1. ХҮҮХДИЙН СУРГАНХҮМҮҮЖҮҮЛЭХ
ЗҮЙН СУДЛАГДАХУУН
Доктор. Дэд проф. Н.Цэдэвсүрэн

2. Хүүхдийн сурган хүмүүжүүлэх зүйн зорилго:
 БНХ-ийн боловсрол сургалт, хөгжил,
хүмүүжийн онолын асуудлыг боловсруулах
 Сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагааны дадлага,
туршлагыг судлах боловсруулах, баяжуулах
 Сургуулийн өмнөх насны хүүхдийн
боловсролыг урьдчилан таамаглах
Бага насны хүүхдийг цэцэрлэгийн орчинд
хөгжүүлэх, тэдэнтэй ажиллах арга барилд сурах,
хүүхдийг хайрлах хүндэтгэх, бусадтай зөв
харилцах чадвартай болоход хүүхдийн сурган
хүмүүжүүлэх сргалт чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

3. Хүүхдийн сурган хүмүүжүүлэх зүйн үндсэн
ухагдахуунууд:
Хүмүүжил- Хүмүүжил нийгмийн үзэгдэл бөгөөд
өсвөр хойч үеэ амьдралд бэлтгэх явдал: Сурган
хүмүүжүүлэх утгаараа хүрээлэн буй ертөнцөд
болон өөрөө өөртөө хандах хандлагын тогтолцоо,
бие хүний шинж чанаруудыг төлөвшүүлэх
зорилго чиглэлтэй үйл явц юм.
Сургалт: Нийгмийн туршлагын тодорхой нэг
хэсгийг хүүхдэд эзэмшүүлэх зорилго чиглэлтэй
сурган хүмүүжүүлэгчийн идэвхтэй үйл
ажиллагаа юм.

4. Сургалт бол зөвхөн мэдлэг эзэмших үйл
ажиллагааны аргад сургадаг төдийгүй, бүтээлч
үйл ажиллагааны туршлага, хүрээлэн буй
ертөнцөд хандах цогц хандлага төлөвшүүлнэ.
|И.Я.Лернер|
Боловсрол: Шинжлэх ухааны тогтолцоот мэдлэг
танин мэдэхүйн чадвар дадал эзэмших, түүний
үндсэн дээр хүүхдэд ертөнцийг үзэх үзэл, ёс
суртахууны болон бие хүний шинж чанар
төлөвших, тэдний авъяас бүтээлч шинж чанарын
хөгжлийн үр дүн.

5. Хүүхэд бичил соёл: Хүүхэд насны соёл нь
хүүхдийн төлөө нийгмийн хийж бүтээсэн зүйл
насанд хүрэгчдийн ертөнцөд соёлт нийгэмд
хүүхдийн нэвтрэн орох арга зам,хүүхдийн
төлөөллийн ухамсарлаж буй үнэт зүйлүүдийн
нэгдэл, бөгөөд түүгээрээ нийгмийн бусад
насныхнаас бид гэсэн онцгой чанараар
ялгагдана. Энэ бол хүүхдийн ертөнцийн тухай
төсөөлөл, үнэт зүйл хандлагын тухай өвөрмөц
тогтолцоо, бөгөөд эдгээр нь тэдний тавьсан
асуулт, тоглоом, зурсан зураг, сэтгэхүй, аман
ярианы хэлбэрээр илэрнэ.

6. Р.М.Чумичевийн хэлснээр хүүхэд нас бол
насанд хүрэгчдээс үг дохио зангаа,
тэмдэглэгээний тусламжтайгаар тэдэнд зааж
сургаж буй хэм хэмжээ, журам үнэт зүйлийн
цогц юм.

7. ХҮ Ү Х ДИЙН СУ РГАН Х Ү МҮ Ү ЖҮ Ү Л ЭХ
ЗҮ ЙД ЭРДЭМТДИЙН ОРУ УЛ САН ХУ ВЬ
НЭМЭР:
ХСЗ шинжлэх ухаан нь 0-5 настай хүүхдийн хөгжил
хүмүүжил, боловсрол сургалт төлөвшлийг судалдаг
шинжлэх ухаан юм. МЭӨ VI-IV зууны үед баячуудын 7
настай эрэгтэй хүүхдийг хамруулах Грамматист
сургууль анх байгуулагдсан. Энэхүү сургуулийн
зорилго нь тэдгээр хүүхдүүдэд оюун ухаан гоо зүйн
хүмүүжлийг олгоход чиглэгдэж байв. 1998 он хүртэл
ХСЗ-йн 0-7 настай хүүхдийн бие бялдар, хөдөлмөр, ёс
суртахуун, гоо зүй, оюун ухаан гэсэн чиглэлээр
судалдаг байлаа.

8. 2000 оноос бие бялдар, оюун ухаан, гоо сайхан,
нийгэмшил, хөгжил, төлөвшил гэж 5 ангилдаг
болсон юм. ХСЗ-йн шинжлэх ухаанд Чехийн
эрдэмтэн Я.А. Коменский,Щвейцарын эрдэмтэн
Ж.Ж.Руссо, Оросын эрдэмтэн Чернышевский,
Белинский тухайн үеийн сургалтын талаар, Н.К.
Крупская нарыг дурдаж болно.Чехийн нэрт
сурган хүмүүжүүлэгч Я.А.Коменский сэргэн
мандалтын үеийн гол төлөөлөгч бөгөөд тухайн
үеийн сургалтын онол арга зүйн асуудлыг
системчлэн “Агуу их дидактик” гэдэг ном бичиж
өөрийн нэрийг мөнхрүүлэн үлдээж чадсан.

9. “эхийн сургууль зэрэг зохиолууддаа өөрийн үзэл
онолоо тусган илэрхийлсэн “Великая дидактика”
зэрэг бүтээлдээ дараах санаануудыг дэвшүүлэн
гаргасан.
1. Сургалтад хамрагдаж байгаа хүүхдийг нас
насаар нь ангилж анги бүлэг болгох
2. Сургалтыг зохион байгуулж байгаа багш нь
өөрийн хөтөлбөр стандартаа боловсруулж
анги кабинетаа тохижуулсан байх ёстой.
3. Насны үечлэлийг гаргаж ирсэн, хүүхдиййн
насыг дараах 4 үечлэлээр авч үзсэн.

10. 1.0-6 нас эхийн хайр энэрэлд байх үе| Материнская
школа эхийн сургууль”|
2. 6-12 нас Сургуулийн бага ангийн нас буюу энэ
үед хүүхдийн хүрээлэн байгаа орчинтойгоо
идэвхтэй харилцаж хэл яриа буюу сэтгэхүй хөгжих
үе
3.12-18 нас буюу идэр нас буюу сургуулийн ахлах
анг ийн үе.энэ үед хүүхдийн бие даах чадвар
сайжирна. Зорилгоо биелүүлэх ёстойг
ухамсарлана.
4. 18-24 нас залуу үе хүсэл эрмэлзлэлээ биелүүлж,
ажил хөдөлмөрт бэлтгэгдэх үе.

11. Оросын нэрт эрдэмтэн Н.К.Крупская Лениний
гэр бүл. Бага насны хүүхдийн сургаж хөгжүүлж
төлөвшүүлэхийн тулд хөдөлмөрийн хүмүүжил
голлох нөлөөг үзүүлнэ. Хүүхдийг бага гэлгүйгээр
тэдний нас биенийх нь онцлогт тохирсон
хөдлмөр байх шаардлагатай. Бага насны
хүүхдийг хүмүүжүүлж, төлөвшүүлэхэд хүрээлэн
байгаа орчин буюу байгаль голлох нөлөөтэй гэж
үзсэн.
И.В.Сухомлинскийн оруулсан хувь нэмэр:
Хүүхдийг сургуулийн өмнөх насны сургуулийн
бага дунд ахлах насгэж хуваасан.

12. Насны энэхүү үечлэлийн дагуу сургуулийн өмнөх
боловсролын байгууллагуудад нэгдүгээр бага
бүлэг, хоёрдугаар бага бүлэг, дунд бүлэг ахлах
бүлэг бэлтгэл бүлэг гэсэн зохион байгуулалтаар
үйл ажиллагаа явуулж байна. БНХ-ийг хөгжүүлж
хүмүүжүүлж төлөвшүүлж байгаа багш сурган
хүмүүжүүлэгч нь хүүхэдтэй харилцдаг тэдний
дотны туслагч байх ёстой гэж үзсэн юм. Энэ
асуудлыг В.И.Сухомлинский “Багшид өгөх 100
зөвөлгөө” хүүхдээ зөв хүмүүжүүлцгээе зохиол
бүтээлдээ тусгасан болно.

13. БНХ-ийн насны үечлэл:
Хүүхдийн амьдралын эхний 5-6 жил нь
хөгжлийн ба агуулгын хувьд эрч хурдтай олон
янз байх ба энэхүү хөгжлийг дагаж, түүнд
тохирсон нөхцлийг бүрдүүлэхийн тулд тодорхой
шат заагийг ялгаж үзэх шаардлагатай. Энэ нь
юуны өмнө хүүхдийн сэтгэц физиологийн өсөлт
хөгжлийн онцлогтой холбоотой юм. Хүүхдийн
насны өөрчлөлтийг нарийвлан судлах шинэ
бүрдэл шинжүүдийг орхигдуулалгүйгээр бие хүн
төлөвшихөд ихэд тааламжтай байх болно.

14. Энэхүү хөгжил нь захирагдах ерөнхий зүй
тогтол байдаг. 3 настай хүүхдийн хийж чадах
зүйлийг нялх насны хүүхэд хийж чадахгүй.
Эсвэл 5 настай хүүхдийн хялбархан хийж чадах
зүйл нь 3 насанд боломжгүй. Эдгээр зүй тогтолд
баримжаалах, хөгжлийн асуудалтай холбон
эмхлэн цэгцлэх, шаардлага нь насны үе шаттыг
ялгахад хүргэсэн. Хүний амьдралын бүхий л үе
утга бүхий хэсгүүдээс бүрдэнэ. Эдгээр үеийн
дотор шинэ бүрдэл шинж үүсэх, дараагийн үе
шатанд шилжих чанарын шилжилтийг хангах
хуримтлал явагдаж байдаг юм.

15. Шинжлэх ухаанд насны үечлэл тогтоох хэд хэдэн
хандлага бий. Хандлага тус бүр хүний хөгжлийн
динамик болон түүний тодорхой үе шатыг
нэгдмэл үндэслэлийг ялгах оролдлого хийсэн
байна. Тухайлбал хүүхдийн анатоми
физиологийн хөгжил, психосексуал бэлгийн зөн
билгийн хөгжлөөр З.Фрейд, психосоциаль бие
хүний нийгэмшлийн хөгжлөөр Э.Эриксон, оюун
ухааны хөгжлөөр Ж.Пиаже хүүхдийн нийгэмд
эзлэх байр суурь голлох үйл ажиллагааны үндэс
болгон Д.Б.Эльконин янз янзаар авч үзсэн.

16. Оросын эрдэмтэн П.П.Блонский хүүхэд насны үе
шатыг ялгахдаа шүд солигдох үеийг үндэс
болгосон. Тэрбээр шүд гарах солигдох нь бие
бялдрын өсөлт болон бие организм бэжиж буйг
тодорхойлоод зогсохгүй хүний оюун ухааны
хөгжил, түүний нийгэмшихүйтэй шууд
холбоотой хэмээн үзсэн.
 Насны өөрчлөлтийг авч үзэх нэгдмэл
үндэслэлийг ялгах бусад оролдлогууд ч байсан.
Тухайлбал бэлгийн хөгжлийг үндэслэсэн
К.Штрацын ангилал, сэтгэцийн хөгжлийн
хурдцыг үндэслэл болгосон А.Гезелийн
ангилал зэргийг нэрлэж болно. Нэрт сэтгэл
судлаач Л.С.Выготский насны үечлэлийг

17. Хөгжлийн өөрийнх нь чанар зүй тогтол дээр
тулгуурлан хийх нь зүйтэй гэж үзсэн юм.
Түүнийхээр хөгжил гэдэг нь зорилго
чиглэлтэйгээр зохион байгуулагдсан үйл
ажиллагаа, харилцааны явцад хүүхэд нийгмийн
түүхэн туршлагыг өвлөх үйл явц юм. Тэрбээр
“ Зөвхөн хөгжлийн өөрийн дотоод өөрчлөлт, мөн
чанар зүй тогтол түүний явц дахь эргэлт, нас
хэмээн бидний нэрлэх хүүхдийн хөгжлийн гол
эрин үеийг тодорхой найдвартай үндэс болно”
хэмээн тэмдэглэсэн байна. |л.С.Выготский пед.
Соч Т-4 Стр-247

18. Л.С.Выготский тогтвортой нас ба хөгжлийн
хямралтын онолыг боловсруулсан бөгөөд түүний
үндсэн дээр нярай үе, нялх нас, балчир нас,
сургуулийн өмнөх нас гэсэн насны үечлэл
тогтоосон. Д.Б.Эльконин насны үечлэлийг
хүүхдийн үйл ажиллагааны зонхилох төрөл,
өөрчлөгдөх явдалтай холбож байсан. Хүүхдийн
хөгжлийн үе шат тус бүр өөрийн голлох үйл
ажиллагаагаар тодорхойлогддог хэмээн тэр
тайлбарласан. Үйл ажиллагааны үүсэл нь
сэтгэцийн хөгжлийн тодорхой төвшин, түүний
боломж бололцоотой холбоотой.

19. Үйл ажиллагааны төрлүүд аажмаар бие биеэ халж
хөгжил бүрэн дүүрэн явагдана. Хүүхдийн тухай
шинжлэх ухаан хөгжихийн хэрээр насны үе шат
бүрийн чанарын тодорхойлолт, хүүхэд нас
үргэлжлэх хугацааны талаарх төсөөлөл
өөрчллөгдөж ирсэн.

20. А.Сэтгэл зүйн үүднээс
насны үечлэл
Б.СХУ-ны үүднээс ангилсан насны
үечлэл
1.
Ургийн хөгжил
Насны үечлэл Насны шатлал
1. Нялх, нялх
насны үе 0-1
Нярай насны үе 0-14 хоног
Нялх насны үе 0-3, 3-5, 5-9
9-12 сар
2.
Шинэ төрсөн үе
төрснөөс 6 долоо
хоног хүртэл
2.
Балчир үе
1-3 нас
1-1.5 нас, 1,6-2 нас,
2-3 нас
3.
Хөхүүл үе, төрснөөс
1 нас хүртэл
3
Сургуулийн
Өмнөх
Нас |6-3|
3-4 нас цэцэрлэгийн
бага нас
4-5 нас, цэцэрлэгийн
дунд нас
5-6 нас цэцэрлэгийн
ахлах нас
4
Мөлхөө үе
5
1-3 СӨН-наас
сургуульд орох
хүртэл

21. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа