Dental Caries

1. Lënda: Mikrobiologji e kavitetit oral
Profesor i lëndës: Prof. Dr. Metush Disha

2.  Kariesi Dentar karakterizohet me shkatërrimin
e indeve të forta të dhëmbëve duke filluar
nga sipërfaqja e duke vazhduar ne thellësi
dhe duke përfunduar me formimin e një
zgavre në sipërfaqen përtypëse ose në ato
anësore të dhëmbëve.

4.  Kjo është sëmundja më e përhapur e njerëzimit. Ajo prek
si dhëmbët e qumështit ashtu dhe dhëmbët e përhershëm. Është
kryesisht një proces me ecuri të ngadalshme, i cili në fazat e
hershme nuk jep shqetësime për pacientin, por kur avancon në
thellësi atëherë jep shqetësime nga ngacmimet e ndryshme
kimike ose mekanike. Në lindjen e kariesit ndikon edhe mosha.
Kariesi prek të gjitha moshat pa përjashtim, por më i përhapur
është në moshat e reja, në moshat 2 deri 3 vjeç ai është i
përhapur me 20-30%, kurse shifra maksimale arrin në moshat 8
deri 10 vjeç, kjo ndodh për faktin se në gojën e fëmijëve kemi
dhëmbë të përzier (kemi dhëmbë të qumështit dhe dhëmbë të
përhershëm). Në lindjen e kariesit ndikojnë edhe faktorët lokal si
pështyma, cipat dhe guri i dhëmbëve. Kariesi më së shumti
lokalizohet në dhëmballën e parë e përhershme, ku në moshat 12
deri 13 vjeç ajo është e përhapur deri 60-70%. Sipas një teorie të
shkencëtarit Turan Xhengiz procesi karioz përveç që fillon me
shpërbërjen e sipërfaqes së zmaltit nën ndikim të acideve të
prodhuara nga mikroorganizmat, e njëjta shpërbërje kimike
ndodhë edhe nga aplikimi i energjive të larta ultrasonike
dhe radiologjike, prandaj pacientët të cilët pranojnë radioterapi,
në pjesën e kokës dhe qafës, pësojnë karies tek dhëmbët.

6.  Për shpjegimin e lindjes së kariesit në
literaturën stomatologjike janë publikuar
shumë teori e hipoteza të ndryshme, duke
filluar që në kohërat më të lashta por vlen të
theksohet se ende problemi mbetet i hapur,
sepse të gjitha teoritë apo hipotezat janë jo
te plota dhe kanë edhe mangësi të karakterit
shkencorë. Teoritë e lindjes së kariesit i ndajmë
në dy grupe kryesore, duke u bazuar në
vlerësimin që ato kanë për smaltin:
 Teoritë mortaliste.
 Teoritë biologjike (të cila e konsiderojnë
smaltin si ind të gjallë).

7.  Kariesi eshte edhe nje nder arsyet kryesore se pse mund te behet
humbja e dhembit. Nder faktoret kryesore se pse paraqitet kariesi janë:
Bakteriet
- Vetëm pak lloje të bakterieve nga 300 specie janë implikuar në
procesin karioz, ato janë: Streptokoku Mutans, Streptokoku Sobrinus,
Laktobacilet dhe Aktinomicetet. Bakteriet kariogjene te pranishme në
pllakën dhëmbore fermentojnë sheqernat e dietës në acide dhe
ulin pH e pllakës duke shkaktuar demineralizimin i cili është proces që
favorizon daljen e joneve të kalciumit dhe te fosforit dhe nëse zgjate për
një kohë të gjatë, krijon karies. Menjëherë pas lindjes, në zgavrën e gojës
krijohet një ekosistem i përbërë nga bakterie të shumëllojshme. Kolonizimi
i zgavrës së gojës nga bakteret “dento-patogjene” kryhet nëpërmjet
transmetimit të tyre nga njerëzit dhe kryesisht nga nëna, babai ose
kujdestarët e fëmijës. Kariesi i dhëmbëve është një sëmundje infektive e
transmetueshme ku transmetimi bakterial bëhet nga nëna tek fëmija
dhe nga personi tek personi. Ky risk për karies mund të ulet nga
modifikimi i dietës, higjenës së gojës, nëpermjet përdorimit të fluorideve
dhe stimulimit të pështymës.


9. Dhëmbi
Duhet vlerësuar edhe morfologjia e sipërfaqeve përtypëse të dhëmbit në
zhvillimin e kariesit. Dhëmballat e sapodala kanë morfologji okluzale të shprehur
me tuberkula të thepisura dhe me fisura të thella që janë vende retentive për
vendosjen e pllakut dentalë.
Dieta
Roli i dietës në procesin karioz është më tepër lokal sesa sistemik. Aktiviteti
kariogjen i ushqimeve varet nga elementët përbërës të tyre dhe ndikohet nga
faktorë të ndryshëm. Studimet tregojnë se në rast se kemi reduktim të konsumit të
sheqerit kjo shoqërohet me ulje të prevalencës së kariesit dentar dhe e kundërta
vendet që kanë relativisht një konsum më të lartë të sheqerit kanë një
prevalencë më të lartë të kariesit
dentar. Sheqernat (karbohidratet) e fermentueshme janë faktorët etiologjikë
kryesor në zhvillimin e kariesit. Karbohidratet e fermentueshme favorizojnë
fermentimin bakterial duke ulur pH nga gjendja neutrale në 5.0.
P.sh : Saharoza shërben si substrat për sintezën bakteriale të glukaneve të
patretshme (polisaharideve ekstraqelizore) në pllakën dhëmbore, duke krijuar
mundësi për ngjitjen e bakterieve në këtë nivel. Bakteriet kariogjene
metabolizojnë sheqernat për të prodhuar energjinë e nevojshme për rritjen dhe
riprodhimin e tyre.


10. Koha
Në rast se mjekimi i pjesës në të cilën ka filluar të paraqitet kariesi nuk
trajohet me kohë nga ana e një dentisti atëherë ajo pjesë e dhëmbit do
fillojë të zgjerohet dhe të dëmtohet edhe më tutje. Kjo ndodh për shkak
se pjesa e bakterieve të lokalizuar në atë pjesë të dhëmbit fillon të
shpërndahet dhe të vazhdojë të prishë dhembin. Trajtimi me kohë i
dhembit parandalon një gjë të tillë.

11.  Fillimisht kemi ndryshim të ngjyrës dhe më vonë kur procesi
karioz avancon kemi formimin e zgavrës karioze e cila
mbushet me mbeturina ushqimore dhe aty rritet
përqëndrimi i mikrobeve dhe kjo gjë çon në përshpejtimin e
procesit karioz, prishjes së dhëmbit dhe dhëmbi prishet më
në thellësi duke çuar deri në prekjen e pulpës (nervit). Me
krijimin e zgavrës në dhëmb fillojnë të shfaqen ndjeshmëri
nga ngacmues të ndryshëm si ndjeshmëri nga e ftohta, e
nxehta, e tharta, e ëmbla. Mos kurimi në kohë do të çojë
deri në prekjen e nervit. Në këtë rast dhimbjet do behën me
të padurueshme, trajtimi mund të çojë në heqjen e nervit
dhe dhëmbi nuk ushqehet më. Dhimbja e një dhëmbi të
vetëm mund të çojë në prishjen e funksionit normal të
përtypjes sepse nga dhimbja që mund t’iu shkaktoj një
dhëmb kur përtypni ushqimin do e përtypni në anën e
kundërt të dhëmbit të prishur dhe si pasojë prishet funksioni
normal i nofullave.

16. • Lezionet karioze sipas indeve klasifikohen në:
1. Karies të zmaltit
2. Karies të dentinës
3. Çementit.
• Ndërsa sipas ecurisë klinike kemi
1. Karies shumë të shpejt (acutissim)
2. Karies të shpejt (acut)
3. Karies i ngadalt (cronic)
• Sipas thellësisë së zgavrës kemi:
1. Karies fillestar, paraqitet në formën e njollës së bardhë (macula
alba) ose në formën e njollës së errët (mocula Grisea),
2. Kariesi sipërfaqesorë që është kariesi i zmaltit,
3. Kariesi i mesëm (media) në këto raste procesi karioz është i
lokalizuar si në zmalt ashtu edhe në dentinë,
4. Karies i thellë (profunda) ku procesi karioz ka avancuar në
thellësi duke iu afruar pulpës.

18. Mjekimi i kariesit synon largimin ose pakësimin e veprimit të
ngacmuesve dhe faktorëve, të cilët nxisin demineralizimin e
indeve të forta të dhëmbëve, pra ndërperjen e zhvillimit të
procesit karioz, dhe në rast të formimit të zgavrave karioze në
sipërfaqen e dhëmbëve në zëvendësimin e defektit me anë
të mbushjes së tij. Sot duke u nisur nga përhapja e shpejt dhe e
lartë e kariesit, si edhe nga pasojat që jep, një vend të
rëndësishëm zënë edhe masat parandaluese, të cilat synojnë
rritjen e qëndrushmërisë së indeve të dhëmbëve ndaj
ngacmuesve të jashtëm. Masat profilaktike janë të lidhura me
veçoritë e çdo moshe, por efeksiteti i tyre është më i madh në
moshat e reja, duke filluar që nga shtatzënia e duke vazhduar
deri në moshën shkollore e gjatë gjithë jetës së individit me masat
vetjake të profilaksisë.
Mjekimi i kariesit ka për qëllim:
1. Ndërprerjen e mëtejshme të zhvillimit në thellësi të procesit
karioz.
2. Zëvendësimin e formave anatomike të dhëmbit.
3. Rikthimin e funksionit përtypës.
4. Rikthimin e estetikës.

20.  Në bazë të mjekimit të përgjithshëm qëndron, në
radhë të parë, mjekimi i sëmundjeve të
përgjithshme apo të faktorëve që ndikojnë në
lindjen e tij (kariesit) e kryesisht i atyre patologjive,
të cilat shoqërohen me çrregullimin e këmbimit
të lëndëve në organizëm. Krahas mjekimit
të sëmundjeve të përgjithshme rëndësi marrin
edhe këto masa: normalizimi i të
ushqyerit, kripërat minerale e
mikorelemtentet, vitaminat si dhe barërat tjera
me veprim remineralizues mbi indet e
dhëmbëve. Një rol të rëndësishëm për ndalimin e
përparimit të procesit karioz luan higjiena e
gojës.

21.  • Pastrimi i tërësishëm me brushë dy herë në ditë
dhe pastrimi me pe për dhëmbë çdo ditë
 • Ngrënia e ushqimit të balancuar dhe një
ndarje e sasive mes ushqimeve
 • Përdorimi i produkteve dentale që përmbajnë
fluor, përfshirë edhe pastat e dhëmbëve
 • Shpëlarja me gargara që përmbajnë fluorure,
nëse mjeku ju thotë po ashtu
 • Sigurohuni që fëmija juaj, nën 12 vjet, të pijë ujë
të fluoruar ose të merr shtesa nëse jetoni në zona
jo të pasura me fluor.