0 - Diploma - Punimi Fundit

Mikroteza – “Objektivat profesionale - Kyç i funksionimit të standardeve, çështjeve dhe temave të edukimit artistik figurativ”
1
Student MND - Bujar Kapllani - 2011
UNIVERSITETI TIRANË
Mikroteza – Mbrojtje e Diplomës
OBJEKTIVAT PROFESIONALE
- KYÇ I FUNKSIONIMIT TË STANDARDEVE,
ÇËSHTJEVE DHE TEMAVE
TË EDUKIMIT ARTISTIK FIGURATIV
Bujar Kapllani
Dhjetor 2011
KËRKIM SHKENCOR NË EDUKIM
STUDENT MND Bujar KAPLLANI
UDHËHEQËS Prof.As.Dr. Pirro LAZE
DIPLOMË
MND
UNIVERSITETI TIRANË
Fakulti Shkencave Sociale

2
Fakulteti Shkencave Sociale - UT
MIKROTEZA
Mbrojtje e Diplomës së MND
OBJEKTIVAT PROFESIONALE
KYÇ I FUNKSIONIMIT TË STANDARDEVE, ÇËSHTJEVE DHE TEMAVE
TË EDUKIMIT ARTISTIK FIGURATIV
Realizimi i strategjive në nivelin parauniversitar.
Rëndësia e temës lidhet me realitetin e realizimit të edukimit pamor artistik në arsimin
e lartë për Fakultetin e Edukimit, duke nxjerrë në dritë një sërë problemesh që kërkojnë
zgjidhje. Studentët e degëve Mësuesi dhe Parashkollor në Universitetin e Elbasanit, ndodhen të
papërgatitur përballë temave, çështjeve dhe standardeve të kurrikulës së edukimit pamor
artistik.
Udhëheqës:
Prof.As.Dr. Pirro Laze
Punoi:
Bujar Kapllani
Pedagog Arti - Universiteti Elbasan
Tiranë, Dhjetor 2011.

3
PASQYRA
KËRKIM SHKENCOR NË EDUKIM ..................................................................................................
Rëndësia e temës lidhet me realitetin e realizimit të edukimit pamor artistik në arsimin e lartë për Fakultetin e Edukimit, duke
nxjerrë në dritë një sërë problemesh që kërkojnë zgjidhje. Studentët e degëve Mësuesi dhe Parashkollor në Universitetin e
Elbasanit ndodhen të papërgatitur përballë temave, çështjeve dhe standardeve të kurrikulës së edukimit pamor artistik...........2
1. HYRJE...........................................................................................................................................7
Njohja me mjedisin e problemit..............................................................................................................7
Koncepti i formulimit të hipotezave .......................................................................................................8
Karakteri motivues i studimit..................................................................................................................8
Termat “kyç” të kërkimit dhe strukturimit të pyetsorëve........................................................................8
Supozimet .............................................................................................................................................14
Besueshmëria dhe serioziteti.................................................................................................................16
Kufizimi që nxit studimin .....................................................................................................................16
Konturimi i problemeve tona në Edukimin Artistik Pamor..................................................................17
2. LITERATURA............................................................................................................................18
1. Pse është i rëndësishëm shqyrtimi i literarurës .............................................................................18
Dokumentacioni referues......................................................................................................................18
Shikim i përgjithshëm mbi punimet paraardhëse dhe bashkëkohore....................................................18
2. Pse kërkimi adresohet në studimin “Kwakman”?.........................................................................19
Analiza kritike aktuale e Kwakman......................................................................................................19
Opinione profesionale rreth Kwakman.................................................................................................21
Origjinali i saktë i studimit “Kwakman”...............................................................................................27
Metoda e zgjidhjes dhe shprehjes së problemit nga Kwakman ............................................................27
Detajimi i faktorëve psikologjikë dhe hipotezat e Kwakman ...............................................................30
Konteksti historik në përgjigje të pyetjeve nga Kwakman ...................................................................31
Prezantimi i konkluzioneve në studimin “Kwakman”..........................................................................33
3. Pse kërkimi adresohet në studimin “Bresler”?..............................................................................35
Analiza kritike aktuale e Bresler...........................................................................................................35
Opinione profesionale rreth Bresler......................................................................................................36
Origjinali i saktë i studimit “Bresler” ...................................................................................................39
Metoda e zgjidhjes dhe shprehjes së problemit nga Bresler .................................................................39
4. Pse kërkimi adresohet në programit “Barroso”?...........................................................................39
Analiza aktuale e programit Barroso ....................................................................................................39
Origjinali i saktë i studimit “Barroso” ..................................................................................................40
Përmbledhje e programit Barroso .........................................................................................................40

4
3. OBJEKTI I STUDIMIT.............................................................................................................44
Objektivat profesionale të artit pamor: .................................................................................................44
Përkufizimi dhe efektet e problemit......................................................................................................44
Kuptimi i rrethanave të studimit ...........................................................................................................45
Kush janë blloqet eksploruese të problemit ..........................................................................................47
Termat “Kyç”........................................................................................................................................47
Transferimi i eksperiencave të aplikuara ..............................................................................................51
Objektiviteti i standardeve dhe subjektiviteti metodik..........................................................................53
Hermetizimi, pavarësia dhe motivimi i studimit...................................................................................54
4. DEMOSTRIMI I OBJEKTIVAVE...........................................................................................56
Ilustrimi pamor i objektivave profesionalë ...................................................................................56
Objektivi i parë .............................................................................................................................56
Objektivi i dytë .............................................................................................................................57
Objektivi i tretë .............................................................................................................................57
Objektivi i katërt ...........................................................................................................................58
Objektivi i pestë............................................................................................................................58
Objektivi i shtatë...........................................................................................................................59
Objektivi i tetë...............................................................................................................................60
Objektivi i nëntë............................................................................................................................60
Objektivi i dhjetë...........................................................................................................................61
5. METODOLOGJIA.....................................................................................................................62
Struktura e kërkimit ..............................................................................................................................62
Dizenjimi i kërkimit..............................................................................................................................64
Ndërtimi instrumentit............................................................................................................................67
Pyetjet e kërkimit – Instrumenti............................................................................................................70
Popullata ...............................................................................................................................................73
Kampionimi i popullatës së targetuar të nxënësve e studentëve të shkollave.......................................73
Aprovimi...............................................................................................................................................74
Struktura e vrojtimit..............................................................................................................................74
Sigurimi i anonimatit ............................................................................................................................74
Pozita gjeografike .................................................................................................................................75
Treguesi cilësor i të dhënave.................................................................................................................75
Përgjigjet e përzgjedhura, alternative dhe të detyruara.........................................................................76
Pyetjet intervistuese ..............................................................................................................................79
Çështje të hapura për përgjigje..............................................................................................................84

5
Analizimi i të dhënave statistikore........................................................................................................85
Analiza teorike......................................................................................................................................85
Analiza statistikore................................................................................................................................93
Përpunimi dhe analizimi i të dhënave...................................................................................................98
6. RAPORT – ARRITJET (GJETJET)........................................................................................123
Përmbledhje e plotë e studimit....................................................................................................123
Statistikat shprehëse për rezultatet..............................................................................................123
Konteksti i rezultateve të analizuara ...........................................................................................123
Shpjegimi i rezultateve mbi programin, drejtimin dhe kompetencën.........................................124
Shpjegimi i rezultateve mbi kushtet materiale............................................................................126
Shpjegimi i rezultateve mbi profesionalizmin institucional........................................................128
Shpjegimi i rezultateve për përfituesit ........................................................................................128
Shpjegimi i rezultateve për përfitimet.........................................................................................129
Shpjegimi i plotë për rezultatet e krostabuluara..........................................................................130
7. KONKLUZIONE E REKOMANDIME.................................................................................132
Përmbledhje e rekomandime...............................................................................................................132
Konkluzione e kufizime......................................................................................................................136
8. REFERENCA............................................................................................................................138
Libra....................................................................................................................................................138
Tekstet për punën teorike me studentët...............................................................................................139
Dokumente..........................................................................................................................................140
Konferenca ndërkombëtare.................................................................................................................140
Konferencë kombtare..........................................................................................................................140
Artikuj.................................................................................................................................................140
Bibliografi...........................................................................................................................................140
Literatura referuar...............................................................................................................................141
9. ANEKSET GRAFIKE..............................................................................................................142
FIGURAT ...........................................................................................................................................142
Figura 1 - Koha në raste, orë, semestër dhe vit shkollor. Interesimi ndaj EAP. .................................142
TABELAT ..........................................................................................................................................143
Tabela nr. 1 - Pasaporta instrumentit ..................................................................................................143
Tabela nr. 2 - Koha e shpenzuar .........................................................................................................144
Tabela nr. 3 - Koha në raste, orë, semestër dhe vit shkollor...............................................................144
Tabela nr. 4 - Pyetjet e programit .......................................................................................................144
Tabela nr. 5 - Efiçenca e kohës shfrytëzuar........................................................................................144

6
Tabela nr. 6 - Probleme të Artit Pamor..............................................................................................145
Tabela nr. 7 - Drejtimi i shkollës .......................................................................................................145
Tabela nr. 8 - Specialisti Artit Pamor .................................................................................................146
Tabela nr. 9 - Mbështetja, menaxhimi dhe profesionalizmi i mësuesit Artit Pamor...........................146
Tabela nr. 10 - Anketimi i mësuesve të lëndës Art Pamor..................................................................146
Tabela nr. 11 – Planifikimi lëndës Art Pamor ....................................................................................147
Tabela nr. 12 - Mjetet financiare dhe ndihma materiale.....................................................................147
Tabela nr. 13 – Mjetet financiare dhe ndihma rajonale ......................................................................148
Tabela nr. 14 - Institucionet...............................................................................................................150
Tabela nr. 15 – Aktivitetet jashtëshkollore .........................................................................................151
Tabela nr. 16 – Diplomuar Akademi Arti Pamor................................................................................152
Tabela nr. 17 – Diplomimi i mësuesve sipas punës me grupmoshat .................................................154
Tabela nr. 18 – Diplomimi i mësuesve sipas punës me statusin social...............................................154
Tabela nr. 19 - Diplomimi i mësuesve sipas punës me gjininë...........................................................155
Tabela nr. 20 - Diplomimi i mësuesve sipas kohështrirjes së procesit Art Pamor..............................156
Tabela nr. 21 - Diplomimi i mësuesve sipas realizimit të llojeve të vizatimit-...................................157
Tabela nr. 22 - Diplomimi i mësuesve sipas realizimit të objektivave programore............................157
Tabela nr. 23 - Diplomimi me vizita galerie dhe studim në akademi arti nga nxënësit......................158
Tabela nr. 24 – Diplomimi i mësuesve me konkurimeve dhe takime me artistë pamorë ...................159
Tabela nr. 25 - Sa shpesh një nxënës i shkollës merr mësim? ............................................................160
Tabela nr. 26 – Llojet e Vizatimit.......................................................................................................160
Tabela nr. 27 – Vlerësimi programit mӕsimor ...................................................................................161
Tabela nr. 28 – Standardizimi rajonal në artet pamore .......................................................................163
Tabela nr. 29 – Shkollat e cilëve mësuesve funksionojnë qendrat e artit?..........................................165
Tabela nr. 30 - Mesataret korrelative të mesLinja, mesForma, mesTekstura dhe mesNgjyra............166

7
1. HYRJE
Njohja me mjedisin e problemit
Çdo insiativë kërkimore mendoj se më shumë sesa me efiçencën, fillimisht nis me bazat
sasiore të efektivitetit për t’u ndjekur nga arsyetimet dhe argumentimet cilësore të efiçencës.
Edhe në rastin e këtij studimi ka një shtysë nga përvoja në mësimdhënie ku konstatohet
indiferentizmi klasik ndaj edukimit pamor artistik. Kjo duket në mungesën e bazës materiale
e financiare për plotësimin e kushteve të zhvillimit të lëndës, por shkaku fshihet në konceptet
ndërhyrëse të planifikuesve dhe drejtuesve të arsimit 9-vjeçar e atij të mesëm. Moderatorët e
edukimit nacional e lokal ndjejnë të fundit përgjegjësinë e edukimit artistik pamor.
Indiferentizmi i tyre është streha e nihilizmit ndaj rolit të edukimit artistik në modernizimin e
edukimit.
Nga kontaktet e para me studentët e pranuar në fakultetet e edukimit, konstatohet se ata
nuk përzgjidhen me konkurime për aftësitë e tyre në lëndët e edukimit artistik në përgjithësi
dhe prezencë normale fizike. Për më tepër ata nuk kanë as mesataren e duhur për t’u edukuar
si mësues cilësorë.
Kriteret e Procesit Mësimor
Konceptuar prej studentëve në FSHE të UE - 2010
Kategorizimi
Shkëlqyer Mirë Mesatar Dobët Padëshirueshëm
A. Marrëdheniet e Katër Moduleve të Programit Edukim Pamor Artistik ++++
B. Përballja gjerësisht e grupit mësimor me – 1. “Llojet e Vizatimit” +
C. Përballja gjerësisht e grupit mësimor me – 2. “Teknikat e Vizatimit” +
D. Përballja gjerësisht e grupit mësimor me – 3. “Proces – Art Pamor” ++
E. Përballja gjerësisht e grupit mësimor me – 2. “Didaktik – Art Kontakt” ++
F. Është për t’u shënuar: - Dijet e studentëve të rekrutuar “Kandidat për Mësues dhe Edukatore” +
G. Është për t’u shënuar: - Cilësia dhe Strukturimi i Programit të Edukimit Pamor Artistik +++++
A. Sa dëshirë ndjejnë studentët me – A. Vizatimin nga natyra? ++
B. Sa dëshirë ndjejnë studentët me – B. “Vizatim Dekorativ”? +++
C. Sa dëshirë ndjejnë studentët me – C. “Vizatim Tematik”? +++
D. Sa dëshirë ndjejnë studentët me – A. Teknikën e lapsit, dritë-hije? ++
E. Sa dëshirë ndjejnë studentët me – B. Teknikën e Ngjyrosjes me lapsa? ++
F. Sa dëshirë ndjejnë studentët me – 3. “Proces – Art Pamor”? +++
G. Përvetsimi i konceptimit mbi “Llojet e Vizatimit” +++
H. Përvetsimi i konceptimit mbi “Teknikat e Vizatimit” ++
I. Përvetsimi i konceptimit mbi Parimet dhe Elementët Artistikë – Dy Module Teorike ++
J. Sa janë prezente modelet, baza materiale, ambjenti, biblioteka dhe interneti.? +
K. Sa lehtëson prezenca e një pedagogu profesionist në Artet Pamore? ++++
A. Informacioni mbi “Llojet e Vizatimit” / Literatura/ Biblioteka. ++
B. Informacioni mbi “Teknikat e Vizatimit” / Literatura./ Biblioteka. ++
C. Paanshmëria mbi organizimin e Katër Moduleve mësimore./ Tekstet. +++++
D. Specifikimi i karakterit unik të objektivave për secilin nga Katër Modulet./ Leksionet. +++++
E. - Baza materiale, koha e realizimit të krediteve dhe ambjenti i punës mësimore profesionale. ++
A. Përshtatja maksimale me numërin 30-35 studentë në seminare. +
B. Përshtatja maksimale me numërin 20-25 studentë në seminare. ++
C. Përshtatja maksimale me numërin 15-20 studentë në seminare. +++
D. Përshtatja maksimale me numërin 10-15 studentë në seminare. ++++
E. Përshtatja maksimale me numërin 5-10 studentë në seminare. +++++
F. Përfshirja e procesit prej 120 orësh dhe 10 kreditesh në: - 1 semestër. +
G. Përfshirja e procesit prej 120 orësh dhe 10 kreditesh në: - 2 semestra. ++
H. Përfshirja e procesit prej 120 orësh dhe 10 kreditesh në: - 3 semestra. +++
I. Përfshirja e procesit prej 120 orësh dhe 10 kreditesh në: - 4 semestra. ++++
J. Përfshirja e procesit prej 120 orësh dhe 10 kreditesh në: - 5 semestra. +++++
K. Interesi ekonomik në realizimin sipas - A & G - në përputhje me vlerën e buxhetuar. +
L. Interesi ekonomik në realizimin sipas - D & I - në përputhje me vlerën e buxhetuar. +++++

8
Duke vlerësuar në pesë shkallë kategorike kriteret e procesit mësimor të edukimit pamor
artistik, arrita të realizoj një matje paraprake të nivelit aktual të studentëve të mësuesisë
pranuar në FSHE të UE. Kjo më ndihmoi të konstatoj se problemi nis në shkollimin e tyre të
mëparshëm në shkollën 9-vjeçare. Në pyetjet konfidenciale zgjerohet përshtypja se niveli 9-
vjeçar nuk e zhvillon lëndën edukim pamor artistik, ose shumë pak, formalisht dhe me
mësues jashtë profilit. Pikërisht ky studim duhet të provojë të vërtetën rreth problemit të
edukimit pamor artistik.
Koncepti formulimit të hipotezave
 Artet Pamore janë cilësi dhe sasi e matshme e elementeve pamore, konceptuale dhe
objektive në procesin krijues artistik dhe edukim, nëpërmjet elementeve formale të
përdorura specifikisht si; linjë, formë, hije, ngjyrë, raport, përmasë, strukturë, simetri,
teksturë, kompozim, shpërndarje, detaj, stil, rrymë, metodë, lloj vizatimi, gjini,
drejtim artistik, histori arti etj... , të cilat vazhdimisht ndryshojnë:
 sipas rastit të materializuar në individë dhe procese teknike të veçanta, p.sh.
Përdorimi kualitativ i linjës sipas metodës së ndërtimit, funksionit, dinamikës,
pozicionit, zhvendosjes, kuptimit përshkrues, mjetit të përdorur etj..
 sipas kohës përfaqësuar në etapat dialektike e cilësore, p.sh: Objektivat sipas
konceptim – kompozim – përmasim – proporcionim – strukturim – linearizim
konturim – ndarje grafike – ndërtim me ngjyra – modelim – detaj, ose në stilin,
rrymat, metodat, gjininë, drejtimin, llojin, periudhat artistike etj...
Karakteri motivues i studimit
Ky kërkim cilësor në procesin e edukimit artistik pamor motivohet prej kuptimit të gjerë
që marrin njohuritë e përfituara në programin e edukimit artistik në shkollë. Këto njohuri në
pamjen e thjeshtëzuar duken të parëndësishme në raport me lëndët e tjera mësimore, por
realisht ato përbëjnë një motorr neuropsikologjik në përjetimin emocional e logjik të
përvetsimit të njohurive në lëndët e tjera mësimore. Ato jo vetëm që nuk e pengojnë
zhvillimin e tyre, por janë një bazë e shëndetshme e zhvillimit të inteligjencës kuptimore,
komunikuese dhe zbatuese në forma të reja krijuese.
Për këtë arsyetim do të evidentojmë serinë e shprehjeve që plotësojnë kuadrin e edukimit
pamor artistik, duke u fokusuar në motivimin e këtij studimi, në pamje të parë rutinë dhe i
parëndësishëm, por me shumë të fshehta sociale dhe administrative që pengojnë zhvillimin
cilësor të lëndës dhe formatimin qytetar europian të brezit të ri.
Përtej motivimit, këto shprehje e koncepte do të na ndihmojnë të strukturojmë teknikisht
pyetjet kërkimore në këtë studim, ndaj dhe më poshtë po parashtrojmë çdo element mbi të
cilën ngrihet puna e krijimtarisë në Artin Pamor dhe edukimin artistik pamor në shkollë.
Termat “kyç” të kërkimit dhe strukturimit të pyetsorëve
Kuptimi Motivues i Elementit Linjë
 Pozicioni i linjës – Gjerësi, Strirje, Lartësi (hollë–trash), Vler/ Grafike (dritë–hije), Këndi
Vendosjes, Vertikal, Horizontal, Pjerrët etj..
 Stili - Primitiv, Stili egjiptian, Stili klasik, Stili romak, Stili gotik, Stili bizantin, Stil
realist, Stili Romantik, Stili i arkitekturës popullor, Stili i epokës moderne.

9
 Periudha Arti – 6 shekuj / shek. IV para e.s - shek II e.s. / Periudha romantike shek 18 – 19 /
Periudha moderne – shek 19 – 20 , etj....
 Koncepte cilësore të artit pamor
 Llojet e Artit – Art i observuar dhe arti i krijuar.
 Llojet e Vizatimit – Vizatim nga natyra, vizatim dekorativ, vizatim tematik
 Skema Pikturimit – 1 ngjyrë monokron, 2 ngjyra komplementare, 3 ngjyra plotësuese, 4
ngjyra plotësuese ose analoge, etj..
 Koncepte me vlera të pafundme – Tonaliteti, Nuancimi, Modelimi, Detajimi, Kompozimi
etj..
 Degët e artit – Piktura, Skulptura, Dizajni, Kompozimi, Portreti, Peisazhi, Natyra e qetë,
Skulpturë monumentale, Skulpturë e aplikuar, Qeramikë, Skenografi, Tekstil, Grafikë
publicistike, etj...
 Shkallët e arteve pamore
– Skicë ide, Boceta, Vizatimi, Pikturimi, Krijimi.
Skicë ide, Maket, Etyd, Realizim skulpturor /Monument krijim.
Konceptimi idesë, Kompozimi, Përmasimi, Proporcionimi, Strukturimi, Linearizimi,
Grafikimi, Kolorimi, Modelimi, Detajimi.
Studim – Natyrë e observuar – Natyrë e qetë, Peizazh, Portret, Figurë njerëzore ose
gjallesash etj..
 Nivelet e zhvillimit
– Arti shpellave, Arti skllavopronar, Arti mitologjik, Arti feudal, Arti borgjez, Arti
revolucionar, Arti modern.
Arti primitiv, Arti egjiptian, asiro babilonas, budist, Arti grek, Arti romak, Arti bizantin,
Arti Europian etj...
Arti hermetik, Zhgarravinat, Art parasimbolik, Art simbolik, Art realist, Art abstrakt, Art
surrealist etj...
 Nominimi i niveleve cilësorë në natyrën e Arteve Pamore
 Emërtimet e teknikave – Vizatimi, Piktura, Skulptura – janë teknika që nuk mund t’i
radhisim, pasi janë të barasvlefshme dhe të ndryshme në funksion cilësor, s’mund të
themi se kanë pikturat vlerë më të madhe se vizatimi, sepse një vizatim i vogël i
Leonardos ka vlerë më të madhe se një pikturë e madhe që porositet në treg, dhe
anasjelltas një pikturë e vogël e Van Gogut ka vlerë më të madhe se një vizatim i detajuar
nga një student i arteve, sepse janë vlera të brendshme cilësore me ndikim faktorësh
personal individual dhe rrethanor që i shndërrojnë në vlera të rankuara si autorë
produkti artisti. Por gjithsesi, secila ka vlerën nominale që kërkon mendim kritik të
specializar për të vlersuar nivelin e produktit, por asnjëherë me arsyetimin se është
vizatimi, piktura a skulptura etj., si nominim që e bën të rëndësishëm.
Krahasim – mendimet janë të vlefshme jo se shkruhen me dorë, me penë, me laps, me
kompjuter, me gojë, me telefon, me skype etj., por në atë që përcjellin.
 Artet – Letërsia, Muzika, Artet Pamore, Koreografia, Kinematografia, Teatri, etj..
Nëse këto kanë një renditje, ajo është spontane nga këndvështrimi, kështu që renditja me
kode numerike është arbitrare dhe nuk mund të ketë kuptim bërja e veprimeve të këtyre
vlerave cilësore, që vlerësohen në produktet konkrete të tyre nën ndikimin e faktorëve të
jashtëm e të brendshëm të krijuesit dhe edukatorit në këto fusha të artit.
 Zhanret në Artin Pamor emërtohen
Natyra e qetë, Peisazhi, Portreti, Kompozimi, Poezia, Tregimi, Novela, Romani, Drama,
Skenari, Kënga, Vallja, Baleti, Kërcimi, Simfonia, Filmi, Dokumentari, etj...

10
 Renditja shkallëzimeve cilësore në natyrën e Arteve Pamore
 Metodat e krijimit
Modelimi grafik i toneve - shpesh nga tonet e lehta në tone të forta të dritë – hijes, kur
realizojmë mbushjen me hije të objektit që vizatohet, nëpërmjet lapsit, karbonçinës,
penës, penelit, gishtit etj., por mund të fillojë, kur jemi në modelimin e detajeve në mbyllje
të procesit të vizatimit, nga tonalitetet e forta në ato më të ndriçuara brenda sipërfaqes së
hijes, nëpërmjet përdorimit të gomës, sfungjerit, gërvishtjes së bojës, leckës, gishtit etj...
Mbushja me ngjyra e sipërfaqes së pikturuar nga ngjyra të çelëta – të forta – të çelëta.
Shtimi dhe heqja e plastelinës në skulpturë.
Vendosja e nuancave të ngrohta brenda ngjyrës së ftohtë dhe anasjelltas, vendosja e
nuancave të ftohta brenda ngjyrës së ngrohtë.
 Objektivat e realizimit – Janë variabla që renditen nga më “e ulta” në më “të lartën”:
Skicë idet, Boceta, Vizatimi, Pikturimi, Krijimi.
Skicë ide, Maket, Etyd, Realizim skulpturor /Monument krijim.
Konceptimi idesë, Kompozimi, Përmasimi, Proporcionimi, Strukturimi, Linearizimi,
Grafikimi, Kolorimi, Modelimi, Detajimi.
 Sa janë diferencat ordinale, por si variabla cilësorë nuk mund të themi sa, se ato varen
nga metodat e realizimit të detyrave të krahasuara:
Modelimi grafik është më i lartë në Vizatimin dritë – hije se sa tek Modelimi grafik në
Pikturë, por sesa nuk e themi dot, se ajo ka vlerë të ndryshme sipas objekteve që janë
vizatuar dhe pikturuar.
 Krahasimi i tri vlerave të ndryshme dhe identifikimi i vlerës së ndërmjetme
Pikturë – Vizatim – Skulpturë / Skulpturë – Vizatim – Pikturë.
Vizatim nga Natyra – Vizatim Dekorativ – Vizatim Tematik
Dritë – Theks – Hije
Blu – Jeshile – Portokalli
Tonaliteti – Modelimi - Nuancimi
 Shkallëzimi, cilësori i vlerave në natyrën e arteve pamore
 Rankimi i vlerave dhe niveleve artistike
Renditja e Ngjyrave;
1. E Verdhë – 3. Jeshile verdhë – 4. Jeshile, 5. Blu e jeshile – 6. Blu – 7. Blu violet – 8. E
Kuqe.
Renditja e niveleve;
1. Vepër e dobët, 2. Vepër e Zakonshme, 3. Vepër e Mirë, 4. Vepër e Jashtëzakonshme, 6.
Kryevepër.
Renditja e reagimit;
1. Nuk më pëlqen, 2. Interesante, 3. Më pëlqen, 4. Më pëlqen shumë.
Renditja e cilësisë
1. I vizatuar, 2. I pikturuar, 3. I detajuar, etj.......
 Rankimi i vlerave dhe niveleve artistike – Status “Interval”
o 1.Portokalli – 2. E verdhë portokall – 3. E verdhë – 4. Jeshile verdhë – 5. Jeshile – 6. Blu
e jeshile - 7. Blu – 8. Blu violet – 9. E kuqe – 10. E kuqe portokalli
1. Blu violet – 2. E kuqe – 3. E kuqe portokalli – 4. Portokalli – 5. E verdhë portokall – 6.
E verdhë – 7. Jeshile verdhë – 8. Jeshile – 9. Blu e jeshile - 10. Blu.
o 1.I vizatuar, 2. I pikturuar, 3. I detajuar
1.I pikturuar, 2. I vizatuar, 3. I detajuar
o 1.Nuk më pëlqen, 2. Interesante, 3. Më pëlqen, 4. Më pëlqen shumë.
1. Më pëlqen shumë, 2. Më pëlqen, 3. Interesante, 4. Nuk më pëlqen.
1.Interesant, 2. Më pëlqen, 3. Më pëlqen shumë.

11
 Vlerat dikotomike në natyrën e arteve pamore
 Elemente artistike;
o Ngjyrat –
E errëta (1. blu, jeshil, violet) – E çelëta (2. Verdhë, rozë, gri),
E ftohta (3 .blu, gri, violet) – E ngrohta (4. jeshile, verdhë, rozë), etj...
o Gama –
Jeshil verdhë (1.verdhë, blu, kuqe) – Violet e kuqe (2.blu, kuqe),
Portokalli (3.verdhë, kuqe) – Blu (4.Violet, jeshil, blu), etj...
o Format –
Rrethore (1.sfera, koni, cilindri) – Këndore (2.kubi, prizmi, piramida),
Të buta (3.draperi, domate) – Të thyera (4.arkë, gotë pije),
Gjeometrike (5.cilindri, piramida) – Biofizike (6.lule, gjethe),
Natyrore (7.guackë breshke, kërmill) – Abstrakte (8.tekstil ose vazo dekorative) etj...
 Nivelet e zhvillimit
o Historia – Para epokës sonë (1. Arti shpellave, Arti skllavopronar, Arti mitologjik) –
Epoka jonë (2. Arti feudal, Arti borgjez, Arti revolucionar, Arti modern) etj...
o Stili –
Naiv (1. Arti hermetik, Zhgarravinat, Art parasimbolik, Art simbolik) – Modern (2.Art
realist, Art abstrakt, Art surealist etj...).
Realist (3. Arti egjiptian, asiro-babilonas, budist, Arti grek, Arti romak) – Mesjetës (4.
Arti bizantin, Arti Europian, Arti Gotik, etj...).
o Periudhat –
Primitiv (1.paleoliti, neolit, shpellat) – Modern (2. Arti hermetik, Zhgarravinat, Art
parasimbolik, Art simbolik, Art realist, Art abstrakt, Art surrealist etj...),
Lashtësi (3. Arti shpellave, Arti skllavopronar, Arti mitologjik. Arti primitiv, Arti
egjiptian, asiro-babilonas, budist, Arti grek, Arti romak) – Sot (4. Arti modern,
Ekspresionizëm abstrakt etj).
Shekulli XIX (5. Romantizmi, Realizmi kritik, Impresionizmi, etj..) – Shek. XX (6.
Postimpresionizmi, Kubizmi,etj).
 Kushtet preferenciale cilësore në realizimin e edukimit artistik pamor
 Vizatimit nga Natyra
Procesi i punës këtu ka vlerë kategorike që realizohet në një proces dialektik, që ndjek
respektimin e kërkesave materiale e të informacionit sipas rëndësisë.
1. Kabinet vizatimi
2. Objekte si modele mësimore
3. Stativ për vendosje modeli
4. Literaturë didaktike e metodike për vizatimin
5. Modele të punuara nga studentët e mirë
6. Materiale të përgatitura nga mësuesi
7. Diskutime me kolegët brenda dhe jashtë profilit
8. Diskutime shkencore brenda dhe jashtë vendit
9. Ekspozime punimesh të studentëve brenda dhe jashtë vendit.
 Llojet e vizatimit
1. Vizatimi nga natyra – Proces material njohës
2. Vizatimi dekorativ – Proces mekanik të vepruari e të sjelluri
3. Bisedë – Proces ideal komunikimi kulturor
4. Vizatimi tematik – Proces dialektik material krijues

12
 Kuptime me përgjigjet e shumëfishta - në Edukimin e Arteve Pamore
Gama –
Jeshil verdhë (1.verdhë, blu, kuqe) – Violet e kuqe (2. blu, kuqe,),
Portokalli (3.verdhë, kuqe) – Blu (4.Violet, jeshil, blu), etj...
 Kuptime Sasiore në Artin Pamor
 Koncepte Dikotomike / Dritë – Hije, Bardhë – Gri, Gjerësi – Lartësi, Konvekse –
Konkave, Impresive – Dekorative, Simetrike – Asimetrike, Ngjyrë – Nuancë, Ngjyra
ngrohtë – Ngjyra ftohtë.
 Koncepte me tri vlera / Dritë – Theks – Hije, Skemë tringjyrëshe pikturimi; Portokalli –
Blu – Jeshile, Kuqe – Blu – Jeshile, Ngjyrë – Vlerë Grafike – Intensitet drite.
 Dekoracione Strukturore
– 1Figurë, 2 Figura../ 1 Objekt të madh, 2 Objekte të mesëm, 3 Objekte të vegjël/
1 Motiv të Kuq, 2 Motive Jeshile, 3 Motive Portokalli, 4 Motive Gri etj.../
Mozaiku ka 102 gurë të kuq, 303 jeshil, 517 bezhë, 711 gri dhe 867 gurë të bardhë etj...
 Madhësia – Monumenti “X” është 3 x 0.9 metra, kjo piktura “Y” është 40 x 60 cm, etj...
 Mosha - Kjo vepër arti është 500 vjet, kjo 2100 vjet, kjo 5600 vjet, kjo 35000 vjet etj...
Kjo vepër artistike është punuar në 3 vite, kjo 5, kjo 10 etj...
 Shtrirja e Periudhave artistike në grup mosha 1. 2500 p.e.r – 350 e.s. (arti grek), 2. 500
e.s – 1450 e.s (arti bizantin), 3. 1300 e.s – 1700 e.s (arti rilindjes), etj.
 Madhësia intervale e objekteve
o 1.Shumë i vogël– 2. I vogël – 3. Pak i vogël – 4. Disi – 5. Pak i madh – 6. I madh - 7.
Tepër i madh.
1.Shumë i errët – 2. I errët – 3. Pak i errët – 4. Disi neutral – 5. Pak i hapur – 6. I hapur -
7. Tepër i hapur.
1.Shumë larg – 2. Larg – 3. Pak larg – 4. Midis – 5. Pak afër – 6. Afër - 7. Tepër afër.
 Raporti në shikimin e objektit gjatë vizatimit
1. Numëri i dritave dhe reflekseve
2. Numëri i tonaliteteve të hijes
3. Numëri i tonaliteteve të dritës
4. Numëri i tonaliteteve të hijes
5. Numëri i toneve të dritës
6. Numëri i pjesëve përbërëse të objekteve
7. Numëri i ngjyrave që përdoren
8. Kontrasti
9. Gama
 Kuptimi i koncepteve diskrete, të pavazhduar
.Skema ngjyre
1. Monokrone
2. Komplementare
3. Plotësuese e pjesshme trikëndore
4. Katërkëndore
 Llojet e linjës
1. E drejtë
2. E thyer
3. E lakuar
 Kontrasti
1. Dritë
2. Hije

13
 Interval dhe raport sasior jodiskret në;
 Modelim
1. Tonaliteti
2. Nuancimi
 Interval dhe raport kategorik dhe “virtualisht” të vazhduar në;
1. Kompozimi
2. Detajimi
 Konceptet e pavarura në artet pamore
 Modelet
1. Objektet nga natyra
2. Objekte artificiale, sendet
3. Pamja e natyrës
4. Portreti i njeriut
5. Bota e gjallë
6. Bota makro – mikro, etj
 Idetë dhe emocionet – botëkuptimi artistik
1. Natyra
2. Shoqëria
3. Historia Arteve etj...
4. Bota e brendshme shpirtërore...etj....
 Konceptet e varura në artet pamore
 Artet Pamore
1. Vizatimi
2. Piktura
3. Skulptura
4. Dizajni
5. Portreti
6. Peisazhi etj.
 Teknikat
1. Laps
2. Tush
3. Akuarel
4. Vaj
5. Modelim plastik
6. Gdhendje
7. Derdhje
8. Kolazh
9. Performancë etj.
 Konceptet e kontrollit në artet pamore
1. Shija artistike
2. Elita e ambientit krijues
3. Kultura artistike
4. Kualifikimi profesional artistik i krijuesit
5. Mundësitë materiale
6. Gjykimi kritik i produktit artistik
7. Vlerësimi i medias

14
8. Mbështetja e tregut në këmbimin e vlerës
9. Interesimi i shtetit për artet
10. Përfaqësimi i besueshëm i administrimit kulturor
11. Institucione të përgjegjshme ndaj arteve
12. Nxitja e vullnetit në brezin e ri
13. Edukimi rigoroz i arteve pamore në shkolla
Supozimet
Nëse ne do të shohim me prioritet edukimin artistik pamor, do të kemi edhe një
gjykim të shëndetshëm për Artin Pamor në thelb dhe nga ana tjetër do të kemi fëmijët dhe
brezin e ri me koncepte të qarta profesionale jo nihiliste mbi prodhimtarinë artistike të
artistëve shqiptarë, bashkëkombasve, shokëve. Kjo do të ndërtonte qytetarin e kulturuar
jashtë nacionaliteteve, krahinizmave, politikave, gjinive dhe snobizmave për vetëm “artin e
majave”.
Le të supozojmë një koncept ndërhyrës moderator në Historinë e Arteve Pamore
Zhvillimi i peizazhit të Sali Shijakut (“X”) është i ndikuar nga natyra e pranverës, kur
çelin e lulëzojnë ngjyrat (“Y”), por kemi një dëshirë të fshehur në atë kohë (para viteve ’90)
për të shprehur gjuhën e pasur koloristike të piktorëve postimpresionistë të shekullit XIX,
veçanërisht të Van Gogut (“Z”). Pra mund të themi se arti i Van Gogut mund të shihet dhe
analizohet si një variabël moderator në vitet ’70 në Shqipëri. Kjo do e ndihmonte brezin e ri
të shtonte respektin e vemendjen për artistët shqiptarë të diktaturës, të cilët me vështirësi
aplikonin kulturën e tyre moderne dhe evoluonin talentet e tyre.
* Roli moderues i arteve pamore
Le të analizojmë një rast tjetër, të Leonardo da Vincit, i cili jetoi dhe përcaktoi
fillimin e Rilindjes Europiane në Italinë e shek. XV; ai mund të merret si produkti i tri
koncepteve më poshtë.
Pavarësia - Leonardo kishte një koncept të ndryshëm nga kanonet e artit pamor gotik
e bizantin, ai kishte një koncept të qartë mbi pavarësinë e natyrës, ndaj edhe i studjonte
nëpërmjet vëzhgimeve dhe vizatimeve të gjitha pamjet që lidheshin me natyrën si; malet,
lumenjtë, pemët, zogjtë, fluturimet, mekanikën e anatominë njerëzore, botën e gjallë, kuajt,
njerëz, kafshë, portrete bashkëkohësish, autoportrete, studjoi ndërtimin e sistemeve
inxhinjerike, shkruajti traktate mbi artin, mendimin filozofik, mbajti qëndrim të pavarur
politik, studjoi mirë natyrën dhe rregullat e besimit religjoz, u përplas me abuzimet e pushtetit
të tyre, etj....
Ndikimi – Leonardo e njihte më së miri trashëgiminë kulturore, shkencore dhe
artistike të antikitetit dhe mesjetës. Ato ndërvepronin natyrshëm si koncepte moderatore,
veçanërisht Artet Pamore të Greqisë së Lashtë; piktura, skulptura, letërsia, mendimi
materialist, kultura e re italiane me influencë në antikitet, si ajo e Dantes, reformimi i
pushtetit të kishës, demokratizimi i pushtetit të borgjezisë së italisë që po bashkohej, etj.........
Krijimtaria - Pikturat e Leonardos janë të papërsëritshme në magjinë e fshehur të tyre,
si kryevepra e pikturës në historinë e njerëzimit. Vlen pasqyrimi i portreteve të punuara nën
observimin natyror të tyre dhe ndikimin kulturor të perceptimit të tij, gjatë pikturimit.
Pikturat e Leonardos ishin krijime konceptesh artistike të varura nga pavarësia e natyrës dhe
ndikimi moderator i kulturës progresive të Rilindjes Italiane. Vlen të përmendet portreti i
“Mona Lizës”, punuar prej tij për tri vite punë, nën ndikimin e natyrës dhe rievokimeve të
kulturës klasike, realiste e moderne gotike, si dhe nën ndikimin e koncepteve historike-

15
shoqërore të kohës. Po të tilla janë edhe zbulimet teknike të bëra tashmë etalon i
pandryshueshëm, siç është shasia e automobilave, i cili akoma sot vazhdon të jetë strukturë e
automjeteve moderne. Etj.. – Pikturat e tij rilindën bukurinë e formave të natyrës që kishte
parë në modelet e antikitetit grek, duke rrëzuar kanonet e ngurta të pikturës mesjetare gotike.
Mendoj se ky perceptim shkencor i problemit të edukimit artistik pamor do të rriste së
tepërmi seriozitetin e qëllimit të arsimimit të brezit të ri, por edhe do të rriste dëshirën dhe
vullnetin e fëmijëve për të qenë aktivë e eficentë në orën mësimore të edukimit artistik pamor
dhe të lëndëve që lidhen me ilustrimin vizual të memorjes historike, gjeografike, fizike etj...
* Roli ndërhyrës i Arteve Pamore
Procesi krijues i një artisti piktor a skulptor, është pothuaj identik me atë të krijimit të
një fëmije në lëndën e edukimit pamor artistik. Një fëmijë (ashtu si edhe një artist) kur
realizon një vepër artistike ndjehet brenda një hapësire ku ndërthuren tri faktorë që janë
variabël konceptesh;
a. Vlerësimi i mësuesit, ambientit, shoqërisë, kolegëve dhe miqve për punën e
realizuar,
b. Ndërhyrja e frymës së brendshme krijuese të fëmijës, që edukohet dhe ka një
vlerësim mbi veten dhe punën,
c. Varësia ndaj reagimeve që kanë të bëjnë me kënaqësinë ose zhgënjimin rreth
rezultatit të vlerësimit të pavarur rreth punës së tij në përfundimin e veprës.
Ndërhyrja pozitive
- Lidhet me kompleksitetin e kënaqësive që fiton fëmija përballë kushteve të
pavarura, që duam apo s’duam ne, ato ekzistojnë pavarësisht prej dëshirës
sonë, por veçse na mbetet të punojmë e përpiqemi për ndryshimin e tyre. Ka
rëndësi vlerësimi pozitiv prej ambjentit ku ushtron shkollimin; jeton; kolegët;
miqtë; specialistët e niveleve më të larta; institucionet e artit etj.., gjithësecili i
shprehur në sasi numerike, sipas koifiçientit të rëndësive reciproke midis tyre.
- Lidhet me besimin e ushqyer dhe krijuar në ndërgjegjen e fëmijës nga puna e
shkollës nën ndikimin e ambjentit. Vetëvlerësimi i fëmijës, duke marrë
parasysh kohën e harxhuar në realizimin e veprës, raportin me natyrën gjatë
punës, vlerësimi i krahasuar i veprës nëpërmjet moderimit të saj me
eksperienca nga shokët e tjerë të klasës, shkollës, nga historia botërore e artit,
materialet e përdorura, teknikat e zbatuara, dashuria me të cilën e ka realizuar
apo çmimin me të cilin e ka vlerësuar punën e tij financiarisht etj....
- Lidhet me respektin e shëndetshëm ndaj ambientit, por edhe me një vlerësim
“kryelartësie” për punimin e kryer prej tij, nëpërmjet aftësisë profesionale të
zotëruar, e cila rezulton si një marrëdhënie e shëndetshme funksionale në
raportin social e profesional ndërmjet palëve nxënës-shkollë. Ambjenti dhe
shkolla vlerson e merr kënaqësinë e së bukurës dhe kuptimit që të ofron
punimi artistik i fëmijës, ndërsa fëmija merr forca të reja për të shtuar studimin
në fushën profesionale të edukimit pamor artistik dhe të ndihmojë kuptimin e
çështjeve dhe problemeve të lëndëve të tjera me punimet e tij në lëndën e
edukimit pamor artistik. Fëmija në këtë mënyrë nuk lejohet të bjerë në psikoza
mohuese për punën e vet, por përkundrazi e sheh atë në formën e një besimi që
e njëson me realitetin njerëzor, që sheh me optimizëm të ardhmen e punës së
tij, ndërsa publiku dhe institucionet shihen si baza e ushqimit të një pune
frytdhënëse, duke u vrojtuar si produkt i përbashkët historiko-shoqëror,
psikologjiko-etik, ndjesor-racional, prodhues-porositës.

16
p.s. – Fëmijë të tillë që kanë përjetuar suksesin janë në përgjithësi nxënësit e
shkollave perëndimore si në Danimarkë, ose shkollat kombëtare; pak prej tyre
në Tiranë.
Ndërhyrja negative
Lidhet me kompleksitetin e pakënaqësive që i shkaktohen fëmijës pavarësisht
përballë mungesës së kushteve, ose mosvlerësimit të punës.
- Lidhet me mosbesimin e ushqyer dhe krijuar në ndërgjegjen e fëmijës nga
mosrealizimimi apo edhe mosfunksionimi i lëndës edukim pamor artistik.
Nga mosvënia në provë e aftësive të tyre të fshehura.
- Lidhet me mosekzistencën reciproke të ambientit dhe mosrespektimin të
aftësive personale të fëmijës. Fëmija lëshohet para psikozave mohuese për
punën e tij dhe e sheh atë si një hendek që e ndan me realitetin njerëzor dhe
nuk shpreson në të ardhmen e personalitetit të tij, ndërsa publiku dhe
institucionet shihen si pengesë e kryerjes të veprave të tjera, të cilat nuk
përbëjnë ndonjë vlerë shoqërore. Kjo ndikon edhe në dëshirën e fëmijëve që
kur të rriten të largohen atje ku respektohen, ose ka ambjente të bukura e
çlodhëse.
Besueshmëria dhe serioziteti
Ilustrime nga Artet Pamore
Artistët kanë një vetëdije shumë të lartë vlerësimi për veten dhe jetën, ndaj edhe nuk
ndalen në punën e tyre krijuese me orë të tëra, duke harxhuar mjaft nga koha e jetuar e tyre,
në realizimin e veprave, studimin e natyrës, studimin e eksperiencave botërore të artit
përparimtar në pikturë, skulpturë, vizatim etj...eksperimentojnë materiale, teknika e koncepte
të panjohura më parë. E gjithë kjo edhe nën ndikimin e brendshëm mohues ndaj ambjentit
artistik mediokër. Por karakteristike është se vazhdon me këmbëngulje punën e tij dhe nëse
mundet, largohet prej atij ambjenti në një tjetër ambjent më frutdhënës për përkushtimin ndaj
punës së tij. Ndryshe ata vetizolohen dhe rebelojnë në heshtje. Këta janë gjeni në profesionin
dhe artin e tyre, aq sa kanë “thyer” epoka.
Artistë të tillë mund të themi; Van Gog nuk shiti asnjë punim tërë jetën dhe jetoi i
varfër me pikturat, që sot shiten me 30-100 milion euro, Janaq Paço theu skulpturat nudo të
tij, nën ndikimin përçmues të ambjentit armiqsor ndaj artit “ndryshe”, August Rodin vuajti
nderin e përdhunuar të mjeshtrit, nga komisionet mediokre, të cilët përsosmërinë e
skulpturave ia çmuan si kopjime kallupesh, etj.... Këto janë raste të shumta, relativisht të
përsëritura në çdo kohë, të cilat janë të matshme nga ana sasiore, për të dëshmuar rolin e
pavarësisë së ambjentit ku jeton njeriu.
Por ka edhe raste kategorike kur artistët edhe pse të suksesshëm ndaj ambjentit kanë
përjetuar momente sporadike të tilla nga të cilat janë arratisur. Leonardo Da Vinçi u largua
nga ambjenti konfliktual plot luftra e meskinitete pabesish të Italisë për në Francë, ku edhe
vdiq. Ai mori me vete kryeveprën e tij (“Mona Lizën”) dhe disa nga studimet e vyera mbi
shkencën, artin dhe natyrën njerëzore.
Kufizimi që nxit studimin
Mos harrojmë e njejta gjë ndodh edhe me fëmijët që nuk favorizohen nga këta faktorë
të “padukshëm” për problematikën e edukimit të brezit të ri në arsimin 9-vjeçar dhe ai i

17
mesëm. Ata gjithashtu mund të vetizolohen dhe rebelojnë në heshtje. Por njëkohësisht prej
tyre do të dalin edhe armata e ardhshme e mësuesve për edukimin e brezave pasardhës për
dy-tri dekada.
Duhet të jemi të qartë se, kur nxënësi realizon një punim artistik, ndjehet brenda një
hapësire ku ndërthuren pavarësia ambjentit, puna individuale dhe programi i lëndës edukim
pamor artistik.
Konturimi i problemeve tona në Edukimin Artistik Pamor
Ky studim pikërisht, ka si qëllim qartësimin e këtyre marrëdhënieve dhe përcaktimin
nëpërmjet hipotezave dhe kërkimeve cilësore të literaturës dhe atyre sasiore matëse të të
dhënave sipas metodologjive të grumbullimit të të dhënave, përpunimit dhe analizimit të tyre.
Në përfundim të kërkimit do të përcaktohen se në ç’nivel janë:
1. Kushtet e pavarura të ambjentit dhe programit
2. Niveli ndërhyrës në pjesëmarrje i fëmijëve
3. Mësuesit në varësi të Programit të lëndës Edukim Pamor Artistik, në arsimin 9-vjeçar
e atë të mesëm.

18
2. LITERATURA
1. Pse është i rëndësishëm shqyrtimi i literarurës
Dokumentacioni referues
Në kapitullin “Shqyrtimi i literaturës”, dokumentohet formati i punës në lidhje me
kërkimin e temës;
“Objektivat profesionalë - Kyç i funksionimit të standardeve, çështjeve dhe temave të
edukimit artistik figurativ”.
Ky kapitull përfshin një rishikim tërësor të paraardhësve në fushën e edukimit pamor
artistik dhe të veprave bashkëkohore, analizave aktuale të mendimit profesional dhe
sigurimin e burimeve të sakta mbi lidhjen e temës.
Kapitulli “Shqyrtimi Literaturës”, ndihmon për të njohur lexuesit me llojet e burimeve të
përdorura në mënyrë tipike në fushën ku do të studjohet tema. Analizon kuptimin e
supozimeve, metodave statistikore dhe konstrukteve ndërtimore të përdorura në fondin e
madh të literaturës.
Një pjesë thelbësore e studimit është shkruar përgjithësisht nga vetë trajtimi i problemeve
dhe përvojave personale, si dhe vëzhgimeve me kuptim të gjerë, në lidhje me fushën e
kërkimit shkencor, duke treguar se si puna lidhet me studimin e kësaj teme të zgjedhur. Kjo
punë gjithashtu ndihmon për të treguar rëndësinë e kësaj pune studimore.
Konteksti i gjerë historik, nëpërmjet “Shqyrtimit të Literaturës” do të dëshmojë se
studimi është një hap thelbësor në procesin drejt përgjigjes shkencore ndaj një pyetje mbi:
“rolin e objektivave profesionale në procesin mësimor”, dhe jo thjesht një "raport", ndërmjet
asaj që ka qenë dhe asaj që është duke u bërë në procesin e edukimit.
Shikim i përgjithshëm mbi punimet paraardhëse dhe bashkëkohore
Shqyrtimi i literaturës na mundëson një sfond të plotë të të gjitha botimeve përkatëse
në lidhje me këtë temë kërkimore, që studjohet. Kjo do të sigurojë kontekstin historik dhe një
freskim të plotë të gjendjes në fushën aktuale të edukimit artistik, ashtu si e kemi situatën për
momentin. Në përgjithësi, shqyrtimi i literaturës duhet të paraqitet në mënyrë kronologjike,
por edhe nga problematika.
Në përmbledhjet e shqyrtuara, dalin në pah të gjitha supozimet kritike, hipotezat, metodat
analitike dhe përfundimet e nxjerra. Të gjithë këto informacione përfshihen në seksionin e
shqyrtimit të literaturës. Literatura paraqitet e përshtatshme edhe për një lexues pa ndonjë
njohuri paraprake të veçantë përfshirë në shqyrtimin e edukimit artistik.
Shqyrtimi i literaturës ka sens kronologjik e historik. Shpjegon se si tema e studjuar
përshtatet në këtë histori.
Pse është i rëndësishëm?
Çfarë pyetjesh e bëjnë të kërkojë atë që nuk është adresuar më parë?
Cilat janë problemet e mundshme në kryerjen e kërkimeve në këtë fushë?
Si i kam kapërcyer këto?
Shqyrtimi literaturës demostron marrëveshjen e temës që studjohet me studimet
ekzistuese. Konceptet përkatëse të temës në studim ndërtojnë rrugën e tyre përmes
shqyrtimeve kërkimore të kaluara dhe aktuale, në këtë mënyrë lexuesi përfundon leximin e

19
kapitullit me një kuptim të plotë të kontekstit dhe nevojës për studimin e objektivave
profesionale.
Çdo argument ose përfundim i temës në studim, mund të konsiderohet si një pjesë e
shqyrtimit të literaturës. Në mbyllje shqyrtimi i literaturës i referohet propozimit për të
adresuar pyetjen kërkimore.
2. Pse kërkimi adresohet në Studimin “Kwakman”
Analiza kritike aktuale e Kwakman
Objekti i studimit
Problemi që shtron ky artikull mendoj se nuk është një problem i ri apo i vjetër në
sistemet e edukimit, pasi ashtu si merret në trajtim prej Kwakman vitet e fundit, po ashtu
edhe në procesin shkencor të edukimit, në shkollat shqiptare, ndjehet handikapi i zbulimit të
faktorëve dhe objektivave që nxisin aktivitetin profesional të të nxënit.
Veçanërisht do të shfrytëzoj shtysën “personale”, jo vetëm si krijues në fushën e artit, por
edhe si punonjës edukimi në lëndët artistike pamore. Pra, kjo temë mendoj se trajton një
problem të rëndësishëm të kërkimit shkencor në edukimin pamor artistik, pasi në këtë fushë
jemi para një situate që kërkon zgjidhje, është një çështje që mund të ketë mundësi zgjidhjeje
dhe vetëm në rast se secili mësimdhënës në këtë fushë arrin të jetë një kërkues empirik
profesional i teorive që organizon subjekti mësimor i edukimit artistik pamor. Zbulimit të
faktorëve që ndikojnë në pjesëmarrjen e mësuesve në veprimtari profesionale të të nxënit
është një problem me sens pozitivist, i cili nxit nxënësin dhe studentin të verifikojë njohuritë
dhe dijet e përfituara gjatë procesit ilustrues të tyre. Jemi para një sistemi bindjeje të
përgjithëshme (paradigme) që bazohet në hipoteza ontologjike, epistemologjike dhe
metodologjike mbi kushtet mësimore, nivelin e nxënësve dhe profesionin e mësuesit.
Paradigma me hipoteza ontologjike na shtyn të mendojmë dhe konstatojmë, që ka diçka për
t’u njohur në këtë mospërputhje të emërtimeve profesionale të mësuesve me subjektet
lëndore dhe boshllëkut material të ambienteve ku zhvillohen këto procese edukimi
profesional të shkëputura krejt prej veprimtarive që bazohen në realizimin e objektivave
profesionale.
Trajtimi i këtij problemi mundësohet nëpërmjet studimit të hipotezave epistemologjike
dhe në ndikim të transformimit cilësor e empirik të dijes në metodologjinë e mësimdhënies
me anën e objektivave të lëndës.
Artikulli përshkruan dy studime në fushën e mësimdhënies, të cilat lidhen me ambjentin
e punës mësimore të mësuesit.
Studimi i parë synon në zhvillimin dhe përcaktimin e punës mësimore të mësuesit në
ambjentin e punës dhe eksplorimin e faktorëve nxitës të punës së tyre në këto ambjente
pune. Ky artikull bazohet në konceptimin e ambjentit të punës mësimore të mësuesit si
pjesëmarrje në veprimtari mësimore profesionale.
Studimi i dytë mbështetet në pyetje kërkimore shkencore për të cilat mund të merret
përgjigje në përputhje me një ekspertizë nga ana e mësuesit profesionist. Pyetjet lidhen me
veçoritë e problemit në artikull që janë;
1- Në çfarë niveli marrin pjesë mësuesit në veprimtari profesionale mësimore?
2- Cilët faktorë nxisin këtë pjesëmarrje?
Rezultatet nga përgjigjet e këtyre pyetjeve kanë për qëllim të demaskojnë mospërputhjen
e madhe midis teorisë dhe praktikës në mundësitë për mësimdhënie profesionale në
ambjentin e punës, nga ana e mësuesit.

20
 Aktualiteti
Në çështjen “Perspektiva në mësimdhënjen e Mësuesit” (1.1), përcaktohet rëndësia e
problemeve të ndryshëm duke cituar se mësimdhënia aktive dhe konstruktive është “tejmase
e influencuar prej një ekzistence të dijes dhe besimit individual dhe se është vendosur në
kontekste kuptimore të veçanta”. Kjo thekson rëndësinë e studimit të këtyre problemeve të
mësimdhënies dhe konsiderimin e influencimit të saj prej pikpamjeve të njerëzve, që
angazhohen në arsim. Aty evidentohet rëndësia e jo vetëm trasmetimit të dijeve në trajtën e
veçorive dhe pikpamjeve, por edhe në atë se sa mësimdhënia e mundësohet prej krijimit të
ambientit favorizues të mësimdhënies, prej të cilit mësuesit jashtë profilit mësimor i rrethon
përgjegjësia për punën mësimore të tyre. Kjo verifikohet nëpërmjet proceseve të shtrira në
kohë duke vëzhguar fenomenet dhe pikpamjet të cilat vinë nga tradita dhe shkojnë drejt
krijimit të modeleve të reja praktike.
Mësuesit, shprehet aty Kwakman, nuk orientojnë kryesisht faktet bazë të dijes në
mësimdhënie, por ata përpunojnë koncepte të reja të përmbajtjes dhe pedagogjisë, dhe janë
duke marrë një rol të ri në këtë proces kohor. Pra, apekti i kërkimit sasior vlerësohet në
testimin e teorive të ndryshme, por edhe në krijimin e teorive të reja, nën influencimin e
zhvillimeve të veprimtarive profesionale të së ardhmes dhe atyre tradicionale, që ndihmojnë
mësuesit të punojnë si të njohin thelbin. Pra, kjo mundëson një shtrirje të natyrshme të dijes
dhe mësimit, duke i shtrirë eksperincat e mësuesve brenda dhe jashtë klasës, vetëm kështu
ata shndërrohen në aktorë kyç në drejtimin dhe organizimin e procesit mësimor, duke
përfshirë një spektër të gjerë problemesh dhe teorike prej pjesëmarrjes së mësuesve. Ky
trajtim sasior empirik i ambientit të procesit mësimdhënës ofron dy studime.
Studimi parë konstaton vështrimin teorik dhe kërkimin empirik në mënyrat se si mësuesit
veprojnë në ambientet e tyre të punës mësimore.
Studimi i dytë nxit përcaktimin e punës së mësuesit në ambientin e mësimdhënies për të
ndërtuar modelin empirik të shpjegimit të punës mësimore në ambientin e punës.
 Pozimi i problemit në artikull
Në çështjen; “Mësimdhënia mësuesit në ambientin mësimor, duke u angazhuar në
veprimtari profesionale mësimore” (1.2).
Pyetja; “Në çfarë mënyrash punojnë mësuesët në ambientet e tyre të punës?”
Ky kontekst shprehet në kërkimin e parimeve dhe objektivave të procesit mësimor në
fushën e përmirësimit të shkollës dhe teorive organizative të mësimdhënies. Kjo mundëson
prezantimin e elementeve, që përcaktojnë punën e mësuesit dhe këndvështrimin e vetes
brenda procesit, nga vetë mësuesit.
Pika fokale e artikullit është; “mësimdhënia dhe pjesëmarrja në veprimtaritë profesionale
janë harmonizuese dhe se aktiviteti është pjesë përbërëse e punës mësimore ku bën pjesë
mësuesi”. Në këtë çështje të artikullit, ndjekim një sërë pyetjesh që shtrohen prej studiuesve
me pikpamje të ndryshme brenda ambienteve të ndryshme ku zhvillohen proceset mësimore.
Pyetjet vijnë e shtjellohen përreth problemeve të tilla si; fenomenet, veprimtaritë, pikëpamjet,
harmonizimi, konteksti, zhvillimi, individualiteti, profesionalizmi, natyra sociale,
vetëdrejtimi procesit mësimor, politika, kultura, kërkimi, projektet, bashkëpunimi,
përgjegjësia, planifikimi, zbatimi, vlerësimi etj...
Gjithsesi në këtë artikull metodat e punës mësimore profesionale fokusohen në katër
kategori, ndër të cilat tri janë të nivelit individual të mësimdhënies dhe një i nivelit
bashkëpunues.

21
Kategoria e parë merret me leximin.
Leximi fokuson grumbullimin e të dhënave e informacioneve me vështrim dhe zhvillime
të reja, duke influencuar në fusha profesionale të tilla si lëndë të reja mësimore, metoda dhe
manuale të reja mësimdhënieje, prurje të reja pedagogjike dhe zhvillime të reja shoqërore të
cilat kanë angazhim në edukimin dhe mësimin në përgjithësi.
Kategoria e dytë merret me veprimin.
Merret me eksperimentimin i cili nuk ka për qëllim shtimin e eksperiencave të reja (siç
veprojnë metodistët e përgjithshëm) por shtojnë idetë e reja të cilat shtyjnë përpjekjet në
zhvillimin e praktikave profesionale brenda klasës mësimore.
Kategoria e tretë merret me reflektimin
Reflektimi largon mësuesin nga mënyrat e zakonshme, drejton atë në metodat e mësimit
dhe e ofron me vlefshmërinë e informacionit që shumfishohet në burime të shumta brenda
zhvillimit të punës.
Kategoria e katërt merret me bashkëpunimin.
Bashkëpunimi në procesin e mësimdhënies, i cili është i rëndësishëm në zhvillimin
profesional, duke siguruar mësuesët me kthimin e informacionit dhe përqasjen me idetë dhe
sfidat e reja. Pra fokusimi përmblidhet në përshkrimin e zhvillimit profesional si; “Një proces
nëpërmjet të cilit mësuesit sigurojnë dijen, teknikat dhe vlerat e reja të cilat përmirësojnë
shërbimin e tyre në shërbim të klientëve (tregut të punës!)”.
Opinione profesionale rreth Kwakman
 Problematika e artikullit
Sipas fokusimit të problematikës së shqyrtuar në studimet e Bankës Botërore dhe
OECD, për investimin e dijeve dhe aftësive që nxisin zhvillim, investimin e dijeve për të
gjithë, shohim se ky artikull na mundëson efektivitetin e dijeve dhe aftësive për të gjithë, pasi
Kwakman përshkruan dy studime në fushën e mësimdhënies, të cilat lidhen me ambjentin e
punës mësimore të mësuesit.
A. Studimi i parë synon në zhvillimin dhe përcaktimin e punës mësimore në
ambjentin e punës dhe eksplorimin e faktorëve nxitës të punës tyre në këtë ambjent pune.
Studimi bazohet në konceptimin e ambjentit të punës mësimore të mësuesit si pjesëmarrje
në veprimtari mësimore profesionale.
B. Studimi i dytë mbështetet në pyetje kërkimore shkencore për të cilat mund të
merret përgjigje në përputhje me një vëzhgim. Pyetjet lidhen me veçoritë e problemit në
artikull që janë;
1. Në çfarë niveli marrin pjesë mësuesit në veprimtari profesionale mësimore?
2. Cilët faktorë nxisin këtë pjesëmarrje?
Rezultatet e këtyre pyetjeve kanë qëllim të demaskojnë mospërputhjen e madhe midis
teorisë dhe praktikës në mundësitë për mësimdhënie profesionale në ambjentin e punës.
Pajtohem. Plotësisht me këtë studim.
Pse? - Studimi i parë ofron konceptin e punës mësimore përtej studimit tradicional
në shkollë, duke e vendosur bazën e dijes profesionale si parakusht efektiv për reformat
mësimore, për përmirësimin e cilësisë së edukimit, rritjen e pavarsisë së të nxënit dhe
përputhjen e dijeve me kërkest e zhvillimit ekonomiko-social.

22
Studimi i dytë ofron perceptimin inteligjent të investimeve që duhen bërë në drejtim të
profesionalizimit të dijes. Studimi dytë argumenton rrugën e grumbullimit të të dhënave që
ndihmojnë për të kuptuar eficencën e trajtimit profesional të dijeve.
Ky studim qartëson të gjithë për arritjen e një reforme arsimore përtej sistemit të
inputeve, pasi nxit interesin ndaj përmirësimit të kushteve materiale e konceptuale në
ambjentin mësimor, duke u fokusuar në; - Përmirësimin e klimës mësimore profesionale në
klasë; - Trajnimin profesional të mësuesve të veprimtarive mësimore profesionale; - Kriterin
profesional të teksteve dhe normat edukative përgjegjëse të standardizimit mësimor
profesional; - Vëzhgimin e detajuar të rezultateve gjeneruese, që nxisin aftësitë prodhuese të
të nxënit në mënyrë të pavarur nga nxënësit.
Një nga problemet aktuale të sistemit tonë arsimor ku evidentohen dije të
përgjithshme gjeneralizuese, mund t’i referohet këtij studimi i cili vlerëson konceptin
gjenerues të dijes profesionale.
Dijet profesionale rrisin përgjegjësinë e llogaridhënies për nivelin profesional të
mësuesve dhe administruesve të ambienteve të punës mësimore, pasi kërkohet puna analitike
profesionale e koncepteve teorike të programit mësimor dhe të rezultateve praktike.
 Sfondi Studimit
Pra kjo temë studimi, trajton një problem të kërkimit shkencor, pasi jemi para një
situate globale që kërkon zgjidhje dhe, ashtu si argumentohet, është një çështje që mund të
ketë mundësi zgjidhjeje, por vetëm në rast se secili mësimdhënës arrin të jetë një kërkues
empirik profesional i teorive, që organizojnë subjektet mësimore. Situata e zbulimit të
faktorëve, që ndikojnë në pjesëmarrjen e mësuesve në veprimtari profesionale të të nxënit,
është një problem me sens pozitivist i cili nxit nxënësin dhe studentin të verifikojë njohuritë
dhe dijet e përfituara gjatë procesit ilustrues mësimor të tyre. Jemi para një sistemi bindjeje të
përgjithëshëm (paradigme), që bazohet në hipoteza ontologjike (ku?), epistemologjike
(çfarë?) dhe metodologjike (si?). Paradigma e hipotezës ontologjike të studimit, na shtyn të
mendojmë, se ka diçka problematike për t’u njohur në edukim, në këtë mospërputhje të
emërtimeve profesionale të subjekteve lëndore dhe boshllëkut material të ambienteve ku
zhvillohet procesi mësimor profesional i shkëputur prej veprimtarive të bazuar në objektiva
profesionale. Trajtimi i këtij problemi mundësohet nëpërmjet hipotezave epistemologjike
dhe në ndikim të transformimit cilësor e empirik të dijes në metodologjinë e mësimdhënies.
Pajtohem. Me optikën e kondicionimit të këtij studimi
Pse? - Problemi që shtron ky artikull mendoj se nuk është një problem i ri apo i
vjetër ne sistemet globale të edukimit, pasi ashtu si merret në trajtim prej Kwakman vitet e
fundit, po ashtu edhe në procesin shkencor të edukimit në shkollat shqiptare, ndjehet
shqetësimi i zbulimit të faktorëve dhe objektivave, që nxisin aktivitetin profesional të të
nxënit. Veçanërisht do të tregoja shtysën time “personale” jo vetëm si krijues në fushën e
artit, por edhe si punonjës edukimi në lëndët artistike pamore.
Ky problem shpesh herë keqkuptohet nga studiuesit shkencorë të arsimimit dhe edukimit
në përgjithësi, ata shqetësohen kur për zhvillimin profesional të mësuesve të shkollës 9-vjeçre
përmenden termat “standard” dhe “objektiva”. Por si argumenton në hyrjen e artikullit
Kwakman, kjo ka një sens pozitiv, deri sa në sensin ontologjik dhe dialektik ka gjithmonë
diçka për t’u njohur. Kush është kjo gjë që duhet njohur? – Në rastin e përvojës time
profesionale janë “standardet” dhe “objektivat”, por jo në konceptin e prekjes dhe ndërrimit
të tyre, siç “preken” ta kuptojnë metodistët e pedagogjisë së përgjithshme. Standardet nuk
ekzistojnë më nëse vlerësohen “tabu”, ato janë të gjalla dhe dinamike, ato jetojnë vetëm nën
veprimin e objektivave profesionale nga një mësues i trajnuar profesionalisht dhe se këto

23
objektiva qartësojnë dhe domosdoshmërinë e një investimi ekonomik e inteligjent të
ambjenteve të punës mësimore, sipas Bankës Botërore dhe OECD.
Përkundrejt efektivitetit të studiuesve metodistë, që i kategorizojnë standardet të
ngurtësuara brenda profilizimit lëndor, mësuesit profesionalisht të trajnuar i shohin
objektivat profesionale si kyç të eficencës së realizimit të këtyre standardeve lëndore, duke
respektuar kriterin që është dija e re dhe novacionin normativ të funksionimit të standardit.
Ky novacion është autoriteti i mësuesit të trajnuar profesionalisht, ky novacion është
metodologjia specifike lëndore e realizimit të dijeve, është mënyra dhe rruga se si zhvillohet
procesi mësimor dhe ambjenti ku kryhet ky proces.
Aktivitetet profesionale të mësimdhënies bazohen mbi këtë novacion normativ, që
reformon kurrikulat, pa ndryshuar kriteret e standardeve, të cilat synojnë formimin e dijeve
dhe janë koncepte esenciale mbi formimin e dijeve. Aktivitetet profesionale shkelin mbi
objektiva realizimi, po këtë bën dhe procesi mësimdhënies; duhet të shkelë mbi objektiva që
të realizohen dijet e standardizuara profesionale..
Pra do të pranonim se metodistët e pedagogjisë së përgjithshme ndërtojnë modelet, të
cilat çmontohen prej mësuesve të trajnuar profesionalisht dhe rindërtohen përsëri duke i
zvendësuar objektivat normative të përgjithshme me objektivat efiçente e profesionale në
përputhje me kriteret standardizuese të dijeve.
Kjo është shpesh arsyeja e keqkuptimit ndërmjet metodistëve të përgjithshëm të
edukimit dhe atyre profesionistë mbi monopolin e standardeve. Ky është dhe argumenti pse
mësuesët e trajnuar profesionalisht gjejnë mirëkuptimin në Strategjinë Europiane të Arsimit
mbi efiçencën e standardeve të edukimit.
1. “Perspektiva në mësimdhënien e mësuesit”
Në këtë çështje “Perspektiva në mësimdhënjen e mësuesit” (1.1), përcaktohet rëndësia e
praktikave të ndryshme të studimit të studentëve dhe metodave të mësuesve profesionistë,
duke cituar se mësimdhënia aktive dhe konstruktive është;
“Tejmase e influencuar prej një ekzistence të dijes dhe besimit individual dhe se
është vendosur në kontekste kuptimore të veçanta” (Borko & Putnam, 1996, p. 674)
Kjo çështje thekson rëndësinë e matjes së këtyre praktikave të mësimdhënies dhe
konsiderimin e influencimit të saj prej pikëpamjeve të njerëzve që angazhohen në arsim. Aty
evidentohet rëndësia e jo vetëm trasmetimit të dijeve në trajtën e praktikave dhe pikëpamjeve,
por edhe në atë se sa mësimdhënia mundësohet prej krijimit të ambientit favorizues të
mësimdhënies nga ku mësuesit e tjerë gjejnë përgjegjësinë në punën mësimore të tyre. Kjo
verifikohet nëpërmjet proceseve të shtrira në kohë duke vëzhguar ato praktikat dhe
pikëpamjet të cilat vijnë nga tradita dhe shkojnë drejt krijimit të modeleve të reja praktike.
Mësuesit, shprehet aty Kwakman, kryesisht nuk orientojnë faktet bazë të dijes në
mësimdhënie, por përpunojnë koncepte të reja të përmbajtjes dhe pedagogjisë dhe janë duke
marrë një rol të ri në këtë proces kohor. Pra aspekti i kërkimit sasior, vlerësohet në testimin e
teorive të ndryshme, por edhe në krijimin e teorive të reja, nën influencimin e zhvillimeve të
veprimtarive profesionale të së ardhmes dhe atyre traditcionale që ndihmojnë mësuesit të
punojnë si të njohin kuptimin, duke shtruar pyetjen “Në çfarë niveli marrin pjesë mësuesit në
veprimtari profesionale mësimore?” . Pra kjo mundëson një shtrirje të natyrshme të dijes dhe
mësimit, duke i shtrirë eksperiencat e mësuesve brenda dhe jashtë klasës, duke shtruar
pyetjen – “Cilët faktorë nxisin këtë pjesëmarrje?”. Vetëm kështu mësuesët shndërrohen në
aktorë kyç në drejtimin dhe organizimin e procesit mësimor, duke përfshirë një spektër të
gjerë praktikash profesionale dhe pjesëmarrjeje teorike prej tyre. Ky hulumtim sasior empirik

24
i ambientit të procesit mësimdhënës ofron dy studime; Studimi i parë konstaton vështrimin
teorik dhe kërkimin empirik në mënyrat se si mësuesit veprojnë në ambientet e tyre të punës
mësimore, dhe Studimi i dytë nxit përcaktimin e punës së mësuesit në ambientin e
mësimdhënies për të ndërtuar modelin empirik të shpjegimit të punës mësimore në ambientin
e punës profesionale.
Pajtohem me orientimin që duhet të ketë procesi mësimdhënies.
Pse? - Duke referuar thënies se kjo praktikë mësimdhënieje ndikohet nga ekzistenca
e dijeve dhe bindjeve individuale, mendoj se këtu kemi të bëjmë me një model të
përgjithshëm që pranon influencimin prej pikëpamjeve profesionale dhe praktikave
individuale. Kjo në rastin tim argumentohet me njohjen e problemeve që trajton edukimi
pamor artistik, duke njësuar standardizimin e tyre në pikëpamjen profesionale, por edhe duke
integruar influencimin e eksperiencave personale të verifikuara nëpërmjet proceseve
mësimore pedagogjike të shtrira në një aktivitet profesional e pedagogjik mjaft të gjatë, gati
25 vite. Ky proces i gjatë aktiviteti të mësimdhënies profesionale ka rritur atë që quhet
rëndom përgjegjësinë ndaj punës mësimore dhe ka shtuar pretendimet e mia profesionale se
ky proces nuk mund të vazhdojë më të realizohet në ambiente pune të zbrazura materialisht
dhe jo favorizuese për krijimin e praktikave dhe modeleve të reja
Nga vëzhgimet e mia profesionale gjatë veprimtarisë mësimore, kam konstatuar në
nivel të ngjashëm me pyetjet e shtruara më sipër se;
a. Vështrimi teorik është baza e kuptimit të problemeve që trajtohen në praktikat
profesionale, duke zgjidhur hapat dhe objektivat që mund të realizohet procesi i
mësimdhënies dhe të nxënit profesional;
b. Përshtatja e ambjentit të punës është domosdoshmëri për shtimin e efiçencës së
programit mësimor, duke ofruar materiale, modele, literaturë etj..
2. Mësimdhënia e mësuesit në ambientin mësimor, duke u angazhuar në
veprimtari profesionale mësimore
Në çështjen “Mësimdhënia e mësuesit në ambientin mësimor, duke u angazhuar në
veprimtari profesionale mësimore” (1.2), shtrohet pyetja përshkruese mbi problemin që
trajton artikulli, duke na prezantuar situatën në të cilën zhvillohet. Pyetja se: “Në çfarë
mënyrash punojnë mësuesët në ambientet e tyre të punës?” tenton një investigim
eksperiencash, të cilat ofrojnë pohimin natyral të dijes, gjë e cila siguron kontekstin
kërkimor shkencor të dijes. Ky kontekst shprehet në kërkimin e parimeve të punës mësimore
në fushën e përmirësimit të shkollës dhe teorive organizative të mësimdhënies. Kjo
mundëson prezantimin e elementeve që përcaktojnë punën e mësuesit dhe këndvështrimin e
vetes brenda procesit nga vetë mësuesit. Pika fokale e artikullit është;
“Mësimdhënia dhe pjesëmarrja në veprimtaritë profesionale janë
harmonizuar dhe se aktiviteti është pjesë përbërëse e punës mësimore”,
(Putnam & Borko, 2000, p. 4).
Në këtë çështje të artikullit, ndjekim një sërë pyetjesh që shtrohen prej studiuesve me
pikëpamje të ndryshme brenda ambienteve të ndryshme ku zhvillohen proceset mësimore.
Pyetjet vijnë e shtjellohen përreth problemeve të tilla si; ndryshueshmëria, veprimtaritë,
pikëpamjet, harmonizimi, konteksti, zhvillimi, individualiteti, profesionalizmi, natyra sociale,

25
vetdrejtimi procesit mësimor, politika, kultura, kërkimi, projektet, bashkëpunimi,
përgjegjësia, planifikimi, zbatimi, vlerësimi etj...
Për më tepër bashkëpunimi supozohet si pikë fokale për të krijuar një kulturë mësimdhënie
dhe mbështetjesh për të ndërtuar një komunitet i cili në procesin mësimor të ardhshëm i
përkrahur, i stimuluar dhe i domosdoshëm për mësuesit në zhvillimin profesional. Pra
gjithsesi, metodat e punës mësimore profesionale fokusohen në katër kategori, ku tri janë të
nivelit individual të mësimdhënies dhe një e nivelit bashkëpunues. Kategoria e parë merret
me leximin e informacioneve, të dhënave dhe njohurive. Leximi fokuson grumbullimin e të
dhënave me vështrim dhe zhvillime të reja, duke influencuar në fusha profesionale të tilla si
lëndë të reja mësimore, metoda dhe manuale të reja mësimdhënieje, prurje të reja
pedagogjike dhe zhvillime të reja shoqërore të cilat kanë angazhim në edukimin dhe mësimin
në përgjithësi. Kategoria e dytë merret me veprimin e cila merret me eksperimentimin i cili
nuk ka për qëllim shtimin e eksperiencave të reja (siç veprojnë metodistët e përgjithshëm),
por shtojnë idetë e reja të cilat shtyjnë përpjekjet në zhvillimin e praktikave profesionale
brenda klasës mësimore. Kategoria e tretë merret me reflektimin i cili është kapak guri i
zhvillimit profesional dhe parakusht i njohjes dhe ndryshimit të mënyrës së zakonshme.
Reflektimi largon mësuesin nga mënyrat e zakonshme, drejton atë në metodat e mësimit dhe
e ofron me vlefshmërinë e informacionit që shumëfishohet në burime variable brenda
zhvillimit të punës. Kategoria e katërt merret me bashkëpunimin në procesin e
mësimdhënies, i cili është i rëndësishëm në zhvillimin profesional, duke siguruar mësuesit me
kthimin e informacionit dhe përqasjen me idetë dhe sfidat e reja.
Pajtohem me konceptimin e punës së mësuesit në përputhje me angazhimet
profesionale.
Pse? - Mënyrat e synuara në artikull lidhen me investigimin e eksperiencave që
pasurojnë me dije natyrale procesin mësimor. Në lëndën e edukimit pamor artistik të
zhvilluar nga mësues të trajnuar profesionalisht si piktorë, skulptorë ose dizajner kemi
harmonizim të veprimtarive profesionale individuale të tyre me përmirësimin e punën
mësimore në shkollë dhe teorive të mësimdhënies.
Ky konceptim mundëson angazhimin e eksperiencave të ndryshme profesionale në
procesin e mësimdhënies, duke zgjeruar veprimtaritë e gjalla jetësore të dijeve, p.sh; dijet
mbi artet pamore nuk mund të zhvillohen pa pasurimin me fakte reale e të shpjegueshme nga
njëmësues piktor, skulptor apo dizajner.
Harmonizimi i objektivave profesionale me standardin e dijeve në edukimin artistik
pamor mund ta bëjë vetëm një artist i cili ofron kontekstin normativ të zhvillimit të
objektivave profesionale (hapat didaktikë) me kriteret bazë të vlerës së dijeve në këtë lëndë.
Individualiteti cilësor i mësimdhënies së mësuesit të artit lidhet vetëm me rritjen e
aftësive profesionale brenda fushës së tij.
Objektivat profesionale sipas mendimit tim pajtohen me natyrën sociale, duke
mundësuar vetëdrejtimin e procesit të mësimdhënies mbi orientimet e politikave dhe
kulturave moderne të artit kombëtar dhe atij progresist perëndimor. Çdo projekt dhe
bashkëpunim i procesit të mësimdhënies në lëndën e edukimit artistik me problemet e
trajtuara në fushën e arteve pamore, realizohet vetëm me dijet konceptuale dhe kulturën mbi
funksionimin e objektivave profesionale të artit.
Përgjegjësia për njohjen, kuptimin dhe aplikimin e këtyre objektivave, i përket mësuesve
të trajnuar profesionalisht si artistë të cilët planifikojnë temat mësimore mbi bazën e
respektimit të kritereve bazë në standardizimin efektiv të tyre, por me një bindje profesionale
se realizimi i tyre efiçent kryhet nëpërmjet normëzimit të procesit metodik mësimor me anën e
objektivave profesionale që janë: - Konceptimi, Kompozimi, Përmasimi, Proporcionimi,
Strukturimi, Konturimi, Kontrasti Grafik, Ngjyrimi, Modelimi dhe Detaji.

26
Vlerësimi i objektivave është i padefinueshëm si model i gatshëm për çdo kategorizim
mësimdhënsish, por është një proces normativ që buron nga vetdija e brendshme empirike e
profesionale.
Bashkërendimi i këtyre objektivave është pika fokale e kulturës profesionale të
mësimdhënies në edukimin pamor artistik në të ardhmen, stimulues dhe i domosdoshëm për
mësuesit me zhvillim profesional.
Objektivat janë të integrueshme me metodat profesionale, fokusuar në katër kategori
(propozuara nga Kwakman), nga të cilat tri janë individuale dhe një bashkëpunuese.
Kategoria e parë që merret me leximin e informacioneve, të dhënave dhe njohurive,
fokuson grumbullimin e të dhënave me vështrim dhe zhvillime të objektivave profesionale,
duke influencuar në zgjerimin e koncepteve të tilla si përzgjedhja e objekteve dhe materialeve
në ambjentin e veprimtarisë mësimore profesionale, prezantimi i metodave dhe manualeve të
reja profesionale të mësimdhënies, modele të reja pedagogjike në mësimdhënien e artit dhe
zhvillime të reja shoqërore, kulturore e artistike, të cilat kanë dobi në edukimin dhe mësimin
në përgjithësi.
Kategoria e dytë që merret me veprimin, zhvillon mundësitë për eksperimentimin për
kompozimin e objekteve dhe ideve që vizatohen, përmasimin e madhësive të objekteve,
proporcionimin e formave të tyre, konstruktimin vëllimor e gjeometrik të tyre, vizatimin e
lirë e profesional të kontureve të objekteve, ndërtimi grafik i dritë-hijeve të objektit, ngjyrimi
dhe nuancimi i pamjes së objektit, shkrirja e modeluar e dritë-hijeve dhe ngjyrave dhe
përfundimisht përpilimi i hollësive dhe detajeve gjallëruese. Siç e shohim ashtu si edhe kjo
kategori që nuk ka qëllim shtimin e eksperiencave të reja (siç veprojnë metodistët e
përgjithshëm) por shtimin e ideve të reja, të cilat shtyjnë përpjekjet në zhvillimin e praktikave
profesionale brenda klasës mësimore. Po kështu edhe objektivat profesionale shkojnë në të
njejtin drejtim, duke synuar pasurimin e dijeve në eksperienca të tjera.
Kategoria e tretë që merret me reflektimin është kapak guri i zhvillimit profesional dhe
parakusht i njohjes dhe ndryshimit të mënyrës së zakonshme të mësimdhënies. Reflektimi
largon mësuesin nga mënyrat e zakonshme, e orienton atë në zgjedhjen e metodave
profesionale të mësimdhënies dhe ofron dije që pasurohen nga eksperienca e parë në të dytë,
duke prefeksionuar nivelin tekniko-artistik të objektivave profesionale.
Kategoria e katërt që merret me bashkëpunimin në procesin e mësimdhënies, është i
rëndësishëm për zhvillimin profesional, duke aftësuar mësuesët në aplikimin e dijeve, si dhe
përqasjen e tyre me idetë dhe sfidat e reja, që ofron zhvillimi i kulturës dhe arteve kombëtare
dhe botërore.
Ndaj jo vetëm pajtohem me problemet se si janë trajtuar në këtë studim, por gjej me
vend të shprehem se, konceptet e zhvilluara këtu, mbështesin edhe argumentet e mia
profesionale mbi objektivat profesionale e artistike si “kyç” i kuptimit dhe realizimit të
standardeve në edukimin artistik pamor të brezit të ri. Por duke shtuar edhe njëherë se
objektivat nuk ndryshojnë standardet, siç pretendojnë disa metodistë të përgjithshëm
pedagogjikë kur dëgjojnë të flitet për termin “standard”, të cilët nuk kanë pikëpamjen dhe
bindjen profesionale se standardet janë një makinë që duhet ndezur dhe vënë në lëvizje për
gjenerimin e dijeve. Këtë gjë e realizojnë vetëm funksionimi i objektivave profesionalë në
edukimin pamor artistik ; - Konceptimi, Kompozimi, Përmasimi, Proporcionimi, Strukturimi,
Konturimi, Kontrasti Grafik, Ngjyrimi, Modelimi dhe Detaji. Këto objektiva janë tregues i
autoritetit profesional të mësuesit në lëndën e edukimit artistik pamor, por ky autoritet nuk
mund të jetë atribut i çdo mësimdhënësi, por vetëm i atyre që kanë përfunduar shkollë
profesionale artistike dhe njëkohësisht me mësimdhënien, ushtrojnë profesionin e artistit
pamor figurativ.

27
Ky fokusim pajtues pasqyrohet edhe në citimin e mëposhtëm:
“Një proces nëpërmjet të cilit mësuesit sigurojnë dijen, teknikat dhe vlerat e reja të
cilat përmirësojnë shërbimin e tyre në shërbim të klientëve (tregut të punës!)”, (Hoyle &
John,1995, p. 17).
Nuk pajtohem me faktin se ky artikull mund të jetë i plotë pa analizën e objektivave
profesionalë të lëndës edukim pamor artistik.
Pse? - Studimi i zhvillimit dhe përcaktimit të punës mësimore në ambjentin e punës
dhe eksplorimit të faktorëve nxitës të punës së tyre në këtë ambjent pune, nuk mund të jetë
konkret nëse nuk e shohim në marrëdhënie me njohjen, kuptimin dhe aplikimin analitik e
sintetizues të Objektivave profesionalë të edukimit pamor artistik.
Konceptimin e ambjentit të punës mësimore të mësuesit si pjesëmarrje në veprimtari
mësimore profesionale, është i paspecifikuar pa prezencën e Objektivave profesionalë të
edukimit pamor artistik.
Origjinali i saktë i studimit “Kwakman”
Revista – Teaching and Teacher Education - nr. 19/2003, fq. 149-170
“Faktorët ndikues të pjesëmarrjes së mësuesve në veprimtari profesionale të të nxënit”
Kitty Kwakman
– Departamenti Kurrikulave, Fakulteti i Shkencave të Edukimit dhe Teknologjisë –
Universiteti Twente – Holandë
Metoda e zgjidhjes dhe shprehjes së problemit nga Kwakman
 Përshkrimi
Në faqen 154 studiohen pjesëmarrja e 16 mësuesve në shkollën e ciklit të dytë. Nga këta
mësues, 7 japin histori, 5 matematikë, 4 gjermanisht, të cilët kanë një eksperiencë
bashkpunimi 6 deri 33 vite pune dhe vetëm 5 prej tyre janë femra. Atyre iu është bërë 50
minuta intervistim i regjistruar, nga ku temat e trajtuara prej tyre adresohen në:
 zhvillimet bashkëkohore janë duke influencuar në praktikën e mësimdhënies
 harmonizimi me vendin e punës dhe zhvillimet e reja
 të nxënit nga mësimdhënia ( “të nxënit”? dhe “nxënia”?)
 situatat sfiduese, zhvillimi personal dhe profesional i tyre përgjatë karierës
 pjesëmarrja dhe vlerësimi në veprimtari të posaçme të programit mësimor, dhe
 bashkëpunimi me kolegët
Aty përshkruhen 32 veprimtari të ndryshme të mësimdhënies, brenda procedurave të
identifikimit të problemit, duke pasur në konsideratë referimin e veprimtarisë që kryenin të
koduara apo maskuara veprimtaritë profesionale që përdoreshin vazhdimisht në metodat e
krahasuara. Fragmentet e analizuara shfaqin një tendencë bashkëpunimi në përmbajtjen e
ndërveprimit. Të tëra këto veprimtari kanë karakteristikat e kategorive të leximit,
eksperimentimit, reflektimit dhe bashkëpunimit. Pra këtu kemi manipulimin e një variabli
duke parë ndikimin në ato të tjera. Dhe konstatohet se me përjashtim të 6 veprimtarive, të
tjerat janë të lidhura me veprimtaritë profesionale të mësimdhënies, të cilat shërbejnë si
instrument i dobishëm analize.

28
Analiza nëpërmjet këtij instrumenti ofron kategorizimin e veprimtarive, duke prmbledhur;
në lexim – studimin e literaturës së çështjeve lëndore, leximin e revistave profesionale,
studimin e metodave të mësimdhënies, leximin e gazetave,
në eksperimentim – mbështetja e studentëve të mësojnë studimin e mjeshtërive,
përgatitja individuale e mësimeve, eksperimentimi me metoda të reja mësimdhënie, ndërtimi i
materialeve mësimore, ndërtimi testeve, punimi me metodë të re,
në reflektim – mbikqyrja e studentit nga mësuesit, administrimi i trajnimit të drejtimit,
trajnimi i kolegëve, administrimi i reagimit të nxënësit,
në bashkëpunim - *tregim historie, *ndihmë – pyetje për ndihmë, dhënie ndihme,
*shpërndarje – materialesh, ideve rreth ndryshimit, botimeve instruktuese, ideve rreth
këshillimit të nxënësit, ideve rreth edukimit, *bashkim pune – kordinim, bashkim
angazhimesh, përgatitje leksionesh, përfshirje ndryshimesh, dhe
jashtë kategorizimit / tjetër – nxënësit këshillues, zbatimi i detyrave të paprogramuara në
planin mësimor, detyrat e trajnuara të administrimit, organizimi i veprimtarive jashtë
programit për nxënësit, përshtatja klasës me nxënësit, të vetmësuarit.
Kjo ndarje e veprimtarive, në situatën e mësipërme, përshkruan vëzhgimin, numërimin
dhe matjen e frekuencave të variablit, veprimtari profesionale ose jo, jashtë kategorizimit.
 Zgjidhja dhe shprehja
 Studimi duhet ndërtuar në kushte natyrale, jo me synimin për të saktësuar hipotezat
ose për të testuar modele konceptuale.
Cili është interesi i zgjidhjes dhe shprehjes së problemit? – Nxjerrja e faktorëve në
marrëdhënie me punën e mësuesit, konceptuar si pjesëmarrje në veprimtari profesionale
mësimore.
Ku janë rezultatet? – Janë studiuar vetëm efektet e faktorëve personalë, të detyruar dhe të
ambientit në punën profesionale të mësuesit.
Ku janë mundësitë e realizueshme të metodës? – Faktorët e supozuar më sipër mund të jenë
indirekt të ndikuar në mbështetje ose pohim, këto marrëdhënie duhen marrë parasysh.
 Trajtimi i shembullit dhe praktikës në çështjen 2.1. të studimit të Metodës në
artikull, evidenton këto probleme në sajë të shqyrtimit, me anën e një pyetësori për të
tërë mësuesit në 10 shkolla hollandeze të ciklit të dytë, përzgjedhur jo rastësisht. Të
tëra këto shkolla mbështesin edukimin e nivelit të dytë në më tepër se dy nivele
brenda gjashtë qytetesh të mesme dhe tri krahina të vogla përreth tyre, të cilat janë
ftuar në studim.
Nga 60 shkolla, 13 pranuan anketimin dhe nga këto 10 ishin të gatshme të shpërndanin
pyetsorin midis mësuesve të stafit të tyre.
Sa nga 60 shkollat e “X” vendi ju përgjigjën pozitivisht studimit kërkimor? - 13
Sa nga 13 shkollat e “X” vendi janë të interesuara në temën kërkimore të pyetsorit? – 10
Sa nga 60 shkollat e “X” janë të interesuara në rezultatet shpërblyese të shpenzimeve? - 10
Sa nga 10 shkollat e interesuara përfaqësojnë nivelet e edukim fillestar profesional? - 5
Sa nga 10 shkollat e interesuara përfaqësojnë tërë nivelet si edukim i përgjithshëm? - 3
Sa nga 10 shkollat e interesuara përfaqësojnë nivelin më të ulët si edukim fill. prof.? – 2
A përputhet ky proporcion i niveleve të shkollës me proporcionet e popullatës saj? - Po
Si është raporti në mësuesit që u përgjigjën pyetsorit dhe sa jo?
– 59 % e mësuesve u përgjigj pyetësorit ( nga 939 përgjigjen 542).
Si është raporti gjinor në mësuesët që u përgjigjën pyetsorit?
– 367 burra dhe 170 gra (68.3% me 31.7 %).
Sa është mosha mesatare te mësuesët që iu përgjigjën pyetsorit? – 45.8 vjeç.
Sa është mesatarja e eksperiencës në punë te mësuesët që iu përgjigjën pyetsorit?–20.1 vite.

29
Sa është mosha në shumicën e mësuesve që iu përgjigjën pyetsorit? – Mbi 40 vjet (74.7 %).
Si është raporti profesional te mësuesët që u përgjigjën pyetsorit?
– 174 mësues të gjuhës, 33 %, 99 mësues të shkencës, 18.8 %, 79 mësues të shkencave
sociale, 15 %, 76 mësues të artit dhe edukimit sportiv, 14.4 %, 60 mësues në edukimin
profesional, 11.1 %, 40 mësues në çështje kombëtare të programit, 7.6 %.
 Trajtimi i përmasës së veprimtarisë profesionale të mësimdhënies në çështjen 2.2. të
studimit të Metodës në artikull.
Sa është vargu i veprimtarive që rrjedhin prej studimit cilësor?
– 32 veprimtari profesionale të mësimdhënies.
Si janë formuluar veprimtaritë profesionale të mësimdhënies?
– Në një artikull secila ose dy veprimtari përmasuar në një artikull të përbashkët. Si p.sh. –
“Trajnimi i Perceptimit ose Udhëheqja” + “Trajnimi Kolegëve” = “Vëzhgimi Klasave
Kolegjiale” / ose “Komisionet e Bashkimit” përmasohet prej dy artikujsh që lidhen me
komisionet e bashkimit dhe informimin e konsultimin e ndjekur me drejtimin e shkollës.
Sa veprimtari janë hequr nga lista e supozuar për mësuesët pjesmarrës? – 8 veprimtari.
Cilat janë veprimtaritë e përjashtuar nga lista e supozuar për mësuesit pjesëmarrës?
– Përgatitja individuale e mësimit, Ndërtimi i testeve, Punimi me metodë të re,
Bashkëbisedimi me kolegët, Koordinimi, Zbatimi i detyrave jashtë programit, Ndërveprimi i
klasës me nxënësit, Të mësuarit.
Sa veprimtari kemi ku pak mësues janë pjesëmarrës? – 4 veprimtari.
Cilat janë veprimtaritë ku pak nga mësuesët janë pjesëmarrës?
– Mësuesët mbikqyrës të studentit, Këshillimi nxënësve, Mësimi detyrave të drejtimit,
Organizimi aktiviteteve jashtë programit.
Si është renditja e veprimtarive brenda kategorisë së reflektimit? – E limituar.
Sa dhe si janë testet pilot?
– Ato mund të jenë dy – Një nga bashkëveprimi me nxënësit/Hetimi i reflektimit në veprim. I
dyti shpjegimi i reflektimeve individuale/Reflektimi individual në mësim.
Sa janë veprimtaritë profesionale të riformuluara, teste pilot? – 21
Si ndahen? – Katër kategori.
Cilat kategori janë? – Leximi, Eksperimenti, Reflektimi dhe Bashkëpunimi.
Sa artikuj në kategorinë e leximit teston pyetsori?
– Tri aktivitete / Literatura e çështjeve mësimore, Revista Profesionale, Udhëzime mësimore.
Sa artikuj në kategorinë e eksperimentit teston pyetsori?
– Tri aktivitete / Mbështetja e studentëve në studimin e aftësive të punës, Eksperimentimi me
metodat e reja, Ndërtimi i materialeve mësimore.
Sa artikuj në kategorinë e reflektimit teston pyetsori?
– Katër aktivitete / Vëzhgimi kolegjial, Reagimi nxënësve, Reflektimi individual, Kurthi
reagimit në bashkëveprimin e klasës.
Sa artikuj në kategorinë e eksperimentit teston pyetsori?
– Njëmbëdhjet aktivitete / Dy për Kërkimin dhe Dhënien e Ndihmës / Pesë për Përdorimin e
Materialeve dhe Ideve ( një studim sasior të materialeve dhe katër studime cilësore të ideve;
Novacioni, Instruktimi, Këshillimi nxënësit, Edukimi përgjithshëm) / Katër për Punën e
Përbashkët – botkuptimet e përbashkëta, dhënia e opinioneve, përgatitja e përbashkët e
mësimeve, rëna dakort me to

0 - Diploma - Punimi Fundit

Recommended

Recommended

More Related Content

More from Bujar Kapllani

More from Bujar Kapllani (13)

0 - Diploma - Punimi Fundit