A draft Report on Relationship between DDC and District Technical Office(DTO) for proper management of physical Infrastructure development under the ministry prepared by the committee formed under Joint secretary of Ministry of Federal Affairs and Local Development Mr Reshmi Raj Pandey with financial assistance from GIZ

1. 1
d:of}bfd:of}bfd:of}bfd:of}bf
िज ला वकास स म तको कायालय, िज ला ा व धक कायालय र िज ला ि थत
वषयगत नकायको वीचमा काय िज मेवार बाँडफाड र स ब ध सु ढकरण
स ब धमा ग ठत कायदलको सुझाव तवेदन , २०७०
माननीय म ी यू,
स घीय मा मला तथा थानीय वकास म ालय,
संहदरवार ।
नेपाल सरकार, संघीय मा मला तथा थानीय वकास म ालयका माननीय म ी तरको म त २०७०/ / को
नणयानुसार िज ला वकास स म तको कायालय, िज ला ा व धक कायालय एवम् अ य बषयगत नकायका वीचमा
काय िज मेवार को बाँडफाड र अ तर नकाय सम वय र स ब धको खाका तयार गन म ालयका सहस चव रे मीराज
पा डेको संयोजक वमा ६ सद यीय कायदल गठन भएको, ( कायदलको काय ववरण अनुसुची १ मा संल न) उ त
कायदललाई ा व धक सहयोग पु याउन जमन ा व धक सहयोग नकाय (GIZ) को सहयोगमा २ जना वषय व
नयु त गर व भ न स ब के य तर र थानीय तरमा सरोकारवाला नकाय, पदा धकार संग छलफल गर
तवेदन तयार गर यसै साथ संल न तवेदन म ालयमा म त २०७०/३/६ मा पेश ग रएको छ ।
तवेदन तयार गन
ी रे मीराज पा डे - संयोजक - सहस चव, संघीय मा मला तथा थानीय वकास म ालय
ी गोपी खनाल - सद य - सहस चव, संघीय मा मला तथा थानीय वकास म ालय
ी राम कृ ण सापकोटा - सद य - उपमहा नदशक, DOLIDAR
ी जीवन कु मार े ठ - सद य - उपमहा नदशक, DOLIDAR
ी रमेशकु मार के .सी. - सद य - उपस चव, संघीय मा मला तथा थानीय वकास म ालय
ी पु षो तम नेपाल - काय म व धक , थानीय शासन तथा सामुदा यक वकास काय म
ी तीथ ढकाल - सहस चव , राि य योजना आयोग
ी लोकदशन रे मी - सहस चव , अथ म ालय
ी र व सजु - काय म नदशक , राि य योजना आयोगको स चवालय
Dr. Horst Mattaeus , GIZ-SUNAG- Chief
ी अ ण रे मी , GIZ-SUNAG

2. 2
तवेदन :
१) पृ ठभू म :-
नेपालको अ त रम सं वधान, २०६३ ले....." थानीय तरका योजनाको प हचान, तजुमा र काया वयनमा स बि धत
थानीय वाय त शासन स ब धी नकायलाई नै जवाफदेह वनाउन कानूनमा यव था भए बमोिजम नेपाल सरकार र
थानीय वाय त स ब धी नकाय वीच िज मेवार र राज व प रचालन तथा वाँडफाड गर , जनतालाई थानीय तरमै
सेवा उपल ध गराउन तथा लोकत को थानीय तर दे खनै सं थागत वकास गन वके करण तथा अ धकारको
न ेपण गन संवैधा नक यव था गरेको,
थानीय वाय त शासन ऐन,२०५५ ले राजनै तक, वि तय, शास नक एवम् बजार वके करणका मा यमबाट
अ धकार, िज मेवार , ोतसाधन थानीय तरका थानीय नकायलाई न े पत गन र थानीय नकायले प न ती
ा त अ धकारलाइ जाता ीक कृ या, पारदश यवहार, जन उ तरदायी र जनताको यापक एवम् अथपूण
सहभा गता जुटाई जनताको माग र ाथ मकतालाई जवाफदेह पूवक संवेदनशील भई संवोधन गन आव यक संय र
कृ यालाई सं थागत गन कानुनी यव था गरेको ।
वाय त शासन ऐनका ावधान यवि थत पमा थानीय तरमा सं थागत गन थानीय वाय त शासन
नयमावल , २०५६, थानीय नकाय आ थक शासन नयमावल -२०६४, थानीय नकाय ोत प रचालन काय व ध,
२०६९, एवम् वषयगत नकायबाट जार भएका नी त नद शका एवम् काय म द तावेज जार भई वके ि करणको
नी तगत यव था गन व वध कृ या यव था अवल वन गर काय वयनमा रहेका । य तै पाँचौ आव धक योजना
दे ख नै न तगत र रणनी तक व यमान बष य आव धक योजनाले प न बके करण, न ेपण त नी तगत र
रणनी तक तब ता दशाएको ।
थानीय शासन तथा सामुदा यक वकास काय म (LGCDP) ले प न वषयगत न ेपणलाई सहयोग पु याउदै थानीय
तरमा कायरत आपु त प का सबै सेवा दायकले सम व यत पमा जनताका वशेषग र वप न र पछ डएका वगका
माग र ाथ मकतालाई स बोधन गराउने भावकार सेवा वाह गन र नाग रकले उ त सेवा सु नि चतता ा त गन
सबै तहका स ब सरोकारवालाको मता अ भवृ गद समावेशी, लै गीक समतामूलक, वाल एवम् वातावरण मै ी
वकास लाई थानीय तरमा सं थागत गन तब ता समेत देखाई काया वयनमा रहेको । LGCDP को आगामी
चरणमा प न थानीय तरको योजना तजुमा, काया वयन, अनुगमन र मु यांकनमा स ब सबै नकायको र
सरोकारवाला सबैको एक कृ त एवम् सुढृढ यास के य, थानीय एवम् सामुदा यक तरमा जार रहने तव ता
समेत जाहेर गद वीकृ तीको अि तम चरणमा रहेको ।
थानीय तरमा २०५८/५९ दे ख नै न ेपण भएका कृ ष, श ा, वा य एवम् थानीय पूवाधार संग स ब सबै
नकाय र सरोकारवाला सबै वीच अझ कायगत सम वय सु ढ गर सम व यत र एक कृ त सेवा वाह गन थप
तव ता समेत आगामी ावण दे ख लागु हुने ग र ता वत LGCDP -2 मा दशाइएको ।

3. 3
यसै सल सलामा उपरो त कानूनी, नी तगत, कृ यागत एवम् सं थागत यव थाका वावजुद प न यवहारमा
काया वयनमा आउन नस क काय ममा दोहोरोपन आई भावकार सेवा वाहमा वाधा अवरोध आई जनताका ब दो
आकां ा, ाथ मकतालाई स बोधन गन स कएको छैन ।
उपरो त प र े यमा व यमान नी त, कानून, एवम् नदशन काया वयनका कमी कमजोर को समी ा गर
थानीय तरमा कायरत सबै स ब प ले संयु त पमा एक आपसमा पारद शता कायम गद जनताका चाहना,
आव यकता एवम् ाथ मकता लाई यवि थत योजना प तका आधारमा संवोधन गन यवहारगत सुझाव खो ने
यास यस तवेदनले दने अपे ा रा दै तदनुसार प रि थ तको व लेषनण गर सुझाव तुत ग रएको छ ।
२) वके करण / न ेपण स ब धमा भएका यास र नी तगत यव था
नेपालमा वके करण स ब धी कर व शता द लामो अनुभव छ । स वत १९७६ मा काठमाड (भोटा हट े मा)
यु न सपा लट को बैधा नक आदेश (सनद) जार ग र थापनाको साथै थानीय नकाय गठनको शु वात भएको
पाइएको छ । लग तै व.सं. १९८३ मा दाङ देउखुर मा मा यजन कचहर को थापना भई के ह शास नक वि तय
एवम् या यक अ धकारह ती नकायलाई दान ग रएको छ ।
राणाकाल, अ त रम जात काल, पंचायतकाल, जात को पुनवहाल प चात एवम् लोकताि क गणत कालमा
वके करणले सं वधान/कानून/ नी तमा थान पाएता प न यवहारमा फतलो काया वयन दे खएको छ। र सावभौम
जनता "नाग रक के ि त वाय त शासन प त" को अनुभू त गन बाट वि चत एवम ् उपे त भएको महसुस ग र
राखेको छन ् । व भ न कालमा भएको यव था न नानुसार तुत ग रएको छ ।
क) राणाकाल (१९०३ - २००७)
• थानीय नकायको व धवत थापना,
• २००४ दे ख थानीय नकायले संवैधा नक मा यता ा त गरेको,
• २००६ सालमा गाँउ तरमा गाँउ पंचायत र नगर तरमा नगर पंचायत गठन गन ऐनह जार भएका,
• यी ऐनह ले ामीण /नगर पूवाधार, ाथ मक श ा जन वा यलाई असर गन फोहोर मैला यव थापन,
सामािजक सुर ा कायका ला ग दमकल एवम् अ य कोप नय ण,
• थानीय तरमा घरधुर कर, सेवाशु क , द तुर, भाडा, ख रद व गन पाउने अ धकार
ख) अ त रम जात काल ( व.सं. २००७ - व.सं. २०१७)
• सा वकमा कायम भएका गाँउ पंचायत, नगरपा लका कायम राखी सा वकमा जार भएका अ ऐनह खारेज
गर नगरपा लका ऐन २००९ र गाँउपंचायत ऐन २०१३ जार भएको
• २००९ मा भुवन ाम वकास लागु भएको
• नेपाललाई ३५ िज ला र १५० लकमा वभाजन गर ामीण वकासलाई ाथ मकता
• २०१३ मा प हलो योजनागत वकास र शास नक सुधारका सं थागत यव था पंचवष य योजना (२०१३-१७)
र नजामती सेवा ऐन जार भई योजनागत वकास र शास नक सुधारको सं थागत यव था लागु भएको ।

4. 4
• उ नत वउ, वजन, शीप, अनौपचा रक श ा इि ज नय र ग व ध गाँउ तर स म पुगेको ।
• ता लम ा त ाम कायकता र ाम से वका नयु त भई गाँउमा सामािजक जागरण काय मको थालनी
• थानीय वाय तताको माग शु
ग) पंचायत काल (२०१७-२०४६)
• नेपाल अ धरा यको शास नक संरचनामा प रवतन, ५ े , १४ अंचल, ७५ िज ला कायम
• गाँउ, नगर, िज ला, अंचल र रा य पंचायत गर ५ तहको पंचायत यव था को शु वात र वग य हतका
ला ग म हला, युवा, कसान, ौढ, मजदुर र भु.पु सै नक संगठनह को औपचा रक त न ध व
• २०१९ सालमा सं वधानबाट नै पंचायत यव थाको संवैधा नक मा यता
• २०१८ साल र २०१९ सालमा येक तहका पंचायतका ला ग छु ा छु ै ऐन र वके करणको अवधारणालाई
रा यको नी त र स ा तमा समावेश
• २०२० सालमा शासन शि त वके करण आयोगको गठन
• उ त आयोगवाट गाँउ/ नगर िज ला पंचायतलाई शाि त सुर ाको अ धकारसमेत दने ग र न ेपणको
ावधान लागु
• २०२२ सालमा थानीय शासन ऐन लागु र मुख िज ला अ धकार लाई िज ला पंचायतको स चव रा ने
यव था
• २०२८ सालमा गृह पंचायत म ालय अ तगत थानीय तरका वकास काय म संचालनका ला ग थानीय
वकास वभागको गठन
• प हलो पटक थानीय वकास काय मको प रभाषा र गाँउ/नगर/िज ला तरका काय मको तर , क सम ,
पंच र कमचार को िज मेवार , ाथ मकताको े , तबेदन यव था , मदानको तशत र अनुगमन
सुप रवे णको यव था समेत समे ट दुईवटा पुि तका काशन
• २०२८ सालमा नै थानीय शासन ऐनमा संशोधन गर .िज.अ. लाई स चवबाट हटाइयो
• २०३७ सालमा जनमत सं ह प चात थानीय वकास म ालयको गठन र थानीय वकास अ धकार लाई
िज ला पंचायतको स चवको पमा समेत नयु त गर थानीय वकास नमाणको सम वयको िज मेवार
सुि पएको
• २०३९ सालमा वके करण ऐन र २०४१ मा वके करण काय यव था नयमावल जार
• २०४१ साल दे ख नै थानीय तरका वकास कायह एकै छाना मु न बाट वाह हुने गर िज ला पंचायत
अ तगत वकास संग स बि धत सबे कायालय िज ला पंचायत मातहत शाखाको पमा थापना
• ब भ न िज लामा दातृ नकायको सहयोगमा िज ला पंचायतको सम वयमा एक कृ त ामीण वकास योजना
संचालन र मु य वषयगत कायालय को यसमा स ब ता
• (२०२८-३२) मा नयाँ श ा योजनाले श ाको के यकरण र समुदाय बाट वा म व झके र सरकारले
िज मेवार लएको र के करण भएको
• कृ षी े ह रत ाि त बाट उ नत वउ, वजन व ध तथा यवसा यक कृ ष खेती णाल को सु वात
• वा य े मा औलो उ मुलनको कारण पहाडबाट तराईमा त बसाईसराई

5. 5
(घ) जात पुनबहाल (२०४६-२०६३)
• गाँउ पंचायत/नगर पंचायत/िज ला पंचायतलाई गाँउ वकास स म त/नगरपा लका र िज ला वकास स म त
नामाकरण
• २०४७ सालको नेपाल अ धरा यको सं वधानमा वके करणलाई रा यका नी त नदशक स ा तमा समावेश
ग र थानीय नकायबाट राि यसभामा त न ध व को यव था
• २०४८ सालमा गाँउ वकास स म त/नगरपा लका र िज ला वकास स म त ऐन जार भई नयाँ यव था
अनुसार थानीय नकायको नवाचन स प न
• गाँउ वकास स म त माफत सोझै अनुदान जाने यव थाको शु वात (३ लाख, ५ लाख, १० लाख) र उ त
अनुदानबाट थानीय तरमा व वध काय म ह संबोधन गुने ग र नदशन जार
• २०४८ सालमा शासन सुधार आयोगको तबेदनले थानीय नकाय/गैरसरकार सं थाको भु मकामा बढो तर
गनु पन र थानीय नकायको वकास कायमा बढ िज मेवार वनाई सेवा वाह सु नि चत गनु पन सफा रस
• २०५३ मा उ च तर य वके करण सम वय स म त गठन र उ त तबेदनगका क तपय सफा रशका
आधारमा २०५५ मा थानीय वाय त शासन ऐन जार
• जात पुनबहाल प चात २०५४ मा थानीय नकायको दो ो नवाचन स प न र थानीय नकायको हरेक
तह बाट समावेशी बनाउने यास (२० तशत म हला र समाजमा पछ डएका वग/जा तको त न ध व)
• २०५५ भा म हनामा थानीय पूवाधार तथा कृ ष सडक बभाग , थानीय वकास म ालय अ तगत गठन
• २०५६ मा थानीय वाय त शासन नयमावल र थानीय नकाय आ थक शासन नयमावल जार भएका
• २०५७ मा व तीय आयोगको गठन र २०५८ मा ब तीय वके करणको खाका (ROAD MAP) वीकृ त
• २०५८ मा बके करण काय योजना DIMC बाट वीकृ त
• थानीय वाय त शासन प तको सं थागत वकास एवम् मता वृ गन व भ न दातृ सं थाह बाट
सहयोग ा त, ाय सबै िज ला बकास स म त/नगरपा लकालाई ा व धक र आ थक सहयोग (PDDP, LGP,
DLGSP, RUPP, UDLE, DPP, DACAW, PARH, DFDP, आ द)
• २०५८/५९ दे ख वषयगत े (कृ ष, श ा, वा य र २०६०/६१ दे ख थानीय पूवाधार ),िज. व.स.मा
न ेपण
• २०५८ सालमा थानीय तरमा िज ला वकास स म त अ तगत िज ला ा व धक कायलय थापना
• सू मा आधा रत नशत अनुदान णाल लागु र यूनतम शत काय स पादन मापनका आधारमा थानीय
नकायमा ो साह अनुदान णाल लागु
• श ा, वा य र थानीय यातायात े मा े गत वकास अवधारणा (SWAP) अनुसार संचालन
• २०६४/६५ दे ख थानीय शासन तथा सामुदा यक वकास काय म संचालन र थानीय शासनमा प न SWAP
अवधारणाको स ा तको शु वातका साथै माग र आपू त प को मता अ भवृ गर सामुदा यक
सशि तकरण, व भ न सरोकारवाला सेवा दायक संग समुदायको सं थागत स ब ध थापना र थानीय
नकाय को मता अ भवृ गर सम व यत पमा थानीय तरमा सेवा उपल ध गराउने तव ता स हत
काय म खाका (Frame work)

6. 6
ङ) अ त रम सं वधान काल (२०६३ दे ख हालस म)
• नेपालको अ त रम सं वधान २०६३ मा रा य पुनसंरचना र थानीय वाय त शासन स ब धी छु ै माग
समाबेश गर वके करण / न ेपण लाई सं थागत गन संवैधा नक मा यता
• थानीय नकाय आ थक शासन नयमावल २०५६ संशोधन ग र २०६४ जार
• सं वधानको भावना अनुसार नयाँ लै गीक समानता र सामािजक समावेशीकरण नी त थानीय नकायमा लागु
र अथ म ालयबाट वीकृ त लै गीक स बेदन शल बजेटको थालनी
• वप न वग न सांकन, नाग रक सचेतना के माफत सामािजक समाबेशीकरण र समाबेशी वडा नाग रक
मंच, माफत योजना तजुमा कृ याको सं थागत थालनी
• थानीय नकायको सबै तहमा समावेशी एक कृ त योजना तजुमा स म तको गठन र योजना तजुमा र
ाथ म ककरणमा संल नता
• युनतम शत काय स पादन सुचकका आधारमा ो साह अनुदान णाल सबै िज. व.स./नगरपा लका मा लागु
र सबै गा. व.स.मा यूनतम शत प तसंग अनुदानको आव यकता र सहभा गता मक योजना कृ या MC/PM
णाल को अ भ न अंग
• PEFA/FRRAP तजुम गर थानीय नकायको व तीय जो खम यूनीकरणको यास जार र व भ न वि तय
जो खम यूनीकरणका उपाय लागु गन तब ता
• बाल मै ी /वातावरण मै ी/लै गीक स बेदनशील र समावेशी थानीय नकायको काय संचालन कृ यामा वशेष
जोड
• के ह िज लामा आव धक िज ला वकास योजना , नगरपा लकामा आव धक नगर र गाँउ वकास स म तमा
आव धक गाँउ वकास योजना स ब सबै सरोकारवाला संग सम वय एवम् वषयगत े समेत समेट
तजुमा काय जार रहेको र सा वकमा भएका आव धक योजनाको स म ा गर प रमाजन अव थामा रहेको
• छु ा छु ै अनुदान स ब धी काय बधीह लाई एक कृ त ग र थानीय नकाय ोत प रचालन तथा यव थापन
काय वधी २०६९ लागु भएको र सं वधानका नयाँ ावधानह लाई थानीय नकायको ोत प रचालन,
यव थापन, योजना तजुमा, संचालनमा समाबेश ग र उ तरदायी र पारदश नाग रक के त थानीय
नकायको यव था ग रएको
• मता वकास स बि ध नद शका /काय वधी जार भई थानीय नकायको मता वकास योजना
संचालनमा रहेको
• वप न वगलाई ल त गर सबै गा. व.स.मा सामािजक प रचालनको काय म गैरसरकार सं थासंग सहकाय
गर संचालन मा रहेको
• थानीय वकास म ालयको काय े यापक बनाई संघीय मा मला तथा थानीय वकास म ालय
नामाकरण ग रएको र म ालयको महाशाखा/शाखामा समयानुकु ल प रवतन ग रएको
• २०६९ मा म ालयमा ा व धक महाशाखा गठन भएको
• अनुगमन णाल लाई भावकार बनाई प रणाम मुखी अनुगमन णाल लागु ग रएको , DPMAS लाई
सं थागत ग रएको

7. 7
व भ न आव धक योजनामा वके करण स ब धी नी तगत यव था
वके करणलाई भावकार पमा लागु गन आव धक योजनाह मा वके करणलाई अ धकार थाना तरण
(Decencentralization), अ धकार यायोजन (Delegation), अ धकार न ेपण (Devolution) तथा निजकरण
(Privatization) का मा यमबाट अ धकार िज मेवार र साधन ोत थानीय नकायलाई दान गर नी तगत पमा
उ तरदायी र जवाफदेह बनाउने यास ग रएको छ ।
१) पाँचौ योजना (२०३२-३७)
• पंचायत र वकास लाई एक अकाको प रपूरक पमा रा खएको
• पंचायत े लाई वकास कायमा बढ साथक गराउने यव था
• के य अनुदान र ा व धक टेवा माफत थानीय नकाय लाई सश त बनाउने यव था
• थानीय तरका काय मलाई िज ला, नगर र गाँउ तरमा बग करण, तत-तत नकायबाट संचालन गराउने
यव था
२) छैठौ योजना (२०३७-२०४२)
• थानीय गाँउ, नगर र िज ला तहमा थानीय आव यकतानुसार ग रने वकास आयोजना काय मह (
वा य, श ा, कृ ष, खानेपानी, सचाई, बाटोघाटो, पुलपुलेसा आ द) को तजुमा , काया वयन , अनुगमन र
ममत संभारमा पंचायतको मह वपूण भू मका हुने
• एक कृ त ामीण वकास , दुगम वकास तथा ता लम काय मह थानीय नकाय के त गर संचालन गन
• थानीय नकायको ोत प रचालन , आयोजना यव थापनमा मता वृ गन ा व धक र आ थक सहयोग
उपल ध गराउने
३) सातौ योजना ( २०४२-४७)
• थानीय योजना तजुमा कृयालाई बके करण गद लैजाने
• गाँउ /नगर े ले आ-आ नो आव धक योजना तजुमा गन
• थानीय पंचायतह लाई नेतृ व लन सं थागत यव था , थानीय नेतृ व वकास र थानीय ोत प रचालन
व न गन
४) आठौ योजना ( २०४७-५४)
जात पुनवहाल प चात आठौ योजनाले वके करण र थानीय वकास स ब धमा न न नी त अवल बन गरेको
पाइएको छ ।
• कु ल वकास खचको ७०% रकम ामीण वकासमा खच गन यव ता गरेको
• नवग ठत थानीय वाय त शासनका नकायह लाई कानूनी पले वत , व नयि त , वशा सत
नकायका पमा संचालन र वकास गन यव था
• थानीय तहमा योजनाको छनौट , तजुमा , काया वयन , अनुगमन तथा मु यांकन साथै थानीय तरको
वजेट , लेखा र कमचार स ब धी स पूण अ धकार र िज मेवार िज ला वकास स म त, नगरपा लका र
गाँउ वकास स म तलाई सुि पने

8. 8
• थानीय नकायलाई एकमु ट अनुदान उपल ध गराउन थानीय वकास कोष तथा वषयगत तो कएको कोष
थापना गन
• थानीय नकायले उठाएको राज व आफै आ नो वकास काममा खच गन वाय तता दने यव था
• थानीय वकास काय उपभो ता स म तबाट संचालन गराउने यव था
५) नवौ योजना ( २०५४-५९)
• थानीय नकायह लाई सबल, स म र सश त बनाई थानीय वकास काय मह लाइ थानीय तहमा
यव था गन ग त शल र वचा लत तु याउने
• थानीय नकायलाई सुि पएको िज मेवार र कत य नवाह गन आव यक पन साधन ोत, प हचान गन ,
जुटाउने र ाथ मकता तो क उपयु त ढंगले तनको बाँडफाड गन , उपयोग गन ग र साधन ोत मा थको
अधार कानून वारा नै थानीय नकायलाइ दान गन
• थानीय वाय त नकायह लाई वषयगत े को वकासका ला ग के ले योग गन गरेको अ धकार
न ेपण गन ।
• थानीय जनताका माग स बोधन गन गर थानीय तरमा नै योजनाको प हचान, छनौट, काया वयन,
अनुगमन तथा मु यांकन, ममत संभार र यव थापन आ द कायह को अ धकार सु पने ।
• उपरो त योजना च मा सबै चरणमा यापक जनसहभा गता जुटाई, उपभो ता समूहलाई संल न गराउने र
थानीय वकासका काय मह मा नजी े र गैरसरकार सं थालाई संल न गराउने
• थानीय सरकार अ तगत काम गन कमचार लाई थानीय सेवा उपभोग गन जनता त उ तरदायी बनाउन
थानीय नकायको छु ै सेवा गठन गन
• अि तयार र आव यक बजेट न ेपणका साथै मानव संशाधन , ाव धक मता वकास , आव यक सूचना
वाह, ए काईसौ शता द वा चुनौतीसंग जु न स म, सबल, सु ृढ र जनताका आव यकता त उ तरदायी
थानीय वाय त सरकारको गठन र थानीय तहबाटै सम वकास यव थापन गन तफ वके करण
नी त के त गन
६) दशौ योजना (२०५९-६४)
रणनी तह :
• थानीय वाय त शासन ऐन २०५५ को उ े य अनु प काय गन थानीय नकायलाई वाय तता दान गन
• थानीय नकायको सेवा दान गन र उ तरदायी ढंगले संचालन गन मता अ भवृ गन
• थानीय शासन कृ यामा यापक सहभा गता अ भवृ गन
• थानीय नकायलाई आ त रक एवम् वाहय ोत प रचालन गन स म बनाउने
• नी तगत , कानूनी र सं यागत र काया वयन गत सुधार याउने
७) तीन बष य अ त रम योजना ( २०६४/६५--६६/६७)
गणत पश्चात तजुमा भएको आब धक योजनाले लएको नी तगत यव था:
• वके करण र न ेपणलाई रा य संचालनको मूल नी त र थानीय सरकार पव न गन मुख मा यमको
पमा अवल वन गन सबै सरकार र गैरसरकार नकायलाई िज मेबार बनाइनेछ

9. 9
• थानीय नकाय वीच राज व प रचालन र बाँडफाड गदा स तु लत र समतामुखी वसास हुने गर सामािजक
र आ थक ि टकोणबाट पछ डएका े , वग समुदायको सम उ थानका ला ग वशेष यान दइनेछ
• थानीय नकायवीच काय िज मेवार का आधारमा राज व प रचालन तथा बाँडफाड गन यव था मलाइनेछ
• के य र थानीय नकायको काय िज मेवार प ट पान , काय िज मेवार अनु प हुने गर वि तय
यव था मलाउने, सुि पएका िज मेवार र काय गन स ने ग र आव यक पन संय ह ता तरण गन
• न ेपण काया वयन काय योजना काया वयनमा याउने
• थानीय नकायलाई दइने अनुदान यूनतम शत र काय स पादन मापन संग आव ग रने छ । के य
नकायबाट थानीय नकायमा जाने अनुदानलाई सूचीब ग र वाह ग रने छ ।
• योजना नी त, काय म तजुमा गदा अ धकार बाद अवधारणा अवल बन ग रनेछ र समावेशीकरण को नी त
अवल बन गर उनीह को अ धकार र मौ लक वत ताको संर ण एवम् स बधन ग रने छ।
• सामािजक प रचालनका मा यमबाट वप न वग एवम् प छ डएका े को उ थान का ला ग ामीण एवम्
शहर े मा सामािजक सशि तकरण , पूवाधार तथा आय आजनका कृ याकलाप संचालन गर ामीण एवम्
शहर ग रवी यू नकरण गन ।
• योजना कृ याको येक तह र चरणमा सरोकारवाला लाई सहभागी गराउने ।
व षय योजना (२०६७/६८-२०६९/७०)
वके करण, वाय त शासन र थानीय वकासको उ े य " वके करणका मा यम बारा थानीय नकायको
नेतृ वदायी भू मकामा ोत,साधन , शीप तथा व धको समेत उपयोग गद जनताका आधारभूत सेवा एवम् सु वधाह
भावकार ढंगले उपल ध गराई वकास तथा सेवाका अवसरह मा थानीयवासीको पहुँच अ भवृ गन"
उपरो त उ े य पू त गन के ह मुख रणनी त:
• राजनी तक, शास नक र ब तीय अ धकारह थानीय नकायमा न ेपण गर अ धकार स प न, िज मेवार
तथा उ तरदायी थानीय नकायको थापना र संचालन गन
• तानीय शासन प तको सु ढ करण गन वषयगत म ालयह बाट तयार ग रने ग रएको न ेपण
काययोजना अनु पको न ेपण र थानीय नकायको मता अ भवृ गद एक कृ त पमा सेवा उपल ध गद
सुशासनको याभू त गन
• थानीय तरमा काय म संचालन गन सरकार गैरसरकार र सामुदा यक सं था तथा उपभो ता स म त
एवम् सरोकारवाला सं थाह को भू मका प ट गद तनीह लाई थानीय नकाय त उ तरदायी बनाई
काय म संचालन गन यव था गन ।
काय नी त:
• थानीय वाय त शासन प तको सु ढ करण गन राि य योजना आयोग र थानीय वकास म ालय संग
सम वय गर े गत म ालयह बाट तयार ग रएको / ग रने न ेपण काय योजना भावकार पमा
काया वयन ग रनेछ

10. 10
• अ धकार न ेपणको अवधारणा अनुकु ल हुने गर थानीय तहमा व भ न नकायह बाट संचालन हुने
योजनाह को सम वय, सहजीकरण र जानकार आदान दान गन भावकार यव था मलाइने छ
• थानीय आव यकता र मागमा आधा रत वकास आयोजनाह संचालन गन डालो बजेट णाल का आधारमा
ोतको प रचालन ग रनेछ ।
• थानीय नकायमा संचालन हुने व भ न सरकार , गैरसरकार े का काय मह मा दोहोरोपन हटाई
एक कृ त र सम वमया मक ढंगले काय संचालन ग रनेछ
• थानीय नकायबाट दान ग रने सेवा वाह र वकास नमाण कायह भावकार पमा प रचालन गन
न े पत े ह , सरोकारवाला, गैरसरकार तथा सामुदा यक सं थाह को थानीय नकाय तको जवावदेह
बनाइने छ ।
न ेपण ि थ त र काय िज मेवार :
"के य तरमा रहेको राजनी तक , शास नक तथा यव थापक य काम कत य अ धकार , साधन ोत , िज मेवार ,
जवाफदेह र उ तरदा य व कानून बमोिजम थानीय तहमा गठन भएका जन त न ध मूलक वाय त नकायह लाई
दान गर यव थापन , नय ण , नणय र उ तरदा य व वहन गन वाय तता दान गनु न ेपणको उ े य हो "
( बके करणको ि थ तप : २०६४)
थानीय वाय त शासन ऐन एवम् त स ब धी नयमावल ह ले बके करण को न ेपण कृ यालाई बढावा दएको र
तदनुसार व भ न थानीय नकायको काय िज मेवार नधारण , ोत वाह, प रचालन र राजनै तक एवम्
शास नक संय को साथै थानीय तरमा सहभा गता मक योजना तजुमा , काया वयन, अनुगमन मु यांकन
स बि ध यव थाका साथै नाग रक समाज , उपभो ता समूह एवम् नजी े संगको सहकाय तथा पारद शता र
उ तरदायी व स बि ध यव था अवल बन गन प तलाई सं थागत गन कानूनी र सं थागत खाका (Framework)
तुत गरेको छ।
नेपालको स दभमा न ेपणको या या आ-आ नै क समबाट हुने गरेकोले न ेपणलाई सं थागत गन क ठनाई भएको
प रपे यमा वके करण काय योजना २०५८ ले वषयगत े को न ेपण कायको प हचान गर न ेपण काय एक
मु ट (Package) का पमा स बि धत के य नकायले काया वयन गनु पन कु रामा जोड दएको छ जस अ तगत
न ेपण गदा न न ६ वटा वषय एकमु ट पमा न े पत गनु पन यव था गरेको छ ।
• न ेपण गन कायको तहगत प हचान (िज. व.स., नगरपा लका/गा. व.स. तर य) र सो अनु प काय
(Function ) तत-तत नकाय मा न ेपण गन यव था
• न े पत काय स पादान गन ला ने व तीय ोत (Finance) को वाह तत - तत नकायको कोषमा वाह
गन यव था
• न े पत काय स पादन गन चा हने कमचार (Personnel) र सं थागत (Functionaries) को समू चत
यव था
• थानीय तरमा कायरत कमचार को थानीय नकाय त पूण उ तरदा य व (Accountablity) स ब धी
यव था

11. 11
• न े पत काय स पादन गन स ने गर थानीय नकायको मता (Capacity) वकास को यव था
• थानीय तरमा स चा लत कायह को नर तर अनुगमन र मु यांकन (Monitoring and Evaluation) को
यव था
वके करण काया वयन काययोजनालाई यवहारमा उतार न ेपण काय व न गन आ थक वष २०५८/५९ को वजेट
व त यले " ाथ मक श ा , वा य , हुलाक सेवा ,कृ ष सार र पशु सेवा" ज ता आधारभुत सेवाह को यव थापन
थानीय नकाय वारा गराइने" कु रा समावेश ग र न ेपण कृ यालाई अगाडी बढाउन नदश गरेको थयो । यसर
बजेट व त यमा उ लेख भएको हुलाक सेवालाई ा व धक कारणबाट न ेपण गन नस कने दे खएकोले , आ.व.
२०५९/६० दे ख थानीय पूवाधारका वषयह ( ामीण सडक, झोलु गे पुल , क भट , खानेपानी सरसफाई , साना
सचाई , भवन , बैकि पक उजा , फोहरमैला यव थापन एवम् सामािजक पूवाधार ) लाई िज ला वकास स म त
माफत संचालन गन गर यव था ग रएको) । यसर उपरो त ४ वटै वषय े तहगत पमा न ेपण नभई िज ला
वकास स म तमा काय र रकम िज ला वकास कोषमा पठाउने गर न ेपण भएको न ेपण कायलाई कृ ष नी त
/रणनी त एवम् श ा / वा थ /पूवाधार नी त रणनी तले समेत वीकारेको छ र उ त कायलाई काया वयन गन
वा य र कृ ष म ालयबाट नद शका समेत जार भएका छन र श ा े मा नयमावल बमोिजम ब यालय
यव थापन स म तम ह ता तरण गन नदश जार भएको छ।
वषयगत े को न ेपण ि थ त देहाय बमोिजम छ ।
क) श ा
• व यालय े सुधार काय म (SSRP) ले वके करणलाई आ मसात गर व यालय यव थापन
स म तलाई िज मेवार बनाउन खोजेको
• समुदायमा ह ता त रत व यालयह लाइ यवि थत गन नद शका जार भएको
• Flash Report का आधारमा व याथ के त (Per child) अनुदान उपल ध गराउन यव था गरेको र
व यालय न साकं न का आधारमा श क यव थापन ।
• ब यालयलाई बाल मै ी / लै गीक समतामूलक बनाउन छा ा भना दर र Retention Rate मा सुधार गन
वशेष यव था गरेको
• व यालय यव थापन स म तलाई उ तरदायी बनाई रकम ब यालय खातामा अनुदान र काय मगत पमा
पठाउने गरेको
• ाथ मक ब यालयका श कको तलव ,भ ता रकम िज. व.स लाई अि तयार दइ िज ला वकास कोष
माफत वाह गन गरेको
• िज ला तरमा िज. व.स. सभाप त, नगर तरमा नगर मुख तथा गा. व.स. तरमा गा. व.स. अ य
संयोजक वमा िज ला श ा स म त, नगर श ा स म त र गाँउ श ा स म त गठन गरेको
• व यालय सुधार योजना (SIP) लाई समेत आधार मानी रकम नकास गन गरेको
• िज ला, नगर, गाँउ श ा योजना वनाउने काय मको थालनी भएको
• व यालयमा सामािजक प र ण लाई अ नवाय ग रएको, श क र अ भभावक संघलाई िज मेवार बनाएको
• िज ला वकास योजनामा िज ला श ाको वा षक काय म समावेश गन ग रएको

12. 12
• वषयगत कायालयको िज ला बकास कोषबाट वा हत रकमको आ.ले.प. ,िज. व.स. को आ.ले.प शाखाबाट
हुने गरेको र के बाट वाह हुने रकम को.ले. न.का. र दुवै रकम म.ले.प. वभागबाट अि तम ले.प. हुने
गरेको
• काय मको अनुगमन िज. व.स. को सुप रवे ण तथा अनुगमन स म तबाट समेत हुने यव था मलाएको
• थानीय नकायबाट कर व २०-२५% स म श ा े मा लगानी हुने गरेको तर श ा अ तगतको लगानीको
गणना हुने नगरेको
• SSRP श ा े को वषयगत SWAP अनुसार संचालन हुने गरेको
ख) कृ ष वकास र पशु वा थ सेवा
• कृ ष नी त २०६१ र कृ ष वकास रणनी त २०६४ ले कृ ष े को काय मलाई न ेपण गन यव था गरेको
• कृ ष सार र पशु वा थ सेवा व तारका काय म ह िज. व.स.माफत संचालन हुने गर न ेपण ग रएको
• कृ ष े न ेपण लाई यवि थत गन “कृ ष े न ेपण काय व ध २०५९” वीकृ त भई लागु भएको
• कृ ष काय म र पशु वा थ काय मको नय मत बजेट िज ला वकास कोष माफत वाह भई थानीय
नकाय आ थक शासन नयमावल २०६४ वमोिजम खच गन र आ.ले.प. समेत सोह वमोिजम गन यव था
मलाइएको
• के ह िज लामा कृ ष े लाई गाँउ वकास स म त अ तगत संचालन हुने गर समेत गा. व.स तरमा
न े पत ग रएको र हाल ४० िज लामा कसान दे ख कसान, गैर सरकार सं था/नीिज े संगको सहकाय
समेत संचालन गन सै ाि तक वीकृ त भई काया वयनका ला ग नद शका तयार अि तम चरणमा रहेको
• NARC अ तगत NARDF बाट गैर सरकार सं था माफत कृ ष सार काय लागु ग रएको
• कृ ष सहकार सं था माफत समेत काय म संचालन हुने ग रएको
• काय मको संयु त सुप रवे ण अनुगमन समेत हुने गरेको
• थानीय नकायबाट पूिजगत बजेटको १५% रकम कृ ष े मा लगानी हुने गर यव था भएको
• PAF बाट संचा लत अ धकाशं काय मको लगानी कृ ष े अ तगत रहेको र अ य वकास साझेदार
(Development Partners) र अ तरराि य गैरसरकार सं था (INGO's) बाट समेत कृ ष े मा लगानी वृ
गरेको
ग) वा य
• थानीय वा य शासन सु ढ करण काय म (Local Health Governance Strengthening Programme )
अ तगत ८ िज ला मा वा य े का काय म न ेपण ग रएको
• राि य वा य नी त, १९९१ , वा य े रणनी त २००३ र वा य े काय म काया वयन योजनाले
वके ि त वा य योजना यव थापनको नी त अवल बन गरेको
• सू मा आधा रत वा य े अनुदान पठाउने यव था मलाएको
• थानीय तरमा वा यसंग स बि धत जनशि त नयु त गन अ धकार थानीय तरमा दान गरेको
• क तीमा ५०% बजेट िज ला तरमा संचालन हुने काय मका ला ग छु ् याउने तव ता

13. 13
• िज ला तरमा वा य े को आव धक योजना वनाउने ल य रहेको
• थानीय तरको योजना प तमा वा य े को योजना समावेश गन पन यव था रहेको
• २८ िज लामा थानीय वा य उपचौक / चौक , ाथ मक वा य के थानीय नकाय माफत संचालन
गन यव था भएजप न नर तरता हुन नसके को
• उप वा थ / वा य चौक संचालनका ला ग गा. व.स को अ य को संयोजक वमा वा य स म त गठन
भएको
• ह ता त रत वा य चौक यव थापनका ला ग “ थानीय वा य सं थाह को ह ता तरण र संचालन
नद शका २०६० जार भएको
• गा. व.स. / नगरपा लकाह ले प न आ नो आ दानीबाट आ-आ ना े अ तगतका वा थ चौक
सु ढ करणका ला ग काय म संचालन, भौ तक पूवाधार नमाण, औषधी उपकरण खर द एवम् मानव
संसाधनका ला ग रकम उपल ध गराउने गरेको तर राि य लेखामा कतै गणना हुने यव था नभएको
• वा य े मा प न SWAP अनुसार काय म संचालनमा रहेका
घ) थानीय पूवाधार
• थानीय पूवाधार नी त २०६१ , रणनी त २०६४ ले थानीय पूवाधारका ७ उप े ( थानीय यातायात, सचाई
तथा नद नय ण , लघु जल व युत तथा वैकि पक उजा , खानेपानी तथा सरसफाई, आवास भवन तथा
शहर वकास , फोहरमैला यव थापन, सामािजक पूवाधार) प रभा षत गरे थानीय नकायमा न ेपण गन
नी त अवल वन गरेको
• थानीय वकास म ालय र थानीय नकायह लाइ ा व धक सहयोग उपल ध गराउन के मा “ थानीय
पूवाधार तथा कृ ष सडक बभाग” र िज लामा िज ला ा व धक कायालय” थापना ग रएको
• थानीय पूवाधारका काय मह िज लामा न ेपण ग र िज ला वकास कोष माफत रकम वाह हुन गरेको
• थानीय नकायह बाट समेत पूिजगत बजेटको कर व ६०% भ दा बढ थानीय पूवाधारका े मा लगानी हुने
गरेको
• िज ला ा व धक कायालयको ३ कारको संगठन संरचना (१७ िज लामा १ स. ड.ई, ३ ईि ज नयर र ६ स.ई,
१ ले.पा, २५ िज लामा १ स. ड.ई २ ईि ज नयर र ६ स.ई र १ ले.पा, एवम् ३३ िज लामा १ इि ज नयर, ३
स.ई र १ ले.पा स हतको ) व यमान रहेको
• थानीय नकायह को प न थानीय तरमा ा व धक कमचार आव यकतानुसार थायी , अ थायी/करारमा
नयुि त तथा परामश वापत परामशदाता नयु त गन गरेको
• नगरपा लकामा के तरबाट ा व धक सहयोग वापत कु नै संरचना नरहेको
• वषयगत म ालयह ले प न सचाई , भवन तथा खानेपानी, लघु जल ब युत र उजा काय म न ेपण
गरेको, खानेपानी वभाग र संचारई वभाग अ तगत छु ै ड भजन कायालयबाट काय म संचालन हुने गरेको
र लघु र बैकि पक उजा काय म िज. व.स.मा वषयगत शाखा थापना गर संचालन समेत गन गरेको
• हाल फोहरमैला यव थापन शहर वकास म ालयमा गा भएको

14. 14
थानीय वाय त शासन ऐन २०५५ र त स बि ध नयमावीमा र व यमान नी तमा कायगत एकताका ला ग भएका
मु य ावधान
थानीय तरमा थानीय नकायह ले आ-आ नो े मा कायरत सरकार , गैरसरकार , नजी े र सामुदा यक सं था
/ सहकार वीच सम वय याउन न न अनुसारका ावधान रहेका छन् ।
क) काय े मा प टता:
वाय त शासन ऐन २०५५ को दफा २८ मा गाँउ वकास स म तको, दफा ९६ मा नगरपा लकाको र दफा १८९
मा िज ला वकास स म तको वषयगत काय िज मेवार तो कएको छ ।( व तृत ववरण अनुसुची......मा)
• उ त काय िज मेवार लाई प ट गन थानीय नकाय वि तय आयोगबाट सन २००४ मा ग रएको
अ ययनले के तर र थानीय तरका कायह को प ट बाँडफाड गन सु च स हतको प टता
याउने र दोहोरोपन हटाउन सुझाव दएको छ । ( अनुसूची...........)
• उ त अ ययन तवेदनलाई समेत आधार मा न ामीण वकास त ठानले २०६१ र व व बैकं को
सहयोगमा थानीय वकास म ालयबाट २०६४ मा बके करणको ि थ तप मा समेत काय
िज मेवार को खाका तुत गरेको छ
• उपरो त सबै अ ययन तवेदनका आधारमा ीमान मु य स चव यूको संयोजक वमा सबै वषयगत
म ालयका स चव यूह एवम् िज मेवार पदा धकार , रा य योजना आयोग/अथ म ालयका
त न धह समेतको संल नतामा थानीय वकास म ालयले न ेपण काय व ध २०६५ तयार गर
मं.प.मा पेश गरेको । (हेनुहोस अनुसूची .........)
राि य योजना आयोगबाट िज ला तरमा संचालन हुने काय मको िज लागत सू च र वजेट , साल बसाल
पमा भाग २ मा का शत गन गरेको छ । उ त सू चमा के य तरबाट िज ला तरमा ऐनको दफा २४३
(१) वमोिजम स बि धत वषयगत म ालयले मा य स ा तका आधारमा गाँउ तर य , नगर तर य ,
िज ला तर य र के तर य काय म/ कृ याकलापको वग करण गर थप प टता याउने िज मेवार नवाह
गनु पनमा यसमा वग करण हुने नगरेको
अथ म ालयबाट २०६४ मा का शत वजेट तजुमा नद शकाले िज ला तरमा संचालन हुने काय म थानीय
वाय त शासन ऐन २०५५ र त स बि ध नयमावल २०५६ बमोिजम योजना प त भ पन प ट
ावधान रहेकोले यसको पालना हुन नस क रहेको
वा थ नी त/कृ ष नी त/ थानीय पूवाधार नी त/ श ा नी त र काय मले थानीय तरका काय म
न ेपण / वके करण गन र प टता याउने िज मेवार तो कएको छ । थानीय तरमा थानीय
नकायको संयोजक वमा काय म तजुमा , काया वयन र अनुगमन गन यव था गरेको
थानीय पूवाधार वकास नी तको नी त ६.१.१ वमोिजम थानीय पूवाधार स ब धी काय र ोत साधन
थानीय नकायबाट न ेपण गन यव था गरको छ।
उपरो त नी तगत र कानूनी आधारमा थानीय तरमा जाने वषयगत े मा स ब सरकार , गैरसरकार
, नजी , सामुदा यक सं थाले गन कायको सम वयको उ तरदा य व स बि धत वषय े को भएता प न
अ तर वषय े मा पार प रकता कायम गन िज मेवार नकाय थानीय नकाय नै हुन यव था रहेको

15. 15
थानीय नाग रकको स ब ता /सहभा गता र भावकार माग र ाथ मकताह लाई स बि धत वषयगत
े को स ब ता समेत जुटाई स बोधन गन थानीय नकायबाट सहजीकरण गन यव था कायम
ख) सम वय संय :
थानीय नकायले थानीय तरमा कायरत स ब सबै सरोकारवाला संग सम वय गन कानूनी एवम्
सं थागत के य तर र थानीय तरको संय देहाय बमोिजम छ :
• थानीय वाय त शासन ऐनको दफा २४१ बमोिजम स माननीय धानम ीको अ य तामा ग ठत
उ च तर य वके करण काया वयन तथा अनुगमन स म तको गठन र उ त स म तले ऐनको
उ े य , नी त तथा यव था अनु प कायह स पादन भएका छन्/छैनन ् सो को अनुगमन गन र
वाय त शासन स बि ध मा यता अनु प काय गन लगाउने िज मेवार तोके को छ
• उ त स म तको अ धकार र िज मेवार लाई काया वयन गन गराउन ऐनको दफा २४१ (६) बमोिजम
थानीय वकास म ीको संयोजक वमा काय स म त गठनको यव था
• ऐनको दफा २३७ वमोिजम वि तय आयोगको गठन र उ त आयोगले थानीय नकायले लगाउने
कर, नेपाल सरकार र थानीय नकाय वीच बाँडफाड गनु पन राज व, कर प त र लेखा णाल
समसाम यक बनाउने स ब धमा राय सुझाव तुग गन िज मेवार तोके को
• राि य योजना आयोगको संयोजक वमा ोत साधन बाँडफाँड, वजेट पूवानुमान पठाउने स म तको
गठन
थानीय तर:
• ऐनको दफा २६ (४) , १९७(३) नयम २०३ , नयमावल को नयम २०४ वमोिजम तथा ोत
प रचालन तथा यव थापन काय व धको दफा १५,१६,१७ वमोिजम ग ठत वषयगत स म त, एक कृ त
योजना तजुमा स म तको गठन र योजना तजुमा र ाथ म ककरण गन यव था
• ऐनको दफा २१ वमोिजमको वडा स म त तथा ोत प रचालन तथा यव थापन काय व धको दफा
२०(झ) वमोिजम वडा नाग रक मंच योजनाबाट ाथ म ककरण गन यव था
• काय वधीको दफा १८ वमोिजम सम वय स म त र दफा २१ वमोिजम ग ठत अ तर नकाय सम वय
स म तम, दफा २६ वमोिजम आयोजना अनुगमन तथा सहिजकरण स म तको यव था
• नयमावल को नयम २७३ (ग) वमोिजम ग ठत थानीय नकाय संयु त स म तको यव था
• काय वधीको दफा ५० वमोजेम उ तरदा य व कटान गर काय संचालन गनु पन ावधान
• काय व धको दफा ५६ वमोिजम गाँउ वकास स म त सहिजकरण स म तको गठन
• काय व धको दफा ५७ वमोिजम वषयगत े को अनुदान काया वयन स बि ध यव था
• ऐनको दफा ४७,५१, २०४, २०९ वमोिजम र काय व धको दफा ६३ वमोिजम सरकार एवम् गैरसरकार
नकाय वच सम वय कायम गन ावधान
• ऐनको २०४ (२) वमोिजम योजना आयोगले म य थता गन यव था
ग) योजना संचालनमा

16. 16
• ऐनको दफा ४३ र १९५ वमोिजम आव धक योजना तजुमा गदा वषयगत े का योजनाको ल य,
नी त रणनी त समेत उ त आव धक योजनामा समावेश ग र तजुमा गनु पन र स बि धत वषयगत
कायालयलाई शु वात दे ख नै योजना च मा संल न गराउनु पन
• थानीय नकायले योजनाको काया वयन वयम् आफै नगर वषय े संग स बि धत वषयगत
कायालय वा नजको सम वयमा अ े संग स बि धत गैरसं था वारा संचालन गनुपन
• िज ला ि थत वजेट पूवानुमान वाँडफाड तथा रकम वाह कृ यामा स ब सबै नकाय र
सरोकारवाला संग परामश ग र गन
• थानीय नकायले सहजीकरण , सम वय, अनुगमन , सुशासन कायम गनमा र थानीय समुदायको
सशि तकरण र तनको सेवा दायकसंग स व ध थापनामा सहजीकरण गन पन यव था
• ऐनको दफा २०३ मा िज ला वकास योजना स ब धमा राि य योजना आयोग र नेपाल सरकारको
दा य व
घ) कायालय , वषयगत शाखा स ब धी यव था
• ऐनको दफा २५७(१) वमोिजम थानीय नकायले आ नो मातहतमा वषयगत शाखा थापना गन
स ने
• वषयगत कायालयलाई िज ला तर य वकास नमाण स बि ध काममा िज ला वकास स म तले
नदशन दन स ने (२५७(२)
• थानीय नकायले वजेट काय म स ब धमा स बि धत म ालयह संग सोझै स पक रा न स ने
यव था (दफा २४०)
• नेपाल सरकारले आफू लाई ा त अ धकार थानीय तरको कु नै तहमा सु पन स ने (२४२)
• ऐनको दफा २४३(३) वमोिजम वषयगत म ालयले थानीय नकायलाई ा व धक सहयोग उपल ध
गराउने
• थानीय पूवाधार नी तको नी त ६.२.३ वमोिजम िज ला ा व धक कायालयले िज ला वकास स म त
अ तगत वषयगत शाखा थापना नहु जेल स म वषयगत शाखाको पमा काम गन छ र िज ला
ा व धक कायालयका ा व धक कमचार ह िज. व.स.को ा व धक भना नग जेल वकास
स म तमा काजमा ख टइ काम गन छन ् ।
• थानीय वाय त शासन ऐनको दफा २५६ वमोिजम स बि धत थानीय नकायको अनुरोधमा नेपाल
सरकार वा नेपाल सरकारको अनुदानबाट संचा लत नकायका कमचार ह लाई काजमा पठाउन स ने
यव था
• नजामती सेवा ऐन २०४९ को दफा १८ (१४) , नजामती सेवा नयमावल २०५० को नयम ४२ (ख)
वमोिजम पूल दरव द मा राखी काजमा खटाउन स नेछ ।
उपरो त सबै संवैधा नक , कानूनी र नी तगत तव ताका वावजूद प न वके करण/ न ेपण र
थानीय वाय त शासनका मा य स ा त वमोिजम थानीय तरमा कायरत रहेका सबै सेवा दायक
(सरकार , गैरसरकार , नीिज, नाग रक समाज, वयमसेवी सं था) एक आपसमा पार प रक सहयोग ,

17. 17
सम वय ग र एक कृ त पमा थानीय नाग रकका भावकार माग/ ाथ मकतालाई संवेदनशील पमा
स बोधन गन यव था र कायशैल मा प रवतन आउन सके न ।
य तो अव थामा के ह अ तर न हत कारणह :
• बषयगत म ालय, वयम् थानीय वकास म ालय तथा ग ठत सम वय गन नकायको थानीय
वाय त शासन र अ धकार न ेपण गन राजनी तक नेतृ व एवम् उ च शास नक यि त व /
पदा धकार वाट उ साहजनक अ तरआ माबाट तव ता दे खन आएन
• थानीय तरमा नवा चत जन त न ध नभएकोले र था पत संघ, नाग रक समाजको प न
भावकार माग र थानीय वाय त शासन स ब धमा दवावमुलक अ भयान संचालन हुन सके न
• येक दशकमा राजनी तक प रवतन र येक दशक वके करण / न ेपणका स दभ मा
सं मणकालबाट गु ीरहनु पन र था पत मा यतामा समेत नर तरता कायम गन स कएन
• वषयगत म ालयले वके करणको आ-आ नै क समले या या गन र आ-आ ना इकाईह
माफत के कृ त णाल अवल वन गर अ धकार थाना तरण (Deconcentrated) प त
अवल वन गन तथा आ नै खटाएका कमचार लाई नद शत ग र काय संचालन गन रमाउने
प रपाट को वकास
• स ा तमा थानीय नाग रक त उ तरदायी भई काम गन नदशन दइरहे ताप न के त नै
उ तरदायी वनाउने संय सशि तकरणमा वशेष जोड दइने गरेको
• थानीय नकायको वषयगत सेवा वाहको मता वृ मा स वि धत वषयगत म ालयको य तकै
गहन िज मेवार र दा य व रहेता प न उ त भू मका के वल संघीय मा मला तथा थानीय वकास
म ालयले मा यहोनु पन र वषयगत म ालयको सेवा कसर दने भ ने ा व धक ान उ त
म ालयमा नरहेको र वषयगत म ालयसंग सहकाय गन उपयु त संय थापना , वकास र
सशि तकरण हुन नसके को
• LGCDP अ तगत वषयगत अनुदान थानीय नकायमा वाह गरेको पाइए ताप न के तरमा
स बि धत म ालयसंग र थानीय तरमा उ त अनुदान सहभा गता मक योजना कृ या प तमा
समावेश हुन नसके को के पाठ स कएको भ ने प ट लेखा जोखा हुन नसके को
• थानीय नकायह प न आ नो ोत साधन वाय त शासन ऐनको भावना वमोिजम स बि धत
वषयगत कायालय वा वषय े संग स बि धत गैरसरकार सं था माफत वाह गर प रचालन गन
थानीय तरमा यापक अ तरकृ या ग र वषयगत े को सशत अनुदान र थानीय तरको आफै ले
आजन गरेको आय एवम ् नशत अनुदान वीच पार प रक स ब ध कायम गर एउटै डालोमा िज ला
तरको वजेट रा ख सम वय गराउनु पनमा उ त कृ यालाई ो सा हत एवम् सहजीकरण गरेको
प न पाइएन

18. 18
• राि य योजना आयोगबाट वाह हुने वजेट पूवानुमान र मागदशन पठाउने ढाँचा र कायशैल मा प न
प रवतन आउन सके न र थानीय वाय त शासन प तलाई व लयो बनाउने गर स बि धत
वषयगत म ालय र थानीय नकायलाई नद शत गन सके न
• अथ म ालयबाट जार भएको वजेट तजुमा नद शका, २०६४ वमोिजम थानीय तरमा जाने
काय मलाई थानीय नकायबाटै तजुमा, संचालन हुने ग र अनूकू ल वातावरण ृजना हुन सके न र
थानीय नकायमा वाह हुने अि तयार णाल नशत अनुदान ज तै सशत अनुदानमा लागु गन
स कएन
• संघीय मा मला तथा थानीय वकास म ालयवाट थानीय पूवाधारका योजनाका ला ग वाह हुने
अि तयार र माग दशनमा प न एक पता र प टता याउन स कएन
• िज ला ा व धक कायालय के य तरका Field Unit हुन क िज ला वकास स म तका वषयगत
नकाय वा थानीय नकायलाई ा व धक सहयोग पु याउने नकाय हुन म ालय र वभाग दुबै
प ट हुन सके न र थानीय पूवाधार नी त अनुसार सं थागत सु ढ करण भ दा प न वभागीय
वाथ अ तगत संचालन हुने प रपाट व लयो हुँदै गएको र पटक पटक व वधा उ प न हुने
खालका नणय म ालयबाट वाह गन ग रएको
• थानीय पूवाधार वभागको शहर वकासमा यून उपि थ त रहेको र हाल ग ठत शहर वकास
म ालयबाट प न थानीय नगरपा लकाह लाई पु याउने सहयोगमा प टता भएको दे खएन
• थानीय तरमा कायम ग रने सम वय के तरमा सहिजकरणको वातावरणका साथै थानीय
तरमा आपसी स व ध थापना , मनोबै ा नक तथा Behavioral Aspects समेत सरोकारवाला
सवैलाई नय मत पमा के बाट Orientation/ ता लमको यव था हुनुपन मा सो समेत भएको
नपाइएको
• सं थागत पमा थानीय वाय त शासन सु ढ करणको वाथ भ दा प न यि त यक वाथलाई
य हुने गर ल खत, मौ खक पटके नदशन हुने गरको
वषयगत न ेपण संग स बि धत के ह मुख मु ाह
• ीमान मु य स चव यूको संयोजक वमा सवै म ालय, योजना आयोगसंग समेत २०६५ सालमा
छलफल ग र तयार भएको वषयगत न ेपण नी तको काया वयनमा नर तरताका साथै प ट
तहगत रणनी तको खाका वीकृ त गर लागु हुन नसके को
• वषयगत म ालयवाट ४ वटा े मा न े पत काय म प न सु ढ पमा लागु हुन नसके को ,
तलवभ ता र साधारण तफका के ह काय म िज. व.स. माफत र प रयोजनाका नाममा थानीय
तरको काय े भ पन कृ याकलाप प न के य तरको काय मको प आ ना मातहतको
कायालय/ ड भजन माफत समाना तर पमा संचालनमा याउने गरेको
• थानीय नकाय (िज. व.स र न.पा) मा वषयगत शाखा थापना हुन नसके को र कमचार को दोहोरो
उ तरदा य व रहनुका साथै काय मगत र शास नक उ तरदा य व प न वाँडफाड नभएको

19. 19
• योजना आयोगबाट िज ला तर य काय मका ला ग एकमु ट वजेट पूवानुमान र मागदशन
स बि धत िज. व.स माफत का तक मसा त भ वाह हुन नसके को र यसलाई व तुगत वनाउन
नस कएको
• वषयगत े का काय म िज ला वकास योजनामा संल न ग रएता प न थानीय तरको योजना
तजुमा सहभा गता मक योजना तजुमा प त अवल वन गर व ती तरका थानीय नाग रकका
माग / ाथ मकता स बोधन हुने गर तजुमा हुने नगरेको र के य तरबाट नै े ीय तरमा हुने
गो ठ बाट सू च तयार गर िज ला वकास योजनामा कृ याकलाप समावेश गन ग रएको
• थानीय तरका आव धक योजनामा वषयगत े का आव धक योजनाको ल य नी त, रणनी त
एवम् काय म समावेश गर एक आपसमा पार प रक स ब ध कायम गराउन नस कएको र
आव धक योजना र वा षक योजना वीच तालमेल हुन नसके को । उ त आव धक योजना एवम्
राि य आव धक योजना वीच तालमेल हुन नसके को र वुझाईमा एक पता आउन नसके को
• के य तरका वषयगत नकायह को न ेपण त पूण तव ता रहेको नपाइएको र
वके करण/ न ेपण संघीय मा मला तथा थानीय वकास म ालयको मा वषय ब तुको पमा
लने ग रएको र आ नै वषयगत कायालयह बाट काय म संचालन गन ो साहन गन गरेको ,
अ धकार थाना तरणलाई ो साहन गर न ेपण (Devolution)गन के य तर उ त नरहेको
• थानीय नवा चत जन त न धह को व हनताले गदा न ेपण कायमा अवरोध आई नर तरता
दान गन नस कएको र न ेपण त दवाव सजना हुन नसके को
वके करण काया वयन तथा अनुगमन स म त/ थानीय नकाय वि तय आयोग
• DIMC/LBFC तथा अ य सम वय कायम गन ज ता नकायह ले प न न ेपण कायमा देखा
परेका वाधा अवरोध हटाई ग तशीलता दान गन नसके को
• थानीय नकायको मता सु ढकरण समेत हुन सके को छैन । पूण न ेपण भएको अव थामा
ा त अ धकार िज मेवार र उ तरदा य व वहन गन स न संगठन संरचना , मानव संशाधन , अ
मानव ोत संग सम वय र सहजीकरण गन शीप/द ता र स ब सरोकारवाला सबैलाई आफू संग
आव गर संचालन यव थापन गन स ने मतामा समेत कमी दे खएको छ
• थानीय नकाय , वशेष गरेर िज. व.स. ह ले काया वयन कता भ दा प न बढ सम वयकता एवम्
सहजकताको भू मका नवाह गन गर आफू मा प रवतन गनु पन र थानीय तरमा कायरत सरकार
गैरसरकार एवम् नजी े एवम् समुदाय संग सहकाय गर तनको ा व धक ान शीप ोतको
सम वय र आ नो ोत साधनको समेत साझेदार ग र काय म संचालन गनु पन नेतृ वदायी
भू मका नवाह गनु पनमा सो हुन नसके को
• थानीय तरमा उ च वि तय जो खम (Fiduciary Risk) रहेको व भ न अ ययनबाट दे खएको र
यसलाई यू नकरण गन तजुमा भएको PEFA/FRRAP प न भावकार काया वयनमा आउन
ढलाई भइरहेको

20. 20
• थानीय नकायले प ट े / उप े गत शशत / नशत अनुदान /काय म वजेट वषयगत नकाय
एवम् थानीय नकायवीच वाह णाल को वकास गन नसके को
• सहभा गता मक योजना कृ या वाय त शासन ऐन/ नयमको वा त वक भावना एवम् उ े य अनु प
ल त वगको यापक एवम् अथपूण सहभा गतामा व ती तर बाट तजुमा भएको पाइएको छैन र
तजुमा भएका योजना मागको सूची (Shopping list) लाई वडा नाग रक मंच / वषयगत योजना
तजुमा स म तबाट े गत सरकार /गैरसरकार सरोकारवाला वीच यापक अ तरकृ या/छलफलबाट
प रणाम मू ख बनाउन स ने गर तजुमा एवम् एक कृ त स म त े / उप े गत पार प रक
स ब ध थापना गराउन यास समेत हुन सके को छैन । यसले गदा एक कृ त पमा योजना प त
था पत हुन सके को छैन र लगानी भएको रकमको उपल धी मापन प ट पमा े गत हसावबाट
हुन सके को छैन । यूनतम शत तथा काय स पादन मापन सूचकमा उ त यव था समावेश भएता
प न योजना छनौट कृ याको व तुगत मु यांकन ख टएको टोल बाट हुने गरेको पाइएको छैन
थानीय नकायको कोष संचालन:
• ऐनको दफा ६०,१२५ तथा २२१ मा मश: गाँउ वकास स म त, नगरपा लकाको र िज ला वकास स म तको
कोषको यव था गरेको छ र उ त कोषको संचालन थानीय नकाय आ थक शासन नयामावल को नयम
६,२२, र ४३ तथा थानीय नकाय ोत प रचालन तथा यव थापन काय व ध २०६९ को दफा ४१ दे ख ४८
मा ग रएको छ ।
थानीय नकायको कोषमा ज मा भएको सम त रकमलाई चालु खच र पूिजगत खच (काय म) मा वभाजन गर
पूजीगत खच कु न वषय े मा लगानी गन हो र कहाँ गन हो, वषयगत े र यस संग स ब गैरसरकार सं था
/ नजी े / सामुदा यक सं थाका समेत लगानीका े प हचान गर े गत लगानी वाँडफाड गन गरेको पाइएको छैन
। थानीय नकायले उपल ध भएस म स बि धत वषय े को आव धक योजना वारा न द ट ग रएको ल य पूरा
गन लगानी गन वातावरण ृजना गनु पनमा सो गरेको पाइएन । के बाट नकासा भई जाने रकम स बि धत
नकायलाई नकासा स म दने गरेको र यसको उपल धी (Result), पहुँच (Access) , सेवाको सु न चतता (Service
Standard) र गुण तर (Quality) मा वशेष यान पु याएको पाइएन र समाना तर पमा एउटै कृ याकलापमा लगानी
भई क को क त लगानी रहेको व तुगत लेखा जोखा समेत हुन नगर लागत खचमा वृ , अ नय मतता र टाचार
हुने छद समेत दई नी तगत र कायगत पमा स बोधन गन प रपाट को वकास हुन सके न
थानीय नकायको कोष थानीय नकायका ला ग ‘के य तर’ खाता भएकोले उ त खाता यव थापन र
कायसंचालन तर खाता वषयगत कायालयका खाता वीचमा प न आपसी स ब ध थापना हुन स करहेको छैन,
िज ला वकास स म तमा क त काय संचालन र कोष खाता रहेका छन् यसको यक न अव था समेत कायम हुन
नसक वि तय जो खम व ने गरको छ ।

21. 21
नेपाल सरकारले TSA लागु गरेको प र े यमा थानीय नकायमा प न उपरो त अनुभव लागु गन स ने नस ने,
एक वार भु तानी णाल (Single Door Payment System) को अ ययन गर एक वार भु तानी णाल वीकृ त गन
तफ सोच भएको पाइएको छैन ।
वषयगत कायालय र शाखा:
थानीय वाय त शासन ऐनको दफा २५७ वमोिजम थानीय नकाय (न.पा/िज. व.स.) मा वषयगत शाखा थापना
हुन सके न । उ त हुन नसके को अव थामा सा वकमा के य तरका म ालय/ वभाग अ तगत Deconcentrated
Model मा खुलेका िज ला सेवा के गा. व.स. तर स मका कायालयह ले हाल न े पत भएका भ नएका वषय
समेत हेन ग रएको छ । तर ऐनको दफा २४३ वमोिजम नत के य नकायले काय िज मेवार मा तहगत प टता
गन सके को छ न संयु त पमा योजना तजुमा , काया वयन गन नै प ट टकोण लएको छ न ती वषयगत
शाखाह ले णाल गत पमा थानीय नकायको कोषबाट अपे त उपल धी हाँ सल गन वषयगत कायालयलाई
िज मेवार वनाउन सके को छ यसबाट
थानीय वषयगत कायालय थानीय नकाय र थानीय नाग रक भ दा प न के त उ तरदायी रहेने
गरेको
ती कायालय अ तरगतका अ धकांश दरव द पू त हुन नसके का र र त दरव द मा भना गन बैकि पक
यव था अवल वन नगरेका जसले गदा थानीय नकायबाट नसत हुने काय ममा ा व धक सहयोग पु न
सके न, वाह गरेको सेवामा भावका रता महसूस भएन
गैरसरकार े वा नजी े संग सेवा करार वा साझेदार मा काम गन वातावरण प न ृजना हुन नसके को
ले वकासमा लगानी ग रनु पन रकम अ सर ज हुने गरेको र यसको नकासा समयमा हुने नगरेको
नजामती कमचार मा पद य अहंकार (Position Status) ले प न अ तर नकाय सम वय थापनामा क ठनाई
दे खएको ये ठता र क न ठता अथवा तह / ेणीको पुरातन सोच बाट ट म भावनामा काम गन सोच आउन
नसके को, पर परागत Hierarchical Structure बाट Flat Structure मा वकास प चात जान नसके को
थानीय नकाय र वषयगत कायालयको प ट काय म काया वयन ता लका (Calendar of Operation) र
िज मेवार ता लका (Responsibility Matrix) तयार गन नग रएको ले भू मका र िज मेवार मा दोहोरोपन
आई द मत हुने गरेको
के तरका नकायह बाट थानीय तमा कायरत नकाय/इकाइ ज त संयु त पमा काम गन नदशन जार
नभएको र य तो वातावरण तयार गनमा के प न प छ पन गरेको
सम वयका ला ग था पत संय कृ याशील नरहेका र सम या समाधान मूलक बैठक अथ पमा आयोजना
हुने नगरेको
के बाट ख टने कमचार को छटो छटो स वाको अ न चतताले गदा प न काम गन तव तामा कमी
दे खएको र थानीय नकायमा कमचार को वृ त वकास र स वा गन प त कायम हुन नसके को