4. • Bir ülkede mali disiplinin sağlanması başta ekonomik istikrar
olmak üzere diğer iktisat ve maliye politikası amaçlarının daha
etkin olarak gerçekleştirilmesi açısından önem taşımaktadır.
• Kamu gelir ve giderleri arasında oluşan açıklar nedeniyle
ortaya çıkan mali disiplinsizliğin bir ülkenin ekonomik ve mali
yapısı için ciddi bir sorun olarak algılanabilmesinde bu
disiplinsizliğin boyutları da önem taşımaktadır.
• Büyük ölçüde, 1989 yılındaki gelişmelere dayanan
Türkiye’deki mali disiplinsizlik olgusu, ekonomik krizlerin
temel kaynağını oluşturmaktadır. Mali disiplinsizlik gerek para
piyasasını gerekse reel sektörü olumsuz yönde etkilemekte ve
stagflasyonist bir sürece neden olmaktadır.
5. MALİ DİSİPLİNSİZLİK SORUNU
Hükümetler
vergileme yetkisini
keyfi olarak
kullanırlar
Kamu
ekonomisinde
vergi yükünün
ağırlaşmasına
neden olur
Ağır vergi yükü,
ekonomik
büyümeyi olumsuz
etkiler
Vergi kaçakçılığına
yol açarak kayıt
dışı ekonominin
genişlemesine
neden olur
7. ŞŞekil: Mali Disiplinsizlik Sorunu ve Sonuekil: Mali Disiplinsizlik Sorunu ve Sonuççlarlarıı
DEVLETİN SÜTREKLİ BÜYÜMESİ
(Kamu Harcamalarının Sürekli Artma Eğilimi)
Kamu Gelir ve Giderleri Arasındaki Dengesizlik:
Mali Disiplinsizlik
Mali İstikrarsızlık
Kamu Kesimi Borçlanma İhtiyacının Artması
Vergi ile
Finansman
Borçlanma ile
Finansman
Merkez Bankası Kaynakları
ile Finansman
Vergi Yükünün Artması İç ve Dış Borç Yükünün Artması Parasal Genişleme
Parasal
İstikrarsızlık
Faiz Yükünün
Artması
Yüksek Faiz
Politikası
Yatırımlarda
Azalma
Rant
Ekonomisi
Döviz
Kaynaklarının
Azalması
Enflasyon
İstihdamda
İstikrarsızlık
(İşsizlik)
Gelir
Dağılımında
Adaletsizlik
ve Yoksulluk
Paranın Değer
Kaybetmesi
Devalüasyon
Ödemeler
Dengesinde
İstikrarsızlık
Tasarruflarda
Azalma
Çalışma
Gayretinde
Azalma
Vergi Kaçakçılığının
Artması (=Kayıtdışı
Ekonominin Genişlemesi)
Durgunluk
(Stagflasyon)
Ekonomik
Büyümede
İstikrarsızlık
Vergi
Gelirlerinin
Azalması
Verimliliğin
Azalması
Stagflasyon
ŞŞekil: Mali Disiplinsizlik Sorunu ve Sonuekil: Mali Disiplinsizlik Sorunu ve Sonuççlarlarıı
DEVLETİN SÜTREKLİ BÜYÜMESİ
(Kamu Harcamalarının Sürekli Artma Eğilimi)
Kamu Gelir ve Giderleri Arasındaki Dengesizlik:
Mali Disiplinsizlik
Mali İstikrarsızlık
Kamu Kesimi Borçlanma İhtiyacının Artması
Vergi ile
Finansman
Borçlanma ile
Finansman
Merkez Bankası Kaynakları
ile Finansman
Vergi Yükünün Artması İç ve Dış Borç Yükünün Artması Parasal Genişleme
Parasal
İstikrarsızlık
Faiz Yükünün
Artması
Yüksek Faiz
Politikası
Yatırımlarda
Azalma
Rant
Ekonomisi
Döviz
Kaynaklarının
Azalması
Enflasyon
İstihdamda
İstikrarsızlık
(İşsizlik)
Gelir
Dağılımında
Adaletsizlik
ve Yoksulluk
Paranın Değer
Kaybetmesi
Devalüasyon
Ödemeler
Dengesinde
İstikrarsızlık
Tasarruflarda
Azalma
Çalışma
Gayretinde
Azalma
Vergi Kaçakçılığının
Artması (=Kayıtdışı
Ekonominin Genişlemesi)
Durgunluk
(Stagflasyon)
Ekonomik
Büyümede
İstikrarsızlık
Vergi
Gelirlerinin
Azalması
Verimliliğin
Azalması
Stagflasyon
8. Mali disiplinsizlik sorunu kamu harcamalarının sürekli artış trendi
içinde olması sonucunu ortaya çıkarmaktadır.
KAMU HARCAMALARININ
ARTIŞI KANUNU
(WAGNER KANUNU)
Kendi adıyla da anılan ve ekonomik gelişme ile
birlikte kamu harcamalarının sürekli arttığını iddia
eden Sosyal Artış Kanunu’nun mimarıdır.
Wagner’e göre; sanayileşme dolayısıyla üretim
artmakta, artan üretim milli geliri arttırmakta ve milli
gelir artışı da kamu harcamalarını arttırmaktadır.
9. Alman iktisatçı Adoplh
Wagner’in savunduğu bu
kanun, hükümetlerin
ekonomik, sosyal, siyasal
nedenlerle kamu
harcamalarını sürekli
artırdıklarını ortaya
koymaktadır.
Artan devlet harcamaları ise
kamu kesimi borçlanma
ihtiyacını artırmaktadır.
Giderek artan kamu
harcamaları nedeniyle vergi
dışı finansman yollarına da
başvurulması meydana
gelmektedir.
10. BORÇLANMA
Kamu gelir ve
giderleri arasındaki
dengesizliği ortadan
kaldırmak için
borçlanmaya
başvurulması
devletin faiz yükünü
artırırken, borcun
itfası döneminde
tekrar kaynak bulma
sorununu gündem
getirmektedir.
SENYORAJ
Para basma suretiyle
elde edilen gelirdir.
Hükümetlerin
merkez bankalarına
müdahale ile para arzı
artırılmakta, bu da
nihai olarak
enflasyona neden
olmaktadır. Ortaya
çıkan parasal
disiplinsizlik
ekonomik dengeyi de
olumsuz
etkilemektedir.
Vergi-dışı finansman araçlarının başlıcaları
11. • Mali disiplinsizlik ve sonuçları, kamu ekonomisinde
sorunlara neden olmaktadır.
• Bir ülke ekonomisinde mali disiplinin sağlanabilmesi
için esas çözüm, hükümetlerin keyfi ve sorumsuzca
kullandıkları harcama, vergileme, borçlanma ve para
basma yetkilerini sınırlamaktır.
12. Mali ve parasal
disiplini sağlamak
için hükümetin
keyfi yetkilerine son
verilmesinin
gerekliliği ortaya
çıkmaktadır.
Bu gereklilik
doğrultusunda
günümüzde özellikle
bazı gelişmiş ülkelerde
“Ekonomik Anayasa”
reformu adı altında
anayasal düzenlemeler
yapıldığı görülmektedir.
13. Ekonomik Anayasa,
hükümetin ekonomi
üzerindeki keyfi ve
sorumsuz müdahalelerini
azaltmayı amaçlayan bir
düzenlemedir.
Ekonomik anayasa
reformunun amacı mali ve
parasal disiplini sağlamak,
devletin sınırlandırılması
ile bireylerin ekonomik hak
ve özgürlüklerini korumak
ve güvence altına almaktır.
14. Ekonomik anayasa konusundaki başlıca reform
önerileri şunlardır:
Devletin vergileme yetkisi ve
sınırlarına ilişkin anayasada bir
madde düzenlenmelidir.
Vergi konuları ve vergi oranları
anayasa içerisinde açık olarak
belirlenmelidir.
Anayasada gelir ve giderlerin
birbirine denk olmasını öngören
bir madde yer almalıdır.
İdareler arası hizmet ve kaynak
bölüşümü ilişkileri anayasada
belirlenerek yerel yönetimlerin
özerkliği sağlanmalıdır.
15. Gelirlerin giderlerden önce tahmin edilmesi sağlanılmalıdır. Mali
disiplinin sağlanması için ilke olarak vergi gelirlerine göre giderler
bütçesi hazırlanmalıdır.
Bütçede genellik ilkesi uygulanmalıdır.
Tüm devlet gelirleri ve giderleri tek bir bütçe içerisinde yer
almalıdır.
• Mali disiplinin sağlanmasına yönelik anayasal reformun yanı
sıra ekonomik sorunların çözümü için bütçe sisteminde de
düzenlemeler yapılmalıdır:
Bütçenin hazırlanmasında ve uygulanmasında “mali yıl” iki takvim yılı olarak
tespit edilmelidir.
Sıfır temelli bütçe sistemi uygulanmalıdır. Bir mali yıl (iki takvim yılı)
bütçesinin hazırlanmasında, önceki yıl ödeneklerine bağlı kalınmaksızın, her
faaliyet ve harcama yeniden değerlendirilmelidir. Hiç bir ödenek bütçede
otomatik olarak yer almamalıdır.
Kamu kuruluşlarında hizmetlerde etkinlik ve verimliliğin artırılması için
“performans bütçesi” uygulanılmalıdır.
16. Bütçe denetiminde etkinlik sağlanılmalıdır.
Mevcut devlet muhasebesi sistemi uluslararası genel kabul görmüş
ilkeler çerçevesinde yeniden düzenlenmelidir.
Bütçe hesaplarının kapatılmasında eğer jestiyon usulü uygulanıyorsa bu usul
terk edilmeli ve bunun yerine “eksersiz usulü” adı verilen sistem getirilmelidir.
Bu sistem çerçevesinde ödeneğini mali yıl içerisinde kullanmayan kamu
kuruluşu, sonraki mali yılda ödeneklerini kullanabilmelidir.
Kamu kurum ve kuruluşlarının hesap ve bilançoları mutlaka yılda bir kez
bağımsız özel denetim şirketleri tarafından denetlenmelidir. Denetim
sonuçları ile bilançolarının kamu kuruluşlarının faaliyet raporu içerisinde
yer alması sağlanılmalıdır. Bağımsız dış denetim şirketlerinin
hazırladıkları ve onayladıkları bilanço ve faaliyet raporları meclise
sunulmalı ve kamuoyunun denetimine açık tutulmalıdır.
