Багш: Н. Цэдэвсүрэн /Ph.D/

1. ХҮҮХДИЙН
ХҮРТЭХҮЙН
ХӨГЖЛИЙН ОНЦЛОГ,
ТҮҮНИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ
НЬ
ДОКТОР. ДЭД ПРОФ.
Н.ЦЭДЭВСҮРЭН

2.  Сэрэл: Эд юмсын ертөнц мэдрэхүйн эрхтэнд
үйлчлэх явцад түүний шинжийг тусгах сэтгэцийн үйл
явц. Сэрлийн тусламжтайгаар бид юмсын өнгө, үнэр
амт хэмжээ зэрэг салангид шинжийн талаархи
мэдээллийг хүлээн авдаг. Харин хүртэхүй нь
нарийн үйл явц бөгөөд янз бүрийн сэрлийн
нийлбэр биш, хүрээлэн буй ертөнцийн юмс
үзэгдлийн бүхэл бүтэн тусгал юм.
 Хүртэхүй нь:
1. Хүртэж буй юмсын хэмжээг үнэлдэг хэмжүүр
2. Хэд хэдэн юмсын хэмжээг жишиж харьцуулах
3. Хүртэхүйн дүрсийг бүтээх
4. Үүссэн дүрийг юмсын онцлогтой дүйцүүлэн хянах
5. Дүрийн алдааг залруулах

3. 6. Хүртэх хүч тамирыг зохицуулах үйлдлийг
хийхэд шаардагдах хүч зохицуулах үйлдлээс
тогтсон танин мэдэхүйн нарийн үйл ажиллагаа
юм. Ийнхүү хүртэхүйн эх загвар хэмээх
гүйцэтгэлийн нэгж бий болдог. Эдгээр хийсвэр
дүр нь хүний ойд хадгалагдаж хүн тухайн үед
хүртэж буй зүйлээ түүнтэй жишдэг. Хүртэхүй нь
дараах чанаруудтай:
1. Бодит чанар-цаг ямагт бодитой оршиж буй
юмыг хүртэнэ
2. Бүхэл чанар- Энэ нь юмсын энгийн хэлбэр:
аливаа зүйл нөхцөл байдлыг зарим хэсэг
харагдахгүй байсан ч тогтолцоот бүхэл зүйл
болгон хүртдэг.

4. 3. Бүтэцтэй байх чанар-Хүртэхүй нь ердийн
сэрлийн нийлбэр биш, харин тухайн мөчид
хүртэж буй дүрийн тодорхой бүтэц юм.
4.Тогтмол чанар: хүлээн авагч гадаргуу дахь
дүрслэлээс юмсын шинж үл хамаарна. Орчны
юмсыг тогтвортой зүйл гэж тусгадаг.
5.Утга төгөлдөр чанар: хүн юмыг хүртэхдээ
шинж тэмдэг биш, мөн чанарыг нь
баримжаалдаг
6. Сонгох чанар: Хүний эргэн тойрны эд юмс
байнга үйлчилсээр байдаг. Тэр хамгийн чухлыг
онцолж хүртэдэг.

5. 7. Идэвхтэй чанар: Хүн хүртэх явцдаа юмсын
зохимжтой дүрийг бүтээхийн тулд олон ягзын
үйлдлийг хийнэ.
8. Апперцепц чанар: Хүртэхүй нь хүний сэтгэлийн
ертөнц, бие хүний чанар туршлагаас хамаардаг
9.Түүхэн чанар- Хүртэхүй нь ухамсартай үйл явц,
хүлээн авагчийн физик мөн чанартай холбоотой.
Мэдрэх үйлээс гадна шууд танин мэдэх үйл
10. Ерөнхий чанар: Хүн өмнө нь ялгасан шинж
тэмдэгт үндэслэн юмсын ерөнхий төсөөллийг
хүртдэг.

6. 11. Хувьсамтгай чанар: Хүртэхүй нь хүнийг
хүрээлэн буй орчин, амьдрах хэв маяг, сэтгэлийн
ертөнцийн агуулгын хувьслаас хамаарч олон
хувилбартай байна.
Хүртэхүйд гадаад ертөнцийг тусгах зориудын
тусгай эрхтэн байдаггүй. Орчны юмс үзэгдэл
бидний мэдрэхүйн эрхтэнд үйлчилсний дүнд
тэдгээрийн дүр зураг уураг тархинд бууна. Бид
юмсын шинж чанарыг үнэн зөв зураглан буулгаж
чаддаг учраас орчиндоо зөв баримжаа авч зан
үйлээ зөв жолооддог. Хүртэхүйн оновчтой бүрэн
дүүрэн байдал нь хүмүүсийн мэдлэг туршлагатай
салшгүй холбоотой.

7. Нялх балчир болон сургуулийн өмнөх насны
хүүхдийн хүртэхүйн хөгжил:
Бага нас бол хүүхдийн хүртэхүйн алтан үе
юм.Нялх настай хүүхдийн зан үйл насанд
хүрэгчдийн зуучлал эсвэл хамтын ажиллагааны
үр дүнд өрнөдөг. Эхний 7 хоногт нярай хүүхэд
зөвхөн хүрээлэн буй ертөнцийн салангид
шинжийг сэрж мэдэрнэ. Аажмаар орчны юмс
үзэгдлийн үйлчлэл дундаас тодорхой юмсын
үүсэгсэн цочроолыг ялгаж өөр хооронд нь холбож
тухайн юмсын шинжийг хүртэнэ. Ж:Нялх хүүхэд
нэг дор эхийнхээ дуу хоолойг соносж, бие ба нүүр
царайг харна.

8. Улмаар сонсголын ба харааны цочроогчдыг ялгаж
холбосноор эхийнх нь бүхэл дүр үүсдэг. Хүүхэд
хамгийн түрүүнд өөрт нь хэрэгтэй өөринх нь суурь
хэрэгцээг хангадаг зүйлүүдийг хүртэж эхэлдэг. Эд
юмсыг гараараа барьж үйлдэл хийснээр
хүртэхүйд түлхэц өгнө. Хүүхэд 2 сар хагастай
байхдаа тани н мэдэх анхны үйлдлийг хийдэг. 3
сартай байхдаа хүүхдийн хөдөлгөөн хувирч шинэ
наадгайг шинжлэн судалж эхэлдэг. Энэ насны
хүүхдийн танин мэдэх хариу үйлдэл эрс уртасна.
Эмх цэгцгүй жолоодллогогүй хөдөлгөөн цөөрч
идэвхтэй чиг зорилготой хөдөлгөөн нэмэгдэнэ.

9. Нялх настай хүүхдийн сэрэл хүртэхүй хэрхэн
төлөвших вэ?
Сэтгэлийн хөдөлгөөний харилцаагаар нялх настай
хүүхдийг үйл ажиллгаанд хөтөлдөг. Нялх насны
харилцааны хэрэгсэл нь Инээмсэглэл хөдөлгөөний
хариу үйлдэл байна. Хүүхэд эд юмсыг танин мэдэх
хүртэх хамгийн таатай нөхцөл нь:
1. Янз бүрийн эд зүйлд чиглэсэн ердийн ялгаварт
хариу үйлдэл төлөвших, |Тухайлбал зөөлөн
наадгайн хүртэхүйг зөөлөн үсний сэрэл
нэмэгдүүлнэ, гэтэл хуванцар наадгайгаас тийм
мэдрэмж төрөхгүй
2. 2. хөдөлгөөнгүй юмсын дунд тухайн зүйл хөдлөх

10. 3. Хүүхэд гараараа юмсын хүрээг дагуулж
хөдөлгөх, тэмтэрч үзэх түүнтэй төрөл бүрийн
үйлдэл хийх
4. Эд юмсыг нэрлэх зэрэг болно.
Нялх насанд эд юмстай хийх бодит үйлдэл их
чухал.Эд юмсыг чухал мэдрэн танихад түүнтэй
харьцах үйлдэл шийдвэрлэх үүрэгтэй.Нэг ой
хүртэл хүүхэд эд юмстай идэвхтэй танилцаж
заавал тэмтэрч үзэх гэдэг. Энэ үед нь насанд
хүрэгчид хүүхдэд ерьөнцийг танин мэдэхэд нь
туслах ёстой. Үүний тулд хүүхдэд янз бүрийн
наадгайг санал болгоно. Аюулгүй байлын талаар
ярина|

11. Хүүхдийн гарын жижиг булчинг хөгжүүлэхийн
тулд:
 Нэг сартай хүүхэд гараа атгаж чадна энэ хурууг
нь аажуухан нугалж тэнилгэх хэрэгтэй
 2 сартай үедээ бие даан гараа атгаж,
тэнийлгэж чадна. Орны дээр наадгай өлгөх
 3-5 сартайдаа хүүхэд юмыг гартаа бүрэн
атгана.Насанд хүрэгч хүүхдийн өмнө янз
бүрийн өнгөтэй юмыг тавьж болно
 6-7 сартай хүүхэд эрхий хуруугаа ашиглаж
чадна.

12.  Энэ үед эрхий хуруу болон алганы хооронд
багтах янз бүрийн зөөлөн зүйлийг хүүхдэд өгнө.
 8-9 сартай хүүхэд эрхий ба долоовор
хуруугаараа юмыг барьж авна. Энэ үед насанд
хүрэгч нь аюулгүй техникийг харгалзан олон
жижиг юмыг санал болгоно.
 10-11 сартай хүүхэд юмыг давхарлан тавьж
сурна. Энэ үед хүүхдийг суврага угсарч,
байшин, галт тэрэг, гүүр өрж сургах
хэрэгтэй.Хүүхдийн харааны сэрэл нь юмыг
танин мэдэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

13. 6 сартай үеэсээ хүүхэд өөрийн эцэг эх асарч
хүмүүжүүлдэг хүмүүсээ ялган таньж эхэлнэ. 7-9
сартайдаа хүүхэд хурц тод өнгө рүү тэмүүлнэ
түүнийг барих базах гэнэ. 2-3 настай хүүхэд
юмсын хэлбэр хэмжээ чанарыг мэдэж гадаад
шинж чанарыг ойлгоно. Хүүхэд эхлээд юмын
хэлбэр дүрсийг, дараа нь өнгийг ялгадаг. 3
хүртлэх насны хүүхдийн хүртэхүй нь онцлог
шинжтэй.
 Хүүхэд өөрийн урьд нь мэдэх зүйл рүү
идэвхтэй тэмүүлж тэдгээрийг бусад зүйлээс
хялбархан ялгаж мэднэ.
 1.5-1.8 насанд хүүхэд өөрийн таньж мэдэх
зүйлийг өөрийн үгээр нэрлэж, түүний тухай

14. Ерөнхий ойлголттой болсон байна.
 2 насны эцсээр хүүхэд өөртөө тохиолдож
байгаа юмыг нэрлэх, хүний тавьсан жирийн
асуултанд ямар нэгэн хариу өгя эхэлнэ.
 4. Хүүхэд явах болсон цагаас эхлэн юмсын
орон зайтай харьцаж, орон зайн тухай анхны
төсөөлөлтэй болж эхэлнэ.1 наснаас хойш
хүүхдийн хөгжлийн цоо шинэ үе шат эхэлнэ.
Нялх нас түүнд гарын хөдөлгөөнөө хөрж сонсож
удирдах чадвар төлөвшүүлдэг. Энэ үеэс хүүхэд
маш идэвхтэйгээр бодит үйлдэл хийж, насанд
хүрэгчидтэй харилцах эрмэлзлэлтэй болно. 1
настай хүүхэдэд

15. Зөвхөн хүнд илэрдэг сэтгэхүйн үйлдлийн анхны
хэлбэр бүрэлдсэн байна. Эхний 3 жилд хүүхдийн
оюун ухаанд илэрдэг чанарын хувьсал чухал ач
тустай.
Балчир насны хүүхдийн сэрэл хүртэхүй
төлөвших:
Балчир насны хүүхдийн хүртэхүй төлөвших нэг
чухал нөхцөл нь насанд хүрэгчийн тоглоом
дасгалын хэрэглээ юм. Хүүхэд тоглох тэдний
хөдөлгөөний дадал сайжирч, ямар нэгэн зүйлд
суралцаж, энгийн зүйлсийг ойлгож хүний яриаг
ойлгож бусадтай хамтарч ажилладаг. Сургах
тоглоом ба дасгалыг зөв дарааллаар хэрэглэвэл
ашигтай.

16. Насанд хүрэгчид хүүхдийг тоглуулахдаа
энгийнээс нарийн руу явуулах хэрэгтэй.
Давталттын хувилбартай танилцая:
1. Тоглоом дасгалыг өөрчлөхгүйгээр олон дахин
давтаж мэдлэг чадварыг бататгаж болно.
Хүртэхүйн зорилт зөв хөдөлгөөн үйлдлээс
хамаарна. Саадыг давахад хүүхдэд туслах
хэрэгтэй.
2. Шинэ материалаар баяжуулж давтана.
3. Балчир насны хүүхдэд зориулж сургах
тоглоом дасгалыг үр өгөөжтэй хэрэглэх
4. Хүүхэд эерэг сэтгэл хөдлөл баяр баясгаланг
мэдрүүлнэ.

17. Энэ насанд тоглоом дасгалыг хэрэглэх нэг
зарчим нь үзүүлэн таниулах арга үгийг хослуулах
асуудал юм. Хүүхэд ажиглаж гартаа барь тэмтэрч
үйлдэл хийн бодит мэдрэмж туршилтын ачаар
орчны юмстай танилцдаг. Иймд тэдэнд юмыг
бариулж, туршиж үнэртэх боломж өгөх хэрэгтэй.
2 настай хүүхэд насанд хүрэгчдийг ойлгодог
болж, өөрсдөө ярьж сурдаг. Энэ үед насанд
хүрэгч үзүүлсэн бүхнээ үгээр бататгах ёстой.
Насанд хүрэгч юмс түүний шинж хийх үйлдлийг
нэрлэх үед хүүхэд харааны сэтгэдэл тэдгээрийн
нэрийг хүртдэг. Энэ насанд зориулсан тоглоом
дасгалын агуулга аргазүй, хөдөлгөөний эвсэл эд
юмсын

18. Үйлдлийг төлөвшүүлэхэд чиглэгддэг. Иймд
идэвхтэй хөдөлгөөнийг үзүүлэн таниулах аргатай
хослуулах нь чухал.
1-3 нас нь хүүхэд хүрээлэн буй ертөнцийг
идэвхтэй судалдаг үе. Эд юмсын үйлдэл
хүүхдийн хамгийн дуртай ажил. Тэр эд юмстай
харьцахдаа эхлээд түүний хэлбэр дүрс, өнгө
хэмжээ материал уян хатан чанар, хүнд хөнгөнд
анхаарч дараа нь тэдгээрийг таньж ялгаж сурна.
Улмаар мэддэг шинжээрээ юмсыг ангилж чадна.
Үүнд хүүхдийн мэдрэхүйн үйл ажиллагааны
суурь болсон мэдрэхүйн дасгалын мөн чанар
оршино.

19. Энэ насны хүүхдийн хөгжүүлэх орчин мэдэрхүйн
хамгийн өргөн мэдээллийг өгч чадахуйц юмсаар
баялаг байх ёстой. Хүүхдийн орчинд наадгайгаас
гадна орон зай эд юмс байдаг. Эдгээртэй
хүүхдийг харьцаж сургах ёстой. Нялх насанд
хонхолдойг нүднийх нь өмнө өлгөж, хүүхэд
анхааралтай харж, хэлбэр дүрс өнгийг нь
тогтооно. Үүгээрээ шинэ зүйлд баримжаалж, дур
сонирхол төрнө. Балчир насанд Балчир насанд
угсрах хүүхэлдэй, суврага зэрэг гарын ба харааны
харьцуулах үйлдлийг хөгжүүлдэг наадгайг өгнө.
Хүүхэд тоглонгоо хэмждэг ба өнгийг харьцуулж
ялгаж сурна.

20. Тоглоом наадгайг сонгохдоо байгалаас заяасан
өгөгдлийг нь төгс хөгжүүлэхүйд тоглоом наадгайг
сонгоно. Хүүхэд гадаад ертөнцийн тухай
мэдээллийг хүлээж авах ямар барилыг
амжилттай хэрэглэж байгаагаас энэ сонголт
хамаарна. Хүүхэд ертөнцийг танин мэдэх
мэдрэхүйн бүх эрхтнээ ашиглах, хараа сонсгол
хүрэлцэхүйн аль нэгийг голлодог. Хүртэхүйн энэ
хөтлөх сувгаас хамаарч хүүхдийг үзэгч сонсогч,
идэвхтэй үйлдэгч гэж ангилдаг. Хүүхдийг
хүрээлэн байгаа аливаа юмс үзэгдлүүд тэдний
хүртэхүйг хөгжүүлэх эх булаг нь болдог.

21. Хүртэхүйн үйлийг хөгжүүлэхэд түүнийг хүрээлэн
байгаа гадаад юмс үзэгдлүүдийн хүрээ багтаамжийг
ихэсгэх шаардлагатай.
Балчир насны хүүхдийн хувьд зөөлөн цэвэр дэвсгэр
дээр дуртай тоглоомуудыг өрж өгнө.Ингээд түүгээр
хүүхдийг чөлөөтэй тоглуулна. Тоглох явцад хүүхдүүд
тоглоом юмсыг шидэх, базах сэгсчих өгөөд том зэрэг
үйлдэл хийж тэдгээр юмс үзэгдлийн шинж чанарыг
мэдрэн тусгадаг. Тоглох явцад улаан өнгөтэй шоо
хаана байна. Түүнийг олоод надад өгөөд том
бөмбөлөг хаана байна аваад ирээрэй гэх мэтчилэн
хүүхдээр өөрөөр нь бие даалган хийх ажлыг
хийлгэснээр юмыг хооронд нь харьцуулан жиших ,

22.  Тэдгээрийн хоорондын адил төстэй шинжийг
олуулах идэвхтэй үйлийг хийгэх нь тэдгээрийн
хүртэхүйн хөгжилд нэн тустай.
Мэдрэхүйн эх загвар хэрхэн хөгжих вэ?
Балчир насанд хүүхдэд юмсын олон янзын
шинжийн талаар төсөөлөллийн загвар үлддэг.
Тэдгээрийн зарим нь шинэ юмыг хүрэтэхэд
загварын үүргийг гүйцэтгэдэг. |үргэлжлэл бий|