Pro Audio & Video is een Nederlandstalig vakblad voor de beslissers, technici en professionals in audiovisuele bedrijven, bij de omroep en bij filmproductiebedrijven. Pro Audio & Video richt zich vooral op de techniek en faciliteiten voor de creatie van bijzondere en hoogstaande audiovisuele presentaties. Het magazine brengt de beslissers en de aanbieders van professionele apparatuur, techniek en faciliteiten bij elkaar en is daarmee een ideaal medium voor deze sector.

1. The America
Film Market
JAARGANG 25 | NUMMER 2 | 2013 | hierin opgenomen
Akoestische
behandeling:
vuistregels voor het zelf doen
De toekomst
van broadcasting
met No More Boundaries
De toekomst van
scherm & bril
3D en verder

2. The American Film Market
Akoestische behandeling:
vuistregels voor het zelf doen
8
14
De toekomst van scherm en bril
3D en verder
22
De toekomst van broadcasting met
No More Boundaries
20
6 Nieuws
19 Oplossing voor het tekort aan technici
28 NAB 2013
30 CES 2013, veel nieuws, héél veel!
34 FNV Kiem
En verder...
Inhoudsopgave

4. Colofon
BP&M Exploitatiemaatschappij B.V.
Postbus 155
6500 AD Nijmegen
Tel. 024-3722900 • Fax. 024-3886017
Hoofdredacteur: Marieke van Dam
Redactie: Joris Kroezen, Bob Janssen, Marieke van Dam
Salesmanager: Ralph Brinkman
Projectmanager: Diégo Teunissen
Backoffice: Tilly Wijhof
Vormgeving: Anouk Smeets, Sandra Elzinga
Abonnementenservice: De abonnementen­ser­vice is telefonisch
bereikbaar van ma t/m vrij van 9.00 uur tot 12.00 uur.
Kies in het keuze menu‘abonnementen’.
Telefoon: 024-372 29 02. U kunt ons ook faxen. Fax. 024-388 60 17.
Afdeling abonnementen Postbus 155, 6500 AD Nijmegen.
Abonnementen lopen tot 31 december en worden automatisch
verlengd, tenzij de abonnee twee maanden voor afloop van
het abonnementsjaar schriftelijk opzegt.
Copyrights: Het auteursrecht van dit tijdschrift en op de daarin
verschenen artikelen wordt door de uitgever voorbehouden.
Het verlenen van toestemming tot publicatie in dit tijdschrift
houdt in dat de auteur de uitgever, met uitsluiting van ieder
ander, onherroepelijk machtigt de bij of krachtens de Auteurswet
door derden verschuldigde vergoeding voor kopiëren te innen
en dat de auteur alle overige rechten overdraagt aan de uitgever.
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen,
vermenigvuldigd of gekopieerd zonder uitdrukkelijke
toestemming van de uitgever.
Abonnementsprijs: e 75,- incl. BTW (6x per jaar)
in combinatie met
BANKGEGEVENS: Rekeningnummer: 1700.97.811
BIC: RABONL2U
IBAN: NL91RABO0170097811
Grenzeloze
prikkeling!
De rode lijn van deze editie van Pro Audio&Video laat zich het best samenvat-
ten in: grenzeloos. In de letterlijke zin van mondiaal, maar zeker ook op het
figuurlijke vlak. Op het gebied van zintuigprikkelingen zijn de mogelijkheden
ongekend en de ontwikkelingen zetten zich voort. Door middel van innova-
ties, technieken en ontwikkelingen worden onze oren en ogen steeds meer
geprikkeld. Of en wanneer we ooit aan de maximale belastbaarheid van ons
zenuwstelsel geraken is nog steeds onbekend terrein. Alhoewel; een enkele
neuroloog heeft zijn twijfels al uitgesproken over het gebruik van mobiele
/interactieve apparatuur door kinderen en pubers vlak voor het slapen gaan.
Desalniettemin is er natuurlijk ruimte genoeg voor ontwikkelingen die onze
gezondheid, onze levensvreugde en ons directe leefklimaat alleen maar ten
goede komen: een juiste akoestieke behandeling van een ruimte kan door-
slaggevend zijn voor de kwaliteit van het geluid. In deze Pro Audio&Video
staan in een uitgebreid achtergrondverhaal de vuistregels. Wie ook grenze-
loos te werk gaat, is het team van No More Boundaries. Dit mediabedrijf is
er in geslaagd om Hardbass als allereerste hardstyle event live op YouTube
te verspreiden. Daardoor konden wereldwijd veel liefhebbers het event toch
‘live’ zien en beluisteren. De ontwikkelingen op het gebied van 3D staan ook
niet stil. Onze ogen worden voortdurend uitgedaagd met innovaties. Dat
geldt zeker ook voor de andere verhalen in deze editie. Ik zou zeggen: houd
oren en ogen goed geopend.Veel leesplezier!
J. Kroezen,
Pro Audio&Video
Colofon & voorwoord
5

5. Nieuws
OPTA komt met structurele marktmonitor
derde kwartaal 2012
OPTA publiceert de marktcijfers over het derde kwartaal van 2012. Deze structurele markt-
monitor laat de ontwikkelingen op het gebied van mobiele diensten,vaste telefonie,breed-
band en televisie zien.
Mobiele diensten
In tegenstelling tot het eerste en tweede kwartaal van 2012 stijgt in het derde kwartaal het
aantal mobiele aansluitingen.Ten opzichte van het tweede kwartaal is het aantal aanslui-
tingen met 266 duizend gestegen naar 21,9 miljoen.Deze stijging is het resultaat van de stij-
ging in het aantal abonnementen van mobiele aanbieders met een eigen netwerk (MNO’s)
en het aantal aansluitingen van aanbieders zonder eigen netwerk. In het derde kwartaal
daalde het aantal prepaid aansluitingen bij MNO’s en bleef het aantal aansluitingen dat
specifiek voor mobiel breedband gebruikt wordt, dongels en tablets, ongeveer gelijk. Daar
staat tegenover dat het aantal mobieltjes met breedband, net als in het tweede kwartaal,
is gegroeid met ruim 400 duizend stuks.Het totaal aantal aansluitingen met mobiel breed-
band komt daarmee op de 10,1 miljoen. Daarbij gaat het om 9 miljoen smartphones en 1,1
miljoen tablets en dongels. Ondanks deze groei in mobiele aansluitingen blijven de markt-
verhoudingen tussen de aanbieders ongewijzigd. De opkomst van mobiel internet is ook in
de volumes terug te zien. Zo stijgt ten opzichte van het tweede kwartaal jaar van 2012 het
volume van dataverbruik (+11%). Er is in het derde kwartaal in totaal 5,9 petabyte aan data
gebruikt. Dit terwijl het volume van sms sterk daalt (-12%). Ook het totale belvolume daalt
(-5%).Het totale belvolume in het derde kwartaal komt uit op 5,4 miljard belminuten. Het
totaal aantal sms-berichten in die periode is 1,8 miljard, tegenover 2,1 miljard het kwartaal
ervoor.
Vaste telefonie
Met 4,7 miljard belminuten in het afgelopen kwartaal wordt er via vaste lijnen 7% minder
gebeld dan in het kwartaal ervoor.Ten opzichte van het tweede kwartaal wordt minder naar
vaste nummers gebeld (-8%).In tegenstelling tot voorgaande kwartalen wordt in het derde
kwartaal ook minder naar internationale (-10%) en mobiele nummers (-4%) gebeld. Na een
lichte stijging in het totaal aantal aansluitingen van vaste telefonie in het voorgaande kwar-
taal,daalt het totaal aantal aansluitingen in het derde kwartaal met 32 duizend naar 7,1 mil-
joen aansluitingen. Voor klassieke telefonie zijn er ten opzichte van het voorgaande kwar-
taal 111 duizend minder aansluitingen op een totaal van 2,6 miljoen. Dit terwijl er met een
groei van 79 duizend in het derde kwartaal meer dan 4,4 miljoen digitale aansluitingen zijn.
In het derde kwartaal van 2012 wordt 26% van de aansluitingen op basis van het klassieke
PSTN afgenomen, 11% op basis van ISDN en 63% op basis van het digitale voice over breed-
band (VoB). In tegenstelling tot voorgaande kwartalen stijgt het aantal WLR-aansluitingen.
Via een WLR-aansluiting kunnen aanbieders zelf een telefoonabonnement plus belminu-
ten aanbieden aan de consument. Alternatieve aanbieders nemen ongeveer 295 duizend
6
van deze gereguleerde aansluitingen af bij
KPN. Dit zijn er tienduizend meer dan in het
vorige kwartaal. De daling van de vraag naar
het gereguleerde C(P)S zet door in het derde
kwartaal van 2012. Ongeveer 312 duizend
abonnees nemen hun belminuten af via een
andere aanbieder dan KPN. Dit zijn er 18 dui-
zend minder dan in het vorige kwartaal.
Breedband
Het totaal aantal breedbandabonnementen
komt in het derde kwartaal op 6,6 miljoen.
De groei is afgezwakt naar 19 duizend nieu-
we abonnementen. Het aantal DSL-aanslui-
tingen daalt met 53 duizend naar 3,3 miljoen,
terwijl het aantal kabelaansluitingen met 34
duizend gestegen is naar 3,0 miljoen. Aan
het eind van het derde kwartaal zijn er meer
dan 340 duizend huishoudens en bedrijven
die via glasvezel internetten. De groei van
38 duizend glasvezelabonnementen is ho-
ger dan in voorgaande kwartalen. Naast de
verschuiving van DSL-abonnementen naar
kabel en glasvezel, wordt de gemiddelde
snelheid van de abonnementen steeds ho-
ger. In het derde kwartaal is 64 procent van
de kabel- en DSL-abonnementen sneller dan
10 Mbps. 28 procent is zelfs sneller dan 30
Mbps. Ondanks de veranderingen in afname
qua infrastructuur en snelheden blijven de
verhoudingen in marktaandelen tussen par-
tijen ongewijzigd.
Zakelijke netwerkdiensten
Na een gestage daling van het aantal zake-
lijke netwerkdiensten sinds eind 2010 is in
het derde kwartaal het aantal aansluitingen
ongeveer gelijk gebleven. Het totaal aantal
zakelijke netwerkdiensten komt daarmee uit
opongeveer154duizend.Detoenamevanhet
aandeel datacom ten koste van het aandeel

6. Nieuws
Open dag Grafisch Lyceum groot succes
De Open dag van het Grafisch Lyceum Rotterdam op zaterdag 26 januari is druk be-
zocht. Ondanks het weer, kwamen ruim 8.000 mensen een kijkje nemen in de Rot-
terdamse vakschool waar alles draait om media, design en technologie. Er was veel be-
langstelling voor de voorlichtingen en demonstraties binnen de vele mediaopleidingen
van de school. Geïnteresseerde leerlingen, veelal in gezelschap van hun ouders, konden
zaterdag voorlichtingen bijwonen, werk van studenten bekijken en rondkijken in het
atelier, de vele designlokalen, de geavanceerde licht-, geluids- en opnamestudio’s en de
inpandige drukkerij van de school. De belangstelling voor de creatieve opleiding Me-
diavormgeven – met studierichtingen als Game Art, Animatie, Grafisch vormgeven en
Visualiseren - blijft onverminderd groot, maar ook opleidingen als Mediamanagement,
Mediatechnologie, DTP, Printmedia, Sign en AV- en Podiumtechniek bleken in trek. De
vmbo-afdeling van het GLR aan het Stadhoudersplein wist zaterdag eveneens veel
mensen op de been te brengen. Veel leerlingen werden ter plekke ingeschreven. Het
Grafisch Lyceum Rotterdam en zijn kennisinstituut MediaCollege vormen samen het
grootste gespecialiseerde onderwijsinstituut voor de wereld van media,design en tech-
nologie in Nederland en ver daarbuiten. Met meer dan 40 verschillende opleidingen en
studierichtingen én ruim 60 professionele cursussen en workshops op het gebied van
grafisch ontwerp,webdesign,gaming & animatie,film & video,podium- en evenemen-
tentechniek, mediamanagement, mediatechnologie, dtp, printmedia en sign.
Onlangs lanceerde de opleiding een geavanceerde 3D-studio om studenten op te lei-
den in 3D-video. Studenten van mbo-opleiding Camera/Editing gaan aan de slag met
het filmen en bewerken van 3D-materiaal. De focus in de opleiding ligt op het maken
van 3D-opnamen voor televisie. Het Grafisch Lyceum Rotterdam was de eerste school
in Nederland met dergelijke, hoogwaardige faciliteiten. De studio van de opleiding be-
schikt over alle apparatuur om 3D-materiaal te filmen en te bewerken. In totaal heeft
het GLR tien camera’s aangeschaft, allen voorzien van twee lenzen om 3D-beelden te
schieten. In de ruimte zijn zestien werkplekken gecreëerd, elk voorzien van een high-
end computer en productiemonitor. Op de computer is 3D-editing software geïnstal-
leerd om 3D-materiaal te importeren en te bewerken.
7
traditionele huurlijnen binnen deze markt
zet zich ook door.Inmiddels bestaat 78% van
de zakelijke netwerkdiensten uit datacom en
nogmaar17%uit traditionele huurlijnen.Het
overige deel wordt gevormd door dark fiber.
De marktverhoudingen tussen partijen bin-
nen deze markt (gemeten in bandbreedtes
van 5%) laat net als voorgaande kwartalen
geen verandering zien. Een andere ontwik-
keling is dat het aantal retail- en wholesale
glasaansluitingen toeneemt. Deze trend is
al enige tijd zichtbaar en duurt ook in het
derde kwartaal voort. Het aantal retail zake-
lijke glasvezelaansluitingen neemt licht toe
bijna 5% tot bijna 35 duizend aansluitingen.
Het aantal wholesale glasvezelaansluitingen
neemt minder sterk toe, met een groeiper-
centage van bijna 3%. Aan het einde van het
derde kwartaal waren er iets meer dan 52
duizend wholesale glasvezelaansluitingen.
Ook zakelijk zet de stijging van het aantal
glasvezelaansluitingen dus door.
Televisie
Op het totaal van 7,7 miljoen televisieabon-
nementen ontvangen 6,3 miljoen abon-
nees digitale televisie en zijn er 5,0 miljoen
kabelabonnees. Daarmee kijkt in het derde
kwartaal van 2012 ruim 81% van de huishou-
dens digitale televisie. Nog slechts 1,4 mil-
joen huishoudens ontvangen enkel analoge
kabeltelevisie. Net als vorig kwartaal kwam
de groei van digitale abonnementen vooral
van concurrenten van kabelaanbieders, met
name via IPTV over koper en glas. Dit aantal
aansluitingen groeide met 77 duizend (+3%)
tot 2,7 miljoen huishoudens. Het aantal digi-
tale abonnementen via de kabel groeide met
twintigduizend aansluitingen aanzienlijk
minder hard dan in voorgaande kwartalen.

7. The American Film Market
Na de redelijk goedlopende markten op de filmfestivals van Cannes en Toronto is het de
American Film Market (AFM) gelukt om niet alleen meer inkopers en verkopers aan te
trekken maar ook om het optimisme in de filmindustrie met name ten aanzien van de
bioscoopfilm verder te stimuleren. Net als in de gewone economie zijn het op dit moment
de opkomende markten -Zuidoost Azië, Rusland en Latijns Amerika- die nieuwe mogelijk-
heden bieden voor de aankoop van films en voor coproductie. In de VS is door de concen-
tratie van de studio’s op blockbusters de realisering van het middensegment van films
vrijgekomen (tot 45 miljoen dollar).
8

8. Hierop spelen de grote onafhankelijke Amerikaanse productie-
bedrijven in zoals Lionsgate/Summit bijvoorbeeld liet zien met
Hungergames dat inmiddels 695 miljoen dollar heeft opgehaald
of Europese spelers zoals StudioCanal met Tinker Tailor Soldier
Spy. Deze beide organisaties hebben bovendien afspraken ge-
maakt waarbij StudioCanal de films van Lionsgate in zijn territo-
ria (ongeveer vijf films per jaar) in principe zal uitbrengen. In de
VS was er geen groei in de bioscoopmarkt. Grote studio’s maken
ook minder films.Volgens Variety hebben zij in het afgelopen jaar
alleen 151 projecten onder hun hoede genomen terwijl in hoogtij-
dagen voor de crisis 290 contracten voor films werden getekend.
De concentratie op grote films met spectaculaire productiedesign
toont ook de aankoop van Disney van George Lucas’ imperium
aan. In de toekomst zullen Star Wars films bij Disney worden ge-
maakt terwijl alle Disney films kunnen profiteren van de beste
faciliteiten en de modernste technieken die Lucas in de laatste
dertig jaar heeft ontwikkeld. Disney betaalde meer dan 4 miljard
dollar voor de aankoop waarvan de helft in aandelen van Disney.
Kennelijk heeft Lucas voldoende vertrouwen in de studio voor de
toekomst door zelf aandeelhouder van Disney te worden.
In de VS zijn op dit moment vooral problemen over de teruggang
van inkomsten uit de televisie- en kabelmarkt terwijl de markt
op DVD rapide afneemt. Internet platforms zijn nog niet zodanig
ontwikkeld dat zij dit verlies kunnen opvangen, ook al zijn er 250
locaties die films willen uitbrengen. Bovendien is de bioscoopsec-
tor uitermate huiverig om het alleenrecht voor de première los te
laten. Bioscoopeigenaren eisen een periode van 90 dagen voor de
meeste films terwijl al soms dertig dagen gebruikelijk worden. In
Europa is er een duidelijke cesuur wat betreft de belangstelling
voor de bioscoop. De zuidelijke landen hebben minder bezoeken
en er worden ook minder films aangekocht en gerealiseerd, ter-
wijl in de noordelijke landen eigen en buitenlandse (lees Ame-
rikaanse) films het goed doen. De televisiemarkt met name in
Duitsland waar films een belangrijk onderdeel van de program-
mering zijn, is niet echt ingezakt al blijven de bedragen op een
laag niveau. De DVD markt is in Europa nog redelijk stabiel. In
de opkomende markten vertaalt zich de economische groei ook
in een veelvuldig bezoek aan de bioscoop. Hoewel veelal eigen
AFM
9
films de voorkeur hebben zoals in Zuid Korea met meer dan 58%
of door quota’s worden beschermd zoals in China, hebben Ameri-
kaanse maar ook films van Europese makers kansen op die mark-
ten. Rusland en ook Zuid Amerika zijn bovendien op zoek naar
coproducties om op die manier interessanter te zijn voor de we-
reldmarkt. Salesagenten en investeerders houden deze ontwik-
kelingen nauwkeurig in de gaten en spelen met hun aankopen
dan wel financieringen hierop in.
Met meer dan 420 films waarvan 77 wereldpremières waaronder
de nieuwe film A Glimps Inside the Mind of Charles Swan III van
Roman Coppola en 306 marktpremières toonde de AFM een ge-
differentieerd en actueel programma waarvan veel films in de ko-
mende tijd op festivals en in de bioscoop te zien zullen zijn. Maar
de AFM is vooral ook de plek waar nieuwe projecten aan mogelijk
geïnteresseerde distributeurs, coproducenten en financiers dan
wel aan vertegenwoordigers van filmcommissies worden voorge-
legd.Sindsverledenjaarhoudt deAFMopvijfochtendenseminars

9. 10
AFM
waar experts inzicht geven in hun strategieën ten aanzien van
financiering, realisering, marketing en distributie. Verder waren
er een aantal zogenaamde industrie gesprekken waarin een film
die op de AFM werd vertoond als voorbeeld diende om het hele
filmproces onder de loep te nemen. Producent, regisseur, acteur
of schrijver gaven hierbij uitleg. Ook dit jaar waren de seminars
al voor het begin van de markt uitverkocht. Alle bijeenkomsten
waren ook een plek om te netwerken en collega’s te leren kennen.
Voor dit doel was er ook ieder avond een happy hour georgani-
seerd in een hotel aan de boulevard, waar iedereen welkom was.
Aanwezige bedrijven
Het totale percentage van de deelnemers aan de markt steeg met
6%. Er waren 120 nieuwe inkooporganisaties geregistreerd uit 23
landen. De meeste nieuwe inkooporganisaties kwamen uit Zuid-
Korea (25), China (13) en de US (11). Net als in Nederland op kleine
schaal gebeurt, zijn de meeste nieuwe bedrijven opgezet door
personen die eerder bij andere distributeurs hebben gewerkt of
door fusies boventallig waren geworden. Nick Meyers, de CEO bij
Paramount zette bijvoorbeeld Sierra Pictures op. Ook al is er een
groei in het aantal bedrijven het lijkt erop dat door afspraken en
fusies de meeste (vooral lucratieve) films bij een klein aantal be-
drijven terecht komen. StudioCanal kocht Hoyst distributie die in
Australië en Nieuw Zeeland actief waren en Eone entertainment
bouwde zijn netwerk uit door het Canadese Alliance te kopen.
Grote bedrijven zijn door de grote aantallen en de diversiteit veel
beter in staat om tegenvallende resultaten in sommige territoria
voor hun films op te vangen. Producenten en salesagenten wer-
ken bovendien het liefst met bekende bedrijven ook omdat men
door de jarenlange relatie elkaar kan vertrouwen: bedragen wor-
den correct afgedragen en er wordt een goede uitbreng van de
films verzorgt. Veel bedrijven functioneren als inkoper en verko-
per. Zo bod de Nederlands-Hongkongnese Fortissimo negen films
aan van Aziatische, vooral Chinese, maar ook Amerikaanse en
Zuid-Europese makers aan, waarvan men vaak ook coproducent
was, terwijl men ook de rechten buiten de VS kocht en aanbod
van de film Scatter My Ashes At Bergdorf Goodman van Matthew
Miele een documentaire over dit legendarische warenhuis in New
York die inmiddels in september in première is gegaan. De lijst
van organisaties die films verkopen telde 50 nieuwe namen uit
18 landen. Ook waren er nieuwe nationale organisaties aanwezig
zoals die uit Australië, De Dominicaanse Republiek, Rusland en
Thailand die vooral promotie maakten voor hun land als locatie
voor nieuwe producties dan wel als coproducent.
De Films
De meeste films werden in twee vertoningen gepresenteerd in de
28 bioscoopzalen in diverse filmtheaters en hotels. Uiteraard zijn
alle films in de online Film Catalogus van de AFM opgenomen die
al meer dan zesduizend projecten vermeldt. Net als de sites van
Vimeo, Cinando en Festivalscoop kan men op die manier over alle
informatie betreffende de projecten en het stadium waarin deze
verkeren beschikken. Er bestaat ook een mogelijkheid om gereali-
seerde films te bekijken. De internet site Slated registreert alleen
projecten die in ontwikkeling zijn en financiering zoeken. De site
Filmtrack geeft aan welke distributiedeals een film heeft zodat
een distributeur op de hoogte is van de beschikbaarheid van een
film. Al deze sites zijn voor veel distributeurs en salesagenten on-
misbaar geworden om zich actueel op de hoogte te houden.Toch
blijft de persoonlijke relatie, het onderhandelen op de markten
face to face, een noodzakelijk deel van het beslissingproces om
films aan te kopen of projecten al vanaf het ontwikkelingssta-
dium te ondersteunen. menen de meeste professionals.
Hoewel het niet altijd mogelijk is om een film duidelijk op een
genre vast te leggen, zijn professionals toch geneigd om films in
categorieën in te delen. Soms komen de films, zoals in de catalo-
gus van het festival gebeurde,in meerdere categorieën terecht.De
algemene categorie drama scoort in de catalogus het hoogst met
121 films. Het thrillergenre omvat 92 films terwijl actie/avontuur
en horror met 74 en 53 projecten duidelijk voor eenzelfde type pu-
bliek zijn bedoeld. Comedy is met 73 films ook een populaire cate-
gorie. Alle andere genres leveren per categorie tussen 1 (Western)
en 27 (Familiefilms) films op. Een klein aantal Nederlandse films
werden op de AFM aangeboden en vertoond waaronder Nijntje
de film van Hans Perk door de Spaanse salesagent 6 Salles die
op de AFM in wereldpremière ging. De Domino Effect van Paula
van der Oest werd door de Duitse ARRI Worldsales aangeboden.
Jackie werd vertoond bij de Duitse Media Luna New Films die ook
de rechten van Hemel van Sacha Polak en Lilet Never Happened

11. 12
AFM
van Jacco Groen verkopen. Het Nederlandse FCCE die een stand
in het internationale paviljoen hadden, presenteerden Bellicher
Cell van Peter de Baan, Het meisje en de dood van Jos Stelling en
Steekspel samen met de documentaire hierover van Paul Verhoe-
ven. Het laatste bedrijf is vooral bekend door het produceren van
evenementen en televisieprogramma’s rond films in Nederland
van een van zijn oprichters Rene Mioch.
Het AFI
De samenwerking met het AFI, het festival dat elders gelijktijdig
in Los Angeles plaatsvindt, werd dit jaar meer onderstreept door
de vertoning van 27 films van het AFI op de AFM. Voor deze films
was de vertoning op de AFM zonder kaartrestrictie. Elf films wa-
ren door de aanwezige salesagenten geprogrammeerd waaron-
der Simon Killer van Antonio Campos door Fortissimo. 16 andere
films die voor het merendeel op andere internationale festivals in
première zijn gegaan zoals Caesar must die van de gebroeders Ta-
viani of A Royal Affair van Nikolaj Arcel en Eat Sleep Die de eerste
film van Gabriela Pichler werden door diverse distributeurs aan-
geboden en kregen zo op de AFM extra aandacht. De laatste film
ontving de Grand Jury Prijs van het AFI Bovendien had het festival
zelf nog drie andere Amerikaanse films gekozen om bij de natio-
nale en internationale distributeurs aandacht te vragen
Financiering
Om de financiering rond te krijgen blijkt voor alle typen films een
lastige zaak.Ook al rekende men uit dat een Amerikaanse film die
rond 1 miljoen dollar kost zijn geld gemakkelijk terug kan ontvan-
gen via nationale en internationale downloads en een nationaal
kabelcontract, zou men er toch eerst voor moeten zorgen om de 1
miljoen te krijgen. Crowdfunding en interesse wekken via sociale
media is daarbij vanaf het prilste idee belangrijk. Zo betrekt men
het targetpubliek meteen bij de film. Het publiek wil op de hoog-
te zijn van “zijn” film en wil een relatie hebben met de film en de
locatie waar de film speelt.Een pitch voor een financier waarin de
inhoud geconcentreerd wordt op het bedoelde publiek kan hel-
pen om die over de streep te trekken.Veel producenten hopen op
een demografische cross over zoals het succes van Best Erotic Ma-
riegold Hotel liet zien of een cross over van een artistieke film zo-
als Beast of the Southern Wild. Hoewel investeren in films risico-
vol blijft, kan er ook veel winst worden gemaakt. Een financier wil
affiniteit met het project hebben en doet via deze investering aan
diversificatie van zijn portfolio. Nog belangrijker dan de inhoud
kan het aantrekken van een mannelijke ster voor het project zijn.
Een trackrecord van eerder succesvol uitgebrachte films kan ook
een positieve impact hebben op bijvoorbeeld een kabelcontract
die dan weer andere financiers kan interesseren. Zonder promo-
tiebudget is het gebruik van sociale media noodzakelijk waarbij
duidelijk op het bedoelde publiek moet worden ingespeeld.
Naast deze algemene adviezen waren er ook concrete adviezen
met betrekking tot coproducties met andere landen. De Hong-
kong dag stond dit jaar in het teken van coproductie waarmee
men de Chinese quota’s zou kunnen omzeilen. Hoewel de quota’s
zijn verruimd voor de VS van 20 naar 34 films, waarvan er 14 3D
films dienen te zijn, blijft het lastig om een coproductieverdrag
te krijgen voor een film. De financiering dient voor 1/3 Chinees te
zijn 1/3 van de crew en cast dient Chinees te zijn en er dient ook in
China op locatie te worden gefilmd. China wil zelf met zijn eigen
films op de wereldmarkt en heeft met de groots opgezette film
Back in 1942 die met 35 miljoen dollar een van de duurste pro-

12. 13
AFM
ducties was, een begin gemaakt. De film draaide op het festival
in Cannes. 10% van de 600 Chinese films worden op dit moment
geëxporteerd terwijl de 20 Amerikaanse plus een aantal Euro-
pese films meer dan 50% van de boxoffice in China ophalen.Voor
buitenlandse bedrijven is meestal een eerste stap om met een be-
drijf uit Hongkong in zee te gaan voor verdere onderhandelingen
met coproducenten in China zelf.
Internationale festivals blijven interessant voor de lancering van
een film omdat de film hierdoor al een zeker kwaliteitsmerk heeft
gekregen. Maar men moet vooral naar de film zelf en het doelpu-
bliek van de film kijken vertelde Michael J.Werner van Fortissimo.
Zo kan een regionaal festival als Tokio veel meer voor een film
doen indien deze hier ook nog goed wordt gepromoot. Landen
en Amerikaanse staten blijven hun diensten als locatie aanbie-
den voor projecten met royale taxshelters tot meer dan 50%.Toch
blijkt er bijvoorbeeld in het Middenoosten een omslag. Daar is
men steeds meer bezig om eigen talent en creativiteit te stimule-
ren en eigen projecten van de grond te krijgen. Hiervoor worden
dan coproductiepartners gezocht. AbuDhabi, Doha en Dubai wil-
len meer aandacht voor de eigen regio en cultuur. Zij willen ei-
gen vakmensen opleiden. Het succes van de eerste film uit Saudi
Arabie, Wadja van de vrouwelijke regisseur Haifaa Al Mansour in
Venetië, is hier een voorbeeld van.
Europese Aanwezigheid
Naast de gezamenlijke suites van veel Noordelijk Europese lan-
den onder de paraplu van de eigen exportorganisatie waar een
aantal distributeurs zich konden presenteren, hebben de grote
verkoopbedrijven eigen suites. Unifrance kiest opnieuw voor een
presentatie van kleine Franse bedrijven buiten de AFM. German
Film had een grote suite gehuurd voor acht kleinere distributeurs
waaronder Arri en Media Luna New Films die ook Nederlandse
films aanboden De Trustnordisk Fund bood o.a. de nieuwe film en
de tweedelige dramaserie van Lars vanTriers Nymphomaniac aan.
Dit jaar gaf EFP (European Film Promotion) aan 20 organisaties
(producenten, salesagenten en distributeurs en landenorganisa-
ties) support via de gezamenlijke suite en geld om aan de AFM
te kunnen deelnemen. Naast Eye International van het Eye Film
Instituut waren er nog drie andere landeninstituten. Opvallend
is dat de noordelijke landen ondanks hun eigen suite bij de EFP
al een aantal jaren ruim zijn vertegenwoordigd met distributeurs
en producenten die nieuwe mogelijkheden voor hun projecten
zoeken via internationale coproducties. Alle deelnemers staan in
een aparte brochure en zijn ook op de EFP website vermeld. Een
in Nederland gevestigde distributeur Tropical Storm had ook van
deze mogelijkheid gebruik gemaakt en bood twee Duitse films
uit 2011 aan. De EFP organiseerde opnieuw de Oscar screenings
voor tien films uit Europa die zijn ingediend voor de Oscar voor
buitenlandse films. Voor Nederland werd Kauwboy van Boude-
wijn Koole vertoond die net als de meeste andere films prijzen
op festivals had ontvangen. Zeven van de films zijn coproducties
en zij zijn nog alle op zoek naar een Amerikaanse distributeur. Zij
hebben wel veelal een salesagent.
Het lijkt erop dat de filmindustrie voor onafhankelijke films een
betere tijd tegemoet gaat ook al wordt van alle betrokkenen ver-
wacht dat men in ieder stadium van een project creatief en inven-
tief mogelijkheden schept en van bestaande structuren gebruik
maakt.

13. 14
Akoestische behandeling:
vuistregels voor het zelf doen
Niets is leuker dan met apparatuur van hoge kwaliteit een mooie productie neerzetten in
de studio of heerlijk genieten van high end audio in eigen omgeving. De investering in
apparatuur is belangrijk voor de kwaliteit, maar die kwaliteit kan teniet worden gedaan
als de ruimte waarin het geluid klinkt niet ook met aandacht is behandeld.We bekijken
de mogelijkheden en onmogelijkheden van akoestische behandelingen.
De juiste akoestische behandeling van een ruimte is om vele re-
denen erg belangrijk.Wie bezig is met een audioproductie wil een
eerlijk beeld hebben van zijn werk. Luister je muziek op een hifi-
installatie dan wil je niet dat de ruimte de kwaliteit tegenwerkt.
En ben je met een band aan het spelen, dan wil je dat de om-
geving niet te veel last heeft van jouw geluid. De tegengestelde
richting geldt uiteraard bij het maken van opnames. Geluid dat
buiten de ruimte klinkt,moet vooral daarbuiten blijven.Vanuit de
praktijk zijn er door de jaren heen vele concepten en toepassin-
gen ontwikkelen die geluid controleerbaar maken en zorgen dat
je precies hoort (of juist elimineert) wat je nodig hebt. Dat gaat
van muurisolatie, bass traps en luchtafdichting tot diffusers en
het uitdoven van signalen met contrageluid. Het is een kennis-
veld waarin het makkelijk verdwalen is, maar er zijn enkele basis-
principes die keer op keer terugkomen. En dan is er ook de vraag
hoe je te werk wilt gaan. Ga je kant en klare producten te kopen?
Sla je zelf aan het klussen? Of schakel je een externe expert in?
Één mythe willen experts in ieder geval graag uit de wereld hel-
pen: eierdozen zullen de ruimte niet veel goeds doen. Het effect
van eierdozen is namelijk marginaal. Ze dragen maar weinig bij
aan de akoestiekverandering en voor geluidsafdichting zijn ze
nog minder geschikt.
Geluidsoverdracht
Om geluidsbehandeling in perspectief te plaatsen, is het belang-
rijkdeverschillendemaniervangeluidsoverdracht tekennen.Zon-
der te verzanden in een te wetenschappelijke benadering kunnen
we stellen dat er drie soorten van geluidsoverdracht bestaan. De

14. 15
Akoestische behandeling
eerste soort betreft voornamelijk lage frequenties: direct geluid.
Dit geluid reist door muren heen. De tweede soort is contactge-
luid. Het geluid verspreid zich door de constructie. Deze vorm van
geluidsoverdracht is al goed te merken wanneer de volumeknop
van een gemiddelde stereo-installatie open gaat. Doorsnee wo-
ningen zijn namelijk maar in beperkte mate ontworpen om con-
tactgeluid te voorkomen. Denk niet alleen aan vloeren die trillen,
maar ook aan de verspreiding van geluid via leidingen. De derde
en laatste soort geluid is omloopgeluid. Hierbij ontsnapt het ge-
luid.Veel voorkomende voorbeelden zijn kieren bij deuren en niet
goed afgedichte ramen.
Kamer-in-kamer
Maar waar begin je? Allereerst is het belangrijk de zwakke plek-
ken op te zoeken.Wanneer je deuren en ramen geen goede isola-
tie bieden,heeft het geen zin om je druk te maken over de isolatie
van muren. Een vuistregel is in ieder geval dat er zoveel mogelijk
structuurmassa nodig is, evenals luchtafdichting rondom de deu-
ren een ramen. Om de aanpassingen echt effect te laten hebben,
is het aan te raden dubbele deuren te gebruiken. Het gebruik van
zand tussen de wanden is een oplossing waar verschillende ex-
perts voor pleiten. Wanneer het mogelijk is, geven dubbele wan-
den ook goede mogelijkheden. Bijvoorbeeld door de kamer-in-ka-
mer methode toe te passen. Dit kost ruimte, maar zoals de naam
doet vermoeden wordt contactgeluid zoveel mogelijk voorkomen
door de binnenste en buitenste kamer geen contact met elkaar te
laten maken. En door de binnenkamer een hoge massa te geven,
wordt een groot gedeelte van het directe geluid gedempt.
Absorptie
Het is belangrijk onderscheid te maken het doel van de ruimte.
Wanneer de ruimte gebruikt wordt voor opnames, mixing, mas-
tering of high end afluistering is namelijk verdergaande behande-
ling nodig, dan bij een repetitieruimte. We zullen vanaf hier dan
ook bij de eerste categorie stilstaan. Om de juiste balans te creë-
ren in een ruimte zijn er twee benaderingen:absorptie en diffusie.
Absorptie zuigt het geluid op. Materialen die hiervoor schikt zijn,
zijn schuim en stug mineraal wol (bijvoorbeeld rock wool). Deze
materialen zorgen voor de frictie die geluid omzet in warmte. Ab-
sorptie kan veel beteken voor het hele spectrum aan frequenties.
Zo is absorptie van hoge frequenties nodig om ‘flutter-echo’s’ te
gaan en te helder klinkende ruimte te temmen. Flutter-echo is

15. 16
Akoestische behandeling
een rinkelend geluid dat wordt veroorzaakt door echo’s die heen
en weer kaatsen tussen harde, parallelle oppervlakten. Door in
je handen te klappen, is goed te horen of er sprake is van deze
echo’s. Is dat zo en neem je hier geen maatregelen tegen, dan
krijg je een onrealistisch beeld van het hoog in de ruimte. Om dit
te voorkomen is het belangrijk goed te letten op de dikte van het
schuim dat je gebruikt. Schuim van zo’n 10 centimeter dat direct
op een muur is bevestigd,blijkt namelijk alleen echt effect te heb-
ben op frequenties boven de 200-300Hz. Schuim dat de helft zo
dik is, werkt pas boven 400-600Hz. Evenals het hoog, is het ook
nodig het laag te behandelen. Door middel van bass traps is de
energie van lage frequenties te absorberen. Bass traps worden
veelal opgebouwd uit een combinatie van zachte, harde, dikke en
dunne materialen, met slim gebruik van lucht daartussen. Ver-
schillende experts pleiten ook voor voldoende ruimte tussen de
muur en de achterkant van de bass trap. Deze ruimte versterkt
de werking. Vooral in kleine ruimtes is er behoefte aan absorptie
van het laag.
Diffusie
Naast absorptie is ook diffusie een manier om het geluid in ba-
lans te krijgen. Diffusie is te zien als het versplinteren van het
geluid door gebruik van een meerzijdige ondergrond. Een gemid-
delde diffuser ziet er dan ook uit als een plaat waarop een veel-
heid aan blokjes is bevestigd, die allen een verschillende hoogte
hebben,zodat het oppervlak uit allemaal kleine vlakje bestaat. Ze
zijn veelal gemaakt van hout of kunststof. Het helpt de energie
van geluid onder controle te krijgen in het midden en het hoog.
Daarbij helpt een diffuser ook bij de definitie van de ‘sweet spot’,
de plek tussen de monitoren waar je beste stereo geluidsbeeld
krijgt. Verschillende aanbieders hebben diffuser in hun assorti-
ment, maar in menige studio of afluisterruimte zijn ook zelfge-
maakte exemplaren te vinden.
Veel voorkomende problemen
Om houvast te geven bij het aanpassen van je ruimte, is het ver-
standig enkele veel voorkomende problemen onder de loep te
nemen. Wie de luxe heeft van een ‘dedicated’ luisterruimte kan
tamelijk veel problemen oplossen door inrichting van de ruimte,
maar steeds vaker is het een extra slaapkamer of deel van de
woonkamer die dienst doet als projectstudio. Harde muren zijn
daarbij grote boosdoeners. Net zoals een spiegel licht reflecteert,
zorgen harde muren voor reflectie van geluid. Zo ontstaat achter
speakers vaak fantoomgeluid door de reflectie. Het geluid van
de speaker en deze reflectie hoor je allebei, wat het geluidsbeeld
verstoort. Scherp de oren dus voor dit soort reflectie en zorg dat

17. 18
ter bij elkaar staan. Buiten de plaatsing in de breedte, speelt ook
de hoogte mee. Speakers dienen op ooghoogte te staan en wel zo
dat er tussen tweeter, basspeaker en oor een rechthoekige drie-
hoek ontstaat. Het is aan te raden om de speakers vlak (on-axis)
te hebben staan, maar zorg wel dat de afstand van oren naar de
verschillende speaker cones gelijk zijn. Is dit niet het geval, dan
helpt het om de speakers iets naar voren over te hellen. Houdt
daar rekening mee bij montage.
Leerproces
Akoestische behandeling kan dus een flink project zijn, waar ook
nog eens veel afgeleide aandachtspunten bij komen kijken. Maar
door de vele werkbare oplossingen die door de jaren heen ontwik-
keld zijn, kun je tamelijk eenvoudig de akoestiek van een ruimte
verbeteren. Panelen zijn zelf te plaatsen en - waar we nog niet
bij stil hebben gestaan - volgens sommigen kan ook meubilair
zorgen voor wenselijke absorptie en diffusie. Denk aan een bank
of een boekenkast. De discussies hierover zijn zowel leerzaam als
vermakelijk. Al doende en lezende zal je inzicht in de werking van
geluid dan ook zeker verbeteren.
Bronnen van informatie
De wereld van de akoestiek is er eentje met vrij veel fanatieke ‘le-
den’. Leden die graag hun kennis delen. Verspreid over het inter-
net is er dan ook een schat aan informatie te vinden. Veelal zijn
het forums waar de kennis wordt gedeeld.Van eenvoudige vragen
over waar te beginnen tot uitgebreide analyses van ruimtes en
toepassingen. Enkele die nuttig kunnen zijn bij het ontwikkelen
van je eigen visie en uitvoering van akoestische behandeling zijn:
• Johnlsayers.com (Recording Studio Design Forum)
• Studiotips.com
• Musiciansfriend.com
• Theproaudiofiles.com
• Avsforum.com
“Speakerplaatsing is
minstens zo belangrijk
als akoestische
behandeling”
Akoestische behandeling
je de nodige absorptie gericht plaats, ook aan de zijkanten van
je ruimte. Voor het vinden van de juiste plek is er een praktische
truc. Ga op je mixplek zitten, laat iemand anders een spiegel vlak
tegen de zijmuur aan houden en verschuif deze net zolang totdat
jij een beeld van je speakers in de spiegel ziet.
“Zoek bij aanvang naar
de zwakke plekken in de
ruimte”
Plaatsing
Iedere ruimte heeft zijn eigen afmetingen, maar in de praktijk
blijken panelen van zo’n 60 bij 120 centimeter voldoende groot-
te te hebben om goed mee te werken. Daarvan heb je er zeker
drie nodig voor de spiegelpunten op de muur en het plafond, als
deze vrij laag is en het geluid beïnvloedt. Daarbij worden ook pa-
nelen geplaatst achter de monitoren om het eerder genoemde
fantoomgeluid te voorkomen. De hoogte van de panelen - en je
monitoren - moet in lijn zijn met de hoogte van je oren, wanneer
je op je mixplek zit.En aangezien ook de tegenovergestelde wand
van de ruimte het geluid beïnvloedt is het nodig om daar de no-
dige absorptie of diffusie toe te voegen. Veel ontwerpers kiezen
hierbij voor een diffuser,die ervoor kan zorgen dat de achterwand
praktisch verdwijnt in termen van geluidsbeïnvloeding. Denk bij
grotere ruimtes ook voor voldoende akoestische behandeling
verderop aan de zijkant in de ruimte. Mensen hebben immers de
neiging om niet op één plek te blijven tijdens het afluisteren.
Zoals al blijkt, is het effect van akoestische behandeling sterk
afhankelijk van de manier waarop je de monitoren opstelt. Ook
daar is dus voldoende aandacht voor nodig. Plaats speakers bij-
voorbeeld niet in de hoek. En zorg er ook voor dat ze rechtop
staan. Een liggende positie komt in de praktijk wel voor, maar kan
al gauw zorgen voor het verstoren van het stereobeeld. Volgens
velen zorgt ideale plaatsing van speakers voor een gelijkzijdige
driehoek, zodat je afstand als luisteraar tot beide speakers gelijk
is aan de afstand tussen de speakers. Zeker in kleine thuisstudio’s
zal het niet altijd mogelijk zijn om deze manier uit te voeren. In
dat geval wordt aangeraden om de speakers niet te ver uit elkaar
te zetten. Het beeld verbetert wanneer de speakers relatief dich-

18. 19
1.000 werklozen per dag: omscholing
zij-instromers de oplossing voor het
tekort aan technici
“Om- en bijscholing is van essentieel belang bij het terugdringen van tekorten in de
technische sector”, stelt Hans Biesheuvel, voorzitter MKB Nederland, in zijn openings­
toespraak tijdens het congres‘De slag om technisch talent’.“Om dit tekort terug te
dringen zijn private opleiders onmisbaar.”
Het tekort aan technisch talent bedreigt de toekomst van de
technische sector en vormt daarmee een grote bedreiging voor
de groeiambities van bedrijven. Dit sluimerende probleem zet
de economische groei van Nederland onder druk. ‘Investeer in
ambacht en maakindustrie; we moeten massaal investeren in
onderwijs en bijscholing om het tij te keren’ aldus Hans Biesheu-
vel. Deze en andere urgente kwesties kwamen uitgebreid aan de
orde tijdens het congres ‘De slag om technisch talent’ in Hotel
Houten.
Techniekpact Private Opleiders
Hans Biesheuvel lichtte tevens het Techniekpact van Minister
Kamp nader toe. Dit Techniekpact is een initiatief van het kabinet
om samen met werkgevers,het onderwijs en de vakbeweging om
de aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt in de techniek-
sector te versterken en het tekort aan technisch personeel tegen
te gaan, volgens drie actiepunten:
1. meer aandacht voor bèta/techniek in het funderend onderwijs;
2. hogere instroom (beroeps)opleidingen techniek via publiek
private samenwerking;
3. arbeidsmarkt: verhogen van de zij-instroom, aantrekken en
behoud van (internationaal) technisch personeel.
Hierop heeft de Nederlandse Raad voor Training en Opleiding
(NRTO) in samenwerking met Reed Business Opleidingen het
‘Techniekpact Private Opleiders’ opgesteld. Dit pact werd tijdens
het congres aangeboden aan Hans Biesheuvel en haakt specifiek
in op het derde punt: namelijk het tekort aan technici terugdrin-
gen door middel van goede (om- en bij)scholing voor zij-instro-
mers.
Private opleiders en zij-instromers
Het privaat onderwijs is marktleider op het gebied van volwas-
senenonderwijs en voldoet aan de kwaliteitskaders en doelma-
tigheidsvereisten. Ruim 85% van de volwassenen - 1,3 miljoen
mensen - die een opleiding volgen, wordt opgeleid door private
aanbieders.
Netalsdeoverheidzienprivateopleiderseenbelangrijkpotentieel
in personeel dat werkzaam is in andere sectoren en werkzoeken-
den: ofwel zij-instromers. Een zeer gemotiveerde, gedisciplineer-
de doelgroep met werkervaring en een groot verantwoordelijk-
heidsgevoel, die bewust kiest voor de techniek. Om dit potentieel
aan te kunnen boren is scholing nodig die enerzijds aansluit bij
de behoefte van het bedrijfsleven en anderzijds bij volwassenen.
Privaat onderwijs biedt dit maatwerk voor beide partijen.
Experts aan het woord
Tijdens het congres ‘De slag om technisch talent’ gingen diverse
experts in op oplossingen voor het tekort aan technisch perso-
neel. Het was een punt van discussie tijdens het rondetafelge-
sprek onder leiding van Tom van ’t Hek met Wouter Vlasblom
(Siemens Nederland), Frank Schoof (Croon Elektrotechniek) en
Alfred Boot (Dura Vermeer Groep). Harry de Vos vertelde uit eigen
ervaring hoe ASML technisch personeel rekruteert in een krappe
arbeidsmarkt. Arbeidsmarktcommunicatie expert Martijn Hem-
minga liet zien hoe werving strategisch kan worden ingezet en
senior raadsmedewerker Adviesraad voor het Wetenschaps- en
Technologiebeleid Luc Rietveld lichtte toe welke rol de overheid
kan spelen om de vraag en aanbod op de arbeidsmarkt voor ken-
niswerkers samen te brengen. n

19. 20
De toekomst van
broadcasting met
No More Boundaries
Twee februari 2013 barstte GelreDome volledig uit zijn voegen tijdens het spetterende
Hard Bass. Deze editie - die de naam Reclamation draagt - had een uitstekend programma
met de beste DJ’s van de hardstyle scene. Dit in samenhang met een geweldige show,
zorgde voor een waar spektakel. No More Boundaries verzorgde onder andere een live
uitzending op YouTube Live .
No More Boundaries | NOMOBO.TV is een jong maar zeer ervaren
mediabedrijf dat zich volledig richt op de ontwikkeling van online
videokanalen en productie van content. Constantijn van Duren,
producer en partner binnen No More Boundaries:“We ontwikke-
len videokanalen in opdracht van uiteenlopende organisaties in
diverse markten; van corporate (Samsung, Rabobank), entertain-
ment (b2s/ Hard Bass, Amsterdam Dance Event, Red Bull BC One,
Unox Nieuwjaarsduik) en sport (KNVB, Glory World Series, Neder-
landse Darts Bond). Deze organisaties begrijpen goed dat ze voor
hun activiteiten zelf in staat zijn direct te kunnen communiceren
met hun doelgroep of publiek door middel van online video. Op
elk denkbaar connected device (mobiel, iPad en Connected TV) -
niet alleen in Nederland maar ook direct wereldwijd.”Geen inves-
tering meer in one-way mediacampagnes maar het opzetten van
interactieve online mediaproducties waar NOMOBO zorgdraagt
voor de volledige hoogwaardige productie oftewel het regelwerk.
Dat houdt de audiovisuele registratie van (live) events in, de ac-
tivatie van brands binnen deze mediaproducties en de geïnte-
greerde directe communicatie met het publiek via social media
(Google+, Facebook,Twitter en Instagram).

20. 21
Streaming
NOMOBO is opgericht door drie partners met ieder meer dan
tien jaar ervaring in mediaproductie in de breedste zin van het
woord;van filmacademie,MTV,Talpa,Eyeworks,DutchView tot en
met Eredivisie Live. De expertise opgebouwd binnen online video
communicatie gaat terug in de tijd van postzegelformaat en va-
rieert tot en met de distributie op dit moment in Full HD op zoals
gezegd alle denkbare connected devices.
Hardbass Reclamation
Op Hard Bass heeft No More Boundaries de complete productie
verzorgd van de uitzending op YouTube Live. Dit was een absolute
primeur voor events zoals Hard Bass Reclamation; nog niet eer-
der was een hard-style evenement live uitgezonden op YouTube.
Zoals organisator b2s al haar events aanpakt en neerzet, moest
ook dit hoogwaardig gebeuren. Daarop werd een productieplan
voorgesteld waarbij het mes aan twee kanten sneed:
1) registratie voor live uitzending op YouTube
2) opname van beelden voor productie van de aftermovie
“De aftermovie zou gemonteerd worden in 4k resolutie waardoor
we een aantal cameraposities hebben uitgevoerd met RED Epic
om dit mogelijk te maken. Eén van deze cameraposities was de
Xtreme T12 van Egripment (http://www.egripment.nl/nl/Pro-
duktT1.asp?ID=107), een revolutionaire telescopisch uitschuif-
bare crane die veel voor filmproducties wordt ingezet. Door dit
gecombineerde productieplan is tegen een efficiënt budget een
hoogwaardige HD-productie mogelijk gemaakt die wereldwijd is
uitgezonden op YouTube. Dit is gerealiseerd in vier verschillende
resoluties tegelijkertijd zodat kijkers wereldwijd kunnen meege-
nieten op elk denkbaar apparaat; van een computer tot mobiele
telefoon en zelfs in HD op een Connected of Smart TV. Binnen de
uitzending zijn ook graphics weergegeven waarin social media
was geïntegreerd. Hiervoor hebben we zelf software ontwikkeld
waar vanuit diverse social mediakanalen alle reacties worden ver-
zameld. Een social media redacteur die betrokken is bij de video-
regie, selecteerde de beste reacties en die werden vervolgens ge-
toond in de live uitzending. Dit moedigde kijkers aan te reageren
waardoor de live uitzending een viraal karakter kreeg en de kans
vergroot werd dat het evenement trending topic werd op diverse
social media platformen.
De uitzending was perfect en er is een groot publiek wereldwijd
bereikt. Het interessante van het uitzenden van live evenemen-
ten op YouTube is dat je direct inzicht hebt in je publiek (waar,
wie en hoeveel). Deze informatie is van belang voor ons en onze
opdrachtgevers om exact te kunnen bepalen waar in de regio of
in de wereld kansen bestaan om te ondernemen en te groeien.”,
aldus No More Boundaries “Op technisch vlak hebben we een
aantal interessante uitdagingen gehad; zoals gezegd de effi-
ciënte integratie van RED Epic digital film camera’s binnen een
HD-broadcast omgeving. Ook hebben we voor het gehele post-
productietraject een zogenaamd ingest-systeem ingezet van de
firma Broadcast Rental uit Bussum om alle beschikbare camera-
posities en losse audiosporen te kunnen opnemen zodat dit ma-
teriaal direct na het evenement beschikbaar is op harddisk. Dit
scheelt dagen werk aan inladen en converteren voordat eindelijk
kan worden begonnen met eindmontage. Kortom, we zijn con-
tinu op zoek om de hoogst haalbare kwaliteit in (live) productie
te realiseren tegen een zeer efficiënt budget.” n

21. 22
De toekomst van scherm en bril
3D en verder
Met de introductie van 3D-video ver achter ons, presenteren ontwikkelaars verschillende
technieken en toepassingen om beeldbeleving naar een nog hoger plan te tillen.
Beelddefinities worden verhoogd, kijkhoeken verbeterd en zelfs de omgeving wordt
toegevoegd aan digitale beelden. Mooie ontwikkelingen, maar één vraag lijkt centraal
komen te staan voor de kijker: geen bril of juist wel?

22. 23
Afgaand op ontwikkelingen in de markt beweegt 3D-video zich
twee kanten op. Verschillende ontwikkelaars laten zien dat we in
de toekomst niet langer met een 3D-bril op naar een scherm zul-
len kijken. Wie met meerdere mensen een film wil kijken, kan dit
op een 3D-scherm doen zonder bril. Wie minder behoefte heeft
aan gezelschap, gebruikt een stand alone-bril, waar geen extern
scherm bij nodig is. Sterrix, een Duitse ontwikkelaar, richt zich
op ontwikkelingen in de laatste categorie. Onlangs kreeg zij een
patent toegekend voor haar‘Pseudo-Holographic display’techno-
logie. Met deze techniek is het volgens de makers mogelijk om
3D-displays te maken van hogere kwaliteit dan we tot op heden
gewend zijn in de markt.De techniek baseert zich op de gebruike-
lijke autostereoscopische techniek, maar biedt als voordeel dat er
meer kijkhoeken mogelijk zijn. Sterrix spreekt zelfs van een onbe-
perkt aantal perspectieven. Honderden mensen moeten tegelijk
een optimaal beeld krijgen op de nieuwe schermen. Een van de
redenen waarom dit mogelijk is, is het gebruik van een nieuwe
pixelstructuur en een resolutie die honderdmaal groter is dan
die van HD. Het resultaat? Volgens Sterrix is er sprake van meer
diepte in het beeld,raken ogen minder gauw vermoeid en ziet het
3D-effect er realistischer uit. Ondanks dat de techniek alleen nog
in theorie bestaat, laat de ontwikkelaar al wel weten mogelijkhe-
den te zien voor integratie in bestaande schermen.
Onzichtbare interferentie
Nieuws dat enigszins in lijn ligt met dat van Sterrix, is afkomstig
van het Nederlandse Dimenco, dat een link heeft met Philips. Di-
menco heeft zich in haar bestaan vooral gericht op de zakelijke
markt, maar maakt nu de overstap naar de huiskamer. Centraal
hierbij staat de Nabla-technologie, een toepassing van autoste-
reoscopisch 3D. De techniek maakt het mogelijk om 3D-beeld te
zien op 4K-panelen. Een van de oprichters van Dimenco liet even
geleden aan Tweakers weten dat er in samenwerking met enkele
grote tv-merken wordt gewerkt aan de ontwikkeling van tv’s. Het
is de bedoeling dat deze eind dit jaar op de markt verschijnen. De
nieuwigheid bij de Nabla-technologie zit hem vooral in de over-
3D
stap naar 4K-panelen. Een overstap die mogelijk is door gebruik
van een lenticulaire lenslaag. Volgens het bedrijf is de interferen-
tie van de lenslaag niet langer zichtbaar. De Clear View-techno-
logie die Dimenco ontwikkelde, speelt een belangrijke rol in het
geheel. Middels een eigen productiemethode wordt de lenslaag
op het paneel gelamineerd, wat de kijkhoeken en de helderheid
te goede komt. Maar behalve technische vooruitgang is er meer
goed nieuws. De nieuwe manier van werken, blijkt voordeliger te
zijn dan voorheen. De vraag is natuurlijk alleen wie van die kos-
tenverlaging zal profiteren.
Mobiel 3D
Een interessante ontwikkeling waarvan de praktijk steeds dich-
terbij komt, is 3D-beeld op mobiele telefoons. Een recente paten-
taanvraag van Samsung gaf daarbij recentelijk wat reuring. Het
bedrijf heeft in eerste instantie een patent aangevraagd voor een
logo, waaruit volgens verschillende bronnen blijkt dat ze 3D wil
toepassingen in nieuwe modellen.Kort daarna volgde ook de aan-
vraag van een patent voor de techniek zelf. Ondanks wilde specu-
laties dat de camera al in het komende vlaggenschip, de Galaxy
S4, verwerkt zou zijn, bleken niet juist. Sowieso zou de aanvraag-
tijd al te kort zijn,maar ook sprak Samsung niet over 3D tijdens de
presentatie van de S4 halverwege maart.Maar dat neemt natuur-
lijk niet weg dat het concern bezig is met 3D-ontwikkelingen, dus
in de toekomst mogen we zeker wat verwachten. Het gepaten-
teerde logo wijst overigens niet alleen op toepassing in telefoons
maar in meerdere mobiele apparaten
“Wat de kijkhoek richting
een 3D-display is, zal niet
neer uitmaken.”

24. 25
Augmented Reality
Verbetering van beeldkwaliteit staat sinds jaar en dag centraal bij
de doorontwikkeling van schermen, 3D is hierop geen uitzondering.
Met de opkomst van zelfstandig werkende 3D-brillen komen er ech-
ter ook steeds meer functionaliteiten om de hoek kijken.Bij de nieu-
we producten van Amerikaanse Vuzix bijvoorbeeld. Zij presenteerde
kort geleden een nieuwe 3D-bril waarin ‘augmented reality’ moge-
lijkheden in zijn verwerkt.Twee camera’s zorgen ervoor dat digitale
beelden uit de omgeving van de gebruiker worden samengevoegd
met digitale beeldlaag. Het geheel is dan in 3D te beleven. De Wrap
1200 AR,zoals het product heet,zorgt voor een beeld van 75 inch.Het
belangrijkste aspect bij de beleving die de bril biedt, is dat digitale
objecten in de fysieke omgeving lijken te liggen. Om dit realistisch
weer te geven, is in de bril een sensor verwerkt die de bewegingen
vanhet hoofdregistreert endebeeldenopbasisvandiebewegingen
aanpast. Eye tracking is niet alleen in ontwikkeling bij stand alone
3D-brillen. Ook in samenwerking met schermen zorgt de techniek
voor een realistischere kijkervaring. Onder andere het Duitse SMI
richt zich op deze ontwikkelingen.Onder de noemer ActiveEye tech-
nologie volgt de bril de bewegingen van het hoofd en past de beel-
denophet 3D-displaydaaropaan.Erisdaneigenlijkookmeersprake
van‘head tracking’.De techniek werkt door middel van drie camera’s
in de bril en twee bollen die aan zichtbaar aan de buitenkant zitten.
Google Glass
Glass,de bril die Google al een tijdje aan het ontwikkelen is,werkt
stand alone, al ligt de nadruk niet zozeer op geavanceerde beeld-
formaten. Ook augmented reality(-achtige) toepassingen lenen
zich goed voor toepassing in de bril. Maar aangezien het concern
een groot belang heeft in video – denk aan YouTube – worden
er nog wel wat verrassingen verwacht. Langzamerhand zijn er
steeds meer eigenschappen van het ambitieuze product bekend.
Zoals verwacht is de bril te bedienen doormiddel van je stem. Als
alternatief heeft Google echter ook besturing door middel van
gebaren aan het apparaat toegevoegd. Het afspelen van video-
materiaal is logischerwijze al gepresenteerd. Verder richt de bril
zich met name op het maken van foto’s en informatie geven over
de omgeving. Zo speelt Google Maps Navigatie een belangrijke
rol, waarbij de interface toegespitst is op de manier van kijken.
De achtergrond is transparant, waardoor navigatie bijvoorbeeld
op de omgeving is te projecteren. Al met al dus nog geen erg re-
volutionaire nieuwe toepassingen, maar Google kennende houdt
ze die nog even onder de pet om bij de marktintroductie te kun-
nen verbazen.Aan de praktische kant werd onlangs al wel bekend
gemaakt dat de bril op sterke te verkrijgen is.
Nieuwe beleving
Bril of geen bril, de komende jaren beloven 3D-video in een nieuw
daglicht te zetten. Vooral het gebruik van augmented reality
maakt erg nieuwsgierig naar de toepassing. Zeker wanneer zoals
in Google’s geval daar ook online diensten aan worden gekop-
peld. Hopelijk weten de verschillende ontwikkelaars elkaar goed
te vinden en zullen content en beeldkwaliteit samen zorgen voor
nieuwe beleving.
3D

25. 26
Ontwikkelingen in 4K
Met het verleggen van grenzen komen 4K-televisies steeds
meer binnen bereik te liggen. Critici spreken echter van een
flinke hobbel die moet worden genomen om 4K echt inte-
ressant te maken, namelijk de mogelijkheid om dit formaat
ook fatsoenlijk te streamen. Telefonica ziet het als haar
schone taak om aan te tonen dat dit al wel degelijk moge-
lijk is. Tijdens de Mobile World Congress heeft zij laten zien
dat 4K-video met 100Mbps is te streamen via een glasve-
zelverbinding. Volgens toeschouwers verliep de overdracht
zonder hick-ups en buffering en voegde Telefonica daad bij
woord. Dat het geheel nog (lang) niet commercieel is in te
zetten, moge duidelijk zijn, maar zoals gebruikelijk is alleen
het vaststellen van de mogelijkheid al een goede stap in de
richting. Een mooie tussenstap zou een toepassing zijn voor
40Mbps, maar het lijkt er volgens kenners net op dat die
stap ook gezet wordt.
PlayStation
Recente berichten van Sony zorgden voor zowel verheu-
ging als teleurstellingen. Het concern liet namelijk weten
met haar PlayStation 4 aan te haken bij de 4K ‘revolutie’.
Goed nieuws voor gamers, zul je denken, maar helaas voor
hen beperkt Sony zich tot 4K-video en is er geen sprake van
4K-gaming. Ondanks dat het hier dus niet gaat om de ‘full
monty’ toont Sony zich met de PlayStation toch weer voor-
uitstrevend. In de televisiesfeer lijken meest interessante in-
troducties op z’n vroegst aan het einde van dit jaar of begin
volgend jaar plaats te vinden.
Capaciteit
Ontwikkelaars schetsen de afgelopen jaren vooral het beeld
voorzichtig te zijn en niet ‘en masse’ 4K te omarmen. De
ontwikkeling duurt naar verwachting dan ook nog wel een
tijdje, maar verschillende bedrijven zijn wel aan het voorsor-
teren. Zo gaf technologiefabrikant Seagate onlangs aan dat
de grote stijging in de verkoop van haar harde schijven een
voorbode is voor wat de komende jaren plaats gaat vinden.
Seagate verkocht onlangs haar 2 miljardste harde schijf. De
3D
eerste dertig jaar van haar bestaan zorgden voor het eerste
miljard. De afgelopen vier jaar voor het tweede miljard. On-
danks de toenemende online opslagdiensten verwacht het
bedrijf dat de vraag naar fysieke opslag exponentieel blijft
stijgen. Een van de grote aanjagers daarvan: 4K-video.
Ontwikkelaars hebben dus (logischerwijs) vertrouwen en
ook de facilitaire hoek bereid zich voor. Hopelijk mogen wij
als publiek, vanaf onze eigen bank, over niet al te lange tijd
het belangrijkste oordeel geven.
Online veiligheid
Een interessante nevendiscussie bij de ontwikkeling van 3D-
tv’s,en met name de smart tv-functies,is de veiligheid.Waar
verbindingen met internet ontstaan, wordt immers ook al
gauw door hackers gedacht aan manieren om op de devices
binnen te komen. Op het 3DTV-forum uitten verschillende
leden hun zorgen om de veiligheid van televisies. Fabrikan-
ten stellen in reactie hierop dat het momenteel niet nodig
om zorgen te maken om virussen of andere bedreigingen.
De voornaamste reden hiervan is dat de platforms nog erg
gesloten zijn, dus niet erg toegankelijk voor software. Appli-
caties komen uit app-stores van fabrikanten en geven voor-
alsnog geen ruimte voor cyber crime. Virussen kunnen zich-
zelf dus niet eenvoudig installeren en hun kwaadwillende
werk doen. De platforms waarmee wordt gewerkt, verschil-
len per fabrikant ook sterk onderling,waardoor de markt om
te hacken versplinterd is.Wanneer de platforms harmonise-
ren, is het dus wel belangrijk om waakzaam te zijn.
“Met augmented reality
zijn omgeving en digitale
beelden samen te brengen
in een 3D-bril”

26. Met deze uitgaven bereikt u
alle professionals in entertainment
misschien wel meermaals
Buzzfacts Publishers & Mediagroup Exploitatiemaatschappij B.V.

27. 28
NAB 2013
De NAB, National Association of Broadcasters Convention in Las Vegas Nevada.
Voor degenen die betrokken zijn bij film of televisie een soort bedevaart, schreef onze
correspondent ter plaatse: Berry Ebben. Anders dan op de IBC in Amsterdam of welke
andere elektronicaconventie wereldwijd dan ook, op de NAB zie je toekomstdromen,
dromen die volgend jaar weer gewoon anders kunnen zijn. Maar deze conventie geeft je
wel een idee waar het naar toe gaat.
Dat de NAB trekt onder andere zoveel bedrijven en bezoekers
door het feit dat de grootste dichtheid van elektronicabedrijven,
televisie- en filmmakers in California, Silicon valley, LA en Holly-
wood zit. Daarnaast hangt er in Las Vegas nog altijd de sfeer van
de “ American Dream’’. Dat die droom niet altijd happy is zie je
natuurlijk elke morgen als je van de Strip naar de conventiehallen
loopt. Een hoop lege gebouwen,hier en daar een dakloze en doel-
loze toeristen op zoek naar plat en goedkoop vermaak.
Is de NAB een conventie met trends, geruchten en halfwas pro-
ducten, IBC Amsterdam in September daarentegen is een zake-
lijke conventie, dichter bij de realiteit met volwassen producten.
NAB trok in 2012 92.112 bezoekers, waarvan 24.928 buitenlanders
uit 151 verschillende landen. Er waren 1571 bedrijven die er hun
producten lieten zien en dat waren er meer als het jaar daarvoor.
Bij deze bedrijven horen ook nogal wat Nederlandse bedrijven en
vestigingen van buitenlandse bedrijven in Nederland, die op de
NAB door Nederlanders vertegenwoordigd zijn.
Grote publiekstrekker zal ongetwijfeld de Japanse publieke zen-
der NHK worden. De Japanse zender gaat in juli 2014 als eerste
zender wereldwijd voor het eerst uitzendingen verzorgen in
4k. Maar goed, zoals we gewend zijn gaat natuurlijk alles in een
rotgang verder; 8k is namelijk al onderweg.
Public broadcaster NHK will present the latest iteration of its Super
Hi-Vision system at the 2013 NAB Show. It will be featured in the
new “NAB Labs Futures Park,” a section of the NAB Show exhibi-
tion floor reserved for broadcast-related research and development
projects from around the world.
Established in 2009 as the “International Research Park,” the NAB
Labs Futures Park will feature high-profile media technologies in
development chosen by NAB Labs for presentation to the broad in-
ternational audience at NAB Show.
A highlight of the 2013 Futures Park will be NHK’s Super Hi-Vision
demonstration. It will feature a presentation theater for viewing
the system’s 8k video and 22.2-multichannel sound (including
content recorded in cooperation with the Olympic Broadcasting
Service and the BBC at the London 2012 Olympic Games).
The system’s 7680 x 4320 video format provides 16 times the
number of pixels as HDTV, for stunning clarity and an immersive
visual experience. Meanwhile, the system’s massive multichannel
audio system produces unprecedented immersion into a 3D sound
space for viewers located anywhere within a large viewing area.
Besides the presentation in the theater, NHK will also show for the
first time outside Japan the real-time, over-the-air transmission
and reception of Super Hi-Vision broadcasts, using two UHF tele-
vision channels.
NHK also plans to show its latest developments in production tech-
nology for the system, including a 120 Hz Super Hi-Vision camera,
as well as the first compact Super Hi-Vision camera suitable for
robust mobile use, and a 22.2 multichannel sound production sys-
tem. The interactive capabilities of a converged broadband/broad-
cast service will also be presented in a demonstration of the NHK
“Hybridcast” system.

28. 29
Beurs
The NAB Labs Futures Park will present a number of other exciting
developments in broadcast technology at the 2013 NAB Show. A
complete list of presentations planned for the 2013 Futures Park
will be announced soon.
About NAB Labs
Created in 2012, NAB Labs is a program of the National Association
of Broadcasters that provides a platform for innovation,a venue for
forging partnerships and testing new technology, and educational
events to create awareness about over-the-air radio and television
technology initiatives.
Panasonic is ook dit jaar aanwezig op de NAB Show 2013, de
grootste internationale bijeenkomst voor de wereldwijde omroe-
pindustrie. Van 6 tot 11 april zal in Las Vegas het complete proces
centraal staan dat beeldcontent doorloopt van creatie tot en met
distributie.Voor Panasonic ligt de nadruk dit jaar op connectiviteit
als onderdeel van de nieuwe file-based workflow; op de nieuwe
microP2-kaart en op AVC-ULTRA met de nieuwe ondersteunende
hardware.
Op de NAB Show 2013 presenteert Panasonic verschillende op-
lossingen die de connectiviteit tijdens de werkprocessen ver-
beteren. De eerste noviteit zijn de AVC-ULTRA-plugins voor Avid
Media Composer 6.5; zowel voor de Windows- als de Mac-versie.
AVC-ULTRA van Panasonic maakt het mogelijk om Full HD-op-
names (master-kwaliteit en/of 10 bit, 4:2:2) te maken, die tege-
moet komen aan alle wensen van de gebruiker en die bruikbaar
zijn tijdens het hele proces van bewerking tot verzending. De
AVC-ULTRA plugin-reeks telt drie types: AVC-Proxy, AVC-Intra en
AVC-LongG. AVC-Proxy levert parallel aan hoge-bandbreedte pro-
ductie formaten, videostreams met bitrates vanaf 800Kb/s tot
3,5Mb/s, die ideaal zijn om op locatie te bewerken; bijvoorbeeld
voor een onverwacht nieuwsitem. AVC-Intra biedt geïntegreerde
productiemogelijkheden van opname en bewerking tot de eigen-
lijke uitzending. De AVC-LongG plugin is bedoeld voor applicaties
waarbij de bestandsgrootte cruciaal is. De codec zorgt voor 10bit,
4:2:2-opnames in een kleiner formaat dan MPEG-2 zonder aan
kwaliteit in te boeten.
De AG-HPX600 camera van Panasonic krijgt ook nieuwe connec-
tiviteitsopties. Enerzijds maakt de AG-SFU604 playlisteditor het
mogelijk om op een tablet of pc al eerste aanpassingen te doen.
Via een webbrowser kan met de eenvoudige user interface het
beeldmateriaal op locatie alvast geknipt en geplakt worden om
bijvoorbeeld overbodige stukken te verwijderen of om de volg-
orde van de beelden te wijzigen. Vanuit de playlisteditor kunnen
de beelden via de HD Serial Digital Interface (HD-SDI) afgespeeld
worden, er kan een nieuwe P2HD-clip gemaakt worden of de
beelden kunnen rechtstreeks als playlist doorgestuurd worden
naar een Non Linear Editing-systeem (NLE). Anderzijds heeft Pa-
nasonic naast LiveU ook een aantal nieuwe live uplink partners
toegevoegd waaronder AVIWEST, Streambox en TVU Networks.
De AG-HPX600 kan nu met uplink transmitters van vier verschil-
lende aanbieders uitgerust worden.
Panasonic toont op de beurs ook ‘s werelds eerste UHS-II-memo-
rykaart, de microP2. Deze kaart heeft slechts de grootte van een
doorsnee SD-kaart, maar haalt snelheden tot 2.0 Gbps (1,7 keer
sneller dan standaard P2-media). De microP2 is leverbaar in twee
modellen:de AJ-P2M064A van 64GB en de AJ-P2M032A van 32GB.
De microP2 is bestand tegen water, stof, magnetisme, (Röntgen)
straling, extreme temperaturen en is zelfs voorzien van een in-
gebouwde zekering. Daarnaast zijn de data op de microP2-kaart
altijd veilig dankzij functies zoals het ‘flash memory error correc-
tion-systeem’ dat gelijkwaardig is aan RAID, de ingebouwde Life-
time Counter die de levensduur van de kaart aangeeft en het Con-
tent Protection System (CPS), dat de kaart met een wachtwoord
kan beveiligen.Volledig in lijn met de filosofie van Panasonic rond
schaalbaarheid wordt ook een microP2-kaartadapter gelanceerd
die de kaart compatibel maakt met huidige P2-hardware.
Daarnaast presenteert Panasonic tijdens de NAB Show haar eer-
ste P2 HD-camera en –recorder, die standaard uitgerust zijn met
AVC-ULTRA en ingebouwde slots voor de gloednieuwe microP2-
kaarten. Zowel de AJ-PX5000G camera als de AJ-PD500 recorder
zijn uitermate geschikt voor de opname van reality-tv, documen-
taires en live evenementen. De AJ-PX5000G is een 2/3-inch came-
ra met 3 2.2Mpixel MOS-sensoren, die zowel in 720p en 1080p/i
als in 1080/50p kan opnemen. Naast de vele opnamemogelijk-
heden biedt de camera ook een uitzonderlijke beeldkwaliteit, ex-
tra gebruiksopties en schaalbaarheid waardoor zij ideaal is voor
televisiezenders. De AJ-DP500 recorder heeft een compacte
vormgeving (half-rack), is licht van gewicht (minder dan twee
kilo), heeft ingebouwde slots voor microP2-kaarten, een intuïtie-
ve multi-control regelaar/draaiknop en een uitgebreid scala aan
ondersteunde formaten en codecs. n

29. 30
CES 2013, veel nieuws,
héél veel!
Op de vraag om een verslag te schrijven van wat ik gezien heb op de Consumer Electro-
nics Show, die jaarlijks wordt georganiseerd in Las Vegas, was het antwoord eenvoudig en
snel gegeven: ja. Na zes dagen intensief de‘fair-grounds’ afgelopen te hebben – ik schat
dat de totaal afgelegde weg een marathon in lengte overschrijdt – is de invulling toch
een stuk lastiger…
Tekst:Theo Wubbolts
Ga maar na. Het totale opper-
vlak van de CES bedraagt 37
‘foot­-ball fields’ – en je mag
zelf uitrekenen hoe groot dat
is, okay, bijna 18 ha. – waar 3.250
exposanten proberen de ruim
150.000 bezoekers zinnenprik-
kelend te trakteren op nieuwe
producten, trends en ontwikke-
lingen.
Naast het immens grote LVCC, Las Vegas Convention Center met
drie gigantische hallen, is er tentoonstellingsruimte te vinden
in het aanpalende Hilton en het iets verderop aan de Strip gele-
gen Venetian. Goede busverbindingen – de organisatie zet zo’n
140 bussen hiervoor in – verzorgen het transport van en naar de
diverse locaties.
Je zult begrijpen dat dit voor één mens teveel is, temeer daar
ik jaarlijks de CES bezoek vanuit verschillende disciplines– zie mijn
publicitaire ‘driften’ – en is het maken van keuzes onvermijdelijk.
Vandaar een selectie.
Trends…
Naast de onmetelijke rijen standaard standjes van Aziatische
komaf – waar de standbemanning kijkt of ze een taakstraf uit
moeten zitten – en waarbij alles ‘blinkt’ en ‘glittert’, is de CES het
domein van de grote jongens, die elk niet altijd overeenkomstig
hun marktpositie vloeroppervlak inkopen.
Op de persdag – dit jaar voor het eerst gehouden in een nieuw
complex áchter Mandalay Bay aan de zuidkant van de Strip – bijt
inmiddels traditiegetrouw LG ’s ochtends om acht uur het spits
af.“Touch the Smart Life”, is hun motto en zetten dit kracht bij in
zowel wit- als bruingoed. In de laatste categorie zijn alle scher-
men inmiddels uitgevoerd in LED-technologie, maakt de ‘Magic
Remote’ de bediening nóg eenvoudiger en zet LG groots in op
OLED en in resolutie op UltraHD, oftewel 4k. LG toonde een 84
inch 4k scherm, met verwachte prijs van $ 12.000. Om even terug
te komen op die ‘Magic Remote’. Met de nieuwe Magic Remote-
afstandsbediening heb je vanaf nu nog maar één afstandsbe-
diening nodig voor je Smart TV, geluidssysteem, DVD- of Blu-ray
player en set-topbox. Om naast je Smart TV andere apparaten te
bedienen, verschijnt op de tv een virtuele afstandsbediening op
het scherm die je kunt besturen via het handige‘point-and-click’-
systeem van de Magic Remote. Ook voor de installatie heb je niet
langer een ingewikkelde code of pc nodig. Met een paar simpele
stappen kies je het merk en model van je geluidssysteem,Blu-ray-
speler of set-topbox. (In de Central Hall kon je de stand van LG
met geen mogelijkheid over het hoofd zien, ook al had je geen
3D-bril op.) Op het terrein van witgoed doet WiFi haar intrede –
denk aan bediening en monitoring van je wasmachine, koelkast
– lees ook food management – en… stofzuiger. Vergun mij verder
te gaan zoals de persdag was geprogrammeerd…
Marktleider in de V.S.op het gebied van hoofdtelefoons – een‘hot’
item – is Monster. Ik kon niet opmaken uit de getoonde chart op
welke voet de concurrentie volgt en in welk prijssegment, maar
laten we deze fabrikant dankbaar zijn dat het lukt om het prijs-
niveau hoog te houden en bij monde van ‘head monster’ Noel
Lee is “Headphone is fashion, and fashion is headphone.”. Om
voornoemde stelling kracht bij te zetten, betrad een heel cohort
prominenten uit de wereld van de mode en de sport het podium.
“Let’s give them a hand!”Grappig om te zien dat een enkel model

30. – ik bedoel dan hoofdtelefoon – door te lussen is, zodat luisteren
weer een sociale bezigheid wordt. Hoe zal dat uitpakken in bus,
tram, trein of metro?
Een ‘hot’ item is 3D. Nu vrijwel alle verkochte vlakke beeldscher-
men deze feature hebben – 40 miljoen verkochte exemplaren in
2012, waarvan een kwart in China – is het natuurlijk leuk om te
vertellen dat het een succes is… maar kijkt de consument wel in
3D? Nee, dus. Domweg omdat hij of zij geen brilletje op de neus
wil zetten. Met de ‘Ultra-D’-technologie van het bedrijf Stream-
TV komt hier een eind aan, ik bedoel dan: geen bril en toch 3D!
Op alle beeldschermen en met 1080p content. Ultra-D maakt er
2160p van. Met overtuigend resultaat; een bedrijf dat we in de
gaten moeten blijven houden, omdat heel knappe koppen – on-
der ander op ons ‘eigen’ HighTech Campus in Eindhoven – bij de
ontwikkeling betrokken zijn.
Het lukte deze keer wél om een plekje te vinden bij Samsung.
Prachtig om te zien hoe dit bedrijf de massa in beweging weet te
zetten, of het nu queuing is om een drinkbeker te bemachtigen
of om binnen te mogen in de immens grote zaal voor de pers-
conferentie.Twee dagen later kreeg ik een bijzonder informatieve
booth tour van de vaderlandse delegatie. Samsung speelt ook in
op de toenemende vraag naar grote televisieschermen, een nóg
hogere beeldkwaliteit, stijlvol design én optimaal gebruikersge-
mak. De nieuwe generatie Smart TV’s van Samsung zijn zo slim,
dat ze weten waar jij het liefst naar kijkt… of als je tegen je TV
zegt: “Ik wil een film zien met Brad Pitt”, brengt je Smart TV alle
films met die acteur in beeld en kun jij de film waar je zin in hebt,
direct start.
Samsung heeft zich niet aangesloten bij de SmartTV Alliance
(waar LG, TPVision, Toshiba en Panasonic in deelnemen). Wanner
en of dit zal gebeuren is nog niet bekend.Voorts toonde Samsung
een gebogen OLED-scherm!
Wegens ontberen van de mogelijkheid om op twee plaatsen te-
gelijk te zijn, moest ik Panasonic ‘laten lopen’, maar trof op de
stand Rob de Klijn general manager consumer products van de
Nederlandse vestiging aan, die me – terecht – wees op de nieuwe
Z-serie plasmabeeldschermen van uitzonderlijk hoge kwaliteit.
Volgens mij‘Kuro2.0’. Ook qua design heeft Panasonic een inhaal-
slag gemaakt.Toppers!
Beurs

31. 32
Dat geldt trouwens ook voor de beeldkwaliteit in het algemeen
dat ik aantrof op de CES. Zowel bij Sharp, Sony en Toshiba, zeg de
meer traditionele fabrikanten,als bij de nieuwkomers als Huawei,
Hisense en Haier.
In de bioscoop van Sony op de stand in de Central Hall werd ik
getrakteerd op een paar minuten ‘Skyfall’ in native 4k met 9.1
geluid. Alle apparatuur is dan natuurlijk van Sony, inclusief het
filmfragment (later dit jaar ook in 4k in de IMAX te zien),exclusief
het scherm van Stewart. De STR-DA5800ES stuurde de luidspre-
kerset-up met het grootste gemak aan en verhoogde de‘kick’met
een veelvoud.Wow!
Noviteiten en gadgets zijn vooral te vinden op de zogenaamde
side-shows. Zo is er aan het begin van de beurs de ‘CES Unveiled’,
een dag later ‘PepCom’ en weer en dag later ‘ShowStoppers’. De
laatste twee zijn louter toegankelijk voor de geaccrediteerde pers.
Tijdens deze shows kun je meer een-op-een in contact treden met
de wat kleinere fabrikanten en beginners.
…trends
Tsja, tot slot van dit verslag heb ik wat trends en zo opgetekend.
Op deze CES doet de nfc-techniek (Near Field Communication)
duidelijk haar intrede. Je legt je smartphone op een daartoe ge-
schikt apparaat, bijvoorbeeld een klokradio of dockingstation, en
de muziek speelt gewoon verder. Dan de GoPro-achtigen; je kent
ze wel.Camera’s op je fietshelm en crossen maar.Accessoires voor
tablets, iPhone’s – al dan niet met eigen foto of design – WiFi-ge-
stuurd speelgoed, navigatiesystemen op de achteruitkijkspiegel
van je auto,draagbare powerpacks om je device snel bij te kunnen
laden en… 3D-printers. Van deze laatste categorie is de kwaliteit
enorm goed. Vooral Taiwanese en Chinese fabrikaten doen je ver-
geten dat je die mooie vaas uit de periode van de Ming-Dynastie
hebt laten vallen. Je laat gewoon een nieuwe uit de printer ko-
men… n
De komende CES wordt gehouden van 7 t/m 10 januari 2014 /
www.CESweb.org
Theo Wubbolts
Hoofdredacteur
Hifi Video Test
HifiRetail
SmartHomesMagazine
Beurs

33. 34
FNV KIEM:
“Professionals AV-wereld moeten
samen vechten voor voortbestaan”
Freelancers en werknemers uit de mediawereld zijn genoodzaakt
de krachten te bundelen om hun boterham te kunnen blijven ver-
dienen in de sector.De tarieven,lonen en vergoedingen staan der-
mate onder druk, dat nu al velen óf hun beroep vaarwel moeten
zeggen óf doorwerken onder het bestaansminimum. Dat zeggen
FNV KIEM-bestuurders Martin Kothman en Peter van den Bunder
vandaag, bij de presentatie van de campagne Lekkerdoordraaien.nl.
De campagne beoogt de belangen van de AV-professionals op het
gebied van werk en inkomen sterker te bundelen.
“De bestaanszekerheid van de mensen in de AV-sector neemt
ziender ogen af”, zegt Van den Bunder. De teruglopende budget-
ten van de opdrachtgevers zijn er grotendeels de oorzaak van.
“Ik zie dagelijks voorbeelden van freelancers die het hoofd
nauwelijks boven water kunnen houden en desondanks genood-
zaakt zijn voor een opdracht op tarief te concurreren met collega-
freelancers die het net zo moeilijk hebben.”
Ook omroeppersoneel verkeert in onzekere tijden vanwege groot-
schalige bezuinigingen. Kothman: “De sector slinkt zienderogen
met honderden banen. Mensen, die geholpen moeten worden
bij het vinden van een nieuw werk of zelfs een nieuwe loopbaan.
En daarnaast kalven voor degenen die mogen blijven de arbeids-
voorwaarden en arbeidsomstandigheden flink af. Ook daar is het
van levensbelang om de krachten te bundelen.” Via het vandaag
gestarte www.lekkerdoordraaien.nl laat FNV KIEM zien wat de
meerwaarde is van het gezamenlijk sterk maken voor werk en
inkomen in de sector. Om op te komen voor fatsoenlijke tarieven,
lonen en andere arbeidsvoorwaarden, om individueel steun en
advies te geven bij juridische vraagstukken en om gezamenlijk
korting te kunnen krijgen op vaak dure verzekeringen, zoals voor
arbeidsongeschiktheid en aansprakelijkheid.

34. MEDIORNET COMPACT
Riedel Communications Benelux B.V.
www.riedel.net