Ekonomia dhe kriza globale

KOLEGJI “PJETËR BUDI” – PRISHTINË
Drejtimi Sigurime
P U N I M S E M I N A R I K
LËNDA: EKONOMIA
TEMA: KRIZA EKONOMIKE DHE EFEKTET E SAJ NË
EKONOMITË VENDORE,RAJONALE DHE GLOBALE
Mentori: Studentët:
Prof.Baki Koleci Bekim Bajrami
Saranda Qallaku
Muhamet Hoti
Prishtinë, 2011

Punim Seminarik : Bekim Bajrami , Saranda Qallaku , Muhamet Hoti
2
PËRMBAJTJA:
Hyrje.....................................................................................................................3
Pse të studiohet Ekonomia........................................................ ........................ 3
Pse të mësohet Ekonomia.................................................................................. 4
Konceptet e ndryshme mbi Ekonominë............................................................... 5
Problemet dhe sfidat të ekonomistëve vendor , rajonal dhe global...................... 6
Kriza ekonomike që bota përballet sot................................................................. 7
Efektet shkatërrimtare në alokimin e burimeve................................................... 8
Efektet shkatërrimtare në prodhim....................................................................... 8.1
Efektet shkatërrimtare në ndarjen e pasurisë....................................................... 9
Ekspansioni i parave artificiale dhe inflacionit................................................... 10
Ndikimi i krizës globale dhe borgjet në Eurozonë............................................ 11
Ndikimi i krizës së Eurozonës në Ballkan......................................................... 13
Shqiperia dhe Kriza ........................................................................................... 14
Ndikimi i krizës globale në Kosovë.................................................................... 15
Konkluzioni........................................................................................................ 16
Literatura............................................................................................................ 17

3
HYRJE
Pse të Studiohet ekonomia?
Edhe ekonomia si cdo shkencë tjetër është më së e nevojshme për tu studiuar për arsye dhe
shkaqe të shumta. Arsyeja e parë konsiston në kalimin e sistemit ekonomik nga ai centralist
në atë kapitalist (ekonomia e tregut) dhe individi është I detyruar të paiset me njohuri
thelbësore rreth funksionimit të tregut të lirë. Kjo mbështetët në 2 fakte:
Fakti I parë bazohet në atë se të gjitha resurset (burimet) natyrore janë të limituara dhe
secili individ mundohet që vetës të ja sigurojë një standard më të mirë jetësorë.
Për shkak se resurset janë të limituara, njeriu që të ja sigurojë vetës standardin e
dëshiruar e arrinë atë vetëm dukë dëmtuar individin tjetër. Kuptohet që cdo individ
është I interesuar “që të zërë vend nën diell” e detyron atë të pajiset me njohuri se si
t’i shfrytëzojë votat monetare që i ka në dispozicion nga paga ose trashëgimia.
Ja disa aryse pse duhet të studiohet ekonomia:
 Varfëria, zhvillimi dhe mirëqenia
 Motivet Personale
 Ekonomia dhe dilemat politike
 Ekonomia dhe Interesi Nacional
 Rëndësia e ekonomisë për udhëheqësit politik

4
Pse të mësohet Ekonomia ?
Ekonomia duhet te mesohet sepse njohja dhe të kuptuarit e fenomeneve, ligjeve dhe
kategorive më parësore ekonomike, ua mundëson individëve dhe njekosisht ua lehtëson :
 Njohjën me mënyrën e re bashkëkohore të të menduarit shoqëror, politik, ekonomik
dhe social
 Njohjën më të mirë dhe më të lehtë se si funksionon ekonomia dhe shoqëria në
përiudha të ndryshme kohore.
 Njohja e te kuptuarit e trendeve dhe aktiviteteve te shoqërisë globale.
 Njohjen e ekonomisë si mjet per analizime të ndryshme.
 Hulumtimet se si jë firmë në mënyrë sa më efikase mund ti realizoj qellimet e veta
afatshkurte, afatmesme, afatgjatë.
 Nëse I kuptojmë problemet dhe fenomeneve më parësore ekonomike ne rastin e pritjës
ne rradhë për të kërkuar punën, do ti dini dhe kuptoni shkaqet e vërteta të pritjës
suaj.

5
Konceptet e ndryshme mbi ekonominë
Ekonomia shpesh definohet si shkencë e drejtimit përkatëisht menaxhimit dhe administrimit
të burimeve të rralla. Njerëzit kanë dy lloje të sjelljeve (qëndrimeve):
 Të llogaritur, kalkuluar ose të paramenduar
 Emocional
Konceptet e ndryshme të shpjegimit të ekonomisë:
Koncepti Formalist - Ekonomia është shkencë e optimalizmit të zgjidhjeve që synon
arritjen e një objektivi të caktuar me shpenzime sa më të ulëta. Pra me fjalë të tjera
synohet arritja e maksimizimit të të ardhurave dhe minimizimi I shpenzimeve.
Koncepti Materialist – Ekonomia është shkencë e pasurive materiale. Sipas këtij
koncepti veprimi ekonomik është proces I institucionalizuar dhe I ndërveprimit të
njeriut me mjedisin.
Koncepti Marksist – Ekonomia definohet si shkencë e marrëdhënieve shoqërore, ajo
është metodë e analizës së formave dhe të prodhimit në lidhje të gjërë me raportet
shoqërore
Koncepti Islamik – Ekonomia Islame është një proces interpretimesh dhe qasje për
zgjidhjen e problemeve ekonomike. Ekonomia mbështetët në vlerat, normat, ligjet dhe
institucionet e formuara dhe të nxjerra nga Kur’ani dhe Sunneti. Ekonomia Islame I
përkufizon fitimet nga fajdet dhe kamatat si jolegjitime dhe të dëmshme .

6
Problemet dhe sfidat bashkëkohore të ekonomisë
Nëse resurset janë të rralla si do të caktohet vlera (cmimin) e tyre?
Si do ta bëjmë shpërndarjen e të mirave dhe shërbimeve të limituara?
Kusha ka të drejtë në shfrytëzimin e tyre dhe pse?
Cili është roli I shtetit?
Si të sigurojmë hargjimin efikas të të mirave dhe shërbimeve të rralla për dallim nga
keqpërdorimi I tyre I mundshëm
Dhe tani se fundmi : Kriza Globale
Me poshtë do ta paraqesim te permbledhur krizen dhe efektet e saj ne ekonomitë
vendore, rajonale dhe globale .

7
Kriza ekonomike që bota përballet sot
Peter Warburton – analist financiar Britanik dhe fitues i disa çmimeve për parashikimet e tij
financiare , thot keshtu
“Kreditimi dhe kapitalet tregtare janë rritur shumë shpejt, me shumë pak transparencë dhe
llogari.Përgatituni për një shpërthim që do të shkundë themelet e sistemit financiar
perëndimor”
Kriza e fundit ekonomike që po përballin vendet më të fuqishme të botës na tregon në mënyrë
të përsëritur deri në patetizëm për fatkeqësinë që sistemi financiar egzistues përfaqëson për
njerëzimin.
E gjithë bota qëndron në majë të një ndërtese themelet e të cilës janë të shtrembërta, ndërkohë
që siguria e vetme që kjo ngrehinë ofron janë fitimet e pallogaritshme të atyre që kontrollojnë
sistemin.
Pangopshmëria e bankiereve për të fituar sa më shumë për përiudha kohe sa më të shkurtra
tregon se edhe ato e kanë kuptuar se sistemi që ndërtuan nuk do të mund të qëndrojë në
këmbë edhe për shumë kohë.
Të varfërit (shtete dhe individë) janë viktimat e sistemit financiar me bazë interesin.
Efektet shkatërruese të një sistemi të tillë financiar me bazë interesin janë të shumta dhe
shtrihen në të gjitha planet ku ekonomia operon, duke e korruptuar atë nga një ekonomi
zhvilluese dhe me perspektivë e që mundëson mirqënie, në një mjet për pasurimin e disave në
kurriz të të tjerëve.Në mënyrë të përmbledhur, më poshtë do të paraqesim disa nga efektet
shkatërruese që një sistem finaciar i bazuar në interesin paraqet për cdo shoqëri në
përgjithësi dhe për shoqëritë e varfëra në veçanti.
Huatë me shpërblim kanë tendencë pasuruese në favor të të pasurve përkundër interesave të
njerzëve të zakonshëm.Ato ushtrojnë efekte negative si në prodhim dhe në alokimin e
burimeve ashtu edhe në ndarjen e pasurisë.Disa nga këto efekte janë edhe këto në vijim:

8
Efektet shkatërrimtare në alokimin e burimeve
Kreditë në sistemin e sotëm bankar janë kryesisht në favor të atyre që me pasurinë që kanë
mund të ofrojnë garanci të kënaqshme për përmbushjen e detyrimeve që rrjedhin prej tyre
“Kreditë tentojnë të shkojnë drejt atyre që në fakt janë me “fat”, në vend të atyre që janë të
zgjuar dhe të meritueshëm.
Sistemi bankar si rrjedhim tenton të forcojë shpërndarjen e pabarabartë të kapitalit.Edhe
Morgan Guarantee Trust Company , banka e gjashtë më e madhe në SHBA ka pranuar se
sistemi bankar ka dështuar në finacimin e kompanive të vogla në forcim e sipër, si dhe të
sipërmarrjeve kapitaliste, megjithëse sistemi pluskon në fonde.
Sistemi bankar është i shkurajuar në lidhje me financimin konkurues dhe e ka përqëndruar
këtë financim tek kompanitë më të pasura kryesisht në kesh.Si rrjedhim ndërkohë që
depozitat vijnë nga shtresat e gjëra të popullsisë përfitimet e tyre i shkojnë kryesisht të
pasurve.
Efektet shkatërrimtare në prodhim
Përderisa në një sistem me bazë interesin, fondet sigurohen kundrejt garancive të forta dhe
qëllimi i përdorimit të tyre nuk përbën kriterin bazë për akordimin e financimit, njerëzit
inkurajohen të jetojnë përtej nevojave të tyre.
Të pasurit nuk huazojnë vetëm për projekte prodhimi ,por edhe për të kënaqur tekat ma
gallomane të tyre.
Po ashtu edhe qeveritë nuk huazojnë vetëm për programe transparente zhvillimi, por edhe për
harxhime luksi dhe projekte të motivuara nga ambicjet politike në vend të projekteve të
bazuara në vlersime ekonomike të shëndetshme dhe reale.
Huatë e pabazuara në projekte kanë ndihmuar vetëm në rritjen e borxheve shtetërore në masë
të paimagjinueshme.
Në kohët e sotme një zë gjithmonë e më të madh në buxhetet e shteteve përbën edhe borxhi
shtetëror qoftë ky i jashtëm apo i brendshëm.
Ky paradoks është aq i madh sa në disa shtete të varfra apo të ashtuquajtura në zhvillim
borxhet ja kalojnë edhe shumave të parashikuara për investime në fusha imediate dhe jetike si
në shëndetësi ,arsim, apo edhe infrastrukturë.

9
Efektet shkatërrimtare në ndarjen e pasurisë
Aty ku biznesi financohet në bazë të interesit egziston një rrezik për padrejtësi si për
huamarrësin, në rastet kur ky pëson humbje, ashtu edhe për financuesin, nëse huamarrësi
përfiton shuma të cilat më pas nuk mundet ti shlyejë.
Edhe pse të dy rastet e humbjeve kanë probabilitet të njëjtë në një sistem me bazë interesin
dhe ka shumë raste kur pagimi i interesave ka sjellë shkatërrim total për tregtarë të vegjël,
akoma në sistemin bankar egzistues padrejtësitë që i vijnë financuesve janë shumë më tepër
të artikuluara dhe shqetësuese për shpërndarjen e drejtë të pasurisë.
Në kontekstin e kapitalizmit modern janë bankat që u vënë në dispozicion industrialistëve
dhe tregtarëve paratë e depozituesve.Pothuajse të gjitha bizneset gjigande janë kryesisht të
financuar nga banka apo institucione financiare.Në shumë raste fondet e nxjerra nga xhepat e
sipërmarrësve të fuqishëm janë shumë pak në krahasim me fondet e huazuara nga njerzit e
zakonshëm përmes bankave dhe institucioneve financiare.Nëse një sipërmarrës që ka vetëm
10 milionë të vetat huazon nga banka 90 miljonë duke ngritur një biznes përfitues kjo do të
thotë që 90% e projektit është krijuar nga paratë e depozituesve, ndërsa vetëm 10% është
gjeneruar nga parate vetjake.Nëse një projekt i tillë gjigand sjell përfitime të mëdha, vetëm
një pjesë e vogël ( e interesit që normalisht në vende të ndryshme varion nga 2% në 10%) do
tju shkojë depozituesve, inputi i të cilëve ishte 90% ndërkohë që e gjithë pjesa tjetër do tu
garantohet sipërmarrësve kontributi real i të cilëve ishte jo më shumë se 10%.Edhe kjo pjesë
e vogël që u jepet depozituesve sërish nuk ju mbetet atyre sepse ju merret nga këto
sipërmarrës të mëdhenj të cilët interesat që i detyrohën bankës i përfshijnë në koston e
produkteve të tyre cka rezulton në rritjen e cmimeve.Rezultati neto në këtë rast është se i
gjithë fitimi i këtyre sipërmarrjeve të mëdha shkon tek personat, inputi financiar i të cilëve
është jo më shumë se 10% e investimit total, ndërkohë që personat që kontribuan
financiarisht me 90% marrin asgjë në terma realë, sepse shuma e interesit që u jepet ripaguhet
për cmimet e ngritura të produkteve dhe në disa raste kjo shumë kthehet në bilanc negative,
në terma realë.
Shtrirja e interesit në sistemin ekonomik rezulton në transferimin sistematik të parave nga ato
që kanë më pak tek ato që kanë më shumë.Sërish ky transferim i burimeve nga të varfërit tek
të pasurit na është bërë i qartë në mënyrë shokuese nga kriza e huasë e vendeve të botës së
tretë.

10
Ekspansioni i parave artificiale dhe inflacionit
Derisa kreditë nuk kanë lidhje specifike me prodhimin aktual, financuesi pasi ka siguruar një
garanci të qëndrueshme, normalisht nuk është i shqetësuar për mënyrën sesi fondet përdoren
nga huamarrësi.Paratë e marra nga bankat dhe institucionet financiare nuk kanë lidhje me të
mirat dhe shërbimet e prodhuara.Kjo krijon një çkoordinim serioz mes rezervave në para dhe
prodhimit të të mirave dhe shërbimeve.Ky është padyshim një nga faktorët themelorë që
shkakton ose nxit inflacionin.
Ky fenomen është rënduar deri në një shtrirje të frikshme si pasojë e karakteristikës së
mirënjohur të bankave moderne zakonisht të emërtuar si “krijimi i parave”.Edhe librat
elementarë të ekonomiksit shpesh me vetëkënaqësi shpjegojnë sesi bankat krijojnë para.Ky
funksion magjik në dukje i bankave shpeshherë trajtohet si një nga faktorët që përkrah
prodhimin dhe sjell prosperitet.Por iluzioni që fshihet pas këtij koncepti rrallë është zbuluar
nga kampionët e sistemit modern bankar.
Bankat moderne janë duke krijuar para nga asgjëja.Ato lejohen të japin kredi në shuma dhjetë
herë më të mëdha sesa depozitat që ato kanë.
Monedhat dhe kartmonedhat e emetuara nga qeveritë si para të vërteta dhe të pangarkuara me
interesa zënë sot një pjesë të parëndësishme në shumën totale të parave në qarkullim, pjesa
më e madhe e të cilave janë para artificiale të krijuara nga huatë e lëshuara nga bankat.Sasia e
parave të vërteta të emetuara nga qeveritë është zvogluar në mënyrë konstante ndërkohë që
sasia e parave artificiale të krijuara nga bankat prej asgjësë ka ardhur në rritje të
vazhdueshme.Spiralja e huave e ndërtuar mbi huatë, përbën tani pjesën më të madhe të
rezervave në para.
Kështu që edhe pse bankat nuk krijojnë para, ato krijojnë blloqe ceqesh të barazflefshëm me
paratë dhe depozita duke formuar huadhënie.Ato për më tepër i investojnë një pjesë të këtyre
parave të krijuara.Në fakt mbi një trilion dollarë prej këtyre parave të krijuara në mënyrë
private janë përdorur për të blerë obligacione në treg të hapur, cka i siguron bankave afërsisht
50 bilion dollarë në interesa pa llogaritur interesat që ato i paguajnë disa depozituesve.Në
këtë mënyrë bankat krijojnë rreth 90% të parave duke shkaktuar po ashtu rreth 90% të
inflacionit.
E gjithë kjo situatë tmerruese me të cilën përballet e gjithë bota është rrjedhojë logjike e
dhënies së një fuqie të pafre një sistemi financiar të bazuar në interes.A mundet akoma
ndokush ti qëndrojë mendimit se interesi tregtar është një transaksion i “pafajshëm”.Në fakt
terrori ndërkombtar i shkaktuar nga interesi tregtar është shumë më i madh se huatë me
kamatë që prekin vetëm disa individë.

11
Ndikimi i krizës globale dhe borgjet në Eurozonë
Kriza më imediate e BE-së sigurisht se nuk është vetë BE-ja por Eurozona, sado që çdo çarje
brenda Eurozonës lëkund shtyllën themelore të unitetit evropian. Ky problem po ndjek si një
hije e zezë politikën dhe ekonominë evropiane dhe rreziku nga orteku i kolapseve financiare
anëmbanë Evropës dhe globit, dukej se mund të shtyhej muaj pas muaji, por kohëve të fundit
gjithnjë e më shumë dukej buzë shpërthimit nga java në javë dhe dita në ditë, aq më tepër kur
zjarri që po digjte Greqinë kaloi ne Itali. Presioni për të vepruar ka qenë i jashtëzakonshëm,
që disa kritikë po e quajnë të paplotë – për t’u ballafaquar me problemin e krizës greke dhe
mundësisë së përshkallëzimit të saj.
Sipas kësaj zgjidhjeje, liderët evropianë u dakorduan që të ngrisin kapacitetin e Mjetit për
Stabilitet Financiar Evropian (EFSF) nga 400 miliardë në një bilion euro, të përgjysmojnë
borxhin e Greqisë përmes presionit që një pjese të humbjes ta përballojë sektori bankar, si
dhe të hartojnë një plan për rikapitalizimin e bankave evropiane që janë në rrezik. Kjo masë
duket se nxiti optimizmin tek tregjet e kapitalit në Evropë dhe SHBA, që reaguan pozitivisht
ndaj lajmit për marrëveshjen e re Merkel-Sarkozy, e që u përshëndet edhe nga presidenti
amerikan Barack Obama. Një rezultat pozitiv i dalur nga procesi është fakti që shtetet më të
fuqishme të Eurozonës më në fund u pajtuan me faktin se shkalla e rritjes së borxheve e
shtetit grek është aq e lartë sa që është e pamundur që ai borxh të shlyhet.
Sipas marrëveshjes aktuale, borxhi i Greqisë do të përgjysmohet, kjo me participimin e
“vullnetshëm” të bankave nga të cilat kërkohet absorbimi i një pjese të humbjeve dhe të cilat
në realitet aktualisht kërkojnë nga Greqia pagesa në shuma të pamundura për t’u përballuar
nga ky vend. Në fakt, frika e bankave ka qenë gjithmonë mundësia e humbjes së likuiditetit të
shtetit grek (me një fjalë, pamundësisë për të paguar), pasi që në kushtet aktuale përfitimi i
tyre nga borxhi grek është enorm.
Ky është pak a shumë raporti i Greqisë me investitorët që mbajnë bonot e saj.
Duhet theksuar se pyetja në tërë këtë lojë nervash nuk është niveli i borxheve të shteteve të
veçanta, por tek “besimi” i tregjeve financiare ku blihen dhe shkëmbehen bonot, dhe që
rrjedhimisht kanë mundësinë të përcaktojnë normat e interesit të kërkuara për bonot e
shteteve të veçanta, të përcaktuara në bazë të rejtingut kreditor të secilit shtet. Për këtë
ekziston një fakt shumë domethënës.
Ndonëse shpesh përmendet fakti se borxhi aktual i Greqisë është mbi 180 për qind të BPV-
së, të dhënat e përpiluara nga rrjeti CNBC tregojnë se në fakt, shkalla e borxheve e shteteve
veriore evropiane është shumë herë më e lartë se ajo e Greqisë. Listën e borxhlinjëve më të
mëdhej – gjithmonë në raport me BPV-në e tyre – e kryesojnë vendet si Britania e Madhe dhe
Zvicra (mbi 400 për qind të BPV-së), Holanda (mbi 370 për qind), Belgjika (335 për qind),
Danimarka (310 për qind), Suedia (280 për qind),

12
Finlanda (270 për qind), Austria (260 për qind), Norvegjia dhe Franca (250 për qind). Madje
edhe borxhi aktual i Gjermanisë, rreth 185 për qind, është po aq sa ai i Greqisë dhe ai i
Spanjës, dhe më i lartë se borxhi i Italisë, që shpesh përmendet si rrezik (që është rreth 146
për qind të ). Këtu dhe qëndron hipokrizia e shteteve veriore evropiane, që tash e sa muaj i
mbajnë leksione shteteve të jugut se qenkan të papërgjegjshme me financat dhe shpenzimet
publike. Në një rast, në kohën kur Greqisë po i bëheshin presione të mëdha për shkurtime të
rënda buxheti, ministrja austriake e Financave e arsyetonte këtë duke folur në terma pothuajse
raciste për “dorëshlirësinë” e grekëve, karshi prudencës, disiplinës dhe kujdesit financiar të
shteteve të veriut, duke u thirrur në stereotipet e vjetra për evropianët veriorë si të disiplinuar,
kursimtarë dhe racionalë me paratë e veta dhe ata të jugut si shpenzues të verbër që nuk
mendojnë për të nesërmen. Ndërkaq, këto të dhëna dëshmojnë se trendi i rritjes së borxheve
të shteteve evropiane nuk kishte asgjë të bënte me stereotipet e tilla kulturore, por se ishte një
trend mbarë-evropian (dhe pjesë, padyshim, e trendit të financiarizimit neoliberal të
ekonomive evropiane që është në themel të krizës aktuale), e aspak pjesë e dorëshlirësisë dhe
irracionalitetit të evropianëve jugorë (dhe sidomos të grekëve ballkanas), kur shihet fare qartë
se borxhet e shteteve të veriut të Evropës janë nga dy e trefish më të mëdha se sa ai i Greqisë,
kur ato borxhe vlerësohen në përpjestim me vëllimin e ekonomisë së vendit përkatës.
Pse atëherë po dënohet Greqia? Meqenëse normat e paguara nga shtetet evropiane për
borxhet e tyre nuk përcaktohen nga vetë ato, por nga tregjet financiare (dhe në radhe të parë
sipas rejtingut kreditor të vlerësuar nga agjensionet si Standard and Poor’s dhe Moody’s),
shtetet ngelin përfundimisht nën mëshirën e tyre. P.sh., një “bund” 10-vjeçar (bono e thesarit
gjerman) aktualisht shitet në normën 2,17 për qind, që do të thotë se shteti gjerman blen kredi
nga tregjet financiare me një normë jashtëzakonisht të ulët. Ndërkaq, një bono greke 10-
vjeçare aktualisht shitet në normën 21,5 për qind, që domethënë se për të huazuar 100 euro,
Gjermanisë i kushton 2 euro kurse Greqisë 21 euro. Masat e fundit të ndërmarra në samitin
Merkel-Sarkozy nuk kanë të bëjnë me adresimin e borxheve evropiane në përgjithësi, por me
krijimin e instrumenteve financiare evropiane që zbusin frikën e tregjeve financiare për
rrezikun që paraqesin shtetet si Greqia dhe Italia, duke i siguruar tregjet se në rast të çdo
dështimi financiar dhe devalvimi të mëtejmë të bonove, EFSF do të shërbejë si një lloj
superthesari evropian që garanton thesaret e shteteve të veçanta.
Pyetja është nëse tregjet do të binden nga këto masa. Ngritja e kapacitetit të EFSF-së tashmë
nuk ka të bëjë me Greqinë aq sa me Italinë dhe për financimin e saj BE-ja do të kërkojë
mbështetje edhe nga Kina dhe shtetet tjera në zhvillim, që aktualisht gëzojnë rezerva të
mëdha dollarësh. Mirëpo, pas një entuziazmi të shkurtër, se Italia vazhdon të paraqesë rrezik
u tregua edhe në ankandin e së premtës së bonove italiane, në të cilën norma e bonove
italiane u rrit në 4,93 për qind – shkalla më e lartë në dhjetë vitet e fundit. Kjo domethënë se
rreziku i përhapjes së zjarrit nga kriza e borxheve sovrane nuk është zhdukur as pas masave të
fundit, dhe se gjërat në BE nuk do të vazhdojnë të jenë të qeta për një kohë të shumë të gjatë.

13
Ndikimi i krizës së eurozonës në Ballkan
Më në fund kriza e eurozonës dhe ajo e ekonomisë botërore filloi të merret më seriozisht në
Ballkan.
Deri para pak kohe, shtetet e Ballkanit preferuan të shikojnë nga distanca heqjet e fqinjit
jugor Greqisë, jo pse do të duhej të kishin ndjerë ndonjë simpati të veçantë për grekët, por
sepse kishin harruar se ndoshta një fat i ngjashëm mund t’i presë edhe ata.
Në qoftë se jugun e Evropës e imagjinojmë si një pyll të madh e të thatë të cilin e ka përfshirë
flaka, tymin dhe gacat tashmë po i shohim edhe në brendi të Ballkanit. Çështja nuk është më
se a do të ketë zjarr por sa do të jetë dëmi nga djegia.
Se kriza e eurozonës filloi të merret seriozisht në Ballkan vlen gjithkund përveç në Prishtinë,
natyrisht. Ndoshta kam përshtypje të gabuar për virtytet e liderëve politikë në Prishtinë, por
nuk e di pse më krijohet bindja se në rast të një rreziku imanent të zhdukjes së euros, veprimi
i tyre i parë do të jetë jo që të marrin masa për mbrojtjen e ekonomisë së vendit, por që të
fillojnë fill që t’i kthejnë paratë në kontot e tyre personale në dollarë dhe franga zvicëranë.
Ndoshta disa sosh tashmë edhe kanë filluar ta bëjnë një gjë të tillë.
Megjithatë, t’i kthehemi çështjes më serioze. Ballkani u zgjua nga gjumi sepse dolën një sërë
raportesh dhe deklaratash, përfshirë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN), Banka
Botërore dhe Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim (BERZH), të cilët paralajmëruan
rreziqe për ekonomitë e vendeve ballkanike si pasojë e krizës së eurozonës, e cila tashmë
kaploi edhe Italinë dhe e cila ndër të tjera mori me vete Silvio Berlusconin nga froni qeveritar
ndërsa solli një qeveri teknokratësh në Athinë. FMN dhe Banka Botërore gjithashtu reviduan
parashikimet për rritje ekonomike në Ballkan gjatë vitit që vjen, duke zbritur parashikimet në
2,5 për qind dhe 2,1 për qind për rajonin.
Mirëpo, efektet e krizës së eurozonës në vendet e Ballkanin nuk do të jenë të njëtrajtshme,
pasi që lidhjet e shteteve ballkanike me shtetet e eurozonës janë të ndryshme. Shqipëria, si
ekonomi e lidhur ngushtë me atë të Italisë dhe Greqisë, rrezikon që ta pësojë shumë më keq
se sa Kosova ose, fjala vjen, Serbia, nga kriza.
Kjo për arsyen se partneri kryesor ekonomik i Kosovës dhe i Serbisë në eurozonë është
Gjermania, një ekonomi që vazhdon të jetë stabile, ndërsa Shqipëria rrezikon të përvlohet nga
spiralja e problemeve italiane. Ndonëse qeveria e re teknike e Mario Montit do të ndërmarrë
masa për reduktimin e deficitit përmes masave shkurtuese, edhe suksesi i Montit në
përmirësimin e financave italiane të goditura nga kërkesat e shtuara të kreditorëve nuk do të
parandalojnë tkurrjen ekonomike të Italisë, që tashmë është e pashmangshme.

14
Shqiperia dhe Kriza
Lidhjet ekonomike midis Shqipërisë dhe Italisë ekzistojnë në disa nivele.
Së pari, një shtim i papunësisë në Itali mund të ndikojë negativisht në nivelin e remitancave
në Shqipëri, duke marrë parasysh se Italia është burimi kryesor i Shqipërisë i të ardhurave të
këtij lloji.
E dyta, një tkurrje ekonomike e Italisë ka efekt në investimet italiane në Shqipëri, dhe
veçanërisht godet rëndë industrinë shqiptare të tekstilit dhe veshmbathjes (veçanërisht asaj të
këpucëve), që prodhon ekskluzivisht për prodhuesit italianë. Harrohet shpesh se Shqipëria
është prodhues i madh i lëkurës dhe eksportuesi i gjashtë në botë i këpucëve (pa gjon), 99 për
qind e të cilave prodhohen për firmat italiane (me fjalë të tjera fabrikat shqiptare bëjnë
prodhimin “offshore” për firmat italiane). Në vitin 2005, këto fabrika punësonin rreth 20.000
punëtorë (kryesisht femra), numër që padyshim do të jetë rritur në ndërkohë. Këpucët dhe
lëkura përbëjnë një pjesë të madhe të eksporteve shqiptare në Itali, që në vitin 2009 kapën
shifrën totale prej 683 milionë dollarë. Rënia e eksporteve në këtë industri do të dëmtojë
bilansin edhe ashtu negativ tregtar të Shqipërisë, por edhe do të shtojë edhe radhët e të
papunëve.
Tkurrja ekonomike në Greqi dëmton në mënyrë të ngjashme ekonominë e Shqipërisë, pasi që
Greqia përbën burimin e dytë më të madh të investimeve dhe remitancave në Shqipëri, si dhe
partnerin e dytë tregtar të Shqipërisë pas Italisë.
Qeveria shqiptare është detyruar që t’i reduktojë shpenzimet e planifikuara buxhetore për
sivjet për 20 miliardë lekë, ndërkohë që parasheh reduktim të mëtejmë të buxhetit për vitin
2012, i cili do të jetë më i vogël se buxheti i planifikuar për sivjet. Ky reduktim buxhetor
ndodhi para përkeqësimit të gjendjes në Itali, ndërsa tashmë mund të rezultojë edhe më i
madh, me pasoja të thella në rritjen ekonomike në Shqipëri.
Në hall duket të jetë edhe sektori bankar i Shqipërisë, ku shkalla e kredive të këqija
raportohet të ketë arritur në shkallën 18 për qind, me një vlerë prej 700 milionë dollarëve, siç
raporton gazeta Shqip.
Sido që të jetë, megjithëse përfshirja e Ballkanit nga kriza e eurozonës mund të përshkruhet
me metaforën e një zjarri pyjor që në pikun e thatësisë verore djeg krejt malin, një përshkrim
që i shkon më shumë përshtati kësaj kohe ndërrimi stinësh është se shqiptarët në Ballkan po i
pret një dimër i ftohtë.

15
Ndikimi i krizës globale në Kosovë
Një nga raportet më pak të popullarizuara në mediat kosovare është ai i lëshuar çdo tre muaj
nga Enti i Statistikës së Kosovës për çmimet e importeve. Një e dhënë që mund të duket
paksa ekzotike për një qytetar mesatar, por për një ekonomi si ajo e Kosovës, e varur gati
tërësisht nga importet, ky indikator përbën një nga pasqyrat më të mira për matjen e
standardit të jetesës në Kosovë, duke reflektuar gjithashtu efektin e trendeve në ekonomitë
regjionale si dhe asaj globale në vend.
ESK-ja publikoi raportin e çmimeve të importeve për tremujorin e dytë të vitit 2011, i cili
vërteton trendin e vazhdueshëm të ngritjes së çmimeve të importeve, me efekt të
drejtpërdrejtë në inflacionin në Kosovë dhe rrjedhimisht, në shtrejtimin e jetës dhe në aftësitë
blerëse të familjeve kosovare.
Megjithë rënies së lehtë në krahasim me tremujorin e parë të këtij viti, çmimet e importeve
vazhdojnë të jenë në nivel rekord që nga fillimi i matjes së këtij parametri ekonomik nga
ESK-ja, në vitin 2006. Në fakt, pas një periudhe stabilizimi të çmimeve gjatë vitit 2009, një
vit pas krizës globale financiare (gjatë së cilës ndodhi një ngritje drastike e çmimeve), gjatë
vitit 2010 dhe në mënyrë të vazhdueshme gjatë këtij viti, indeksi i çmimeve të importeve ka
shënuar ngritje duke tejkaluar edhe ato të periudhës së menjëhershme të krizës.
Por, në fakt, kriza ekonomike botërore vazhdon dhe kjo reflekton drejtpërdrejtë në çmimet që
kosovarët paguajnë për të importuar që nga frigoriferët dhe televizorët deri te mishin dhe
grurin që e konsumojnë përditë. Që nga viti 2006, çmimet e importeve janë ngritur në masën
mbi 15%. Kjo domethënë se mesatarisht 15% më shumë paguajnë importuesit kosovarë për
gjërat që blejnë – përfshirë edhe prodhuesit që importojnë lëndë të para.
E njëjta pastaj reflekton në inflacion: mbi 20% është inflacioni i çmimeve që nga viti 2007,
ndërsa çmimet sot janë 5,3% më të larta në krahasim me vitin e kaluar. Viti 2011 po tregohet
i tmerrshëm për nga inflacioni. Mesatarja e inflacionit për sivjet është afër 9%, që është një
nga shkallët më të larta – në mos më e larta – në rajon dhe në Evropë.
Kjo domethënë pak a shumë se çfarëdo rritje ekonomike që regjistrohet për sivjet do të jetë
krejt nominale, pasi që rritje reale nuk mund të ketë në kushte të inflacionit të lartë.

16
KONKLUZIONI
Mesime dhe konkluzione nga kriza globale
1-Megjithëse u duk se kriza globale e gjeti të papërgatitur dhe e tronditi thellë ekonominë dhe
gjendjen sociale në botë, duket se në fakt ajo, ekonomia reale, dëshmoi se ishte shumë më e
qëndrueshme dhe e konsoliduar e krahasuar me rastet e krizave të mëparshme dhe se ishte
shumë më e aftë për ta përballuar atë.
2-Kriza globale po zbehet, recensioni është drejt përfundimit, ekonomia globale po jep shenja
të fillimit të rigjallërimit, por pa ndikim të menjëhershëm në uljen e papunësisë. Prandaj
mund të thuhet se ekonomia globale është në fillim të fundit të recensionit.
3-Rreziqet në sistemin financiar ndërkombëtar nuk janë kapërcyer përfundimisht dhe
mundësitë e risqet e përsëritjes së ngjarjeve dhe tronditjeve ekonomike e financiare të dy
viteve të fundit ekzistojnë akoma.
4-Vazhdimi i mbështetjes qeveritare në ekonomi me sa duket do të vazhdojë (në kohë dhe
përmasa më të vogla), reforma gjithëpërfshirëse janë të nevojshme dhe veçanërisht reforma
në sistemin financiar dhe ato rregullatore mbeten të domosdoshme.
5-”Aleanca Ndërkombëtare Antikrizë”, G-7, G-20, FMN, BB, BQE, vazhdojnë të mbikëqyrin
dhe mbështesin me masa konkrete përballimin e plotë të kësaj krize dhe shmangien e kthimit
prapa apo përsëritjes së saj.
Ne kemi arritur ne perfundim se e gjithe kjo krize eshte per shkak te dhenieve te kredive me
norma te larta te interesit , sespe individet , kompanit dhe shtetet e ndryshme nuk kan
mundesi te berballimit te normave kaq te larta.
Ndersa zgjidhja me e mire do te ishte sikurse te ndegjonin ekonomistat Islamik , aty ku paraja
nuk jipet me norme te interesit por pa norma te interesit dhe pa kamata te ndryshme sepse tek
besimi Islam kjo eshte e jashte ligjshme dhe se padyshim qe te gjithe do ishin ndar te kenaqur
edhe financuesi edhe huamarresi.

17
LITERATURA
Materiali është marrur ne internet nga autori : Erhan Krasniqi
KRONIKË E NJË DËSHPËRIMI TË PARALAJMËRUAR
Dhe e perpunuar , modifikuar , pershtatur , nga studentet: Bekim Bajrami , Saranda Qallaku
dhe Muhamet Hoti

Ekonomia dhe kriza globale

Recommandé

Recommandé

Contenu connexe

Tendances

Tendances (20)

En vedette

En vedette (20)

Similaire à Ekonomia dhe kriza globale

Similaire à Ekonomia dhe kriza globale (20)

Ekonomia dhe kriza globale