1.
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye
Universiteti
Avtomatlaşdırma texnikasının əsasları
fənnindən kurs işi
Fakültə: İnformasiya Texnologiyaları və İdarəetmə
Kafedra: İdarəetmə və Sistemləri Mühəndisliyi
Tələbə: Qaraşov Cahangir
Müəllim: Zeynalova Şəhla
Mövzu: Cəmləyicilər

2.
 Cəmləyicilər (summatorlar) rəqəmli qurğuların tərkibində
hesab əməliyyatını aparan yeganə funksional qovşaqdır.

3.
 Cəmləyicilərin iş prinsipini öyrənmək üçün ən sadə cəmləyici olan bir
dərəcəli cəmləyicinin sxeminə baxaq. Kombinasiyalı qurğularda olduğu
kimi, əvvəlcə birdərəcəli cəmləyicinin cədvəlini (Cədvəl 1) quraq. Buna
yarım cəmləyici deyilir.Yarım cəmləyicinin blok və məntiqi sxemlərini
göstərək.
Blok sxemi Məntiqi sxem

4.
Yarım cəmləyicinin doğruluq cədvəli və çıxış
funksiyaları

5.
NAND və NOR üzərində yarım cəmləyici

6.
 Summator və Cout arasındakı fərqin qrafiki
görünüşü

7.
 Çoxdərəcəli cəmləyicilərdə əvvəlki mərtəbələrdə toplama
zamanı yarana bilən ötürülməni nəzərə almaq üçün bir
dərəcəli tam cəmləyicidən istifadə olunur. Bir dərəcəli tam
cəmləyicilərdə cari toplananlarla yanaşı əvvəlki dərəcədə
toplama zamanı yaranan ötürmə də nəzərə alınmalıdır.
Tam cəmləyicinin doğruluq cədvəli və çıxış funksiyaları

8.
Tam cəmləyicinin blok (a) və məntiqi sxemi (b)
a) b)

9.
Müxtəlif formalı cəmləyicilər

10.
 Bir dərəcəli tam cəmləyicini qurmaq üçün 7 ədəd 3 girişli
“AND” elementi və 2 ədəd 4 girişli “OR” elementi götürmək
lazımdır. Cəmləyicinin qurulma sxemi (a) və şərti işarəsi (b)
şəkildə göstərilmişdir.

11.
 Adətən, cəmləyicilər (toplama
əməliyyatı) çoxdərəcəli kodların
cəmlənməsi üçün istifadə edilir.
Çoxdərəcəli cəmləyicilərdə 1-ci
dərəcə yarımcəmləyicidən,
sonrakı dərəcələr isə tam
cəmləyicilərdən ibarət olur.
Çoxdərəcəli cəmləyicinin
qurulma sxemi şəkil 98-də
göstərilmişdir. 4 dərəcəli 2 kodu
cəmləmək üçün:
 A(a0, a1, a2, a3) cəmlənən
ədədlər
 B (b0, b1, b2, b3)
 A (a0(1), a1(0), a2(1), a3(1))=11
 B (b0(0), b1(1), b2(1), b3(0))=6

12.
 Cəmləyicinin «Electronics Workbench» proqramında
qurulma sxemi şəkildə verilmişdir.

13.
Blok sxemi

14.
 Məntiqi sxemi
 7483 mikrosxemi

15.
 7483 mikrosxeminin doğruluq cədvəli
 7483 mikrosxemi ilə qurulan 4 dərəcəli paralel cəmləyici

16.
 Məntiq elementləri ilə qurulan 4 dərəcəli paralel cəmləyici
 Girişlərə və çıxışlara LED bağlanmış dövrə sxemi