1.
अधिगमाकलनम्
उपधिषयः - मापनम् आकलनञ्च
प्रस्तौता – डॉ. चक्रधरमेहेरः
सहायकाचाययः, शिक्षािास्त्रशिभागः
क
े न्द्रीय संस्क
ृ तशिश्वशिद्यालयः
श्रीरणिीरपररसरः,कोट-भलिालः, जम्मः

2.
 शक
ं नाम मापनम् ॽ
 मापनस्यािश्यकता काॽ
 आकलनं नाम शकम् ॽ
 सम्प्रत्ययः।
 पररभाषाः ।
 उद्देश्याशन।
 महत्तनम्
 शििेषताः
 लाभाः ।
अिधेयां
िाः

3.
धक
िं नाम मापनम् ?
शनयमबद्धतया यदा कस्यशचत् िस्तुनः, व्यक्ेः
घटनायाः िा प्रतीकात्मकतया अङ्कद्वारा िा
अशभव्यक्क्ः शक्रयते तदा मापनम् इत्युच्यते। अनेन
मात्रात्मकज्ञानस्य प्राक्तः भिशत।

4.
मापनस्यािश्यकता
शिशभन्नानां भौशतकािधारणानां व्याख्याशनशमत्तं
भौशतकरािीनां यथा- दम रता-सामीप्यता-समयः-िेगः
इत्यशदनाम् आिश्यकता भिशत। यद्यशप एतेषां
ज्ञानेक्न्द्रयद्वारा अनुमानेन च सामान्यज्ञानम् अस्माशभः
प्राप्यते तथाशप यथाथयज्ञानं तु न लभ्यते। अतः
पररमाणात्मकज्ञानाथं मापनं सिोत्क
ृ ष्टं साधनं भिशत।

5.
आकलन
म्
मापनस्य क
ृ ते अथयप्रदानम् आकलनम्। अथायत्
कस्यशचद्वस्तुनः, व्यक्ेः घटनायाः िा महत्त्वस्य
ममल्यस्य च शनधायरणम्।
यथा- कक्षायाः परीक्षायां कशित् 40/100 अङ्कान्
प्राप्नोशत अपरि 80/100 अङ्कान् प्राप्नोशत। एतादृश्यां
क्थथतौ प्रथमस्य क
ृ ते ‘सामान्यं’ शद्वतीयस्य च क
ृ ते
‘उत्क
ृ ष्टम्’ इशत समचनानां सङ्कलनमेि

6.
सम्प्रत्ययः
आकलनं तादृिी प्रशक्रया भिशत यया
अशधगमस्तरस्य शिशिधशक्रयाशभः समचनानाम्
एकत्रीकरणं शक्रयते।

7.
परिभाषाः
यदा कस्यशचद्वस्तुनः, व्यक्ेः, घटनायाः िा
शिषये समचनानां संकलनं, शिश्लेषणं च शक्रयते
तदा आकलनम् (ASSESSMENT)
इत्युच्यते।

8.
छात्राः शकम् अशभजानक्ि?
छात्राः शक
ं कथञ्च अशधगच्छक्ि?
छात्राणां रुशचः क
ु त्र ितयते?
छात्राणां योग्यतानुक
ु लं पाठ्यक्रमस्य
शनमायणं चयनञ्च।
छात्राणाम् आिश्यकतानां पररपमरणम्।
कक्षासु छात्राणाम् उशचतथथानशनधायरणम्।
आिश्यकता
1. धिद्यार्थीनािं परिप्रेक्ष्ये –

9.
शिक्षणशिधीनां चयनम्।
छात्राशधगमक्षमतानां मापनम्।
निीनकक्षायाः शििेषकक्षायाः िा
व्यिथथापनम्।
छात्राणां व्यक्क्गतसमस्यानां समाधानम्।
शिशभन्नशिक्षणसामग्रीणां शिकासः।
2. अध्यापकपरिप्रेक्ष्ये –

10.
छात्ररुच्यनुगुणं पाठ्यसहगाशमशक्रयाणां
शनमायणम्।
छात्राणां रचनात्मककौिलानाम्
अशभज्ञानम्।
छात्राणां कलात्मकपक्षाणाम् अशभिधयनम्।
छात्रक्षमतानुगुणं शिषयिस्तुनः
सज्जीकरणम्।
आिश्यकतानुसारं पाठ्यसहगाशमशक्रयाणां
िगीकरणम्।
3. पाठ्यसहगाधमधियापरिप्रेक्ष्ये –

11.
छात्राशधगमक्षमतानां शिषये अिबोधनम्।
शिद्यालयगशतशिशधषु उत्पन्नानां समस्यानां
समचनाप्रदानम्।
शिद्यालये जायमानानां
शिशभन्नशक्रयाकलापसम्बद्धानाम् अिगमनम्।
अपेशक्षतिातािरणशनमायणािसरे चचाययां
सहभाशगता।
छात्राणां सियशिधप्रगशतसम्बद्धानाम् अशभज्ञापनम्।
4.अधभभािकपरिप्रेक्ष्ये –

12.
1. शिक्षणप्रशक्रयायां प्रभािोत्पादनम् ।
2. छात्रः दैनक्िनजीिने शकमशभजानाशत
शकञ्चाजययशत इत्यस्य ज्ञानम् ।
3. पशितकौिलानाम् उपयोगाय छात्रः क्षमः न
िेशत परीक्षणम् ।
4. तक
य -शचिन-कल्पनाशदषु निीनतायाः िृक्द्धः ।
5. छात्रप्रगतेः शिश्लेषणम् ।
उद्देश्याधन

13.
िन्यिादाः
THANK YOU