤ N∏∫ b_wC Ju¡ R¡≈ Ÿu N∏∫°u∏∫°˚°b π°≤° ı°u
„°∏w F°uwu Fæ* ∫°fiÙ "∫F oŸ Ÿt∫ fi‹¸> F°u y∫° "|¸>, ≈¸>°<Ì ∫F fiFÙ* Fæ' oŸ ≈®J¡°≤ y®Fd <J¡∫u ı° ≤Fu
N˚°b J¡°u ≈®°›w F°uwu Fæ*, bu „°∏w fiFÙ* F°uwu ∫°fiÙ bF ≈„t fiFÙ*; <J¡∏wC <w≤°u<Fw F°ufiu Ÿu ªsC N°<Ì
π°≤° Âÿ∫w° J¡° ≈≤°tt°` Fæ, •∫°u*<J¡ <ªW tu* b°Ÿfi°R¡≈ Ÿu bu „°∏w F°uwu FÙ fiFÙa Fæ $ oŸÙ ∏∫°∫ J¡°u
≈®°y˚°b N°æ≤ NÃ∫∏w N˚°b tu* ˚Ù Ôy°fi° ª°<F∫u $ N≈fiÙ ŸW° Ÿu NSb° f®ÊŸW° Ÿu Ÿwg |¸> N°<Ì

7. ŸyÕ - 2] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 683
J¡∑ f°@ Ju¡ <ffi° J¡FÙ* ≈≤ ˚Ù NŸW° fiFÙ* F°uwÙ, •∫°u*<J¡ <t>Ù J¡° ¿≈^±>, ˚¥wÔ N°<Ì tu* |¸> Ju¡ NÌ„Õfi
J¡∑ <w≤°u@°fi Ÿu ˚Ù ≈≈<W F°u ŸJ¡wÙ Fæ $$10$$ ıf Âÿ∫ J¡°t, J¡tÕ, b°Ÿfi° N°<Ì fÙı°u* Ju¡ Ÿ°S fi‹¸>
F°u ı°w° Fæ wf oŸ ıyw J¡° N°Ã∫¿∏wJ¡ h~>uÌ F°uw° Fæ $ <ªW ∫<Ì ≤Fu w°u J¡°t N°<Ì ˚°bfi°N°u* J¡°
h~>uÌ fi F°u ŸJ¡fiu J¡u J¡°≤d Âÿ∫ „°∏w F°uw° FÙ fiFÙ*, oŸ<ÔÎ I°fi Ju¡ <ffi° Âÿ∫w° J¡F°≥ „°∏w F°u
ŸJ¡wÙ Fæ ? NS°Õwg Âÿ∫ J¡∑ „°¿∏w Ì…ÔÕ˚ FÙ Fæ $ $$11$$ Âÿ∫ Ju¡ ≈„t tu* N<@‹™>°fi Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu
Âÿ∫ J¡° ŸbÕS° f°@ F°ufi° FÙ ÎJ¡t°` ∫C¿•w Fæ $ oŸJu¡ <Ÿb° ÌqŸ≤Ù ∫C¿•w Âÿ∫R¡≈ NfiSÕ Ju¡ s∫ tu*
∫°fiÙ t°us tu* Fæ FÙ fiFÙ* $$12$$ ıf ıyw Ju¡ w[b Ju¡ Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu <ªÌ°J¡°„ J¡° f°u@ F°u ı°w° Fæ
∫°fiÙ f°u@æJ¡≤Ÿ <ªÌ°Ãt° FÙ Fæ, NdCt°` ˚Ù N<ªBq≈ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ° ≈¿≤<fi¿‹™>w I°fi F°u ı°w° Fæ wf
(ÌubÌW fi°tJ¡) <b<„‹¸> t°w°-<≈w° Ÿu Ã≈∏fi ≈®Ã∫<˚I°∫t°fiÌuF FÙ tæ* Fq≥, ≈≤J¡∑∫ ÌuF, ÌÙb°≤
N°<Ì tæ* fiFÙ* Fq≥, oŸ ≈®J¡°≤ Ô°uJ¡ tu* ≈®¿Ÿ] ≈°t≤ ıfi°u* J¡° Δ∫bF°≤ <ª`J¡S° Ju¡ wCv∫ F°u ı°w° Fæ $
NS°Õwg ıæŸu ÌÙb°≤ tu* <Ô©° y∫° <ª` Ÿ˚Ù J¡∑ Â<‹¸> tu* ≈≤t°SÕR¡≈ Ÿu ÎJ¡t°` ÌÙb°≤R¡≈ FÙ Fæ wS°
<ª`y¨F J¡∑ ÌÙb°≤ tu* ∫F ÌÙb°≤ Fæ, ÎuŸ° Δ∫bF°≤ fiFÙ* F°uw° bæŸu FÙ ∫F ≈¥b°uÕ•w Δ∫bF°≤ Fæ $$13$$
≈¨<SbÙ N°<Ì tu* ˚Ù <ª`J¡S°∏∫°∫ J¡°u FÙ Ì„°Õwu Fæ* $
∫u ≈bÕw N°<Ì, ∫u ≈¨<SbÙ N°<Ì, ∫u bTÕ N°<Ì, ∫F J¡v≈, ∫F sd, ∫u ı∏t-t≤d, ∫F ≈®Ô∫
J¡° N°±>‡f≤, ∫F tF°J¡v≈°∏w, ≈C≤°d N°<Ì tu* ≈®<Ÿ] Ÿ¨‹¸>Δ∫ N°J¡°„ N°<Ì J¡° Ÿ¨<‹¸>J®¡t, ∫u
J¡v≈°u* Ju¡ Ôsd, ∫u bwÕt°fi J¡≤°un°u* f®Ê°^±>, ∫u NwÙw J¡≤°un°u* f®Ê°^±>, ∫u ≈Cfi# Ã≈∏fi F…Î J¡≤°un°u*
f®Ê°^±>, ∫u ª°æÌF ≈®J¡°≤ Ÿu <˚∏fi Ìub, tfiC‹∫ N°<Ì Ju¡ <˚∏fi-<˚∏fi Ô°uJ¡, ∫u Ÿ›w πÙ≈N°<Ì Ìu„°u*
J¡∑ wS° J¨¡w, `uw°, π°≈≤ N°<Ì J¡°Ô°u* J¡∑ J¡v≈fi°Î≥ Nfi∏w, Nfi°b¨w tF° <ªÌ°J¡°„ FÙ Fæ* $ oŸ
≈®J¡°≤ Ÿu b<dÕw <ª`J¡S° Ju¡ ∏∫°∫ Ÿu ≈≤t°J¡°„ FÙ N≈fiu tu* _b∫a _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $ bF ∫S°
≈¥bÕ¿_Sw N°æ≤ „°∏w Fæ $ ıæŸu H≤°u©u Ju¡ <~>B Ÿu ˚Ùw≤ N°∫u F…Î ≈≤t°dCN°u* tu* Ÿ¥∫Õ J¡∑ ≈®˚°
≈¿≤¿h~>∏fi Fæ bæŸu FÙ tfi Ÿu <fiJ¡Ôu F…Î J¡≤°un°u* f®Ê°^±>°u* tu* ≈¿≤<h~>∏fi ∫u ¿ªW J¡∑ ≈®˚°Î≥ Fæ* $ ıæŸu
N°J¡°„ tu* <b_w¨w Ÿ¥∫Õ ≈®J¡°„ tu* <b<˚∏fi ≈≤t°dCN°u* Ju¡ ˚®td N°<Ì fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuwu bæŸu FÙ
tF°<ªw≈≤t°J¡°„ tu* ofiJ¡° ˚®td fiFÙ* <Ì©°oÕ Ìuw° Fæ $$14-18$$
ÎuŸÙ Nb_S° tu* tfiR¡≈ ≈¿≤h~>uÌ Ÿu ≈Ù<nw F…oÕ <ª¿w N≈fiu N∏wyÕw ıyw J¡°u t°fi°u* yÔwÙ Fæ,
ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
<ª¿w _b∫a FÙ N≈fiu N∏Ì≤ <bΩt°fi ı°u ıyBq≈ ªtÃJ¡°≤ Fæ, ŸJ¡°u yÔwÙ Fæ $ bFÙ Ÿ¨<‹¸>R¡≈ Ÿu
≈®wÙw F°uwÙ Fæ $ ∫F R¡≈≤<Fw N°æ≤ <˚<W ≤<Fw Fæ $$19$$
_k¡<¸>J¡ <„Ô° Ju¡ ˚Ùw≤ fiu`-Ì°uT Ÿu <Ì©°oÕ Ìu ≤FÙ ≤u©°N°u* Ju¡ wCv∫ ≈Ì°SÕ ˚uÌ fiFÙ* Fæ, ÎuŸ°
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu tF°<„Ô°N°u* Ju¡ N∏Ì≤ ≤u©°N°u* Ju¡ N<t¸> _bR¡≈ <Ì©°oÕ Ìuwu Fæ* bæŸu FÙ ∫u Ÿ¨<‹¸>∫°≥ <Ì©°oÕ
ÌuwÙ Fæ* $ fi w°u ∫u Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ* N°æ≤ fi fi‹¸> F°uwÙ Fæ*, fi N°wÙ Fæ* N°æ≤ fi ı°wÙ Fæ* $$20$$ ıæŸu
<fi≤°J¡°≤ N°J¡°„ tu* <fi≤°J¡°≤ N°J¡°„˚°y _kC¡¿≤w F°uwu Fæ*, bæŸu FÙ <fitÕÔ N°Ãt° tu* ∫u Ÿ¨<‹¸>∫°≥
N≈fiu-N°≈ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ* $ ıæŸu N°J¡°„ Ÿu N°J¡°„ ˚°y J¡∑ ≈¨SJg¡ ŸW° fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ N°Ãt°

8. 684 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
J¡∑ ŸW° Ÿu ofi Ÿ¨¿‹¸>∫°u* J¡∑ ≈¨SJg¡ ŸW° fiFÙ* Fæ, ∫F Ì„°Õfiu Ju¡ <ÔÎ "fi˚ŸÙb' ‹¸>°∏w <Ì∫°
Fæ $$21$$ ıÔ Ju¡ BbÃb Ju¡ Ÿt°fi, b°∫C _≈∏Ì Ju¡ Ÿt°fi, ŸtCB Ju¡ N°bw°uÕ˘ Ju¡ Ÿt°fi, yCdÙ Ju¡ yCd°u*
Ju¡ Ÿt°fi, Ã≈<W N°æ≤ <bfi°„ Ÿu ∫C•w ∫F Ÿ°≤° ıyw •w ‹¸>°∏w°u* Ju¡ NfiCŸ°≤ ŸbÕ` Δ∫°›w
„°∏w f®Ê FÙ <b_w¨w Fæ, ˚°b ∫F Fæ <J¡ ıæŸu BbÃb ıÔ Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ, _≈∏Ì b°∫C Ÿu ≈¨SJg¡
fiFÙ* Fæ, N°bwÕ ŸtCB Ÿu ≈¨SJg fiFÙ* Fæ N°æ≤ yCd yCdÙ Ÿu ≈¨SJg¡ fiFÙ* Fæ bæŸu FÙ ∫F Ã≈<W <bfi°„„ÙÔ
ıyw Nfi∏w, „°∏w f®Ê FÙ Fæ, ŸŸu ≈¨SJ¡g fiFÙ* Fæ $$22,23$$
ÎuŸÙ Nb_S° tu* ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ J¡w°Õ Ju¡ <bΩt°fi ≤Ffiu ≈≤ ˚Ù Ã≈<W N°<Ì J¡∑
<Ÿ<] fiFÙ* F°uwÙ Fæ, Nw# Ÿ°a¶∫°u* J¡∑ ı°u J¡v≈fi° Fæ, bF ∏tW J¡∑ ªu‹¸>° Ju¡ wCv∫ Fæ, ∫°u* ≈ŸaF°≤
J¡≤wu Fæ* $
Ã≈<W Ju¡ ≈FÔu ≈¨SJg¡R¡≈ Ÿu _bÙJ¨¡w ˚Ù ≈Ì°SÕ ŸFJ¡°≤Ù N°<ÌJ¡°≤d°u* Ju¡ N˚°b tu* „¥∏∫J¡v≈
≈®@°fi Ÿu Ã≈∏fi F°uw° Fæ, ∫F J¡Sfi ∏tW≈C”T°u* Ju¡ k¥¡ÃJ¡°≤ Ju¡ wCv∫ Fæ $$24$$ <ıfiJ¡° Ÿ‡≈¥dÕ
≈Ì°S°u˘ J¡∑ J¡v≈fi°R¡≈Ù J¡ÔaJ¡ Ìq≤ F°u y∫° Fæ, Ÿf ≈Ì°S°u˘ Ju¡ _b›fiÌ„Õfi tu* J¡°≤d F°ufiu Ÿu <bJ¡v≈R¡≈Ù
„˙∫° <ı∏F°u*fiu ~>°un ÌÙ Fæ wS° <ı∏F°u*fiu <bJ¡v≈R¡≈Ù „˙∫° <f~>°fiub°ÔÙ N<bΩ° J¡°u N°Ãtw[b Ju¡
Ÿ°s°ÃJ¡°≤ Ÿu F¸>° <Ì∫° Fæ, ÎuŸu I°fib°fi N°≈ <fi˚Õ∫ wS° f®ÊbuW°N°u* J¡∑ Ÿ˚° ˚¥¿t J¡°u ˚¥<Tw
J¡≤fiub°Ôu F°uo∫u $$25$$
ÌqŸ≤° ŸyÕ Ÿt°›w
wÙŸ≤° ŸyÕ
ıyw J¡∑ <bbwÕR¡≈w° J¡° _S°≈fi J¡≤Ju¡ f°u@Â<‹¸> Ÿu ŸJu¡ f°@ J¡° ≈®Ì„Õfi wS°
NI ≈C”T J¡∑ Â<‹¸> tu* ıyw J¡∑ Nfi∏ww° J¡° bdÕfi $
∫Ω<≈ f°fl |¸> N°<Ì ≈Ì°S°u*˘ J¡∑ Ã≈<W tu* Ã≈<WJ¡w°Õ Ÿu N<w¿≤•w ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* J¡∑
N≈us° F°u ŸJ¡wÙ Fæ, wS°<≈ ıyw J¡°u N°≈fiu <F≤^∫y˚Õ Ju¡ tfi# ŸaJ¡v≈ Ÿu ı∏∫ fiJ¡∑ _t¨<w wS°
tfi°u≤°≠∫ Ju¡ wCv∫ fwÔ°∫° Fæ $ _b›fi≤°≠∫ tu* w°u ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d J¡∑ N≈us° J¡FÙ* fiFÙ* Ìu©Ù yoÕ Fæ $
oŸ w≤F ≈®Ô∫J¡°Ô tu* N≈fiÙ ŸW° tu* <~>≈J¡≤ <bΩt°fi FÙ tfi°uR¡≈ ≈®ı°≈<w _t¨<wR¡≈ FÙ Ã≈∏fi
F°uw° Fæ, w°u ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* Ju¡ N˚°b tu* ıyw J¡∑ Ã≈<W tu* •∫° <b≤°u@ Fæ ? oŸ yC» N<˚≈®°∫ Ÿu
ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu Fæ* #
˚ybfig, tF°≈®Ô∫ Ju¡ Nfi∏w≤ Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* ŸbÕ≈®St ∫F ≈®ı°≈<w _t¨<wR¡≈ Ã≈∏fi F°uw°
Fæ $ oŸJ¡∑ Ã≈<W tu* ŸFJ¡°≤Ù J¡°≤d°u* J¡∑ N≈us° fiFÙ* Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$1$$
∫F ™>ÙJ¡ Fæ, ≈≤∏wC ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ıyw J¡∑ ŸW° <Ÿ] fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, •∫°u*<J¡ _b›fi, tfi°u≤S
N°æ≤ _t¨<w Ju¡ <bT∫°u* J¡∑ N≈fiu J¡°Ô tu* ˚Ù ıf ŸW° fiFÙ* ≤FwÙ Fæ, wf _t¨<w Ju¡ fÔ Ÿu ≈®Ô∫J¡°Ô tu*
ŸJ¡∑ ŸW° J¡∑ J¡v≈fi° fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ, oŸ y¥» N<˚≈®°∫ Ÿu FÙ ZÙ b<Ÿ‹™>ıÙ NU∫C≈yt≈¥bÕJ¡ Ÿt°@°fi
J¡≤wu Fæ* $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ≤°tª∏BıÙ, tF°≈®Ô∫ Ju¡ f°Ì Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tua oŸÙ w≤F (ı柰 <J¡

9. ŸyÕ - 3] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 685
N°≈ J¡Fwu Fæ*) ∫F ıyw _t¨<wR¡≈ FÙ Fæ, ≈FÔu-≈FÔ ŸbÕ≈®St ≈®ı°≈<w _t≤dR¡≈ Ÿu FÙ Ã≈∏fi
F°uw° Fæ $$2$$ oŸ J¡°≤d ŸJ¡° ŸaJ¡v≈˚¥w ∫F ıyw _t¨<wR¡≈ FÙ Fæ, ≈®ı°≈<w J¡° ≈®°S<tJ¡ ŸaJ¡v≈
J¡° fiy≤ FÙ oŸ ıywR¡≈ Ÿu ˚°<Ÿw F°uw° Fæ $$3$$
N_wC, tfi Ÿu N<w¿≤•w f°fl<bJ¡°≤ <bT∫R¡≈ Ÿu ∫F ıyw ˚Ôu FÙ ŸÃ∫ fi F°u; ≈≤∏wC
tfi°u<bJ¡°≤R¡≈ Ÿu w°u ŸÃ∫ FÙ Fæ, ıæŸu <ª`°a¿J¡w |°un° t°aŸ<bJ¡°≤R¡≈ Ÿu ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ; ≈≤∏wC ≤ay Ju¡
<bJ¡°≤R¡≈ Ÿu w°u ŸÃ∫ FÙ Fæ, ZÙ≤°tª∏BıÙ J¡∑ ÎuŸÙ „aJ¡° J¡°u Ôsd°u* Ÿu ≈Fª°fi J¡≤ ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ
J¡Fwu Fæ* $
Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* ≈≤t°Ãt° J¡∑ _t¨<w fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ Fæ $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ _t≤dJ¡w°Õ Ju¡ ≤Ffiu ≈≤
_t¨<w N°<Ì tfi Ju¡ ≈¿≤d°t F°u ŸJ¡wu Fæ* $ Ÿ°a¶∫b°<Ì∫°u* π°≤° ≈¿≤J¡¿v≈w ≈®@°fi _t¨<wJ¡w°Õ fiFÙ* F°u
ŸJ¡w°, •∫°u*<J¡ bF <t>Ù N°<Ì J¡∑ w≤F Nªuwfi Fæ $ ≈C”T°u* tu* ˚Ù _t¨<wJ¡wÕΔ∫ J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ, •∫°u*<J¡
Ÿa°¶∫b°<Ì∫°u* fiu ∏Fu* NŸay, Ì°ŸÙfi Îba <fi<bÕJ¡°≤ t°fi° Fæ $ ∫<Ì ≈C”T°u* tu* _t¨<w J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ,
w°u ≈≤_≈≤ ˚uÌJ¡ @tÕ Ju¡ fi t°fifiu Ju¡ J¡°≤d ˚uÌ J¡∑ ¿Ÿ<] fi F°ufiu Ÿu ≈≤t°Ãt° Ju¡ Ÿ°S fiJ¡° ˚uÌ F°ufiu
Ÿu fitu* ŸCw≤°a _t¨<w J¡° Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ $ N°æ≤ "N≈®°d°u Êtfi°# „C˚®#' oÃ∫°<Ì ZC<w∫°u* fiu ≈≤t°Ãt° Ju¡
tfi J¡° <fiTu@ <J¡∫° Fæ $ tfi Ju¡ <fiTu@ π°≤° _t¨<wJ¡wÕΔ∫ J¡° ˚Ù <fiTu@ <Ÿ] F…N° $ ª¥≥<J¡ _t¨<w J¡° ı∏t
FÙ NŸ‡˚b Fæ N°æ≤ ı∏t Ju¡ N˚°b Ÿu ı∏tt¥ÔJ¡ ŸJu¡ <bJ¡°≤ ıyw J¡° ˚Ù Ÿ‡˚b fiFÙ* Fæ, oŸ<ÔÎ
N°J¡°„ tu* tF°b¨s Ju¡ wCv∫ _t¨<w Ju¡ <bJ¡°≤˚¥w ıyw J¡F°≥ N°æ≤ Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wu Fæ* ? $$4$$
ıæŸu ≈®<w<Ìfi J¡∑ ŸCTC<›w Fæ bæŸu FÙ ≈®Ô∫ ˚Ù Fæ $ ŸCTC<›w Nb_S° tu* ÔÙfi tfi Ju¡ ı°y®wJ¡°Ô tu*
N°<b˚°Õb Ju¡ wCv∫ ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ÔÙfi tfi J¡° Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* N°<b˚°Õb F°ufiu Ÿu wÌΔ∫h~>∏fi
≈®ı°≈<w NSb° N∏∫ Ju¡ _tw°Õ F°ufiu tu* •∫° <b≤°u@ Fæ ? oŸ N°„∫ Ÿu ZÙ≤°tª∏BıÙ ≈¥~>wu F#æ*
Fu f®Êfig, Ÿ¨<‹¸> Ju¡ N°≤‡˚ tu* ≈¥bÕJ¡v≈Ù∫ _t¨<w •∫°u* fiFÙ* F°u ŸJ¡wÙ ? tF°≈®Ô∫ Ju¡ ≈®fÔ Ÿ‡t°uF
Ÿu ≈¥bÕJ¡v≈Ù∫_t¨<w Jæ¡Ÿu fi‹¸> F°u ı°wÙ Fæ ? $$5$$
ZÙ≤°tª∏BıÙ Ju¡ N<˚≈®°∫ J¡° ≈®J¡°„fi J¡≤wu F…Î ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ Ÿt°@°fi J¡≤wu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, •∫° ∫F N°≈J¡∑ „aJ¡° <F≤^∫y˚ÕR¡≈ ÎJ¡ FÙ ıÙb N≈fiu
tfi Ÿu NfiuJ¡ ıÙb, „≤Ù≤ N°<ÌJu¡ ˚uÌ J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤ ŸaŸ°≤ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ $ oŸ tfi Ÿu Fæ NSb°
NfiuJ¡ ıÙb N≈fiu-N≈fiu ≈˚°uy Ju¡ ∫°uÀ∫ ≈®≈aª J¡∑ J¡v≈fi° J¡≤wu F…Î N≈fiÙ fC<] Ju¡ NfiCŸ°≤ ŸfJ¡∑
Ÿ¨<‹¸> J¡≤fiub°Ôu <F≤^∫y˚Õ J¡∑ ˚Ù J¡v≈fi° J¡≤wu Fæ* oŸ tw Ÿu Fæ* $ oŸ Ì°ufi°u* J¡v≈°u* tu* Ÿu <πwÙ∫J¡v≈ tu*
"tF°J¡v≈°∏wŸy°ÕÌ°æ ≈®St°u&Ÿ°æ≈®ı°≈<w#' oÃ∫°<Ì N°≈J¡∑ „aJ¡° Ju¡ ≈J®¡t Ÿu <b≤°u@ Fæ wS° ≈®St
J¡v≈ tu* fF…w ZC<w∫°u* J¡∑ NfiCJ¥¡Ôw° Fæ, Nw# ≈®St J¡v≈ FÙ <ªw F°ufiu Ÿu ≈¿≤<„‹¸> ≤Fw° Fæ $ oŸ
≈s tu* ı°u ≈¥bÕJ¡v≈Ù∫ ıÙb wS° ıyw tF°≈®Ô∫J¡°Ô tu* <F≤^∫y˚Õ J¡∑ tC<•w Ÿu tC•w F°u y∫u, bu Ÿ˚Ù
f®ÊÙ˚¥w F°u y∫u $ ∫<Ì N∏∫ J¡°uoÕ ıÙb Nb<„‹¸> >≤F° fiFÙ*, w°u Fu ŸCb®w, fwÔ°o∫u, ≈¥b°uÕÃ≈∏fi J¡°æfi
_tw°Õ Fæ ? •∫°u*<J¡ _tw°Õ Ju¡ tC•w F°u ı°fiuŸu _t¨<w <fit¥ÕÔw° J¡°u ≈®°›w F°u yoÕ Fæ $ oŸ<ÔÎ •∫°
_t≤dJ¡w°Õ Ju¡ N˚°b Ÿu <J¡ŸÙ w≤F _t¨<w Ã≈∏fi F°u ŸJ¡wÙ Fæ ? tF°≈®Ô∫ tu* Ÿf Ô°uy Nbÿ∫ t°us
Ju¡ ˚°yÙ F°u y∫u, oŸ<ÔÎ oŸ ŸyÕ J¡∑ <Ÿ<] fiFÙa F°u ŸJ¡wÙ Fæ $$6-8$$ ≈¥bÕJ¡v≈Ù∫ ŸyÕ _t¨<wR¡≈ FÙ Fæ*,

10. 686 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
bu ˚Ù <Ÿ] fiFÙ* F°u*yu, oŸ<ÔÎ NfiC˚¥w ∫° NfifiC˚¥w _bw#<Ÿ] <ªÌ°J¡°„ tu* <ıŸJ¡∑ N°≈fiu _t¨<wR¡≈Ÿu
N°„aJ¡° J¡∑ Fæ, bF ≈®°æ» Îba Âÿ∫ ıywg¿_Sw<ªÃ≈®˚° FÙ Fæ N°æ≤ bF ŸÌ° ¿_Sw Fæ $ ∫FÙ ŸÃJ¡°∫Õb°ÌÙ
ZC<w∫°u*J¡° N°„∫ Fæ, ∫F ˚°b $$9$$
•w NSÕ J¡°u FÙ _≈‹¸> J¡Fwu Fæ* $
ı°u ∫F ıywR¡≈ Ÿu N°æ≤ _b∫a˚¥R¡≈ Ÿu (Ã≈<W Ju¡ ≈FÔu ≈¨SJg¡ŸW° Ÿu t°fiu y∫u ≈Ì°SÕR¡≈ Ÿu)
¿_Sw Fæ, bF Nfi°<Ì, Nfi∏w ≈®J¡°„t°fi ∫F ªuwfi J¡∑ ≈®˚° FÙ ˚°<Ÿw F°uwÙ Fæ $$10$$
Nfi°<Ì J¡°Ô Ÿu <Ÿ] ı°u f®Ê Ju¡ _bR¡≈ J¡° ˚°fi Fæ, bFÙ f®Ê°^±> „≤Ù≤ J¡° ≈°Ì°fiJ¡°≤d
ıyw°J¡°≤ Ÿ¥‚t „≤Ù≤ Fæ, bF ≈≤t°Ãt° FÙ Fæ $ oŸ w≤F f®Ê FÙ Ÿ¥‚t-_S¥Ô ˚°b°u* Ju¡ N°≤°u≈ Ju¡ π°≤°
ıyBq≈ Ÿu ˚°<Ÿw F°uw° Fæ, ∫F ˚°b Fæ $$11$$
ıyw J¡° _b˚°b NΔ∫b¿_Sw Fæ, oŸ<ÔÎ ˚Ù ıyw J¡∑ ŸW° ıyBq≈ Ÿu fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC f®ÊR¡≈Ÿu
FÙ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ıyw Ju¡ NΔ∫b¿_Sw _b˚°b J¡° ≈≈°Ìfi J¡≤wu Fæ* $
ıayÔ, tu|, N°J¡°„ N°<Ì ≈Ì°S°u˘ Ju¡ Ÿ<Fw wS° Ìu„, J¡°Ô, <J®¡∫°, BΔ∫, <Ìfi N°æ≤ ≤°<` Ju¡ J®¡t
Ÿu ∫C•w ∫u wÙfi°u* ıyw ≈≤t°dC tu* ˚°<Ÿw F°uwu Fæ* $$12$$ Ÿ ≈¥bÕ ≈≤t°dC Ju¡ N∏wyÕw N∏∫ <b_w¨w
≈≤t°dC Fæ, bF ˚Ù ≈¥bÕ ≈≤t°dC Ju¡ ŸÂ„ FÙ Fæ wS° Ÿtu* ˚Ù b柰 FÙ ıayÔ, tu|, N°J¡°„ N°<ÌJu¡
Ÿ°S ≈®J¡°„t°fi ≈bÕwŸt¥F N°<Ì ıyw ˚°<Ÿw F°uw° Fæ $ Ÿ ≈≤t°dC Ju¡ ˚Ùw≤ ˚Ù b柰 FÙ <b_w¨w
≈≤t°dC Fæ, Ÿtu* ˚Ù ŸÙ w≤F ıayÔ, tu| N°J¡°„N°<Ì Ÿu <b_w¨w ∫F Âÿ∫ ıywg ˚°<Ÿw F°uw° Fæ $
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F Ju¡bÔ ˚°fiR¡≈ FÙ Fæ $ ŸÃ∫ fiFÙ* Fæ $$13,14$$
w[bI°u* Ju¡ ≈®<w Ÿ∏t°`Â<‹¸> ıæŸu _bw# Nfi∏w Fæ bæŸu FÙ NI°u* Ju¡ ≈®<w NŸwg, Nfi¨w ıyw J¡∑
̨<‹¸> Ÿa¶∫° Ÿu Nfi∏w Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
Fu <fi‹≈°≈ ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ w≤F ≈≤t NU∫CÌ∫ ∫°fiÙ N°ÃtŸ°s°ÃJ¡°≤ J¡°u ≈®°›w I°fiÙ Ju¡ ≈®<w
oŸ ŸÌgÂ<‹¸> J¡° N∏w J¡FÙ* fiFÙ* Fæ N°æ≤ NI Ju¡ ≈®<w oŸ NŸwg ıyw J¡∑ Â<‹¸> J¡° N∏w J¡FÙa fiFÙ* Fæ $$15$$
oŸÙ <Ÿ]°∏w J¡°u _≈‹¸> J¡≤Ju¡ <Ì©Ô°wu Fæ* $
∫F ıywg I°fiÙ Ju¡ ≈®<w Ju¡bÔ, „°∏w, N<bfi°„Ù f®Ê FÙ Fæ N°æ≤ NI°u* Ju¡ ≈®<w fC<]t°` Ÿu ˚°Ÿt°fi
fi°fi° Ô°uJ¡°u* Ÿu ∫C•w Fæ $$16$$ f®Ê°^±> tu* b¨<] J¡°u ≈®°›w ∫F ˚°Ÿt°fi ıyw ıæŸu ˚°<Ÿw F°u ≤F° Fæ bæŸu
FÙ J¡≤°un°u* Fı°≤°u* N∏∫°∏∫ ıyw ˚Ù ÎJ¡-ÎJ¡ NdC tu* ˚°<Ÿw F°uwu Fæ* $$17$$ ıæŸu _w‡˚ Ju¡ (©‡˚uJu¡)
N∏Ì≤ ≈®<wt° ≤FwÙ Fæ, Ÿ ≈®<wt° Ju¡ Nay°u* tu* ˚Ù ≈®<wt° ≤FwÙ Fæ wS° ŸJu¡ Nay tu* ˚Ù ≈®<wt° ≤FwÙ
Fæ, bæŸu FÙ f®Ê_w‡˚ tu* NdC-NdC tu* `æÔ°u•∫R¡≈Ù ≈®<wt° Fæ $$18$$ ıæŸu ≈bÕw tu* ≈≤t°dC ≈bÕw Ÿu
N<˚∏fi wS° NŸa¶∫ Fæ* bæŸu FÙ f®ÊR¡≈Ù tF°tu”≈bÕw tu* `æÔ°u•∫R¡≈Ù ≈≤t°dC fi w°u ŸŸu <˚∏fi Fæ* N°æ≤
fi <yfifiu ∫°uÀ∫ Fæ ∫°fiÙ NŸa¶∫ wS° f®Ê Ÿu N<˚∏fi Fæ* $$19$$ ∫<Ì Ÿ¥∫Õ N°<Ì J¡∑ <J¡≤d°u* tu* ~>°u¸>u-~>°u¸>u
≈≤t°dCN°u* J¡∑ ydfi° F°u ŸJu¡, w°u <ªBq≈ N°<ÌÃ∫ tu* ı°u `æÔ°u•∫≈≤t°dC Ã≈∏fi F°uwu Fæ*, fiJ¡∑ ˚Ù
ydfi° F°u ŸJu¡yÙ $ NS°Õwg bu Ÿ¥∫Õ<J¡≤d°u* tu* <Ì©°oÕ Ìufiub°Ôu ≈≤t°dCN°u* J¡∑ w≤F NŸa¶∫ Fæ* $$20$$
ıæŸu Ÿ¥∫Õ J¡∑ ÌÙ<›w tu*, ıÔ tu* wS° @¥<Ô≈Caı tu* ≈≤t°dC ˚®td J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ <ªÌ°J¡°„ tu*
`æÔ°u•∫R¡≈Ù ≈≤t°dC ˚®td J¡≤wu Fæ* $$21$$

11. ŸyÕ - 4] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 687
∫<Ì J¡°uoÕ J¡Fu <J¡ <fi‹≈®≈aª J¥¡¸>_S f®Ê J¡° Ÿ<bJ¡°≤ Ÿ¨<‹¸> R¡≈ Ÿu ˚°fi Jæ¡Ÿu F°uw° Fæ ? w°u fiÙR¡≈,
N„¥∏∫ N°J¡°„J¡° ıæŸu _bR¡≈<b”] „¥∏∫R¡≈ Ÿu ∫° fiÙÔR¡≈ Ÿu ˚°fi F°uw° Fæ bæŸu FÙ J¥¡¸>_S f®Ê J¡°
˚Ù ŸyÕR¡≈ Ÿu ˚°fi F°uw° Fæ, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu b°_wb tu* ≈¥dÕ (N„¥∏∫) N°æ≤ fiÙR¡≈ oŸ ˚¥w°J¡°„ J¡° N°b≤d°˚°b („¥∏∫) N°æ≤ NŸÃ∫
fiÙÔR¡≈ Ÿu NfiC˚b F°uw° Fæ bæŸu FÙ <ªÌ°J¡°„ J¡° ŸyÕR¡≈ Ÿu NfiC˚b F°uw° Fæ $$22$$ Ÿ¨<‹¸>R¡≈ tu*
ŸtHÙ yoÕ ∫F Ÿ¨<‹¸> N@°uÔ°uJ¡J¡°u ≈®°›w J¡≤°wÙ Fæ $ ZC<w fiu ˚Ù J¡F° Fæ # "Ì≤t∏w≤a JC¡”wu NSw_∫
˚∫a ˚b<w' NS°Õwg oŸ f®Ê tu* ı°u ı≤° Ÿ° ˚Ù ˚uÌ J¡≤wu Fæ ∫°fiÙ' ∫F N∏∫ Fæ, tæ* N∏∫ Fq≥' ÎuŸ° ˚uÌ
Ìu©w° Fæ, Ÿ ˚uÌ Ju¡ Ì„Õfi Ÿu Ÿ Nfi°ÃtÌ„ÙÕ ≈C”TJ¡°u ˚∫ F°uw° Fæ $ f®ÊR¡≈ Ÿu ŸtHÙ yoÕ ∫F Ÿ¨<‹¸
>≈≤t tayÔt∫ F°u ı°wÙ Fæ, •∫°u*<J¡ "w≤<w „°uJ¡t°Ãt<bwg' (N°ÃtÌ„ÙÕ ≈C”T „°uJ¡ J¡°u ≈®°›w fiFÙ*
F°uw° Fæ) ÎuŸÙ ZC<w Fæ $$23$$
ı柰 <J¡ fiæ∫°<∫J¡ ≈≤t°Ãt° J¡°u w¸>_SR¡≈ (<fi<tWt°`R¡≈) t°fiwu Fæ* bæŸu w¸>_S R¡≈ Ÿu I°w
f®Ê •∫° tayÔt∫ fiFÙ* Fæ ? fiFÙ*, ÎuŸ° J¡Fwu Fæ* $
ı°u <bI°fi_bR¡≈ ıÙb Fæ N°æ≤ ı°u oŸ <bÿb J¡° ≈≤t J¡°≤d oÕÿb≤ Fæ, bu Ì°ufi°u* ≈≤t°SÕ Â<‹¸> Ÿu
≈¿≤„°u@fi J¡≤fiu ≈≤ ≈¥dÕ, ªuwfi, ÎJ¡≤Ÿ, <ªÌ°J¡°„ f®Ê FÙ Fæ* $ <ıŸ f®Ê Ÿu f°fl wS° N°∏w≤ Ì°ufi°u*
≈°<@∫°≥ Ã≈∏fi Fæ* $' (wÌfi∏∫Ãbt°≤‡˚d „ÆÌ°<ÌU∫#)' oÃ∫°<Ì ∏∫°∫ Ÿu ı°u <ıŸŸu Ã≈∏fi Fæ, bF
wBq≈ FÙ Fæ, oŸ w≤F Ÿ˚Ù buΩ ≈®≈aª J¡°u _b°Ãtf°u@ F°ufiu ≈≤ „C], Ÿ‡f°u@_bR¡≈ <ª∏t°` FÙ ŸtHfi°
ª°<F∫u $ ˚°b ∫F Fæ <J¡ ≈≤t°SÕÂ<‹¸> Ÿu ıy∏t°` J¡°u f®Ê ı°fifiu Ÿu FÙ t°us≈®°<›w F°u ŸJ¡wÙ Fæ,
N∏∫S° fiFÙ*, •∫°u*<J¡ "w≤t∏w≤a JC¡”wu' ÎuŸÙ ZC<w Fæ $$24$$
wÙŸ≤° ŸyÕ Ÿt°›w
ª°æS° ŸyÕ
o¿∏B∫ ∫C•w tfi FÙ ıyw J¡∑ ¿_S<w J¡° t¥Ô Fæ,
ŸJ¡° Ÿt¥Ô h~>uÌ F°ufiu ≈≤ Âÿ∫ J¡° NŸa˚b Ìu©fiu Ÿu ıyw „¥∏∫ F°u ı°w° Fæ, ∫F J¡Sfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, o¿∏B∫Ÿt¥F Ju¡ «¡≈≤ <bı∫≈®°<›wR¡≈Ù ≈CÔ Ÿu ŸaŸ°≤R¡≈Ù
Ÿ°y≤ w≤° ı° ŸJ¡w° Fæ, N∏∫ <J¡ŸÙ ˚Ù J¡tÕ Ÿu oŸJ¡° w≤d fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ $ $$1$$
o¿∏B∫°u* ≈≤ <bı∫ ≈°fiu Ju¡ <ÔÎ <bbuJ¡ Zu‹™> ≈°∫ Fæ $ <bbuJ¡ J¡∑ ≈®°<›w tu* ÎJ¡t°` Ÿ≠ıfi N°æ≤
„°˜°u* tu* <fi‹™>° ≤©fi° Wt ≈°∫ Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu J¡Fwu Fæ* $
f°≤-f°≤ „°˜≈∫°ÕÔ°uªfi N°æ≤ ŸwgŸay<w J¡≤fiu Ÿu <bbuJ¡„ÙÔ N°æ≤ <ıwu¿∏B∫ F…N° ≈C”T oŸ
Âÿ∫ J¡° NÃ∫∏w N˚°b ı°fiw° Fæ $$2$$
<J¡∫u y∫u o¿∏B∫ <bı∫ J¡° ≈®J¨¡w tu* Ÿ‡f∏@ J¡Ffiu Ju¡ <ÔÎ ≈¥b°uÕ•w ≈Ì°SÕ J¡° ≈Cfi# _t≤d J¡≤wu Fæ* $
Fu R¡≈b°fi ≈C”T°u* tu* ŸbÕZu‹™> ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫u ŸaŸ°≤ Ÿ°y≤ J¡∑ Zu<d∫°≥ ıæŸu ≈®°›w F°uwÙ Fæ* N°æ≤
<bfi‹¸> F°uwÙ Fæ*, bF Ÿf _bR¡≈ tæ*fiu N°≈Ÿu J¡F° $$3$$ oŸ <bT∫ tu* fF…w J¡Ffiu Ÿu •∫° twÔf Fæ, tfi
FÙ J¡tÕR¡≈Ù b¨s J¡° NaJ¡…≤ Fæ $ tfi Ju¡ fi‹¸> >F°ufiu ≈≤ ˚°u•w° Ju¡ ˚°uÀ∫ ˚°uy°J¡°≤ tu* ≈¿≤dw <b<Fw N°æ≤

12. 688 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
<fi<T] J¡tÕR¡≈ „≤Ù≤b°Ô° ıywR¡≈Ù b¨s J¡¸> ı°w° Fæ $$4$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ∫F Ÿ°≤° ıyw tfi FÙ
Fæ $ tfi J¡° ≈®wÙJ¡°≤ F°ufiu ≈≤ Ÿf ıyıaı°ÔR¡≈Ù ≤°uy J¡° ≈®wÙJ¡°≤ F°u ı°w° Fæ $$5$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ tfi J¡∑ <ª<J¡ÃŸ° F°ufiu ≈≤ ˚Ù ÌuF°@Ùfi ŸC© N°æ≤ Ì…#© F°u*yu FÙ ? Ÿ ≈≤
J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu tfi J¡° tfifiR¡≈ FÙ _b›fi J¡°∫Õ tu* ŸtSÕ F°uw° Fæ bæŸu FÙ tfi J¡° ÌuF Ju¡ N°J¡°≤ Ÿu tfifiR¡≈
FÙ ÌuF, ı°u <J¡ J¡°∫Õ J¡≤fiu tu* ŸtSÕ Fæ, Ã≈∏fi F°uwÙ Fæ, ˚Ô° fw°o∫u w°u ŸFÙ, tfi Ÿu <˚∏fiR¡≈ Ÿu ÌuF
J¡F°≥ <Ì©°oÕ ÌuwÙ Fæ ?$$6$$
w°u tfi J¡∑ <ª<J¡ÃŸ° Ju¡ <ÔÎ J¡°æfi N°æT<@ ≈∫C•w Fæ, ÎuŸÙ „aJ¡° F°ufiu ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
Âÿ∫ J¡∑ NÃ∫∏w NŸa˚°bfi° (f°@) Ju¡ <Ÿb° ÌqŸ≤u <J¡ŸÙ ˚Ù ≈°∫ Ÿu tfiR¡≈Ù ¿≈„°ª J¡° <bfi°„
ÎJ¡ J¡v≈ tu* w°u •∫° ŸæJ¡n°u* J¡v≈°u* tu* ˚Ù fiFÙ* F°u ŸJ¡w° Fæ $$7$$
∫<Ì J¡°uoÕ „aJ¡° J¡≤u <J¡ tfiR¡≈Ù ≤°uy N°U∫aw≤ Fæ, Âÿ∫ w°u f°fl Fæ ÎuŸÙ Nb_S° tu* f°fl ≈Ì°S°u˘ Ju¡
NÃ∫∏w f°@ Ÿu N°U∫∏w≤ tfi J¡∑ <ª<J¡ÃŸ° Jæ¡Ÿu F°u ŸJ¡wÙ ? oŸ ≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F Âÿ∫ J¡° NÃ∫∏w N˚°bR¡≈ Ÿb°uÕWt ≈≤t N°æT<@ tfiR¡≈Ù Δ∫°<@ J¡∑ <ª<J¡ÃŸ° tu* Nt°u|
≈°∫ Fæ $$8$$
f°fl Âÿ∫ J¡° NÃ∫∏w N˚°b tfiJ¡∑ <ª<J¡ÃŸ° tu* Jæ¡Ÿu ≈°∫ F°uw° Fæ, oŸu J¡Fwu Fæ* $
tfi J¡∑ N°U∫∏w≤w° N°æ≤ ≈Ì°S°u˘ J¡∑ f°flw° b°_w<bJ¡ fiFÙ* Fæ, <J¡∏wC tfi FÙ πæ<bº∫N°<Ì J¡∑
J¡v≈fi° π°≤° t°uF J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, t≤w° Fæ, Ã≈∏fi F°uw° Fæ ∫°fiÙ ı∏t, t¨Ã∫C, f∏@, t°us N°<Ì J¡∑
J¡v≈fi° J¡≤w° Fæ, NS°Õwg <bT∫<ª∏wfi Ju¡ ≈®˚°b Ÿu f∏@fi tu* ≈nw° Fæ N°æ≤ N°Ãtw[b Ju¡ <bª°≤ Ju¡
≈®w°≈ Ÿu tC•w F°uw° Fæ $$9$$
∫F Jæ¡Ÿu ≈®wÙw F…N° ? ÎuŸ° ≈®ÿfi F°ufiu ≈≤ N∏b∫-Δ∫<w≤uJ¡ Ÿu Ftfiu ∫F ı°fi° Fæ, ∫F J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu <b„°Ô N°J¡°„ tu* „¥∏∫ FÙ (NŸwg FÙ) y∏@b°u˘ J¡° fiy≤ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ, bæŸu FÙ <bT∫°u* Ju¡
<ª∏wfi Ÿu b¨<] J¡°u ≈®°›w tfi tu* ∫F Ÿ‡≈¥dÕ ŸaŸ°≤ _kC¡¿≤w F°uw° Fæ $$10$$
N°æ≤ <bª°≤ J¡≤fiu ≈≤ ıyw tfi J¡° @tÕ FÙ Fæ, oŸ<ÔÎ @tÙÕ tfi Ju¡ <fib¨W F°ufiu ≈≤ bF ≤F fiFÙ*
ŸJ¡w° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ‹¸>°∏w°u* J¡°u J¡Fwu Fæ* $
ıæŸu k¥¡Ô°u* Ju¡ yCh~>u tu* ŸCy¿∏@ _kC¡¿≤w F°uwÙ Fæ N°æ≤ Ÿtu* ≤FwÙ ˚Ù Fæ bæŸu FÙ tfi tu* ∫F <b„°Ô
ıyw _kC¡¿≤w F°uw° Fæ N°æ≤ ≤Fw° ˚Ù Fæ, @t°u˘ tu* @tÙÕ J¡° ˚uÌ b°_w<bJ¡ tu* fiFÙ* Fæ, ∫F Ω°uwfi J¡≤fiu Ju¡
<ÔÎ N¿∏wt ÿÔ°uJ¡ tu* obJ¡°≤ Fæ $$11$$ ıæŸu <wÔ°u* tu* wuÔ ≤Fw° Fæ* NSb° ıæŸu yCdÙ tu* yCd ≤Fw° Fæ ∫°
ıæŸu @tÙÕa tu* @tÕ ≤Fw° Fæ bæŸu FÙ ∫F ıyw <ªW tu* ¿_Sw Fæ $ ıæŸu Ÿ¥∫Õ tu* <J¡≤d°u* J¡° Ÿt¥F Fæ, ıæŸu wuı
tu* ≈®J¡°„ Fæ N°æ≤ ıæŸu N<Àfi tu* ‹dw° Fæ bæŸu FÙ tfi tu* ∫F ıyw Fæ $ ıæŸu f≤k¡ tu* ™>^±>J¡ Fæ, ıæŸu
N°J¡°„ tu* „¥∏∫w° Fæ N°æ≤ ıæŸu b°∫C tu* ªaªÔw° Fæ bæŸu FÙ tfi tu* ∫F ıyw Fæ $$12-14$$
tfi N°æ≤ ıyw J¡° @tÙÕ N°æ≤ @tÕ˚°b N˚uÌ F°ufiu ≈≤ ˚Ù @tÙÕ tfi J¡° fi°„ F°ufiu Ÿu FÙ ıyw J¡°
fi°„ F°u ı°w° Fæ, <b≈≤Ùww° Ÿu fiFÙ* F°uw° ∫°fiÙ @tÕ ıyw J¡° fi°„ F°ufiu ≈≤ @tÙÕ tfi J¡° fi°„ fiFÙ*
F°uw°, •∫°u*<J¡ ÎuŸ° FÙ Ô°uJ¡ tu* Ìu©° ı°w° Fæ, oŸ N°„∫ Ÿu ≈ŸaF°≤ J¡≤wu $

13. ŸyÕ - 5] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 689
tfi FÙ Ÿ‡≈¥dÕ ıyw Fæ N°æ≤ Ÿ‡≈¥dÕ ıyw FÙ tfi Fæ $ bu Ì°ufi°u* ŸÌ° FÙ ≈≤_≈≤ N<bfi°˚¥w Fæ* $ fi
Ì°ufi°u* tu* Ÿu tfi Ju¡ NÃ∫∏w fi‹¸> F°ufiu ≈≤ ıyw fi‹¸> F°u ı°w° Fæ, ≈≤ ıyw Ju¡ fi‹¸> F°ufiu ≈≤ tfi fi‹¸> fiFÙ*
F°uw° Fæ $$15$$
ª°æS° ŸyÕ Ÿt°›w
≈°≥ªb°≥ ŸyÕ
˚¨yC M¡<T Ju¡ Ÿt°<@_S F°ufiu ≈≤ ≈bÕw ≈≤ ©uÔ ≤Fu „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡,
N›Ÿ≤° J¡°u Ìu©fiu ≈≤, t°uFb„ ≈®°›w N›Ÿ≤°u˚°b J¡° bdÕfi $
ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, N°≈ ŸJ¡Ô @t°u˘ Ju¡ I°w° Fæ*, ≈¥b°Õ≈≤ Ju¡ I°w°N°u* tu* ŸbÕZu‹™>
Fæ*, oŸ<ÔÎ J¨¡≈∫° ∫F fwÔ°o∫u <J¡ ∫F <b„°Ô ŸaŸ°≤ tfi tu* Jæ¡Ÿu ¿_Sw Fæ ? $$1$$ Fu ≈C^∫ª¿≤w,
≈®J¡°„ F°u ≤F° ∫F <b„°Ô ŸaŸ°≤ ıæŸu tfi tu* _kC¡¿≤w F°uw° Fæ bæŸu _≈‹¸> ‹¸>°∏w Ju¡ ≈®Ì„Õfi π°≤°
N°≈ tCHŸu J¡<F∫u $$2$$
≈¥b°uÕ•w Îu∏Ìb N°<Ì Ju¡ ıyw FÙ oŸtu* ‹¸>°∏w Fæ*, ÎuŸ° J¡Fwu F…Î ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ W≤ Ìuwu Fæ* $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # ZÙ≤°tª∏BıÙ, ıæŸu _S¥Ô „≤Ù≤ Ÿu ≤<Fw ˚Ù Îu∏Ìb f®°Êd°u* Ju¡ tfi tu*
»w° J¡°u ≈®°›w NfiuJ¡ ıyw ¿_Sw Su bæŸu FÙ ∫F ıyw tfi tu* ¿_Sw Fæ $$3$$ o∏Bı°Ô Ÿu Δ∫°JC¡Ô
<ªWb°Ôu ≤°ı° Ôbd J¡°u <ıŸ ≈®J¡°≤ ª^±>°ÔÃb ≈®°›w F…N° S° bæŸu FÙ ∫F ıyw tfi tu* ¿_Sw Fæ $$4$$
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡° ≈°¶∫°fi J¡° ˚Ù ∫F°≥ ≈≤ ‹¸>°∏wR¡≈Ÿu ≈su≈ J¡≤wu Fæ* $
ıæŸu „CJ®¡°ª°∫Õ J¡∑ <ª≤J¡°Ô wJ¡ _byÕ Ju¡ ˚°uy°u* J¡°u ˚°uyfiu J¡∑ oh~>° Ÿu N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ ≈˚°uy tu*
_≈¨F°, ŸaŸ°<≤w° (N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ ˚°uy Ju¡ <ÔÎ _by°Õ<Ì ytfiR¡≈ ı∏t°∏w≤) Îba _byÕ tu* N›Ÿ≤°N°u* J¡°
˚°uy F…N° bæŸu FÙ ∫F ıyw tfi tu* ¿_Sw Fæ $ ZÙ≤°tª∏BıÙ fiu J¡F° # ˚ybfig, tF<TÕ ˚¨yC Ju¡ ≈C`
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u _byÙÕ∫ ˚°uy°u* J¡°u ˚°uyfiu J¡∑ oh~>° Ÿu N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ ≈˚°uy tu* _≈¨F° N°æ≤ _byÕytfiR¡≈
N∏∫ ı∏t Jæ¡Ÿu ≈®°›w F…N° ?
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈®°ªÙfi J¡°Ô tu* t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ <„©≤ ≈≤, ı°u <J¡ wt°Ô
Ju¡ b¨s°u* Ÿu ©¥f F≤° ˚≤° S°, tF<TÕ ˚¨yC N°æ≤ J¡°Ô J¡° ı°u Ÿab°Ì F…N° S° Ÿu N°≈ ŸC<fi∫u $ ≈®°ªÙfi
J¡°Ô tu* t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ <b<b@ k¥¡Ô°u* Ÿu Δ∫°›w <J¡ŸÙ ÎJ¡ <„©≤ ≈≤ ˚yb°fi ZÙ ˚¨yCıÙ J¡™>°u≤ w≈_∫°
J¡≤wu Su $ fiJu¡ ≈¥dÕ ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ ŸC∏Ì≤, ≈®J¡°„ Ju¡ Ÿt°fi ÌæÌÙ›∫t°fi, wuı_bÙ, tF°t<w ≈C` ZÙ
„CJ®¡°ª°∫Õ, ı°u <J¡ wf f°ÔJ¡ FÙ Su fiJ¡∑ Ÿub°-„CZ¥T° J¡≤wu Su $ tF<TÕ ˚¨yC Ÿ Wt bfi tu* bF°≥ Ju¡
≈ÃS≤ J¡°u J¡°¸>-~>°≥¸>J¡≤ ffi°oÕ yoÕ ≈®_w≤t¥<wÕ Ju¡ ŸÂ„ <fiÿªÔ F°u ŸÌ° Ÿt°<@ tu* FÙ ¿_Sw ≤Fwu Su $
f°ÔJ¡ „CJ®¡°ª°∫Õ k¥¡Ô°u* J¡∑ „˙∫°N°u* tu*, ª°≥ÌÙ wS° Ÿ°ufiu J¡∑ bu<Ì∫°u* ≈≤ N°æ≤ t∏Ì°≤°ªÔ Ju¡ fnu fnu
<Fa±>°uÔ°u* ≈≤ ©uÔwu Su $ Ÿ Ÿt∫ „CJ®¡°ª°∫Õ ıæŸu ≤°ı° <`„aJC¡ ΩCÔ°uJ¡ N°æ≤ ≈¨<SbÙ Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw
F…Î Su bæŸu FÙ ≈°≤t°<SÕw N°Ãtw[bÂ<‹¸> N°æ≤ ≈°t≤ N°<Ì tu* ≈®<Ÿ] ıywŸÃ∫w°Â<‹¸> ofi Ì°ufi°u* Ju¡
fÙª tu* ¿_Sw Su, NwÎb bu ≤°y N°<Ì Ÿu Δ∫°JC¡Ô ≤Fwu Su, <J¡ŸÙ Ÿt∫ ıf <J¡ fiJu¡ <≈w° ZÙ ˚¨yCıÙ
<fi<bÕJ¡v≈ Ÿt°<@ tu* fæ™>u Su, <ıŸfiu N≈fiu „`CN°u* ≈≤ <bı∫ ≈®°›w J¡≤ ÔÙ F°u, ÎuŸu ≤°ı° Ju¡ wCv∫ bu

14. 690 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
N∏∫ <bT∫°u* Ÿu N<b<s›w <ªWb°Ôu F…Î $ bF°≥ ≈≤ ∏F°u*fiu ıæŸu ˚yb°fi fiu sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ tº∫ Ÿu t∏Sfi
π°≤° Ã≈°<Ìw ZÙ Ô‚tÙıÙ J¡°u Ìu©° S° bæŸu FÙ sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ tº∫ Ÿu taSfi≈¥bÕJ¡ Ã≈°<Ìw N°J¡°„
t°yÕ Ÿu ı° ≤FÙ ÎJ¡ N›Ÿ≤° J¡°u Ìu©° $ bF t∏Ì°≤ J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu <b˚¥<Tw SÙ, t∏Ì-t∏Ì b°∫C Ÿu
ŸJu¡ NÔJ¡ <FÔ ≤Fu Su, F°≤ Ÿu ŸJ¡° ytfi HaJ¡°≤Ÿu ≈¥dÕ S°, Ÿfiu N°J¡°„tu* b°∫C J¡°u ŸCy¿∏@w
J¡≤ <Ì∫° S°, bF ÎuŸÙ ŸC∏Ì≤Ù SÙ <J¡ Ÿu ∫<Ì Ô°b^∫R¡≈Ù b¨s J¡∑ Ôw° J¡F° ı°∫, w°u J¡°uoÕ NÃ∫C<•w
fi F°uyÙ, tÌ Ÿu ŸJu¡ fiu` ª»u F…Î Su wS° N≈fiu „≤Ù≤R¡≈Ù ª∏Bt° Ÿu <Ìw F…oÕ <J¡≤d°u* Ÿu Ÿfiu Ÿ
≈®Ìu„ J¡°u Nt¨wt∫ J¡≤ <Ì∫° S° $ Ÿ ŸC∏Ì≤Ù J¡°u Ìu©J¡≤ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° tfi, <ıŸfiu <fitÕÔ ≈¥dÕ ª∏Bt°
Ìu©° Fæ, ÎuŸu ŸtCÌ® Ju¡ „≤Ù≤ Ju¡ wCv∫ vÔ°Ÿ J¡°u ≈®°›w F…N° N°æ≤ ªaªÔ F…N° $ bF N›Ÿ≤° ˚Ù „CJ®¡°ª°∫Õ
J¡° tC© Ìu©J¡≤ bæŸu FÙ ≈≤b„ F…oÕ (t°u<Fw F…oÕ ) $$5-18$$ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ N›Ÿ≤° J¡°u Ìu©fiu Ju¡ ≈ÿª°w
J¡°tÌub Ju ¡f°d°u* Ÿu |°∫Ô F…Î tfiJ¡°u ∫S°„<•w <bbuJ¡ π°≤° ŸtH°-fCH°J¡≤ ∫°fiÙ ≈®u∫ŸÙ Ju¡ NfiCŸ≤d
N°<Ì „°≤Ù¿≤J¡ Δ∫°≈°≤°u* J¡°u ≤°uJ¡J¡≤, ÎJ¡°y®w° J¡°u ≈®°›w J¡≤Ju¡ ˚Ù ÎJ¡t°` N›Ÿ≤° tu* ÎJ¡°y®<ªW F°ufiu
Ju¡ J¡°≤d bu N›Ÿ≤° Ju¡ R¡≈ Ÿu N›Ÿ≤°t∫ F°u y∫u $$19$$
≈°≥ªb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
~>™>° ŸyÕ
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡° tfi Ÿu _byÕ tu* ytfi bF°≥ ≈≤ o∏B J¡° ∏Fu* Ÿ‡t°fi Ju¡ Ÿ°S N≈fiu ŸtÙ≈ tu* fæ™>°fi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, bF°≥ ≈≤ fiu` f∏Ì J¡≤Ju¡ tfi Ÿu ŸÙ N›Ÿ≤° J¡° º∫°fi
J¡≤ ≤Fu NJu¡Ôu ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ fiu N°yu J¡Fu ı°fiub°Ôu oŸ tfi°u≤°≠∫J¡° N°≤‡˚ <J¡∫° $$1$$ ∫F N°J¡°„tu*
tu≤u N°yu N°yu ı° ≤FÙ N›Ÿ≤° o∏BÔ°uJ¡ ı°wÙ Fæ $ oŸJ¡° NfiCytfi J¡≤ ≤F° ∫F tæ* _byÕ tu*, ı°u <J¡
o@≤-@≤ |¥tfiuŸu JC¡~> ªaªÔ F…Î Ìubw°N°u* Ÿu fn° tfi°uF≤ Fæ, N° ≈F…≥ª° Fq≥ $$2$$ J¡°utÔ t∏Ì°≤ Ju¡
k¥¡Ô°u* J¡∑ <„≤°ut°Ô°N°u* N°æ≤ J¡dÕk¥¡Ô°u* Ÿu <b˚¥<Tw ∫u Ìubw° Fæ*, ofiJu¡ „≤Ù≤ fF ≤Fu ŸCbdÕ Ju¡ Bb Ju¡
Ÿt°fi ŸC∏Ì≤ Fæ $$3$$ ≈®Ã∫s Ìu©u y∫u fiÙÔJ¡tÔ°u* Ju¡ wCv∫ <ıfiJ¡∑ Â<‹¸>∫°≥≥ Fæ*, tfi°uF≤ F°Ÿ Ÿu <b˚¥<Tw
Ôw°≤<Fw „°b°sÙ ∫u bu J¡°∏w°Î≥ Fæ* $$4$$ k¥¡Ô°u* Ÿu ffi°oÕ yoÕ t°Ô°N°u* Ÿu ıyty° ≤Fu, ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u
tu* ≈®<w<f¿‡fw NwÎb <bÿbR¡≈ Ÿb°ÕJ¡°≤ ˚yb°fi F¿≤ Ju¡ N°J¡°≤ Ju¡ ŸÂ„ wS° ©¥f Ÿ∏wC‹¸> N°æ≤
ÌÙ<›wt°fi ∫u Ìubb¨∏Ì Fæ* $$5$$ Îu≤°bw Ju¡ J¡≈°uÔ°u* Ju¡ tÌıÔ J¡∑ N<wŸCy¿∏@ tu* ˚Ù N°Ÿ<•w≤<Fw F…Î
(tÌıÔ wJ¡ J¡° Ã∫°y J¡≤Ju¡) ˚≥b≤°u* π°≤° ŸCfiu yÎ, NÃ∫∏w t@C≤ N°æ≤ N_≈‹¸>ºb<fi Ÿu y°∫u y∫u, ∫u
Ìubw°N°u* Ju¡ yÙw Fæ $$6$$ ∫F t∏Ì°<J¡fiÙ Fæ, oŸJu¡ _bdÕt∫ J¡tÔ°u* ≈≤ f®Ê°ıÙ Ju¡ FaŸ N°æ≤ Ÿ°≤Ÿ |¥t
≤Fu Fæ*, wÙ≤ Ju¡ Ω°fi°u* tu* tC¶∫-tC¶∫ Ìubyd <bZ°t Ôu ≤Fu Fæ* $$7$$ ∫u ∫t, ª∏B, o∏B, Ÿ¥∫Õ, N<Àfi,
ıÔ N°æ≤ b°∫C Ô°uJ¡≈°Ô Fæ*, o∏F°u*fiu N≈fiu „≤Ù≤ J¡∑ J¡°¿∏w Ÿu ª°≤°u* N°u≤ ÌÙ›w N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô°Î≥ k¡æÔ°
≤•©Ù Fæ $$8$$ ∫C]°u* tu* „˜°˜°u* Ju¡ ≈®F°≤°u* Ÿu <ıŸJ¡° tC≥F ©CıÔ°∫° y∫° Fæ ÎuŸ° ∫F Îu≤°bw Fæ, oŸfiu
Ÿay®°t tu* NfiuJ¡ ÌæÃ∫°u* J¡°u N≈fiu Ì°aw°u* tu* <≈≤°u <Ì∫° S° $$9$$ ∫u ˚¥wÔ Ÿu N°J¡°„tu* w°≤u R¡≈ ffiu F…Î
<bt°fi Ÿu ªÔfiub°Ôu <Ÿ] Ô°uy Fæ, <ıfiJu¡ „≤Ù≤ N°æ≤ <bt°fi J¡∑ J¡°¿∏w∫°≥ Ÿaª≤d„ÙÔ ŸC∏Ì≤ ŸCbdÕt∫
ŸÙ ≈®wÙw F°u ≤FÙ Fæ* $$10$$ t∏Ì°≤ Ju¡ k¥¡Ô <ıfitu* Δ∫°›w Fæ*, ÎuŸÙ ∫u yay° ıÔ J¡∑ ÔF≤u*¡ Fæ, o∏F°u*fiu

15. ŸyÕ - 7] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 691
tu”≈bÕw Ju¡ ≈ÃS≤°u* ≈≤ ¸>J¡≤°fiu Ju¡ J¡°≤d ıÔ <faÌ…N°u* Ÿu Ìubw°N°u* J¡°u ˚≤ <Ì∫° Fæ $$11$$ ∫u o∏B Ju¡
fi∏Ìfibfi J¡∑ bÙ<S∫°≥ Fæ*, <y≤Ù F…oÕ t∏Ì°≤taı≤Ù Ju¡ yCh~>°u* Ÿu ∫u ≈ÙÔÙ F°u yoÕ Fæ* N°æ≤ NfiuJ¡ N›Ÿ≤°Î≥
ofitu* H¥Ô° H¥Ô ≤FÙ* Fæ* $$12$$ ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* J¡∑ fi°o˘ N°fi∏Ì Ìufiub°Ôu „ÙwÔw° N°æ≤ t∏Ìw°
N°<Ì Ÿu ∫C•w, JC¡∏Ì N°ææ≤ t∏Ì°≤ Ju¡ tJ¡≤∏Ì Ÿu ŸCy¿∏@w ∫u ≈°¿≤ı°w Ju¡ b°∫C Fæ* $$13$$ k¥¡Ô°u*, Ju¡Ÿ≤°u*
N°æ≤ <Ft wS° tJ¡≤∏Ì Ju¡ J¡d°u* N°æ≤ b˜°u* J¡°u ŸCy¿∏@w J¡≤fiub°Ôu ≈≤°y°u* Ÿu ı°uu ÎJ¡ ÌqŸ≤u Ÿu ≈≤_≈≤
w°nfiR¡≈ Ÿay®°t Fæ,Ÿtu* N°Ÿ•w Ôw°N°u* N°æ≤ Nayfi°N°u* Ÿu Δ∫°›w ∫F fi∏Ìfibfi Fæ $$14$$ ŸC∏Ì≤
y°fi J¡∑ ºb<fi Ÿu N°fi∏Ì≈¥bÕJ¡ Ìub°ayfi°N°u* J¡°u fiª°fiub°Ôu bÙd° Ju¡ Ÿt°fi t@C≤ _b≤b°Ôu ∫u fi°≤Ì N°æ≤
wC‡f” M¡<T Fæ* $$15$$ ∫u NfiuJ¡ ≈C^∫°Ãt° ≈C”T Fæ*, ı°u <b<b@ ˚¥Td°u* Ÿu <b˚¥<Tw F°uJ¡≤ N°J¡°„ tau n
≤Fu <bt°fi°u* tu* ¿_Sw Fæ* $$16$$ tÌ Ÿu Ã≈∏fi J¡°tÌub Ÿu tW Nayb°ÔÙ ∫u Ìub°ayfi°Î≥ ıæŸu bfiÔw°Î≥ bfi
J¡∑ Ÿub° J¡≤wÙ Fæ* bæŸu FÙ Ìub≤°ı o∏B J¡∑ Ÿub° J¡≤ ≤FÙ Fæ* $$17$$ o∏BfiÙÔ t<d∫°≥ FÙ <ıfiJu¡ k¥¡Ô Fæ*,
<ª∏w°t<d∫°≥ <ıfiJu¡ J¡<Ô∫°u* Ju¡ yCh~>u Fæ* wS° ≈Ju¡ F…Î k¡Ô°u* Ju¡ yCh~>°u* Ÿu ÔÌu F…Î ∫u J¡v≈b¨s Fæ* $$18$$
∫F°≥ ≈≤ <Ÿ*F°Ÿfi ≈≤ <b≤°ıt°fi ofi Ìub≤°ı o∏B J¡°u, ı°u ÌqŸ≤u <`Ô°uJ¡∑ Ÿ®‹¸>° Ju¡ (f®Ê° Ju¡) wCv∫ Fæ*,
tæ* N<˚b°Ìfi J¡≤w° Fq≥ $$19$$ ∫F Ÿ°uªJ¡≤ fi „CJ®¡°ª°∫Õ fiu tfi Ÿu FÙ „ªÙ≈<w o∏B J¡°u N°J¡°„ tu*
¿_Sw ÌqŸ≤u tF<TÕ ˚¨yC Ju¡ wCv∫ N<˚b°Ìfi <J¡∫° $$20$$ wÌ…≈≤°∏w o∏B fiu <ŸaF°Ÿfi Ÿu ™>J¡≤ „CJ®¡°ª°∫Õ
J¡° N°Ì≤≈¥bÕJ¡ ≈¥ıfi <J¡∫° $ fiJ¡° F°S ≈J¡nJ¡≤ ∏Fu* N≈fiu ŸtÙ≈ tu* Ô°J¡≤ fæ™>°∫° $$21$$
Fu ZÙ„CJ®¡°ª°∫Õ, ∫F _byÕ N°≈Ju¡ „C˚°ytfi Ÿu @∏∫ F°uJ¡≤ ŸC„°u<˚w F°u ≤F° Fæ, Fu ≈®˚°u, N°≈
<ª≤J¡°Ô wJ¡ ∫F°≥ <fib°Ÿ J¡∑<ı∫u, - ∫°u* „CJ®¡°ª°∫Õ Ÿu o∏B fiu _byÕ tu* ≤Ffiu J¡° NfiC≤°u@ <J¡∫° $$22$$
wÌ…≈≤°∏w ŸC∏Ì≤ tC©J¡tÔb°Ôu ZÙ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu bF°≥ ≈≤ fæ™>J¡≤ Ÿ°uÔF°u* J¡Ô°N°u* Ÿu ∫C•w <fitÕÔ
ª∏Bt° J¡∑ „°u˚° J¡°u F≤ <Ô∫° $$23$$ Ÿf Ìubb¨∏Ì°u* Ÿu N<˚b¿∏Ìw Îba Ìub≤°ı o∏B Ju¡ ŸtÙ≈ tu* fæ™u F…Î
ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u <ª≤J¡°ÔwJ¡ ∫C•w Ÿ∏w°uT ≈®°›w F…N° N°æ≤ bu fi¨≈<w∫°u* tu* ŸbÕZu‹™> Ìub≤°ı o∏B Ju¡
≈C` N°<Ì Ju¡ wCv∫ Ô°ÔfiÙ∫ F…Î $$24$$
~>™>° ŸyÕ Ÿt°›w
Ÿ°wb°≥ ŸyÕ
_byÕ tu* „CJ®¡ J¡° ≈Cfi# N≈fiÙ <≈®∫° J¡°u Ìu©fi° N°æ≤ ≈≤_≈≤ Ju¡ ≈®ut°<@•∫ Ÿu Ì°ufi°u* J¡° Ÿayt F°ufi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # Fu bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, ≈¥b°uÕ•w tfi°u≤°≠∫ Ju¡ ≈®˚°b Ÿu „CJ®¡°ª°∫Õ ÌubÔ°uJ¡
tu* ≈F…≥ªJ¡≤ N≈fiu ≈C^∫≈®w°≈ Ÿu t≤d-Ì…#© Ju¡ <ffi° FÙ N≈fiu ≈®°•wfi ˚°b J¡°u („CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u) ˚¥Ô
y∫u $$1$$ o∏B Ju¡ ŸtÙ≈ tu* ÎJ¡ tCF¥wÕ ˚≤ <bZ°t J¡≤ ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ _byÕ tu* ªÔfiub°Ôu Ìubw°N°u* Ÿu
ß°<Fw F°uJ¡≤ _byÕ tu* <bF°≤ J¡≤fiu Ju¡ <ÔÎ ™> ©nu F…Î $$2$$ _byÕ J¡∑ „°u˚° J¡°u N°æ≤ N≈fiÙ
ŸC∏Ì≤w° J¡°u ˜Ùıfi°u* J¡∑ NÃ∫∏w N˚Ù‹¸> ı°fiJ¡≤ ıæŸu Ÿ°≤Ÿ J¡t<ÔfiÙ J¡°u fu@fiu Ju¡ <ÔÎ ı°w° Fæ bæŸu
FÙ bu N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ Ÿt¥F J¡°u Ìu©fiu Ju¡ <ÔÎ y∫u $$3$$ ZÙ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu bfi Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw N°t®Ôw°
Ju¡ Ÿt°fi bF°≥ ≈≤ N›Ÿ≤°N°u* Ju¡ tº∫ tu* fæ™>Ù F…oÕ t¨yfi∫fiÙ Ÿ ≈¥bÕ‹¸> N›Ÿ≤° J¡°u Ìu©° $$4$$
Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, bF N›Ÿ≤° ˚Ù ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡°u Ìu©J¡≤ t°u<Fw F°u yoÕ N°æ≤ „CJ®¡°ª°∫Õ ˚Ù

16. 692 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
_kC¡¿≤w F°u ≤Fu ªaªÔ F°b˚°bR¡≈Ù <bÔ°Ÿ°u* Ÿu Ÿ≤°f°u≤ N°J¡°≤b°ÔÙ ŸJ¡°u Ìu©J¡≤ t°u<Fw F°u yÎ $
ıæŸu ª°≥ÌfiÙ J¡°u Ìu©J¡≤ ª∏BJ¡°∏wt<d Ju¡ Ÿf Nb∫b yÔfiu Ôywu Fæ* bæŸu FÙ Ÿu Ìu©J¡≤ t°≤u ≈ŸÙfiu
Ju¡ „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ Ÿf Nb∫b w≤ F°u y∫u $$5$$ ≈ŸÙfiu Ÿu Ÿ≤°f°u≤ „≤Ù≤ b°Ôu „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ fiu Ÿ ŸC∏Ì≤
N›Ÿ≤° J¡°u ÎuŸu Ìu©°, ıæŸu <J¡ ª∏BJ¡°∏wt<d N°J¡°„ tu* „°u<˚w F°ufiub°ÔÙ „ÙwÔ ª°≥ÌfiÙ J¡°u Ìu©wÙ
Fæ $$6$$ ≤°<` tu* <b∫°uy F°ufiu Ju¡ ≈≤°∏w ≤°uÌfi J¡≤fiub°ÔÙ ªJ®¡b°J¡∑ ıæŸu ≈®°w#J¡°Ô tu* ªJ®¡b°J¡ π°≤°
Ìu©Ù ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ ≈®<w NfiC≤•w bF ˚Ù „CJ®¡°ª°∫Õ Ÿu Ìu©Ù yoÕ $ NÃ∫∏w ≈®ut F°ufiu J¡u
J¡°≤d ŸJ¡∑ „°u˚° J¡° <™>J¡°fi° fi ≤F° $ ≈≤_≈≤ ÎJ¡ ÌqŸ≤u ≈≤ NfiC≤•w F…Î Ÿ¥∫Õ N°æ≤ J¡t<ÔfiÙ J¡∑
≈®°w#J¡°Ô tu* ı°u „°u˚° F°uwÙ Fæ, bFÙ fi Ì°ufi°u* J¡∑ FCoÕ $$7,8$$ ª¥≥<J¡ _byÕR¡≈ Ìu„ ŸaJ¡¿v≈w NSÕ J¡°u
Ìufiub°Ô° Fæ, NwÎb Ÿ‡≈¥dÕ Nay J¡°u <bb„ J¡≤Ju¡ ŸJu¡ π°≤° bF J¡°t Ju¡ <ÔÎ N<≈Õw F…oÕ $$9$$ ıæŸu
J¡t<ÔfiÙ Ju¡ ≈W°u* ≈≤ tu|°u* J¡∑ @°≤°Î≥ <y≤wÙ Fæ* bæŸu FÙ ŸJu¡ J¡°utÔ Nay°u ≈≤ J¡°t Ju¡ ÎJ¡-N°@ fiFÙ*
NfiuJ¡°u* f°d <y≤u $$10$$ J¡°tÌub Ÿu J¡¿‡≈w wS° ˚≥b≤ Ju¡ wCv∫ ªaªÔJa¡J¡d°u* Ÿu ∫C•w bF t∏Ì-t∏Ì
b°∫C Ÿu <FÔ°oÕ yoÕ ˚≥b≤°u* Ÿu Δ∫°›w taı≤Ù Ju¡ ŸÂ„ F…oÕ $$11$$ ıæŸu tÌ°u∏tW F°SÙ J¡t<ÔfiÙ J¡°u ≤°æ*Ì
±>°Ôw° Fæ bæŸu FÙ fiÙÔJ¡tÔ Ju¡ ŸÂ„ fi∫fib°ÔÙ wS° FaŸ N°æ≤ Ÿ°≤Ÿ Ju¡ Ÿt°fi ªÔfiub°ÔÙ Ÿ
ŸC∏Ì≤Ù J¡°u J¡°tÌub fiu s°u<˚w J¡≤ ±>°Ô° $$12$$ wÌfi∏w≤ Ÿk¡Ô ŸaJ¡v≈b°Ôu „CJ®¡°ª°∫Õ fiu Ÿ ŸC∏Ì≤Ù
J¡∑ bæŸÙ Ì„° Ìu©J¡≤ ıæŸu ”B ≈®Ô∫J¡°Ô tu* N∏@J¡°≤ J¡° ŸaJ¡v≈ J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ N∏@J¡°≤ J¡°
ŸaJ¡v≈ <J¡∫° $$13$$ ıæŸu ˚¥Ô°uJ¡ Ju¡ N∏@J¡°≤ Ÿu Ô°uJ¡°Ô°uJ¡ ≈bÕw J¡° w¸> ˚≤ ı°w° Fæ bæŸu FÙ „CJ®¡°ª°∫Õ
π°≤° ŸaJ¡¿v≈w N∏@J¡°≤ Ÿu _byÕ J¡° fi∏ÌfibfiR¡≈Ù ≈®Ìu„ ˚≤ y∫° $$14$$ Ô≠ı°R¡≈Ù N∏@J¡°≤ Ju¡
<ÔÎ Ÿ¥∫Õ_bR¡≈ ∫°fiÙ Ô≠ı°R¡≈Ù N∏@J¡°≤ J¡° <fib°≤d J¡≤fiub°ÔÙ •w N∏@J¡°≤ ≤°<„ Ju¡ fi∏Ìfibfi
tu* ˜Ù ≈C”T°u* Ju¡ ı°unu Ju¡ wCv∫ ¿_S≤w° J¡°u ≈®°›w F°ufiu ≈≤ wS° ŸJ¡∑ Ÿf Ÿ<©∫°u* Ju¡ Ÿ°∫aJ¡°Ô Ju¡
Ÿt∫ ˚¥Ô°uJ¡ tu* <ª<n∫°u* J¡∑ fi°o˘ Ÿ ≈®Ìu„ Ÿu N≈fiu-N≈fiu N<˚tw _S°fi°u* tu* ªÔu ı°fiu ≈≤ fnu-fnu
N°æ≤ ªaªÔ fiu`≈®°∏wb°ÔÙ wS° f»Ù-ª»Ù J¡°t≈Ùn°b°ÔÙ bF ıææŸu t∫¥≤Ù tu| Ju¡ ŸtÙ≈ ı°wÙ Fæ bæŸu FÙ
˚¨yC≈C` ZÙ„CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ ŸtÙ≈ tu* N°oÕ $$15-17$$ ıæŸu ZÙ<b‹dC ˚yb°fi sÙ≤Ÿ°y≤ tu* ≈®bu„ J¡≤wu Fæ*
bæŸu FÙ „C˚®˚bfi Ju¡ tº∫ tu* ¿_Sw Ÿıu-Ÿı°∫u ≈Ôay ≈≤ ˚°yÕb fiu ≈®bu„ <J¡∫° $$18$$ bF ŸC∏Ì≤Ù ˚Ù
˚¨yC≈C` Ju¡ F°S°u* J¡°u ≈J¡nJ¡≤ bF°≥ ≈≤ ≈®<b‹¸ >F…oÕ $ t°≤u Ô≠ı° Ju¡ fiwbÌfi bF ŸC∏Ì≤Ù Îu≤°bw Ju¡ ⁄Ì∫
tu* ÔyÙ F…oÕ ≈<μfiÙJu¡ Ÿt°fi ŸC„°u<˚w F…oÕ $$19$$ ≈®ut N°æ≤ _fiuF Ÿu Ÿ≤°f°u≤ b°dÙ Ÿu Ÿfiu ∫F t@C≤
bªfi J¡F° $ ŸJu¡ Ÿ t@C≤ bªfi tu* ≈®Ã∫uJ¡ Ns≤ N°fi∏Ì Ju¡ <bÔ°Ÿ Ÿu Δ∫°›w S° $$20$$
Fu ª∏BbÌfi, Ìu<©∫u, ∫F J¡°tÌub N≈fiu @fiCT J¡°u ≈¥dÕR¡≈ Ÿu w°fiJ¡≤ tCH NfÔ° J¡°u ≈„°u≈u„ tu*
±>°Ô ≤F° Fæ $$21$$ oŸ<ÔÎ Fu fi°S, N°≈ tu≤Ù ≤s° J¡∑<ı∫u $ tæ* NfÔ° Fq≥ N°æ≤ ÌÙfi Fq≥ $ N°≈ FÙ ∫F°≥ ≈≤
tu≤u „≤d Fæ* $ Fu Ÿ≠ıfi<„≤°utdu, ÌÙfi°u* J¡°u N°ÿb°Ÿfi Ìufi° Ÿhª¿≤` Ô°uy°u* J¡° b®w Fæ, ÎuŸ° N°≈
ı°<fi∫u $$22$$ Fu tF°twu, _fiuFÂ<‹¸> J¡°u fi ı°fifiub°Ôu t¥»ıfi FÙ NÃ∫<@J¡ ≈®Ù<w J¡∑ NbFuÔfi° J¡≤wu
Fæ*, ≤ŸI Ô°uy J¡Ì°<≈ ≈®Ù<w J¡∑ NbFuÔfi° fiFÙa J¡≤wu Fæ* $$23$$ Fu <≈®∫wt, ÎJ¡-ÌqŸ≤u ≈≤ NfiC≤•w F…Î
˜Ù-≈C”T°u* J¡° <bh~>uÌ, N≈≤°@ ydfi° N°<Ì J¡∑ „aJ¡° Ÿu ≤<Fw Ã≈∏fi F…N° ≈®ut, Nt¨w f≤Ÿ°fiub°Ôu
N°fi∏ÌÌ°∫J¡ ª∏Bt° Ÿu f»-ª» J¡≤ Fæ, <ıÔ°fiub°Ôu N°æ≤ N°fi∏Ì Ìufiub°Ôu ÎJ¡ Ì°u fiFÙ* Fı°≤°u*

17. ŸyÕ - 8] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 693
ª∏Bt°N°u* Ÿu ˚Ù <≈®∫wt J¡° ≈®ut f»°-ª»° ∫F ˚°b Fæ $$24$$ ∫F <`Ô°uJ¡∑ J¡° Îuÿb∫Õ <ªW J¡°u b柰
N°fi∏Ì fiFÙ* Ìuw° ı柰 <J¡ ≈FÔu-≈FÔ NfiCJ¨¡w F…Î <≈®∫wt°u* J¡° ≈≤_≈≤ N°fi∏Ì Ìufiub°Ô° ≈®ut ŸC©
Ìuw° Fæ $$25$$ Fu Ÿ‡t°fi J¡≤fiub°Ôu „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ, ıæŸu ≤°<` tu* ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ÿu Ÿa_≈¨‹¸> J¡t<ÔfiÙ
<bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uwÙ Fæ bæŸu FÙ N°≈Ju¡ ª≤d°u* Ÿu _≈„Õ Ÿu ∫F tæ* N°ÿb°Ÿfi J¡°u ≈®°›w F…oÕ Fq≥ $$26$$ Fu
ŸC∏Ì≤, ıæŸu ª≈ÔªJ¡°u≤Ù ª∏Bt° J¡∑ <J¡≤d°u* Ju¡ ≤Ÿ≈°fi Ÿu ıÙ<bw ≤FwÙ Fæ bæŸu FÙ tæ* N°≈Ju¡ _≈„ÕR¡≈Ù
Nt¨w≈°fi Ÿu ıÙ<bw F°u ≤FÙ Fq≥ $$27$$ Fu ≈®°dfi°S, ª≤d°u* tu* ÔÙfi FqoÕ oŸ ˚®t≤Ù R¡≈ tu≤u F°SR¡≈Ù
≈vÔb°u* Ÿu N°<Ôayfi J¡≤ N°≈ tCHu _fiuF-Ì∫°R¡≈Ù Nt¨w Ÿu ˚≤u F…Î N≈fiu J¡tÔR¡≈Ù ⁄Ì∫ tu* @°≤d
J¡∑<ı∫u $$28$$ ∫F J¡FJ¡≤ J¡v≈b¨s J¡∑ taı≤Ù Ju¡ wCv∫ <ıŸJu¡ fi∫fiR¡≈Ù ˚≥b≤ tÌ Ÿu |¥t ≤Fu Su,
wS° k¥¡Ô°u* Ju¡ wCv∫ J¡°utÔ Nayb°ÔÙ „CJ®¡ Ju¡ bs_SÔ ≈≤ <y≤ yoÕ $$29$$ ıæŸu Ju¡Ÿ≤ Ÿu ≈ÙÔu F…Î b°∫C
Ÿu J¡¿‡≈w ≈<μfiÙ tu* ≈≤_≈≤ NfiC≤•w ˚≥b≤Ù N°æ≤ ˚≥b≤ ≈®bu„ J¡≤wu Fæ* bæŸu FÙ F°b˚°b N°<Ì <bÔ°Ÿ°u*
Ÿu N<@J¡ J¡°¿∏wb°Ôu bu ̇≈wÙ fi bfi_S<Ô∫°u* tu* ≈®<b‹¸> F…Î $$30$$
Ÿ°wb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
N°™>b°≥ ŸyÕ
_byÙÕ∫ <b<b@ ŸC©°u* Ju¡ ˚°uy Ju¡ Nfi∏w≤ ˚¥Ô°uJ¡ tu* N°∫u F…Î
„CJ®¡ J¡° b°Ÿfi°b„ NfiuJ¡ ı∏t°u* J¡° wS° w≈¿_bw° J¡° bdÕfi $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ <ªW Ju¡ <bÔ°Ÿ Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ J¡¿v≈w
<≈®∫ ≈®d∫°u* Ÿu N›Ÿ≤° J¡° ŸC∏Ì≤ Ÿt°yt ZÙ „CJ®¡°ª°∫ÕıÙ J¡∑ tfi_wC<‹¸> Ju¡ <ÔÎ F…N° $$1$$ t∏Ì°≤ Ju¡
k¥¡Ô°u* J¡∑ t°Ô°N°u* Ÿu ÔÌÙ F…oÕ wS° Ìubw°N°u* Ju¡ ≈˚°uy ∫°uÀ∫ Nt¨w ∫° t<Ì≤° Ÿu t_w F…oÕ Ÿ N›Ÿ≤°
Ju¡ Ÿ°S ÌqŸ≤u <fitÕÔ ª∏Bt° Ju¡ wCv∫ •w „CJ®¡°ª°∫Õ fiu t∏Ì°<J¡fiÙ Ju¡ w¸>°u* ≈≤, <ıfitua tÌ°u∏tW FaŸ
˚®td J¡≤wu Su N°æ≤ Ÿ°ufiu Ju¡ J¡tÔ <©Ôu Su, ª°≤d N°æ≤ <J¡∏fi≤°u* Ju¡ Ÿ°S <bF°≤ <J¡∫° $$2,3$$ ª∏Bt°
J¡∑ J¡Ô°N°u* Ÿu <fi<tÕw „≤Ù≤b°Ôu Ìubw°N°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿ <bÔ°ŸÙ fiu ≈°<≤ı°w J¡∑ Ôw°N°u* Ju¡ <fiJC¡aı°u* tu*
≤Ÿ°∫fi J¡° ≈°fi <J¡∫° $$4$$ H¥Ô° H¥Ôfiu Ju¡ <ÔÎ Δ∫y® F…oÕ <bΩ°@¿≤∫°u* Ju¡ Ÿ°S JC¡fu≤ Ju¡ tfi°uF≤ ªæ`≤S
fi°tJ¡ Ω°fi tau ÔÙÔ° Ju¡ <ÔÎ Ôw°N°u*Ÿu ffiu F…Î ŸC∏Ì≤ H¥Ôu Ÿu <ª≤J¡°Ô wJ¡ J®¡∑n° J¡∑ $$5$$ ıæŸu
t∏Ì≤°ªÔ ŸtCB tu* NbÔ°u±>fi J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ Ÿfiu ZÙ <„bıÙ Ju¡ ≈°TÕÌ°u* Ju¡ Ÿ°S fi∏Ìfibfi Ju¡ ÎJ¡
~>°u≤ Ÿu ÌqŸ≤u ~>°u≤ wJ¡ ©¥f ≈¿≤˚®td <J¡∫° $$6$$ fi¥wfi-fi¥wfi ŸCbdÕ J¡∑ Ôw°N°u* Ÿu Δ∫°›w ŸCtuR¡ ≈bÕw
J¡∑ fi<Ì∫°u* N°æ≤ ˚¥<t∫°u* tu* Ÿfiu oŸ ≈®J¡°≤ ˚®td <J¡∫° <ıŸ ≈®J¡°≤ <J¡ ∏tW F°SÙ J¡tÔ°u* Ÿu ˚≤u F…Î
w°Ô°f tu* ˚®td J¡≤wu Fæ* $$7$$ Ÿ <bÔ°ŸÙ fiu Ÿ N›Ÿ≤° Ju¡ Ÿ°S Jæ¡Ô°Ÿbfi Ju¡ JCa¡ı°u* tu* ZÙ<„bıÙ
Ju¡ t_wJ¡ ≈≤ <b≤°ıt°fi ª∏Bt° Ÿu ŸÌ° (J¨¡‹d≈s tu* ˚Ù) ª°≥ÌfiÙ ≤°wu* <„bıÙ Ju¡ yd°u* Ju¡ yÙw°u* Ju¡
Ÿ°S <fw°oÕ $$8$$ ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ fiu y∏@t°Ìfi ≈bÕw Ju¡ «¡≈≤ Ju¡ <„©≤°u* ≈≤ <bZ°t ÔuJ¡≤ Ÿ ŸC∏Ì≤Ù
J¡°u <Ÿ≤ Ÿu ÔuJ¡≤ ≈æ≤ wJ¡ ŸCbdÕ Ju¡ J¡tÔ°u* Ÿu <b˚¥<Tw <J¡∫° $$9$$ Fu ZÙ≤°tª∏BıÙ, Ô°uJ¡°Ô°uJ¡ ≈bÕw
Ju¡ w¸>°u* Ju¡ N°Ÿ≈°Ÿ J¡∑ ˚¥<t∫°u* tu*, ı°u <b<b@ N°ÿª∫°u˘ Ÿu ˚≤≈¥≤ SÙ, F≥Ÿwu F…Î Ÿfiu Ÿ N›Ÿ≤° Ju¡
Ÿ°S J®¡∑n° J¡∑ $$10$$ t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ tº∫bwÙÕ ıÔ≈®°∫ „ÙwÔ ≈®Ìu„°u* tu* Ÿfiu t¨y°u* Ju¡ Ÿ°S N≈fiu tfi

18. 694 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
Ÿu J¡¿v≈w Ìubt¿∏Ì≤°u* tu* Ÿ°™> bT°u˘ wJ¡ <fib°Ÿ <J¡∫° $$11$$ ˜Ù Ju¡ Ÿ°S <fib°Ÿ J¡≤fiub°Ôu ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ
J¡° sÙ≤Ÿ°y≤ Ju¡ w¸>°u* tu* ÿbuwπÙ≈ Ju¡ Ô°uy°u* Ju¡ Ÿ°S N°@° ŸÃ∫∫Cy fÙw y∫° $$12$$ y∏@bÕfiy≤ Ju¡
Ω°fi°ua J¡∑ J®¡∑n°N°u* Ju¡ <fit°Õd Ÿu ÎJ¡t°` tfi°u≤S π°≤° Nfi∏w ŸaŸ°≤°u* J¡∑ Ÿ¨<‹¸> J¡° ŸıÕfiF°≤ F°uJ¡≤
„CJ®¡ J¡°Ô J¡∑ Ÿtw° J¡°u ≈®°›w F…N° $$13$$
wÌfi∏w≤ ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ fiu Ÿ t¨yfi∫fiÙ Ju¡ Ÿ°S ≈Cfi# _byÕ tu* ŸC©≈¥bÕJ¡ N°™> ª°æJ¡<n∫°u* wJ¡
<fib°Ÿ <J¡∫° $$14$$ wÌ…≈≤°∏w _byÕ Ÿu ≈wfi Ju¡ _t≤d Ju¡ ˚∫ Ÿu <ıfiJ¡° <ÌΔ∫ „≤Ù≤ yÔ y∫° S°,
ÎuŸu ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ ≈C^∫s∫ Ÿu Ÿ ŸC∏Ì≤∑ Ju¡ FÙ Ÿ°S ˚¥<t ≈≤ <y≤ ≈nu $$15$$ <ıfiJu¡ Ÿf <ÌΔ∫ Nay-
≈®Ã∫ay J¡¸ >y∫u Su N°æ≤ <bt°fi, fi∏Ìfibfi wS° b˜, N°˚¥Td N°<Ì Ju¡ ≈˚°uy Ju¡ Ÿ°@fi <ıfiŸu ~>Ùfiu
y∫u Su Îba <ª∏w°y®_w ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ ∫C] tu* t°≤u y∫u ∫°u]° J¡∑ fi°o˘ fiÙªu <y≤ y∫u $$16$$ ÌÙ|Õ <ª∏w° Ju¡
Ÿ°S ˚¥t^±>Ô ≈≤ <y≤u F…Î fiJu¡ „≤Ù≤ Ju¡ <„Ô° Ju¡ «¡≈≤ <y≤u F…Î H≤fiu J¡∑ @°≤ Ju¡ Ÿt°fi Ÿ°æ ¸C>J¡nu F°u
y∫u $$17$$ fi Ì°ufi°u* Ju¡ ©^±>-©^±> F…Î Ì°u „≤Ù≤°u* Ju¡ <Ôay „≤Ù≤ Ì…#© Ÿu t<Ôfi F°uJ¡≤ <ıfiJu¡ |°u*ŸÔu
fi‹¸> F°u y∫u F°ua, ÎuŸu ≈¿s∫°u* Ju¡ wCv∫ N°J¡°„ tu* |¥tfiu Ôyu $$18$$ N°J¡°„ tu* bu Ì°u <Ôay „≤Ù≤ ª∏Bt°
J¡∑ ¿J¡≤d°u* tu* ≈®<b‹¸> >F…Î $ wÌfi∏w≤ wC≤∏w N°uŸ J¡∑ f¥≥Ì ffiJ¡≤ @°fi Ju¡ R¡≈ tu* ≈¿≤dw F°u y∫u $$19$$
≈Ju¡ F…Î fi @°fi°u* J¡°u Ì„°dÕ Ìu„ <fib°ŸÙ f®°Êd fiu ©°∫° $ bF „CJ®¡°ª°∫Õ bÙ∫Õ ffiJ¡≤ Ÿ f®°Êd J¡∑
˚°∫°Õ J¡° ≈C` F…N° $$20$$ f®°Êd Ju¡ |≤ ı∏t Ôufiu Ju¡ Nfi∏w≤ tC<fi∫°u* Ju¡ Ÿ°S Ÿay<w F°ufiu Ÿu |°u≤
w≈_∫° tu* ¿_Sw F…N° bF ≈C^∫b°fi ÎJ¡ t∏b∏w≤ wJ¡ tu”≈bÕw Ju¡ yFfi bfi tu* ≤F° $$21$$ bF°≥ ≈≤
ŸJ¡° „°≈b„ t¨yÙ ffiÙ F…oÕ Ÿ N›Ÿ≤° Ÿu fi≤°J¡°≤ ≈C` Ã≈∏fi F…N° $ ≈C` Ju¡ _fiuF Ÿu bF <k¡≤ ˚Ù
wC≤∏w NÃ∫∏w t°uF J¡°u ≈®°›w F°u y∫° $$22$$ tu≤u oŸ ≈C` Ju¡ @fi F°u, fnu Wt yCd F°u*, fnÙ N°∫C F°u
oŸ ≈®J¡°≤ ŸÌ° ffiÙ ≤Ffiub°ÔÙ <ª∏w°N°u* Ÿu Ÿfiu º∫°fi N°<Ì J¡∑ <fi‹™>° J¡° ≈¿≤Ã∫°y J¡≤ <Ì∫° $$23$$
≈C` Ju¡ <ÔÎ ˚°uy°u* J¡∑ <ª∏w° Ÿu @tÕ Ju¡ <ª∏wfi Ÿu <btC© F°ufiu Ju¡ J¡°≤d sÙd°∫C F…Î ŸJ¡°u t¨Ã∫C fiu ÎuŸu
y®Ÿ° ıæŸu <J¡ Ÿ°≥≈ b°∫C J¡°u y®Ÿw° Fæ $$24$$ ÎJ¡t°` ˚°uy°u* J¡∑ <ª∏w° Ju¡ Ÿ°S ŸJu¡ ≈®°d≈©uR¡ nu
Su, NwÎb bF tBÌu„°<@≈<w J¡° ÔnJ¡° ffiJ¡≤ Ÿt∫ N°fiu ≈≤ tBÌu„ J¡° „°ŸJ¡ ffi° $$25$$
tBÌu„ tu* <ª≤J¡°Ô wJ¡ <fi‹J¡^¸>J¡ ≤°≠∫ J¡≤Ju¡ ıæŸu J¡tÔ <FtR¡≈Ù bı® J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ bæŸu FÙ bF
fC»°≈u J¡°u ≈®°›w F…N° $$26$$ w≈ J¡∑ b°Ÿfi° Ju¡ ∫°fiÙ b°fi≈®_S Ju¡ @tÕ<ª∏wfi Ju¡ Ÿ°S Ÿfiu bF ŸC∏Ì≤
tB≤°ı J¡° „≤Ù≤ ~>°un° S°, oŸ J¡°≤d bF w≈_bÙ J¡° ÔnJ¡° N°æ≤ _b∫a w≈_bÙ F…N° $$27$$ Fu
ZÙ≤°tıÙ, „°¿∏w N°<Ì Ÿu ≤°y N°<ÌŸ∏w°≈°u* J¡° <fi≤°Ÿ J¡≤ ªCJu¡ Ÿ tF°t<w w≈_bÙ fiu Ÿtay° fi°t
J¡∑ tF°fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ ≈F…≥ªJ¡≤ w≈_∫° J¡∑ $$28$$ bF ≈¥b°uÕ•w „CJ®¡°ª°∫Õ fi°fi° ≈®J¡°≤ J¡∑ b°Ÿfi°N°u* Ÿu
b°<Ÿw F°uJ¡≤ fi b°Ÿfi°N°u* Ju¡ NfiCŸ°≤ ≈®°›w F°ufiub°ÔÙ <b<b@ ı∏t Ì„°N°u* J¡°u ≈®°›w J¡≤, „≤Ù≤
≈≤‡≈≤°N°u* J¡° ˚ÔÙ˚°≥<w NfiC˚b J¡≤ ˚°À∫b„ ≈®°›w F…oÕ bæ≤°À∫ N°<Ì J¡∑ Ÿ°@fi Ÿ‡≈<W Ÿu Ÿtay°
fi°t J¡∑ fnÙ fiÌÙ Ju¡ ŸC∏Ì≤w¸> ≈≤ <bsu≈„¥∏∫ F°u, » b¨s Ju¡ Ÿt°fi ∫°fiÙ ~>uÌfi, ˚uÌfi N°<Ì Fı°≤°u*
<bsu≈ F°ufiu ≈≤ ˚Ù NªÔ ≤Ffiu b°Ôu b¨s Ju¡ wCv∫ ¿_Sw ≤F° $$29$$
N°™>b°≥ ŸyÕ Ÿt°›w

19. ŸyÕ - 9] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 695
fi°æb°≥ ŸyÕ
˚¨yC M¡<T Ju¡ ŸtÙ≈ tu* ¿_Sw t¨w≈®°∫ „CJ®¡ „≤Ù≤ Ju¡ ≈wfi N°æ≤ Ÿ¥©fiu J¡° bdÕfi $
ZÙb¿Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, oŸ ≈®J¡°≤ <≈w° Ju¡ N°yu tfi°u≤°≠∫°ua Ÿu J¡v≈fi° J¡≤
≤Fu ZÙ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° NfiuJ¡ bTÕ J¡° Ô‡f° Ÿt∫ fÙw y∫° $$1$$ oŸJu¡ Nfi∏w≤ N<@J¡ Ÿt∫ fÙwfiu Ju¡
J¡°≤d b°∫C N°æ≤ @¥≈ Ÿu ııÕ¿≤w F…N° „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° „≤Ù≤, <ıŸJ¡∑ ın J¡¸> yoÕ F°u, ÎuŸu b¨s Ju¡ wCv∫,
≈¨<SbÙ ≈≤ <y≤ ≈n° $$2$$ ¿J¡∏wC ªaªÔ „≤Ù≤b°Ôu tfi fiu w°u ≈Cfi# ≈Cfi# N≈fiu Ÿu J¡¿v≈w _byÕytfi
N°<Ì-N°<Ì <b¿ª` @°≤°N°u* tu* ıæŸu NÃ∫∏w <b¿ª` bfiZu<d∫°u* tu* t¨y ˚®td J¡≤w° Fæ bæŸu FÙ ˚®td
<J¡∫° $$3$$ ŸJu¡ tfi J¡°u, <ıŸfiu <b<b@ ˚°uy°u* J¡∑ J¡v≈fi°N°u* Ÿu ˚®td <J¡∫°, ı∏t-t≤d ≈≤‡≈≤°N°u*
J¡∑ J¡v≈fi° Ÿu ªJ®¡ tu* ≤•©u F…Î J¡∑ w≤F Δ∫°JC¡Ôw°≈¥bÕJ¡ ª°≤°u* N°u≤ «¡≈≤ fiÙªu ª•J¡≤ J¡°¸>°, Ÿtay°
fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ <bZ°¿∏w <tÔÙ $$4$$
„CJ®¡°ª°∫Õ N≈fiu „≤Ù≤ J¡∑ JC¡~> ˚Ù ≈≤b°F fi J¡≤ Nfi∏w b¨W°∏w°u* Ÿu ˚≤Ù F…oÕ tfi J¡∑ J¡v≈fi°t°`
F°ufiu Ju¡ J¡°≤d NÃ∫∏w J¡°utÔ wS° ∫F ŸÃ∫ Fæ, oŸ ˚®°¿∏wb„ ≈¥bÕ ÌuF Ju¡ <b_t≤d Ÿu NÃ∫∏w » Ÿ
ŸaŸ°≤ Ì„° J¡° NfiC˚b J¡≤wu ≤Fu $$5$$ Ÿ @Ùt°fi J¡° t∏Ì≤°ªÔ Ju¡ <„©≤ ≈≤ ¿_Sw bF _S¥Ô „≤Ù≤
w°≈ J¡∑ N<@J¡w° Ÿu Ÿ¥©J¡≤ f°F≤ Ju¡bÔ ªtÕ„uT ≤F° N°æ≤ ˚Ùw≤ Ju¡bÔ Fß>Ù FÙ Ÿtu* ≤F yoÕ $$6$$
bF „≤Ù≤ N<˚t°fi Ì…#© Ju¡ s∫ Ÿu ≈®°›w N°fi∏Ì Ju¡ J¡°≤d „≤Ù≤ Ju¡ <~>B°u* tu fF ≤Fu b°∫C Ÿu, f°≥Ÿ Ju¡
<~>B°u* tu* fF ≤Fu b°∫C J¡∑ budCºb<fi Ju¡ wCv∫ ŸÙÃJ¡°≤°u* Ÿu F…oÕ J¡°J¡ÔÙ Ÿu (tÙ™>Ù tFÙfi w°fi Ÿu) ÌuF J¡∑
ÎuŸÙ y<w F°uwÙ Fæ, ∫°ua ÌuF J¡∑ ªu‹¸>°N°u* J¡°u t°fi°u* y°w° S° $$7$$ bF „≤Ù≤ ŸaŸ°≤ ˚¥<t∫°u* tu* ˚°uy°„°R¡≈Ù
yâu tu* ≈¥b°uÕ•w ≤Ù<w Ÿu <y≤u F…Î fuª°≤u tfi J¡° Ÿku¡Ì tu|°u* Ju¡ ŸÂ„ Ÿku¡Ì Ì∏w≈a<•w Ÿu t°fi°u* ≈F°Ÿ
J¡≤w° S° $$8$$ bF „≤Ù≤ tC©t^±>ÔR¡≈Ù N≤^∫ tua ≈C≤°fiu Na@u JC¡N°u* Ju¡ wCv∫ fi°J¡, N°≥©, tC≥F N°<Ì
Ju¡ yâ°u* J¡∑ „°u˚° Ÿu ıyw J¡∑ _b°˚°<bJ¡ NŸBq≈w° J¡°u („¥∏∫w° J¡°u) <bbuJ¡∑ ≈C”T°u* Ju¡ ªtÕªsCN°u* Ju¡
Ÿ°tfiu Ì„°Õw° F…N°-Ÿ° ¿_Sw S° $$9$$ ≈FÔu Ÿ¥∫Õ Ÿaw°≈ Ÿu w≈°∫° y∫°, w°≈ Ÿu w≈fiu Ju¡ f°Ì bT°ÕM¡wC
J¡∑ t¥ŸÔ°@°≤ b¨<‹¸> Ÿu ŸÙ*ª° y∫° bF „≤Ù≤ t°fi°u* N≈fiu f∏@CR¡≈ ≈¥bÕ ≈¥bÕ „≤Ù≤°u* J¡∑ ≈≤‡≈≤° Ju¡ _t≤d
Ÿu Ã≈∏fi F…Î Ì…#© Ÿu ∫° N°fi∏Ì Ÿu f»fiub°Ôu f°‹≈ J¡°u ~>°unw° S° $$10$$
ª^±>°<Ôfi Ju¡ (wuı N°≥@Ù Ju¡) <bÔ°Ÿ Ÿu bfi˚¥<t∫°u* tu* o@≤-@≤ ÔC»J¡w° S° N°æ≤ bT°ÕM¡wC Ju¡
N°fiu ≈≤ b¨<‹¸> J¡∑ @°≤°N°u* Ju¡ <fi≈°w Ÿu w°<nw F°uw° S°, ≈bÕw J¡∑ fiÌÙ Ju¡ w¸> ≈≤ bT°ÕM¡wC Ju¡ H≤fiu Ju¡
wCv∫ yu” N°<Ì @°wCN°u* Ju¡ ≤ay Ÿu ≤ay° y∫° S°, N°≥@Ù Ÿu nÙ F…oÕ @¥<Ô Ÿu, ı°u ≈°≈ Ju¡ ŸÂ„ SÙ, bF
Ÿfi° S° $ Ÿ¥©u J¡°™> Ju¡ Ÿt°fi bF ªaªÔ S°, b°∫C fFfiu ≈≤ N°J¡°„ tu* ˚°≥ıfiu Ÿu Ã≈∏fi F…N° wÔb°≤
J¡° Ÿ° „ÆÌ J¡≤w° S°, wuı b°∫C J¡∑ Ÿ°≥∫-Ÿ°≥∫ Ÿu ˚≤u F…Î bfi tu* t°fi°u* bF w≈_∫° J¡≤w° S° $ bF
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡° „≤Ù≤ ¸>u»° F°u y∫° S°, ŸJu¡ N°≥wR¡≈Ù w∏wC Ÿ¥© y∫u Su, bF ≈®°<d∫°u* J¡°u ±>≤°fiub°ÔÙ
˚ÙTd ºb<fi J¡≤w° S°, bF NÔ‚tÙ Ju¡ wCv∫ S°, N°F°≤ Ÿu „¥∏∫ S°, NwÎb ŸJu¡ ≈u¸> tu* Ju¡bÔ
ªtn° FÙ fª y∫° S° $$11-14$$ Ÿ ≈<b` N°Zt tu* ≤°y-πuT J¡∑ J¡FÙ* y∏@ ˚Ù fi SÙ N°æ≤ tF<TÕ
˚¨yCıÙ tF°w≈_bÙ Su, NwÎb „CJ®¡°ª°∫Õ Ju¡ „≤Ù≤ J¡°u t°aŸ°F°≤Ù ≈„C-≈<s∫°u* fiu fiFÙ* ©°∫° $$15$$

20. 696 ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d [<_S<w ≈®J¡≤d
„CJ®¡°ª°∫Õ J¡° <ªW, <ıŸfiu <J¡ ∫t N°æ≤ <fi∫t°u* Ÿu N≈fiÙ „≤Ù≤∫<‹¸> J¡°u J¨¡„ ffi° ±>°Ô° S°,
w≈_∫° J¡≤w° S° N°æ≤ fiJ¡° bF ≈¥bÕ„≤Ù≤, <ıŸJu¡ ”<@≤ J¡°u b°∫C fiu ŸC©° <Ì∫° S°, fnÙ-fnÙ
<„Ô°N°u*¡≈≤ <ª≤ J¡°Ô wJ¡ f≤°f≤ ÔC»J¡w° ≤F° $$16$$
fi°æb°≥ ŸyÕ Ÿt°›w
ÌŸb°≥ ŸyÕ
≈C` J¡° „≤Ù≤ Ìu©fiu Ÿu ˚¨yCıÙ J¡° J¡°ÔJu¡ ≈®<w J®¡°u@ wS°
J¡°Ô J¡° N°Ãt<bΩ° Ÿu ˚¨yCıÙ J¡°u f°u<@w J¡≤fi° $
ZÙb<Ÿ‹™>ıÙ fiu J¡F° # bß ZÙ≤°tª∏BıÙ, wÌfi∏w≤ Ìubw°N°u* Ju¡ Fı°≤ bTÕ fÙwfiu ≈≤ ˚yb°fi
˚¨yCıÙ ˚yb°fi J¡° Ÿ°s°ÃJ¡°≤ J¡≤°fiub°ÔÙ Ÿt°<@ Ÿu ™>u $$1$$ ∏F°u*fiu <bfi∫ Ÿu Nbfiw, ŸæJ¡n°u*
ŸÌgyCd°u* Ju¡ N°J¡°≤, t¥<wÕt°fi ≈C^∫Ju¡ ŸÂ„ ≈C` ZÙ „CJ®¡ J¡°u N≈fiu N°yu fiFÙ* Ìu©° <J¡∏wC ∏F°u*fiu ≈C` Ju¡
fÌÔu N≈fiu N°yu ÌuF@°≤Ù Ì…˚°ÕÀ∫ Ju¡ ŸÂ„ wS° t¥<wÕt°fi Ì°<≤B§ Ju¡ wCv∫ „CJ®¡°ª°∫Õ J¡° Ju¡bÔ tF°fi
ÌuF≈aı≤ („b) Ìu©° $$2,3$$
•w fi≤ J¡aJ¡°Ô J¡° FÙ bdÕfi J¡≤wu Fæ* $
@¥≈ Ÿu ŸJ¡° „≤Ù≤ Ÿ¥© J¡≤ J¡°≥¸>° F°u y∫° S°, ŸJu¡ ªtnu Ju¡ ~>uÌ°u* tau wÙw≤ kC¡ÌJ¡ ≤Fu Su,
Ì≤R¡≈Ù yCF° J¡∑, <ıŸJ¡∑ N°≥wu* Ÿ¥© yoÕ SÙ, ~>°∫° tu* tu*i>J¡ N°≤°t J¡≤ ≤Fu Su, N°≥©°u* Ju¡ yâ°u* tu*
fi∫u-fi∫u J¡∑nu Ÿ¸>u Su, fhªu Ìufiu Ÿu fiJ¡∑ Ÿa¶∫° J¡FÙ* N<@J¡ f»> yoÕ SÙ N°æu≤ ≈ŸÔÙR¡≈Ù <≈*ınu tu*
tJ¡<n∫°u* Ju¡ ÌÔ Ju¡ ÌÔ yC≥Su Su $$4,5$$ bF J¡aJ¡°Ô bT°Õ J¡∑ @°≤°N°u* Ÿu @°uoÕ FCoÕ N≥wnÙ Ÿu N°æ≤ ©¥f
Ÿ¥©Ù F…oÕ F<ß>∫°u* J¡∑ t°Ô° Ÿu ˚Ô° N°æ≤ fC≤° k¡Ô Ìufiub°ÔÙ ≈¥bÕ J¡°Ô J¡∑ ˚°uyb°Ÿfi° J¡° NfiCJ¡≤d
J¡≤w° S° Îba Ÿku¡Ì, <ªJ¡fiu wS° ª∏Bt° Ju¡ Ÿt°fi ≈®J¡°„t°fi <Ÿ≤R¡≈Ù |nuu Ÿu J¡≈¥≤ Ÿu <Ô›w <„b<Ôay
Ju¡ <Ÿ≤ J¡∑ „°u˚° J¡° NfiCJ¡≤d J¡≤w° S° $$6,7$$ bF ŸÙ@Ù yÌÕfi Ÿu, <ıŸJ¡∑ fiŸu* Ÿ¥© yoÕ SÙ, ÎJ¡
t°` FßÙ „uT ≤F yoÕ SÙ Îba ı°u b°Ÿfi° Ÿu Δ∫°›w N°Ãt° J¡° NfiCŸ≤d Ÿ° J¡≤ ≤FÙ SÙ, N≈fiu N°J¡°≤
J¡°u «≥¡ª° J¡≤ ≤F° S° $$8$$ bF J¡tÔ J¡∑ ın Ju¡ wCv∫ Ÿku¡Ì fi°<ŸJ¡° Ju¡ Ny®˚°y J¡∑ ~>°u¸>Ù Fß>Ù Ÿu,
<ıŸJ¡° <J¡ b¨<‹¸> @°≤°N°u* Ÿu t°aŸ <y≤ y∫° S°, tC≥F tu* ŸÙt° ı°fifiu¡ Ju¡ <ÔÎ y°nu F…Î ≈ÃS≤ N°<Ì Ju¡
N°J¡°≤ J¡°u @°≤d J¡≤w° S° $$9$$ bF Ja¡J¡°Ô «≥¡ªÙ yÌÕfi Ÿu, <ıŸfiu ŸJu¡ tC≥F J¡°u «≥¡ª° <J¡∫° S°,
t°fi°u* N°J¡°„ tu* ™>u F…Î ≈®°d≈©u”N°ua J¡°u Ìu© ≤F° S° $$10$$ ÌÙ|Õ ≈≤Ô°uJ¡t°yÕ Ju¡ ≈¿≤Zt Ÿu Ÿu ˚∫
S°, NwÎb k¥¡Ô J¡≤ ÌCyfiu F…Î N°™> Nay°u* Ÿu ı°≥|, |C¸> fi°u*, f°F…Ì^±>°u* N°æ≤ ”N°u* Ÿu N°™> <Ì„°N°u* Ju¡
≈®<w ≈®_S°fi J¡≤w° FCN° Ÿ° bF ¿_Sw S° $ ˚°b ∫F <J¡ fiŸu ≈¨SJg¡ F°uJ¡≤ bF ˚°yfi° ª°Fw° S° $$11$$
NÃ∫∏w ¿≤•w, Ÿ¥©u F…Î Îba ªtn° FÙ <ıŸtu* „uT Fæ, ÎuŸu Ì≤ Ÿu NI°fiÙ Ju¡ ⁄Ì∫ J¡∑ „¥∏∫w° J¡°u
t°fi°u* bF Ì„°Õ ≤F° S° $$12$$ N≈fiu Ì…#©R¡≈Ù F°SÙ Ju¡ f∏@fi_w‡˚ Ju¡ wCv∫ Ÿ Ÿ¥©u F…Î J¡aJ¡°Ô J¡°u
Ìu©J¡≤ ≈¥b°Õ≈≤ J¡° <bª°≤ fi J¡≤wu F…Î ˚¨yC ™> ©nu F…Î $$13$$ wÌfi∏w≤ ≈C` Ju¡ Ja¡J¡°Ô J¡°u Ìu©wu FÙ
˚¨yC Ju¡ tfi tu* wC≤∏w ∫F <bwJÕ¡ Ã≈∏fi F…N° <J¡ •∫° tu≤u ÔnJu¡ Ju¡ ≈®°d ≈©uR¡ <ª≤J¡°Ô Ÿu n y∫u
Fæ* ! $$14$$ Nbÿ∫‡˚°bÙ b_wC J¡° <bª°≤ fi J¡≤ ≤Fu tF<TÕ ˚¨yC J¡°u ≈C` J¡°u t≤° Ìu©J¡≤ wC≤∏w J¡°Ô Ju¡

21. ŸyÕ - 10] ZÙ ∫°uyb°<Ÿ‹™> tF°≤°t°∫d 697
≈®<w fn° yC_Ÿ° N°∫° $$15$$
Fu J®¥¡≤ J¡°Ô, NJ¡°Ô tu* FÙ wCtfiu tu≤u ≈C` J¡°u •∫°ua t°≤° ? ∫°u* JC¡<≈w F…Î ˚yb°fi ˚¨yC J¡°Ô J¡°u „°≈
Ìufiu Ju¡ <ÔÎ wæ∫°≤ F…Î $$16$$ tC<fiıÙ Ju¡ „°≈ Ìufiu Ju¡ <ÔÎ Ωw F°ufiu ≈≤ Ô°uy°u* J¡°u J¡b<Ôw J¡≤fiub°Ô°
R¡≈≤<Fw ˚Ù ∫F J¡°Ô N°<@˚°æ<wJ¡ „≤Ù≤ @°≤d J¡≤ tC<fiıÙ Ju¡ ≈°Ÿ N°∫° $$17$$ ŸJ¡∑ „°u˚° NÌg˚Cw
SÙ, ŸJu¡ F°S tu* ©±>gy N°æ≤ ≈°„ S°, bF JC¡^±>Ô°u* Ÿu <b˚¥<Tw S° N°æ≤ J¡bª ≈Ffiu S° $ ≈®Ã∫uJ¡ N°u≤
ŸJ¡∑ ~># ˚Cı°Î≥ (f°≤F t°ŸR¡≈ f°≤F ˚Cı°Î≥) SÙ, ~># (M¡wCR¡≈Ù) tC© Su, N≈fiÙ fnÙ ˚°≤Ù <J*¡J¡≤°u*
J¡∑ Ÿufi° Ÿu bF <|≤° S° $ Ÿ Ÿt∫ ŸJu¡ „≤Ù≤ Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ N°æ≤ ª°≤°u* N°u≤ kæ¡Ô ≤FÙ ≠b°Ô°N°u* Ÿu
k¥¡Ôu F…Î ≈Ô°„ Ju¡ b¨s°u* Ÿu ≈¥dÕ ≈bÕw J¡∑ „°u˚° J¡°u N°J¡°„ @°≤d J¡≤w° S° $ ŸJu¡ F°Stu* ¿_Sw <`„¥Ô
Ju¡ <„©≤°u* Ÿu f°F≤ <fiJ¡Ô ≤FÙ N<Àfi J¡∑ ≠b°Ô°N°u* Ÿu, ı°u ŸCbdÕ Ju¡ JC¡^±>Ô°u* Ju¡ wCv∫ ≈®wÙw F°uwÙ SÙ,
ÌŸ°u* <Ì„°Î≥ ŸC„°u<˚w F…oÕ $$18-20$$ ŸJu¡ wuı ÿb°Ÿb°∫C Ÿu <~>∏fi-<˚∏fi <„©≤b°Ôu F…Î ≈bÕw H¥Ôu
tu* fæ™>u F…Î J¡∑ w≤F o@≤-@≤ H¥Ôwu N°æ≤ ª•J¡≤ J¡°¸>J¡≤ <y≤ ≈nwu Su $$21$$ ŸJu¡ wÔb°≤ Ju¡ t^±>Ô
J¡∑ ªtJ¡ Ÿu J¡°Ô° F…N° Ÿ¥∫Õ J¡° ≈®¿w<f‡f ≈®Ô∫J¡°Ô tu* ıÔu F…Î ıyw Ju¡ @CÎ≥ Ÿu Δ∫°JC¡Ô F…N° Ÿ° t°Ô¥t
≈nw° S° $$22$$ Fu tF°f°F°u ZÙ≤°tª∏BıÙ, bF J¡°Ô JC¡<≈w FCÎ ˚¨yCıÙ Ju¡ ≈°Ÿ N°J¡≤ ≈®Ô∫J¡°Ô tu*
sCÆ@ F…Î ŸtCB Ju¡ wCv∫ ya˚Ù≤ _b≤Ÿu „°¿∏w≈¥bÕJ¡ fiŸu f°uÔ° $$23$$ Fu tC<fiıÙ, Ô°uJ¡ J¡∑ t∫°ÕÌ° J¡°u
ı°fifiub°Ôu Îba ≈¥b°Õ≈≤ Δ∫bF°≤°u* J¡°u Ìu©u F…Î Wt Ô°uy ÌqŸ≤u Ÿu N≈≤°@ F°ufiu ≈≤ ˚Ù t°uF J¡°u ≈®°›w fiFÙ*
F°uwu $ N≈≤°@R¡≈ FuwC Ju¡ fi ≤Ffiu ≈≤ w°u J¡Ffi° J¡∑ •∫° Fæ ? $$24$$ ˚ybfig, N°≈ tF°w≈_bÙ f®°Êd
Fæ* $ Ft <fi∫t J¡° ≈°Ôfi J¡≤fiub°Ôu Fæ*, Fu Ÿ°@°u, N°≈ ≈¥≠∫ Fæ*, oŸ<ÔÎ Ft N°≈J¡∑ ≈¥ı° J¡≤wu Fæ* $ „°≈
Ju¡ ˚∫ N°<Ì Ÿu Ã≈∏fi F…oÕ oh~>° Ÿu Ft N°≈J¡∑ ≈¥ı° fiFÙ* J¡≤wu $$25$$ Fu fC<]≤<Fw ú tC<fiıÙ, N°≈
w≈ J¡° fi°„ fi J¡∑<ı∫u $ ı°u tæ* ≈®Ô∫J¡°ÔR¡≈Ù tF°¿Àfi∫°u* Ÿu ˚Ù fiFÙ* ıÔ°∫° y∫°, ŸJ¡°u N°≈ N≈fiu
„°≈ Ÿu •∫° ıÔ°∫u*yu ? $$26$$ Ftfiu ŸaŸ°≤ J¡∑ ≈a<•w∫°u* J¡∑ ≈a<•w∫°u≥ <fiyÔ ±>°ÔÙ Fæ*, J¡≤°un°u* ”B ªf°
±>°Ôu Fæ*, ÎJ¡ fiFÙ*, Fı°≤°u* <b‹dCN°u* J¡°u y®Ÿ ±>°Ô° Fæ $ Fu tC<fiıÙ, <J¡Ÿ <bT∫ tu* Ft ŸtSÕ fiFÙ* Fæ* ? Ÿu
ı≤° Ì°F≤dR¡≈ Ÿu ≈¿_Sw w°u J¡∑<ı∫u $$27$$ Fu f®Êfig, Ft Ô°uy ˚°u•w° Fæ* N°æ≤ N°≈ Ô°uy Ft°≤u
˚°uıfi Fæ*, ∫F _b°˚°<bJ¡ t∫°ÕÌ° Fæ $ oh~>°, πuT N°<Ì <J¡ŸÙ N∏∫ <fi<tW Ÿu Ft Ô°uy°u* J¡° ∫F ˚°uÀ∫-
˚°u•w¨Ãb Δ∫bF°≤ fiFÙ* Fæ $$28$$ N<Àfi N≈fiu-N°≈ «¡≈≤ J¡∑ N°u≤ ªÔwÙ Fæ ıÔ _b˚°bw# fiÙªu J¡∑ N°u≤
fFw° Fæ, ˚°uıfi _b˚°bw# ˚°u•w° Ju¡ ≈°Ÿ N°w° Fæ N°æ≤ <bfi°„J¡°Ô ˚Ù <ıwfiu ı∏∫ ≈Ì°SÕ Fæ* fiJu¡
≈°Ÿ _b˚°bw# N°w° Fæ $$29$$
∫<Ì J¡°uoÕ ≈®ÿfi J¡≤u <J¡ N°≈J¡Ù ∫F ŸbÕ˚°u•w¨w° J¡F°≥ Ÿu N°oÕ N°æ≤ N°≈J¡° •∫° _bR¡≈ Fæ w°u Ÿ
≈≤ J¡Fwu Fæ* $
∫F t¥w°Õt¥wÕ ıyw ≈≤t°Ãt°R¡≈ tu≤° ∫°u* ˚°u≠∫R¡≈ Ÿu FÙ N≈fiu tu* J¡¿v≈w R¡≈ Fæ, •∫°u*<J¡ ≈≤t°Ãt°
N≈fiu tu* _b∫a FÙ ıywR¡≈ Ÿu <bJ¡°Ÿ J¡°u ≈®°›w F°uw° Fæ, Nw# _b∫a FÙ oŸJ¡° ≈ŸaF°≤ J¡≤w° Fæ, ∫F
˚°b°SÕ Fæ $$30$$
∫F ˚Ù N°æ≈<fiTÌΔ∫bF°≤ Â<‹¸> Ÿu J¡F° Fæ, ≈≤t°SÕÂ<‹¸> Ÿu w°u J¡Fwu Fæ* $
ú fC<] Ju¡ I°fi Ÿu f°<@w F°ufiu Ju¡ J¡°≤d Fu NfC]u ∫°fiÙ Fu N<bΩt°fi fC]u ∫°u* tC<fi J¡∑ ≈®„aŸ° FÙ J¡∑ Fæ $