1.
АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН
ҮНДЭС
Аялал Жуулчлалын
Хөгжлийн Түүхээс
Лекц багш Г. Ариунаа

2.
Зүйлийн товч агуулга
Аялал жуулчлалын үүслийн үе буюу
эртний үе
Аялал жулчлалын тээврийн хөгжлийн үе
Дэлхийн хоёр дайны хоорондох аялал
жуулчлалын хөгжлийн үе
Аялал жуулчлалын хөгжилтийн үе

3.
Àÿëàë æóóë÷ëàëû í
õº ãæëèéí ò¿¿õ
Дэлхийн аялал
жуулчлалын түүх
Дэлхий дахинд аялал
жуулчлалтай
холбогдон гарсан
хєгжлийн шинэ үе
шат, хувьсгал
єєрчлєлтүүдийг авч
үзнэ.
Үндэсний болон дотоодын
аялал жуулчлалын түүх
Тухайн улсын хэмжээнд
аялал жуулчлалын
үйлдвэрлэл үйлчилгээг
хэдий үеэс хэрхэн дэмжих
болон тус улсын хєгжлийн
хандлагатай уялдуулан авч
үзнэ.

4.
1. Аялал жуулчлалын хөгжлийн түүхэн /эртний
/үе
Эртний Грек, Ромын эзэнт гүрний үеэс XIX зууны
эхэн үеийг хүртэл бүхэлд нь аялал жуулчлалын
хөгжлийн эртний үед хамруулж авч үзэх
боломжтой юм. Грек, Ромын эзэнт гүрэн тухайн
үедээ олон зуун суут сэтгэгчдийг төрүүлэн
гаргасан, энэ утгаараа нилээд баялаг түүх
соёлын төв газар болж, улмаар Европын
иргэншлийн өлгий нутаг нь байсан юм. Тиймээс
ч эдгээр орнууд, тухайлбал Ром харьцангуй
сайжруулсан зам харилцааны сүлжээгээрээ
Европыг хангаж чадаж байлаа

5.
Тэр ч учраас аялал жуулчлалын эртний үеийн үндсэн
төвлөрөл нь чухамдаа эдгээр орнууд байсан.
Энэ үед явагдаж байсан аялал жуулчлалын үндсэн
хэлбэр нь худалдааны болон газарзүйн зорилгод
зонхилон чиглэж байжээ. Аялалын тээвэрт ихэвчлэн
морь, сүүлд усан тээврийн хэрэгсэл давамгайлж
ирсэн. Тээврийн харилцааны сул дорой байдал нь
томоохон аялал хийхэд хүндрэл учруулдаг байна.
Түүнчлэн танин мэдэхүйн зорилго энэ үеэс нилээд
түлхүү гарч ирсэн нь аялах хэлбэр хэв шинжийг
нилээн өргөн агуулгатай болгож эхэлсэн юм.

6.
Дундад зуун (Middleage) бол аялал жуулчлалын
хөгжилд басхүү шинэвтэр хөгжил, хөгийг нэмэж
өгсөн үе билээ. Юуны өмнө дундад зууны үед
дараах гурван хүчин зүйлс аялал жуулчлалын
хөгжилд чухал түлхэц өгсөн гэж хэлэх
боломжтой. Үүнд :
Шашин шүтлэг нь дундад зууны үеийн үндсэн нүүр
царайг тодорхойлж хүмүүсийн амьдралын нэг
гол хэсэг болж өгсөн нь”шашны аялал” (religious
travel) зонхилон хөгжих үндэс болжээ.

7.
2.Тэврийн хөгжлийн үе буюу-аялал жуулчлал
үйлдвэрлэл болон хөгжсөн үе
Аялал жуулчлалын хөгжилд тээврийн хэрэгсэл
нэн чухал ач холбогдолтой байдаг. Эртний
аялалууд нь бүхэлдээ мориор болон морин
тэргээр, мөн усан онгоцоор (ship) тээвэрлэлт
хийдэг байсан нь XIX зуун гарч ирэхэд тухайн
цаг үеийнхээ хөгжилт, аялалын бодит
шаардлагыг тэр бүр хангаж чадахгүйд хүрчээ.

8.
Чухамдаа томоохон хэмжээний овор ихтэй ачаа
бараа, нүүрс чулууг бөөнөөр нь ачиж төмөр
дугуйтай тэргээр чирдэг тээвэрлэлт улам бүр
боловсронгуй болсноор уурын зүтгүүртэй төмөр
замын тээвэр бий болсон нь аялал жуулчлалын
хөгжилд нэгэн шинэ эринийг авч ирсэн юмаа.
Анхны галт тэрэг нь нарс модоор хийгдсэн замаар
явж байсан ба төмөр замын тээвэр нь анх Англид
үүссэн гэгддэг. Судлаач Леонард Ликориш
бичихдээ “төмөр замын анхны зорьчигчид 1830
онд Английн Ливерпулиэс Манчестер хүртэл
аялаж байлаа” гэсэн бол профессорДэннис
Л.Фостер “анхны ган төмөр замыг 1800 онд АНУ-
д тавьж байлаа” хэмээжээ.

9.
Ямартай ч төмөр замын тээвэр хөгжсөнөөр аялал
хийх хүмүүсийн тоо сая саяар өсөн нэмэгдсэн юм.
XIX зууны дунд үед Европ болон Америк тив
дотооддоо тийнхүү төмөр замын тээврийн
аялалаар давамгайлж байсан бол тив хооронд
тухайлбал Хойд Америк ба Европын хооронд
далайн усан аялал (steamship) -ууд зонхилж байв.
Энэ бүхнээс авч үзэхэд, аялал жуулчлалын
хөгжлийн II үе нь тээврийн хөгжилт, ялангуяа
төмөр замын тээврийн хөгжилтөй холбоотойгоор
шинэ шатанд гарч улмаар орчин үеийн аялал
жуулчлалын үйлдвэрлэлийн сүлжээ, түүний
үйлчилгээнүүдийн эхлэн тавигдсан онцлог үйл
явдлын түүхэн үе болсон билээ.

10.
3.Дэлхийн хоёр дайны хоорондох аялал
жуулчлалын хөгжлийн үе
1915-аас1940-өөд оны сүүл хүртэлх цаг хугацаа бол
дэлхий дахинаа, хүн төрөлхтний амьдрал үйл
ажиллагаанд асар олон өөрчлөлтүүдийг авчирсан
он жилүүд байсан юм. Энэ үеийн аялал
жуулчлалын үндсэн дүр төрхийг дараах хоёр
онцлогтой холбон тодорхойлох боломжтой байдаг.

11.
Нэг талаас, өгүүлэн буй үед хүмүүс дайн дажны
хөл үймээнээс болж тайван бус амьдралын хэв
маягт шилжиж, зориудаар аялал хийх сонгодог
хэлбэрүүд бараг үгүй болж, дайнаас зугатсан,
орогносон зэрэг шилжилт хөдөлгөөнүүд
ихэссэн явдал нь аялал жуулчлалын хөгжилд
нийгмийн сэтгэлзүйн талаасаа сөрөг үр дагавыг
авчирснаараа онцлог юм. Нөгөө талаасаа
дэлхийн хоёр том дайн нь хүн төрөлхтнөөс
техник технологийн асар олон гайхамшигт
дэвшлүүдийг төрүүлж чадсан юм.

12.
Тээврийн хэрэгслүүд болох машин, усан болон
нисэх онгоц, төмөр замын тээврийг аян
дайны зориулалтаар ихэвчлэн ашиглах үед
тэдгээрийн техник үзүүлэлт, хурд хүч,
багтаамж, чадал зэрэгт цоо шинэ хувьсгалууд
гарсан нь аялал жуулчлалын хөгжилд
материаллаг зүйн талаасаа нилээд эерэг үр
дагавуудыг авчирчээ гэж болно. Мөн
холбооны хэрэгсэл, радио, цахилгаан тоног
төхөөрөмж, барилгын материал зэрэгт
тийнхүү шинэ өөрчлөлтүүд гарсан.

13.
4.Аялал жуулчлалын хөгжилтийн үе
Дэлхийн II дайны дараагаас буюу 1950-аад оны
үеэс өнөө үе хүртэл хамрагддаг. Хэдийгээр
түүхийн урт хугацаа нэг үед багтаж байдаг ч
угтаа аялал жуулчлалын үйлдвэрлэл хэмээх
ойлголт бүрэн утгаараа төлөвшиж эхэлсэнтэй
уялдаж нэгэн үе болгон авч үзсэн байдаг.
Дайны дараа хүмүүс бараг бүхэлдээ ядарч
сульдсан, хөл үймээнээс залхсан байсан нь
чухамхүү ийм хэрэгцээг хангах идэвхгүй,
амралтын ба зугаа цэнгэлийн нэг хэвийн
нийтлэг аялалыг сонирхох зах зээлийн
эрэлтийг нэлэнхүйд нь бий болгожээ.

14.
Ийм аялал нь ерөнхий нэг л зорих газартай
(destination) ижил хэмжээний үйлчилгээтэй,
бөөнөөрөө явагддаг онцлогтой бөгөөд үүнийг
Масс Аялал Жуулчлал (Mass tourism) гэж
нэрлэдэг билээ. Дэлхийн II дайны дараах аялал
жуулчлалын хөгжлийг бараг бүхэлд нь Масс
аялал тодорхойлж байлаа. Масс аялал
жуулчлалын хувьд аялагчдын ажил амралтын
цагийн хуваарилалт, тэднийг зөөвөрлөн тээх
тээврийн хэрэгсэл их чухал нөлөөтөй байдаг.

15.
Аялал жуулчлалын түүх судалгааны өөр нэгэн үе
шатад хэдийнээ шилжсэн бололтой. Бидний
үзэж байгаагаар ихэнх ном зохиолуудад түүний
түүхийг тийнхүү дөрвөн үе шатад авч үзэх нь
түгээмэл хэдий ч эдүгээгийн үеэс авч үзэхүйеэ
аялал жуулчлал нь хөгжлийн болон онцлог
талаасаа Аялал жуучлалын хөгжилтийн нэн
шинэ үе буюу тав дахь үеийн онцлогтой.

16.
Äýëõèéí àÿëàë æóóëчëàëûí õºãæëèéí òîéì
Àÿëàë æóóëчëàëûí ò¿¿õèéã ýðäýìòýí ñóäëààчèä ìàø
îëîí ÿíçààð õóâààí àâч òàéëáàðëàñàí áàéäàã. Àÿëàë
æóóëчëàëûí ò¿¿õýí õºãæëèéí àíãèëëóóäààñ ¿çýõýä
òýð ñóäëààч ÿìàð îðíû èðãýí áý ãýäãýýñ øàëòãààëàí
ººðèéí îðíû áîëîí òèâèéí àÿëàë æóóëчëàëûí õºãæëèéã
¿íäýñ áîëãîí õóâàаñàí áàéäàã óчðààñ õîîðîíäîî
èõýýõýí ÿëãààòàé áàéäàã. Õàìãèéí çºâ àíãèëàë íü
õ¿íèé õºãæëèéí ò¿¿õýí ¿åòýé õàðüöóóëàí õèéñýí
àíãèëàë ãýæ ¿çäýã. Ýíý àíãèëàëä æóóëчëàëûí
ò¿¿õèéã äºðâºí òîì ¿å áîëãîí õóâààñàí áàéäàã.

17.
Í¿¿äýë÷äèéí ¿å
Õ¿íèé õºãæëèéí ò¿үõèéí ýõýí ¿å áîëîõ í¿¿äëèéí ñî¸ë
èðãýíøëèéí ¿åä õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí ãîë õýëáýð íü õîîë,
õ¿íñ, áàéãàëü, öàã óóðûí òààëàìæòàé á¿ñ íóòãèéã
ýðýëõèéëýí í¿¿äýëëýí àìüäðàõ áàéñàí. Òýä îëîí ìÿíãàí
æèëèéí òóðø í¿¿äýëëýí àìüäðàõäàà òóñ òóñûí ºâºðìºö ñî¸ë
èðãýíøëèéã õàäãàëàí ¿ëäñýí áºãººä òýäãýýð íü ºíººãèéí
àÿëàë æóóë÷ëàëûí ãîëëîõ çàìóóäûã ¿¿ñãýñýí. ªíººãèéí
àÿëàë æóóë÷ëàëûí õàìãèéí òîì òºâ¿¿ä íü ¿¿íòýé õîëáîîòîé.
Ìîíãîë îðíû õóâüä àâ÷ ¿çâýë ìàíàé îðîí ºíººã õ¿ðòýë
í¿¿äëèéí ñî¸ë èðãýíøëýý õàäãàëàí ¿ëäñýí öººõºí îðíû íýã
áºãººä ýíý íü ìàíàé îðîíä èðæ áóé æóóë÷äûí ñîíèðõëûí ãîë
öºì íü áîëäîã.

18.
Øèíý ãàçàð íóòàã ýçýìøèõ
Åâðîï, äóíäàä áîëîí òºâ Àçèéã õàìàðñàí XI-XV çóóíä
¿ðãýëæèëñýí øèíý ãàçàð íóòàã ýçýìøèõ ¿å. Ýíý ¿åä
ººðèéí ãàçàð íóòãàà òýëýõ, áàéëäàí äàãóóëàõ, õ¿í
ñóóðüøààã¿é øèíý ãàçàð íóòãèéã íýýõ çîðèëãîîð îëîí
ìÿíãààðàà àÿëæ ¿¿íèé ¿ð ä¿íä òóõàéí îðíû ñî¸ë, øàøèí
ò¿ãýí äýëãýð÷, óëñ õîîðîíäûí õàðèëöààíû óðëàãèéã
õºãæ¿¿ëæýý. Ýíý ¿åä áóþó 700-ààä æèëèéí òýðòýý
àíõíû áàãö àÿëàë, áóóäàë, õîîë áîëîí ãàèäûí ¿éë÷èëãýý
¿¿ññýí ãýæ ¿çäýã. Ìîíãîë óëñ ýíý ¿åä òîìîîõîí ¿¿ðýã
ã¿éöýòãýñýí ãýæ ¿çýæ áàéíà.

19.
Öàãàà÷ëàëûí ¿å
XVII çóóíû ¿åýñ ýõýëñýí õ¿í òºðºëõòíèé ò¿¿õýíä
ãàðñàí õàìãèéí òîì õîëûí çàéí àÿëëûí ¿å. Ñàÿ ñàÿ
õ¿ì¿¿ñ ººðèéí îðîí ãýðýý îðõèæ øèíý ãàçàð íóòàãò
øèíý àìüäðàëàà ýõëýõýýð öàãàà÷èëñàí. Ýíý ¿åä àíõíû
õîëûí çàéí íèéòèéí òýýâýð, òóð àãåíòóóä, óñàí çàìûí
òýýâðèéí àãåíòëàãóóä ¿¿ñýí áèé áîëæýý. Åâðîïûí
îðíóóäààñ øèíýýð íýýãäñýí òèâ¿¿ä Àìåðèê, Àâñòðàëè
ðóó, Åâðîï, Õÿòàäààñ ç¿¿í ºìíºä Àçè ðóó, Åâðîï Òºâ
Àôðèêààñ ªìíºä Àôðèê ðóó õ¿ì¿¿ñ ìàø îëíîîðîî
öàãàà÷èëæ èðñýí.

20.
Îð÷èí ¿åèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿å
Îð÷èí ¿åèéí àÿëàë æóуë÷ëàë íü 1940 îíîîñ ýõ ¿íäýñ íü
òàâèãäàæ, 1975 îíîîñ áèåëëýý îëñîí ãýæ ¿çäýã. Ýíý
¿åýñ àÿëàë æóóë÷ëàëòàé õîëáîîòîé õóäàëäààíû áîëîí
¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãóóä îëíîîð
áàéãóóëàãäàæ, àÿëëûí îëîí òºðë¿¿ä õºãæèæ ýõýëæýý.

21.
Аялал жуулчлал нь хүн анх үүссэн тэр цаг үеэс хоол унд, идэш тэжээлээ олох, ан гөрөө, газар нутгийн төлөөх тэмцэл, дайн
байлдаан хийх зэрэг хэрэн тэнүүчлэх амьдралын хэрэгцээ шаардлагыг даган бий болсон гэж үзэх боловч үйлдвэрлэл
үйлчилгээ, бизнесийн утгаар авч үзвэл харьцангуй сүүлд бий болсон салбар буюу шинэхэн түүхтэй юм.
Үе шатууд Хэмжүүрүүд
/Өмнөх хэмжүүрүүд дээр шинэ хэмжүүрүүд нэмэгдсэн/
Тээврийн
хэрэгсэлийн
ашиглалт
хөгжилт
Аялагчдын төрөл Аялалын төрөл Аялал
жуулчлал ба
нийгэм
Байр сууцны
төрөл
Хугацаа
1 буюу эртний үе Явган алхах,
Морь тэмээ
заан илжиг,
Усан онгоц
Язгууртнууд
Худалдаачид
Шинэ газар нутаг
нээн аялагчид
Худалдаа
Хайгуул
Нүүдэл
Дайн тулаан
Шинэ газар нутаг
нээн эзлэх
Шашин
Аялал
жуулчлал нь
зөвхөн амьдрах
үйл
ажиллагаатай
холбогдсон
Боомтууд болон
зам дагуух дэн
буудал
1850 он
хүртэлх
2 буюу тээврийн
хөгжлийн үе
Галт тэрэг
Хөлөг онгоц
Зарим шинэ дунд
давхаргын
хүмүүс
Амрах
Далайн эрэгт амрах
Эмчилгээ
Цөөн жижиг
хүрээнд
ухамсарлаж
байсан
Зочид буудал
Төмөр замын
буудал
Далайн эргийн
зочид буудал
1850 – 1914
он хүртэл
3 буюу 1,2р дайны
хоорондох үе
Автомашин
Автобус
Жижин онгоц
Cruise хөлөг
онгоц
Дунд давхаргын
хүмүүс бүхэлдээ
Амралтын өдрөөр
аялах
Найз нөхөд хамаатан
садныдаа зочлох
Хүрээгээ улам
бүр тэлж
амралтыг
дэмжих болсон
Мотел
Нисэх буудлын
зочид буудал
Орон сууц
Хямд зочдын
байр
1914 – 1945
он хүртэл
4 буюу орчин үе Тийрэлтэт
онгоц
Coach автобус
Бүх төрлийн
Нийгмийн бүх
давхаргын
хүмүүс хамрагдах
болсон
Идэвхтэй амралт,
аялал жуулчлалын
шинэ шинэ төрлүүд
бий болсон.
Дэлхий
нийтээрээ
тогтвортой
аялал
Зочид буудлын
сүлжээ, Баазууд,
Орчин үеийн
байр сууцны бүх
1945 оноос
хойш

22.
АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА