1.
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ
SƏNAYE UNIVERSITETI
TƏQDIMAT
FAKÜLTƏ: İTİF
KAFEDRA: İSM
FƏNN: PROQRAMLAŞDIRILAN MƏNTIQI KONTROLLER
MÜƏLLIM: DOS.S.F.CƏFƏROV
TƏLƏBƏ: QARAŞOV CAHANGIR
MÖVZU: PLC-LƏR VƏ ONLARIN TƏTBIQI

2.
PLC-nin tarixi
• İlk PLC adı Modicon, Schneider firması tərəfindən
GM (General Motors) və Landis üçün nəzərdə
tutulmuşdur. PLC sayəsində yeni kabel qoyulması
və əlavə avadanlıq ehtiyacı ortadan qalxdığından
firmalarda bu parçanın effektini görmüş və
sistemlərinin böyük əksəriyyətini PLC-lər ilə
yeniləməyə başlayıb. İlk olaraq PLC 084 Modeli,
Dik Morli tərəfindən 1969da icad edilmişdir. İlk
kommersiya uğurlu lojik kontroller isə Maykl
Greenberg tərəfindən 1973-ci ildə (PLC 184)
qurulmuşdur.

3.
PLC Nədir?
• PMK (PMK) termini Proqramlaşdırılan məntiqi kontroller sözlərinin baş hərflərindən
yaranmışdır. PMK- lar sənaye şəraiti üçün yaradılmış cihazlardır. Avtomatik və
idarəetmə sistemlərində işlədilir. PMK bir sistemin həm idarəedicisi, həm də sistem
idarə edilərkən lazım olan qida gərginlik siqnallarını yaradan sadə bir hesablama
maşını kimidir. Əvvəllər sadə emallar üçün yaradılan PMK- lar günümüzdə daha
mürəkkəb problemləri həll edəcək şəkildə bir cihaz şəklini almışdır. Sənayedə bir çox
firmaların yaratdığı PMK- ya rast gəlmək olar. Bu firmalara Siemens, General
Elektrik, Westinghose, Mitsubishi, Toshiba, Omron və s. misal göstərmək olar.

4.
PLC Nədir?
• Əslinə qalsa, bütün PMK- lar bir -birinə oxşardır və eyni bir məntiq əsasında
işlədilirlər. PMK -lar ən çox sənaye avtomatik dövrələrində istifadə olunurlar. Burada
söhbət gedən sənaye avtomatik dövrələr sayğac, zaman relesi, kontakt, köməkçi rele
kimi elementlərin yaratdığı dövrələrdir. Sənaye idarəetmə dövrələrini PMK- larla
həyata keçirmək üçün birinci olaraq problemin həll olunması üçün lazımi məntiqi
funksiyaların yaradılması və ikinci bu məntiq funksiya proqramının PMK- yə
yüklənməsi lazımdır. PMK- ni proqramlaşdırmaq üçün iki üsuldan istifadə olunur.
Birinci hər bir firmanın istehsal etdiyi PMK üçün xüsusi bir proqram, ikinci DOS və
Windows mühitində hazırlanmış paket proqramlardır. Aşağıdakı şəkil 4.1. də PMK –
nın struktur sxemi göstərilmişdir.

5.
Mərkəzi emal qurğusunun işləmə prinsipi
• PMK böyük mənada bir mikrokontroller və ya mikro EHM, giriş və çıxış qurğuları,
proqramlaşdırıcı qurğular, qida mənbəyi kimi əsas hissələrdən ibarətdir. Ayrıca PMK
EEPROM (yaddaş qurğusu), genişlətmə qurğusu və ardıcıl məlumat mübadiləsi
qurğularını birləşdirir.
• Mərkəzi emal qurğusu ( CPU-Central Prosess Unit) isə PMK –nın ən mühüm
qurğularından biridir. Şəkil 4.2-da PMK-nın daxili quruluşu göstərilib. Bu qurğunun
məqsədi PMK proqramında yer alan məntiqi əməliyyatları gerçəkləşdirməkdən
ibarətdir. Bu əməliyyatları həyata keçirərkən PMK qurğularla daimi əlaqə
vəziyyətindədi,. yaddaşdan istifadə edir və yaddaşdakı verilənləri qiymətləndirir. Bir
növ insan beynini xatırladır.

6.
PLC-ləri proqramlaşdırma dilləri
Ladder Diagram Function Block Diagram
ST CFC

7.
PLC-nin üstün cəhətləri
• PLC-li sistemlər kompüter üzərindən proqramlarla simulə edildiyindən tez və səhvsiz
olurlar.
• Rele və ya kontaktorlar ilə gördüyümüz bütün işləri adi bir PLC ilə apardığımızdan
vəsait avtomatik olaraq azalır.
• Releli dövrlərə nisbətən PLC -lisistemlər sadə olduğundan az yer tutur. Şirkətlər
PLC-li sistemlər üçün xüsusi yer tənzimləmək məcburiyyətində qalmırlar.
• PLC-lər rele və ya kontaktorlar kimi manuel sistemlər deyil. Tamamilə rəqəmsal olan
bu parçalar proqramlarında dəyişikliklər aparılmasına imkan verdiyindən
dəyişiləbiləndir.
• Sadə quruluşda olduqları üçün qəza etmə ehtimalları azdır. Hər hansı bir qəza
vəziyyətində isə müəyyən PLC portları üzərindən asanlıqla qəzanın qarşısı alınır.
• Pis ətraf mühit şəraitində, tozlu məkanlara PLC-lər dözümlüdür. Ancaq idarə edəcəyi
sistemlər güc tələb edirsə soyutması yaxşı olmalıdr.
• Kompüter və ya digər pult elementləri ilə kommunikasiyada olduğundan avtomatika
proqramları asanlıqla rəqəmsal olaraq idarə olunur. Bu xüsusiyyəti sayəsində sistem
qurulmadan əvvəl simulasiya üzərində sınanır. Dəyişdirilməsi lazım olan parçalar
dəyişdirilir. Çıxa biləcək səhvlər sıfıra endirilir.

8.
TPAİS-lərdə PLC-lər
Günümüzdə bir çox firmalar müxtəlif marka və model PLC-lər üçün simülasyon
proqramları istehsal edir və bunları istifadəçilərə satırlar. Amma bu simülasyon
proqramları adətən girişlərə 0-1 butonlama aparılaraq çıxışların müşahidə edilməsi
şəklindədir. Bu da tam olaraq maraqlıları qane etmir.Bəzi firmalar PLC, ya da
mikroprosessor nəzarətli təcrübə mərkəzləri istehsal edir.
Bu təcrübə mərkəzləri həqiqi bir təcrübənin kiçildilərək maketleştirilmiş hallarıdır.
Bunlar üzərində aparılan təcrübələrdə həqiqətən peşəkarlığa keçiddə çox faydalıdır.
Bunların arasında lift, şüşə dolum sistemi, işıqfor, avtomobil parkı, içəcək maşını,
paketləmə sistemi və bir sənaye sistem var.

9.
PLC-nin istifadə sahələri
• Zavodların Avtomatika Sistemlərində
• Lift Pult Lövhələrində
• Avtomatik Paketləmə Maşınlarının Pult
Sistemlərində
• Enerji Paylama Şəbəkələrinin
Rəhbərliyində
• Daşıma (Konveyer) Sistemlərdə
• Şüşə Doldurma Maşınlarında və s.
Sistemlərdə
• Avtomobil Sənayesində
• Gips Maşınlarında (İnkişaf Etmiş
Olanlar)
• Qaz Ötürücü Xətlərinin Rəhbərlik
Panellərində

10.
PLC istehsal edən əsas şirkətlər
• Siemens, Delta, Omron, Telemecanique PLC, ABB, Enda PLC, Ladder Türk,
Mikrodev PLC, Fatek PLC, Panasonic, Allen Bradley PLC, LG PLC, Mitsubishi
PLC, Toshiba PLC, Remository, Hitachi PLC, Fuji PLC, Idec PLC, Vipa PLC,
Moeller, Beckhoff, Wago, Cimon, Fanuc, Pheonix, Vigor kimi bir çox firmalar PLC
istehsalı ilə məşğuldur.
• Ən çox bildiyimiz və bazarda istifadə edilən iki marka var. Simens və Delta PLC
məktəblərdə dərslərdə də bu iki markanın PLC-ləri xaricində hər hansı bir məhsul
göstərilmir. Simens ödənişli olaraq məhsullarına təminat dəstəyi təmin edir, çox geniş
təchizat kitabxanasına malikdir. Delta isə WPL Soft adında pulsuz bir proqram
təminatı ilə asanlıqla hər platformadan programlanabilir. Delta PLC-lər ucuzdur,
ancaq istifadə demək olar ki, Simens ilə birəbir eynidir. Hər hansı bir sistemdə
proqramlanmasını öyrəndikdən sonra Delta istifadə etmək bazarda qalmaq daha
yaxşıdır.

11.
PLC istehsal edən əsas şirkətlər
• Siemens Delta PLC ABB
• Panasonic Allen Bradley PLC LG PLC
• Mitsubishi PLC Omran Pheonix

12.
Şüşə doldurma sistemi
Sistemə gələn boş süd şüşələri PLCNİN uyğun ünvanına bağlı sensor tərəfindən
müəyyən edildikdə uyğun çıxışa bağlı porşen işləyərək şüşənin dayanmasını təmin edir.
Daha sonra digər çıxış işləyərək şüşəni doldurmağa başlayır və sensor səviyyəsinə
qədər süd dolduqdan sonra bu sensor tərəfindən süd doldurma prosesi bitir və porşen
qapağı taxır. Qapaq taxılarkən sərhəd açarı qapağın taxılma prosesində porşenin
məhdudlaşmasını təmin edir. Bu işlər bitdikdən sonra dolan şüşə dayandırma porşeni
açılaraq konveyerdə yoluna davam edir. Proqramm məzmununa görə iş davam edir.

13.
PLC istifadə olunan sənaye sahəsi

14.
Diqqətiniz üçün təşəkkürlər.