1. ХҮҮХДИЙН ХЭЛ
ЯРИАНЫ ХӨГЖЛИЙН
ОНЦЛОГ, ХӨГЖҮҮЛЭХ
АРГА
Доктор, дэд проф.
Н.Цэдэвсүрэн

2. Хэл бол хүмүүсийн харилцааны гол хэрэглүүр үгсийн
тэмдгийн систем юм. Үгээс хэл яриа бүтнэ. Яриа нь үг
ба хэлийг практикт амьдруулж хэлний нөлөөг улам
хүчтэй болгоно. Яриа нь бусад хүмүүстэй харилцах
зорилгоор хэлийг хэрэглэх юм. Үг бол ярианы
барилгын материал, сайн тоосгоор сайн барилга
барьдаг шиг, бодож сэтгэж хэлсэн яриа зөв логиктой
болно.
Хэл яриа дараах үүрэгтэй:
- Нийгэм түүхэн туршлагыг дамжуулах ба хадгалах
- Хүмүүсийн хоорондоо харилцах боломжийг тэлдэг
- Хэл яриагаар хүн өөрийн бодол санаа сэтгэлийн
догдлолыг илэрхийлдэг

3. -Оюун ухаан танин мэдэхүйн үйл ажиллагааны
зэвсэг болдог
-Бусдыг хэл ярианы тусламжтайгаар нөлөөлөн
өдөөдөг
-Хэл, хэл шинжлэлийн шинжлэх ухааны судлах
зүйл мөн, гэвч нялх балчир, СӨНХ-ийн хэл
ярианы хөгжлийн онцлог, ярианы төрөл хэлбэр
хэрхэн хөгжүүлэх асуудлыг хүүхдийн сэтгэл
судлал судалдаг.
Хэл яриа дараах төрлүүдтэй. Юуны өмнө хэл
яриаг нь илрэх байдлаар нь гадаад дотоод гэж
ангилдаг.

4. Гадаад яриаг дотор нь аман ба бичгийн гэж
ангилна. Аман яриаг хандсан ба харилцан гэж
ангилна. Яриаг ер нь хэлэхүй гэдэг.
Гадаад яриа нь аман хэлэхүй, бичгийн хэлэхүй
гэж ангилагдана. Аман хэлэхүйг хандсан хэлэхүй
харилцан хэлэхүй гэдэг.
Чангаар илэрхийлэгдэж хүмүүсийн хоорондын
харилцааны албыг залгуулах яриаг гадаад яриа
гэнэ.
Дотоод яриа: Өөртөө бодох, дотроо бодох, хэлэх
ярих гэсэн юмаа урьдчилан бодож төлөвлөхийг
дотоод хэлэхүй яриа гэнэ.

5. Дотоод хэлэхүйн онцлог:
1. Хэл төвөнх зэрэг эрхтэн хөдөлнө.
2.Гадаад хэлэхүйгээс хурдан явагдана. Ер нь
хүний бодол хэлж ярихаасаа 4-5 дахин түргэн
явагддаг байна.
3. Оюун ухааны нарийн үйл ажиллагаа юм.
Иймээс П.Я.Гальперин зэрэг эрдэмтэд дотроо
бодохыг оюун ухааны дээд зэргийн шат гэж
нэрэлсэн байдаг.
4. Үг өгүүлбэрийн гол гишүүдийг ялангуяа
өгүүлэгддэхүүнийг тусган бодно.Зарим гол биш
гишүүн үгүүдийг орхино. Өөрөөр хэлбэл
өгүүлбэрийг маш их хураангуйлж ихэнхийг нь
алгасан боддог юм.

6. Бичгийн яриа нь 4 үндсэн хэв шинжээр үүсдэг.
Үүнд: Пиктографик уулгыг бичиг: Энэ нь үйлдэл
үйл явдлын агуулгыг тэмдэг зургаар дамжуулах
хэлбэрээр илэрхийлэгддэг.
2.Идеографик бичиг: Бүхэл үг, ухагдахууныг
тусгай таних тэмдгээр илэрхийлдэг
3. Үеэр бичих тэмдэг. Тэмдэг бүр тусгай үеүдийг
илэрхийлдэг Япон бичиг
4.Үсэг авиагаар тэмдэглэх бичиг. Одоогийн
цагаан толгойн |Алфавит тэмдгүүд|
Сэтгэл судлалд үзэхдээ хэл яриаг 2 төрлийн
түвшинд хүлээн авдаг гэж үздэг.

7. 1-рт: Хэл яриаг мэдрэн хүлээн авах:
Хэлний материаллаг хэрэглүүр болох авиалбар,
үе үг өгүүлбэр аялганд анализ синтез хийх юм.
Өөрөөр хэлбэл үгийг хооронд нь ялгахын тулд
түүнд хүрэлцээтэй авиануудыг ялган салган
нийлүүлэн холбож сурах юм.
2-рт: Ухааран ойлгох түвшин:
1-р ээс өндөр түвшин. Хэлний бүх хэрэглүүрийн
дохионд буюу утга учрын холбогдолд анализ
хийх, хэлний дохио буюу утга нь хэлний
материаллаг хэрэглүүрээр дамждаг учир тэр
хэрэглүүрийг мэдэхгүйгээр хэл яриаг ойлгоно гэж
байхгүй.

8. Нярай нялх болон балчир насны хүүхдийн
хэл ярианы хөгжлийн онцлог.
Судлаачид хүүхдийн хэл ярианы хөгжлийн 3
эгзэгтэй үе бий гэж тогтоожээ.
1-2 насны үе: Хүнтэй харилцах хэрэгцээ
үүсдэг.өөрийн үйл хөдлөлийн үг яриаг
зохицуулах анхны алхам хийдэг. Энэ үед тархины
хэл ярианы төв |Ценр Брокка| хөгжиж эхэлдэг. Үг
яриа нь уураг тархины үндсэн төвийн үйл
ажиллагаанд тулгуурлан явагддаг. Брокагийн төв
нь их тархины гадарын зүүн тал бөмбөлгийн
духны дээд даланд орших ба үгийг чанга дуудах
үйл ажиллагаатай холбоотой.

9. Верникийн төв нь их тархины гадарын зүүн тал
бөмбөлгийн чамархайн даланд байрлах ба үгийн
утга санааг ойлгох үйл ажиллагаатай холбоотой.
Үг ярианы харааны төв нь их тархины гадрын
зүүн тал бөмбөлөгийн дагзнй төвд байрлах ба
үгийг унших хэлэх үйл ажиллагаатай холбоотой.
Үг ярианы бичгийн төв нь их тархины гадарын
зүүн тал бөмбөлөгийн духны хэсгийн даланд
байрлах ба бичих үйл ажиллагаатай холбоотой.

10. 3 нас: Энэ үед холбоо үг хэллэг үргэлжилсэн
яриа хөгжиж эхэлнэ. Юмыг нэрлэж ярих ярианаас
хүүрнэсэн ярианд шилждэг. Энэ яриа нь
мэдэрлийн системийн иж бүрэн ажиллагааг
шаардана. Төв мэдэрлийн системийн өчүүхэн
өөрчлөлт нь хүүхдийг ярихаас айх гөжих зэрэг
сэтгэл зүйн сааталд оруулж хэл ярианы хөгжилд
шууд нөлөөлдөг.
6-7 нас: Энэ үед бичгийн яриа хөгжиж эхэлнэ.
Юмсыг нэрлэж ярих ярианаас хүүрнэсэн ярианд
шилждэг. Дээр дурдсан эгзэгтэй үе нь бусад
нөлөөллүүдтэй хослон хэл ярианы согог үүсэх
дотоод нөхцлүүдиийг бүрдүүлдэг.

11. Хүүхдийн бие даасан ярианд хэрэглэдэг үе нь нэр
үгнээс эхэлдэг. Хүүхэд хүрээлэн буй юмсын нэрийг
нэрлэж сурна. Мөн хүүхэд янз бүрийн хэлбэрийг үйл
үгийн утгыг эрт ухаарч ойлгож эхэлдэг. Хүүхдийн үйл
үг нь ярианд хэрэглэхдээ идэвхгүй байдлаас
аажимдаа идэвхтэй болон өөрчлөгддөг. Хүүхдийн
яриаг ойлгох чадвар нь хөгжсөөр тэмдэг нэрийг
хэрэглэж эхэлнэ. Харин хүүхэд дайвар үгтэй аль эрт
танилцдаг. Гэхдээ хүүхдийн бие даасан ярианд
дайвар үг нь нэр үгээс хожуу хэрэглэгдэж эхэлдэг. Хэн
юу гэсэн асуултуудыг хэрэглэхдээ хүүхдүүд тооны
нэрийг үгсийн бусад аймгийн нэрээс ялган мэдэж авч
үги йг бодож бүтээж шаардлагатай дагаварыг залган
Эелдэгээр хариулж сурдаг.

12. Хүүхдийн хэл тярианд орох процессын үндсэн үе шат
1.Хүүхэд өөрийгөө хүрээлэн байгаа гадаад орчноос ирж байгаа дохиог
хүлээн авч түүнд хариу үйлдэл үзүүлэх замаар аажмаар юмсын тухай
тэдний мэдлэг, төсөөлөл нэмэгдэж, тэдгээрийг үгээр илэрхийлж ярих
нөхцөл бүрдэнэ.
2.Хүний хэлсэн үгийг олон дахин сонсож сонсголын сэрлийн үйл
ажиллагаа болох юмсын хооронд холбоо тогтоож тэдгээр юмсыг
тэмдэглэсэн үгүүдийг хүүхэд олон дахин сонсож, үгийг тохиолдлоор
буюу зориудаар өгүүлж хэлэх замаар үгийн нөөцийг өөртөө бүрдүүлнэ
3. Үгийг дуудах буюу өөртөө хуримтлагдсан үгүүдийг зориуд
харилцаанд идэвхтэй хэрэглэх замаар хэлд орно.
4. Төрөлх хэлнийхээ хэлзүйн бүтэц, хуулийг практикаар харилцааны
явцад аажмаар эзэмшиж хэлд орно.

13. Хүүхэд төрсний дараа 6 сараас эхлэн зарим нэг
авиаг тод хэлж, хэлд орохын бэлтгэл үед орно.
Энэ үед хүүхэд ба томчуудын хооронд идэвхтэй
харьцаа тогтож хүүхэд цаашид хэлд орохын
идэвхтэй үйл ажиллагаа тавигдана. Нэг насны
эцсээр хүүхэд өөрт нь хандаж хэлсэн том хүний
үгийг сонсож, түүнийг давтан дууриаж анхны үг
хэлж эхэлнэ. Хүүхэд нэг насны үеэр явж
эхэлснээр тэдний орчинтой хийх үйл ажиллагааны
хүрээ улам өргөжих нь хэлийг хөгжүүлэх нэг чухал
нөхцөл болно. Энэ үед хүүхдийн сонсголын
сэрлийн үйл ажиллагаа идэвхтэй хөгжиж тэдний
хэлд орох нөхцөл бүрдэнэ.

14. Хүүхэд эхлээд ямар нэг үйл хөдөлгөөнтэй
холбоотой үгийг идэвхтэй хэлж сурна. Дараа нь
тэдгээр үгүүдийг өөрийн ойр дотны хүмүүстэй
харилцах харьцаанд аши глаж харилцааны шинэ
хэлбэрт идэвхтэй татагдаж орно. Нэг насны
эцсээр хүүхдийн орчинтой хийх харилцаа улам
өргөжисний үр дүнд тодорхой эд юмс үйл
явдлын агуулгыг илэрхийлсэн олон тооны үгийн
нөөцтэй болно. Энэ үед хүүхдийн хэл ярианы
авиан зүйн хөгжилд их анхаарах шаардлагатай.
Ялангуйяа хүүхдийн хэл ярианы өгүүлэх эрхтний
бүтэц нарийн хөгжиж гүйцээгүй байдаг учраас
энэ нь тэдний сонсгол хөдөлгөөн ярианы
анализаторуудын

15. Хоорондын мэдэрлийн нэгдмэл холбоос,
бүрэлдэн тогтсоны үр дүн юм. Энэ үеэс эхлэн
хүүхдийн харилцаандаа хэрэглэж байгаа
өгүүлбэр том хүнийхээс харилцан ялгаатай. Үүнд:
1. Хүүхэд хэл яриандаа ихэвчлэн хүмүүсиийн
үйл хөдөлгөөн, тэдний зан байдлын онцлогийг
тусгасан үг өгүүлбэрийг илүү хэрэглэнэ.
2. Хүүхдийн хэл яриа эмх цэгц муутай, үгийг
ихэвчлэн тохиолдлын байдлаар сонгож
хэрэглэнэ.
3. Хүүхэд яриандаа логик холбоо муутай, хэл
зүйн хууль дүрмийг нарийн ярианд сахиж
чадаагүй өгүүлбэрүүдийг хэлнэ.
4. Хүүхэд яриандаа ихэвчлэн бодитой биетэй
зүйлийг тусгасан үг өгүүлбэр хэрэглэнэ.

16. Хүүхэд 3-4 насандаа үгийн нөөцөө бүрэн
ашиглаж өөрийгөө бусад хүмүүст илэрхийлж
чадна. Энэ үеэс эхлэн хүүхэд хууль дүрмийн
дагуу ярьж өөрийн дотоод санааг бусадад бүрэн
илэрхийлж чадна. СӨНХ төрөлх хэлний зүйн
хууль дүрмийг эзэмших 3 үе шат:
Нэгдүгээр шат: Үүнд1нас 3 сар, 1 нас 10 сартай
хүүхэд багтана. Энэ үед хүүхэд үгийн язгуурыг
хувиргахгүйгээр хэрэглэнэ. Энэ шат нь дотроо 2
үе болж хуваагдана.
А. Нэг үгээр бүтэн өгүүлбэр болгож өөрийн
дотоод бодол санаагаа иэлэрхийлнэ.
Б. Хэд хэдэн үгийг нийлүүлж үг ярианы анаилз
синтез үйлдэлд шилжүүлэн тодорхой өгүүлбэр
зохион ярина.

17. Хоёрдугаар шат: Энэ шатанд нэг нас 10 сараас 3
хүртлэх насны хүүхэд багтана. Хүүхэд төрөлх
хэлнийхээ хэлний зүйн хууль дүрмийг практикаар
эзэмшиж өөрийн ярианд энгийн ба нийлмэл
өгүүлбэрийг хэрэглэж бодол санагаа илэрхийлж
ярина.
Гуравдугаар шат: Энэ шатанд 3-7 хүртлэх насны
хүүхэд багтана. Энэ үед хүүхэд хэлний зүйн
системийг практик харилцаанд ашиглаж чадна.Энэ
шатанд хүүхэд төрөлх хэлээ үндсэнд нь сурч
харилцаанд түүнийг чөлөөтэй ашиглаж ярина.
Хүний хэл яриаг удирддаг тархины зүүн тал
бөмбөлгийн нилээд хэсэг нь бүр төрсөн цагаас
эхлэн хэл яриаг хүртэж, түүнд хариу

18. Хариу үйлдэл үзүүлэх хүртлээ хөгжсөн байдаг. 2-
3 сартай нялх хүүхдийн хэл яриаг хүртэх чадвар
нэмэгдэж, б,п,д,т авиануудын ялгааг олж сонсож
чадах хүртлээ хөгждөг. Хүүхэд 2-3 сартайгаасаа
эхлээд дуу авиа гаргаж эхлэх бөгөөд энэ үед
өгүүлэх эрхтэн нь бүр ч идэвхтэй хөгждөг.
Өрнийн сэтгэлзүйчид 4-6 сартай хүүхдийн
шулганах нь тоглоом болж хувирдаг гэж үздэг
байна. Тэдний авиаг дуудах чадвар нь аажмаар
нэмэгдэж дан үе хэлж байснаа өөр өөр үеийг
хамт хэлэх бөгөөд дуу авианы хүч өнгө нь
өөрчлөгдөн янз бүрийн аялга хэрэглэж
эхэлдэг.Энэ үеэс хүүхэд орчныхоо хүмүүсийн
ярьж буйг сонсон

19. Харилцан яриаг үргэлжлүүлэх чадвартай болно.
1-2 настайгаасаа эхлэн хүүхэд өгүүлбэр хэлж
эхлэх бөгөөд өгүүлбэр нь ихэвчлэн 2-3 үгнээс
бүтсэн байна. 2 нас хүрэх үед хүүхдийн хэл яриа
эрчим хөгжиж ойролцоогоор 250-300 үгийг
хэрэглэдэг болсон байна. Харин авиа дуудлагыг
хүүхэд аажмаар эзэмших бөгөөд энэ нь хүүхдийн
өгүүлэх эрхтний хөгжилтэй салшгүй холбоотой
явагдана. |А.М.Бродич|.Ангилийн
эрдэмтэнМ.Веббар хүүхдийн хэл ярианы
хөгжлийн үе шатыг ангилан авч үзжээ. Хүүхэд анх
төрөхдөө хэлний материаллаг тэмдэг, хараа
сонсголын сэрэл наад захын хөдөлгөөний
эвсэлтэй төрдөг.

20. 1.2 сартайдаа хүүхэд хүн өхөөрдөн ярихад хариу
үйлдэл хийж авианы тусламжтайгаар тэдэнтэй
харьцдаг. 6 сараас эхлэн шулганаж эхэлдэг. 9-14
сар хүрэх үедээ хэлний хөгжил нь хурдасч
нилээд төвөгтэй үйлдэлд хариу өгөх ба зарим
нэр үгийг хэлнэ. 1.5-2 настайдаа 2-3 үгтэй
өгүүлбэр хэлэх чадвартай болдог. 2.5 наснаас
төлөөний үг, тооны нэр зэргийг зөв хэрэглэж ойр
зуурын өнгийг таньдаг болсон байна.
Оросын эрдэмтэн Ф.А.Сохина: Цэцэрлэгийн
хөтөлбөрт бага насны хүүхдийн төрөлх хэлээ
сурах онцлогийг насны үе шатаар нарийвчлан
авч үзжээ.

21. Хүүхдийн амьдралын эхний жилд тэдний бүх
талын хөгжлийг хангах ажлыг хийх нь чухал.
Хараа сонсгол, сэтгэл хөдлөл бие бялдрын
хөгжлийг хангах, эд зүйлстэй хийх үйлдлийн
төлөвшүүлэх зэрэг юм. Ф.А.Сохина: Хүүхдийн
амьдралын эхний жилүүдэд тэдний хэл яриаг
хөгжүүлэх ажлыг 4 үе шаттай авч үздэг.
2,5-3сар: Үүнийг сэтгэцийн процессын
идэвжилийн цогц үе гэж үздэг. Үүний
бүрэлдэхүүнд нүүр хувирал, хөдөлгөөний болон
дуу хоолойн мэдрэмж, хариу үйлдэл зэрэг орно.
3 сараас 5-6 сар: Хүүхэд цаашдын бүх талын
хөгжлийн явцад дуу хоолойн мэдрэмж, хариу
үйлдэл зарим бие даасан байдлыг олж авдаг.

22. Хүүхэд 3-4 сартай үед нь хоолойны авиа бий
болж, 5 сартай үед нь урт эгшиг, 5-6 сартайд нь
шулганаан ба,ма,па хөгждөг.
5.6 сараас 9.10 сар: Хүүхдийн хэл ярианы
хөгжилд хараа сонсголын хүлээн авалт,
хөдөлгөөний хөгжил орчин тойрны талаархи
мэдрэмж, бий болно. Хэл ярианы хөгжлийн
зорилго нь том хүний яриан дахь холбоо авиаг
хүүхэд ойлгох ойлголт болон дууриах чадварыг
хөгжүүлэхэд оршино.
9,10 сараас 1 нас хүртэл: Эд зүйлсийн нэр,
энгийн хөдөлгөөн үйлдлүүдийн тухай ойлголтыг
өргөжүүлэх, төрөл бүрийн үе холбоо үгийн
чадварыг хөгжүүлэх, ээж, аав ах эгч гэх мэт
энгийн үгсийн чадварыг хөгжүүлэх

23. Аав ээж ах эгч гэх мэт энгийн үгсийг эзэмшүүлж
сургах
Хүүхдийн амьдралын 2 дахь жил: Судлаач
Сохина энэ үеийг 2 үе шатанд хуваасан. 1
наснаас 1 нас 6 сар хүртэл, 1 нас 6 сараас 2 нас
хүртэл хэл яриа хөгжүүлэх зорилго нь дууриах
чадвар хэл яриа ойлгох чадварыг хөгжүүлэх,
үгийн санг нэмэгдүүлэх, хэл яриаг хүмүүстэй
харьцах хэрэгсэл болгон төлөвшүүлхэд оршино.
Эхний хагас жилд том хүний хэл яриаг ойлгох
чадварыг хөгжүүлэхэд анхаарах хүүхдүүдийг
зөвхөн салангид үгс биш, мөн богино өгүүлбэрийг
ойлгож сургахад анхаарна.

24. Хүүхдийн амьдралын 3 дахь жил:
Амьдралын 3 дахь жил нь хүүхдийн хэл ярианы
хөгжилд чухал үе байдаг. Багш хүүхдийг орчин
тойрныхоо яриаг үзүүлэнгүйгээр ойлгож сургах,
үгийн баялгийг нэмэгдүүлэх, хэл ярианы дүрмийн
бүтцийг төлөвшүүлэх, том хүмүүс болон
үеийнхэнтэйгээ харьцах ярианы чадварыг
хөгжүүлэхэд анхаарвал зохино. Ангилийн сурган
хүмүүжүүлэгч Ж.Лешли 5 хүртлэх насны хүүхдийн
хэл ярианы хөгжлийн онцлогийг олон жилийн
турш судалжээ. Хүүхдийг ярьж сургах хэд хэдэн
үе шатны мэдлэгийг эцэг эхчүүд эзэмших ёстой
гэж үзжээ.

25. Эхний жилд хэлд орох бэлтгэл үе:
Нялх хүүхэдтэй хамгийн дотно хүмүүс нь ярих
шаардлагатай. Хүүхэд 3 сараас эхлэн эрүүл
цатгалан сэрүүн байвал өөртэй нь ярьж байгаа
хүнтэй ярьж эхэлнэ. ТОм хүний нүүр рүү харж янз
бүрийн авиа гарган гар хөлөө сарвалзуулна.
Энэхүү харилцааны явцад нэг настай хүүхэд :
 Хүний яриаг сонсож сурна.
 Танил танил биш хүний дууг ялгаж сонсоно.
 Ганганаж гунганахын зэрэгцээ сэтэгл хөдлөл
хөдөлгөөнөөр хариу илэрхийлнэ.
Нэг насны эцсээр том хүний ямар нэгэн хүсэлт
гуйлтыг иэлэхийлнэ.

26. Хүүхэд оройтож хэлд орох: ЭНэ асуудал
охидоос илүү хөвгүүдэд нилээн тохиолддог. Эцэг
эх төрөл садангаа дууриах шинж чанартай.
Хүүхэд ихэвчлэн эцэг эхээсээ суралцдаг. Хэрэв
эцэг эх нь хүүхэдтэйгээ ярьдаггүй түүнд дууд
дуулж, ном уншиж өгдөггүй бол хүүхэд хэл
ярианы дутагдалд ордог. Тиймээс эцэг эхчүүд
хүүхдийнхээ ярих оролдлогыг байнга дэмжинэ.
Бас нэг шалтгаан нь хүүхэд дүлий бол ярьж
чадахгүй. Иймд эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ
сонсголыг байнга шалгаж байх нь зөв. Хөхүүл
буюу 0-1 насны үед эхийн хайр халамж
энхрийлэл мөн үргэлжлэх бөгөөд хүүхдийг цадтал
хөхүүлэх нэмэлт хоол өгөх зэргээр хоол
тэжээлийг зүйлд илүү анхаарна.

27. Хүүхдийн унтах багасч ихэнхдээ сэрүүн байж,
хөдөлгөөн нь нэмэгддэг. Эх нь хүүхэдтэйгээ дотно
ярилцаж байвал энэ үеэс хүүхдийн харааны
хөгжил, хөдөлгөөний эрхтний үйл ажиллагаа
сайжирна. Ингээд хүүхдийн сэтгэлийн хөдөлгөөн
сайжирч ээжийгээ таньж харьцаж эхэлдэг. Ийнхүү
эх үр хоёрын хооронд ээнэгшин харилцах дотно
харилцаа үүсдэг. Эрдэмтэд үүнийг нотолсон. Энэ
насанд хүүхдийн бие мах бод уураг тархи
сэтгэхүйн хэвийн хөгжил хангагдаж, эх хэлэндээ
сурч эхэлнэ. Тоглоом наадгай харж баясана. Гэх
мэт

28.  Сэтгэл судлаачид СӨНХ-ийн идэвхтэй үгийн
нөөц идэвхгүй үгийн нөөцөөс бага байдаг. Тэр
нь тэдний үгийг сонгон авах чадвар гүйцэд
хөгжөөгүйтэй холбоотой. 6-7 настай хүүхдийн
үгийн нөөц 3000-4000 ад хүрдэг. Түүний дотор
идэвхтэй үг бага хувийг эзэлдэг. Энэ бол
хүүхдийн орчны нөлөөтэй холбоотой. Гэр орны
хүмүүс нь бага ярьдаг, хүүхэддээ үг өгүүлбэр
тогтмол заадаггүй. Ясли цэцэрлэгт
хүмүүжээгүй бол тэр хүүхдийн хэл яриа
сэтгэхүйн хөгжил дутмаг байдаг. Бага насны
хүүхдүүдтэй ажиллахад том хүний ярианд
онцгой шаардлага тавигдана.

29. Насанд хүрэгчдийн яриа нь зөв цэгцтэй,
хүүхэдтэй байнга харилцаатай, яриаг нь дэмждэг,
урамшуулан сайшаадаг бол хүүхдэд эерэг нөлөө
үзүүлнэ. Харин эцэг эх асран хамгаалагчид
хүүхдийн ярианд анхаарлаа хандуулдаггүй,
тэдэнтэй байнга харилцдаггүй, төвөгшөөдөг,
ярианы бүтэц зохион байгуулалт нь буруу ,
бүдүүлэг үг хэллэгтэй бол хүүхдийн хэл ярианы
болон сэтгэхүйн хөгжилд сөрөг нөлөө үзүүлнэ.
Хүүхэд орчны хүмүүсийн ярианы дуудлагыг даган
дуурайхаас гадна үгийг хэрэглэж үг өгүүлбэрийг
бүтээж, алдаа хийхийг хүртэд дуурайж байдаг.

30. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА