HMON104-2015-11-24

2.  1924.3.14-нд Зөвлөлт, Хятадын хэлэлцээрийн
төслийг Үзэглэсэн байна. 1927.5.31 баталсан.
 1924.6.7-нд Намын Төв Хорооны бүгд хуралаас
тус улсад бүгнд найрамдах засаглал тогтоох
шийдвэр гаргасан.
 1924.6-31-нд МАН-ыг МАХН гэх болсон.
 1924.9.10-нд БНМАУ-ын тухай дүрэм баталсан.
 1924.10-24-нд Засгийн Газраа 12 хүний
бүрэлдэхүүнтэйгээр сонгож Ерөнхий сайд
Б.Цэрэндорж болсон.

3.  1924.11-6-нд БНМАУ-ын нэгдүгээр Их Хурал
нээгдсэн Хуралд 90 төлөөлөгч томилогдож 77
хүн оролцжээ.
 1924.11.26-нд Улсын нэгдүгээр Их Хурлаас
БНМАУ-саа тунхаглаж БНМАУ-ын Үндсэн
Хуулиа баталсан.
 1924.5.20 Богд Хаан нас барсан.
 1925.5.25-нд Монголын нисэх хүчний суурь
тавигдсан.
 1925.12.9-нд мөнгөний реформ хийж Үндэсний
мөнгөн тэмдэгт болох төгрөг гаргасан.

13. 1932 оны 4 сараас Архангай аймгийн Рашаантын
хийдээс эхлэн “эсэргүү бослого “ дэгдэжж үнэн
чанартаа Архангай ,Өвөрхангай ,Хөвсгөл ,Ховд
аймгуудыг хамарсан иргэний дайн болж
хувирчээ.1932 оны 5сарын 9 нд БНМАУ ын Батлан
Хамгаалах Зөвлөл хуралдаж хөвсгөл ба Архангай
аймгууд дахь ... байдлаг авч хэлэлцээд
хөдөлгөөнийг дарах шууд удирдах ... түр зөвлөлийг
байгуулж Монгол Ардын Улаан Цэргийн Улс
Төрийн Гбзрын дарга Д.Өлзийбат тэргүүлжээ.
Тэрхүү түр хорооны улаан цэргийн отрядууд
байлдббн бослогыг дарахдаа ...Жишээлбэл

14.  88 хүнийг баричлбн 34 ийг нь газар дээр нь
буудсан
 -Эрэгтэй,эмэгтэй ,лам хар 138 хүнийг
баримчилж 75 ийг нь устгав.
 -22 хүнийг баримчилж 8 ийг нь цаазлав.
 -60 хүнийг олзлон авч 30-ийг нь буудав.
 -26 хүнийг олзолж 13 –ийг будав гэх мэтээр
шийдвэрлэжээ.

15.  Д.Өлзиийбат нь бослогын нэгэн толгойлогч
“ногоон малгай“ Дамдинсүрэн банздаж бусдын өмнө
нүцгэлэн мөлхүүлж тэдний багш хэмээх нэгэн залуу
ламыг олны өмнө эрүүдэн зовоож алжээ. Айлийн гэр
оронг шатааж эд хөрөнгийг хураан авч түр хороон
дээр авчиржээ.”Тэр ч байтугай бослогын нэгэн
төвийн бичээч Ш.Дондогдорж гэдэг 23 настай залуу
хүүг эсэргүүний талаас баригдсан хэмээн гар хөлийг
нь хүнээр даруулж байгаад, дэнгийн гэрэлд хоёр
шанаагий нь цуулан огтолж ,эрүүгий малын толгой
шиг зааж алж байжээ. 1932 онд шагнуулахыг хүсч
гаргасан тодорхойлолтод “Отрядын дарга
Өлзийбат сургагч Юшкевич нар Архангай ,Хөвсгөл
аймгуудын дотор гарсан эсэргүү хдөлгөөнийг дарж
устгах тухай тусгай отрядыг онц сайнаар удирдан
тэрхүү эсэргүү цэргүүд рүү 15 удаа байлдан дарж
устгах хэрэгт онцоор зүтгэсэн” гэжээ.

16.  1935оны эцэс1936 оны эхээр МУ ын ерөнхйи сайд
Д.Гэндэн Цэргийн яамны сайд ,Ард цэргийн жанжин
Г.Дэмид ДХГ-ын дарга Д.Намсрай нарыг Москвад
аваачиж Сталин, Молотов, Ворошрлов нар уулзаж
Монголын гадаад, дотоод байдлын талаар
ярилцахдаа Япон түрэмгий хүч Монголын хэлд тулж
халдаж довтлох аюул тулгараад байхад өмнө нь
тавьсан даалгаврыг биелүүлээгүй гэж зэмлэж
Монголын дээрх удирдалгуудыг төрийн тавцангаас
зайлуулах бодлого тавиад авсан байлаа. 1936 оны
эхээр ДХГ-ын оронд, ДЯЯ байгуулагдаж, сайдаар нь
Х.Чойбалсан тавьсан боловч дур зоргоор аашлан
,хууль зөрчин, хэлмэгдүүлэн явдлыг улам ч
ширүүссэн байна.

17.  1937 оны их хэлмэгдэлтийн “удиртгал хөгжим”
байжээ. 1937 оны 1 сарын 30 нд “Лам нарын тоо
бүртгэлийн тухай ДЯЯ ны сайдын тушаал
гарчээ. Энэ тушаалд “манай улсын гол үндсэн
зориго феодлын үндсийг үндсээр нь устгах
зорилготой бөгөөд лам нарын суртал ба лам
нартай тэмцэх зорилт байлаа. Лам нар хэдий
чинээ бут цохигдон дарагдах аваас төдий чинээ
түргэн ба богино хугацаан дотор бид нарийн
өөрийн улс орны эдийн засаг, эрдэм соёлыг
хөгжүүлэх ба өөрийн үндэсний тусгаар
тогтносон орныг батагаж чадах юм гэжээ.

18.  Х.Чойбалсан 1937оны 1 сард Яамныхаа төв
хөдөөгийн удирдах ажилтны анхдугаар
зөвөлгөөн хийжээ. Зөвөлгөөний илтгэлийг ДЯЯ
ны зөвдөх Чопяк хийж, зөвөлгөөний дүнгийн
талаар тушаал гаргажээ. Уг тушаалд ...”Яамнаас
гаргасан байлдааны чанартай ...тушаалуудыг
гүйцэтгээгүй этгээдийг шууд буудан алах хүртэл
арга хэмжээ авах тушаалыг гүйцэтгэх “ гэжээ.

19.  Хамбын овооны сумны нүхтэй олон зуун гавлын яс үг
хэлэхгүй ч нэсэн их аллагын тухай бидэнд өгүүлэж буй.
1937 оны 8 сарын 10 нд эрдэмтэн Цэвээнийг Ленинград
хотод, Монголын ерөнхий сайд асан П.Гэндэнг Крымд,
цэргийн тагнуулч, хувьсгалын партизын Ц.Өлзийг УБ-т
хотод тус тус нэгэн зэрэг баривчилжээ. Баривчилсан утга
нь Монгол угсаатны их улсыг байгуулах үзэл
баритлалыг дэвшүүлэгч Ж.Цэвээнийг үндсэрхэг үзэлтэн,
Японы тагнуул хэмээн хардуулах Ц.Өлзий, Б.Очирбат
нараар Г.Дэмидиын эсрэг мэдүүлэг албадан гаргуулах,
гэрийн хорионд байсан П.Гэндэнг мөн дарамтийн дор
Г.Дэмидийн эсрэг мэдүүлэг гаргуулах зорилго агуулж
байлаа.
 Харин 137 оны 8 сарын 1 нд Г.Дэмидийг сарын өмнө
өгсөн К.Ворошиловын урилгаар явуулж мөн сарын 22 нд
Дорнод Сибирийн “Тайга “ станц дээр “Косервны
хордлогоор” Г.Дэмид нас барлаа гэжээ.

20.  Түүнийг нас барсний дараа “П.Гэндэн Г.Дэмид нарын
удирдсан Японы тагнуулын хэрэг” гэж дуулиан
тараажээ. Талийгаачтай салах ёс гүйцэтгэх болохын 1
өдрийн өмнө Г.Дэмид Японы тагнуул байжээ гэсэн
Монголын Засгийн газрын мэдээг бүр орон даяар цацаж,
оршуулгын ажил цуцлагдсан түүний чандрыг хийсэн
ногоон хаш харцаг Америкийн дэнжийн хогон дээр
хаягджээ. Г.Дэмидийг нас барсны дараа 1937 оны 9
сарын 10 нд зорилгоо болгосон их баривчилгааг
эхэлснээр Монголын түүхэнд арилшгүй хар мөрөө
үлдэжээ. Х.Чойбалсан дайчилгааг эхлүүлэхдээ “...
Хайрлах явдал хэрэггүй Байцаалтыг 25 хоногоос
хэтрүүлэхгүй бахыг тушаажээ. П.Гэндэн Г.Дэмид нараар
толгойлуулсан хувьсгалыг эсэгүү бүлэгт хамаалагдах 14
хүнийг баривчлан 1937 оны 10 сарын 15 нд ДЯЯ ны
тусгай хэлтсийн дарга Насантогтох ял төлөвлөж
Х.Чойбалсан баталжээ.

21.  Шийтгэгдсэн хүмүүсээс 12 нь цаазлагдаж 2 нь арын
хаалгаар сулладсан нь “Шатар, Ламжав” байв. 1937
оны их хэлмэгдүүлэлтийн дээд цэг нь 1937 оны 10
сарын 2 ны өдөр БНМАУ-ын бага хурлын
тэргүүлэгчид, сайд нарын зөвлөл хамтарсан онц
хурлаас байгууллагсан “Онцгой бүрэн эрхтэй
комисс” гэгчийг байгуулсан. 1939 оны 4 сар
хүртэл тогтнох хугацаанд уг комисс нь дээрх
онуудад нийт хэлмэгдүүлэтийн 80% ийг
гүйцэтгэснээс нам, төрийг удирдах бүрэлдхүүн, улс
төр, шашны зүтгэдтнүүд, эмэгтэйчүүд “тэр дундаа
жирэмсэн эмэгтэйчүүд” бүр хонио хариулж явсан
хүнийг хүртэл, буриад үндэстэн, гадаадын
иргэд хүртэл хамрагдаж сүм хийдийг буулган, ном
судар бурхан шүтээнийг нь шатааж байлаа.

22.  Хэлмэгдүүлэлт нь Монголын нийгмийн сэтгэл
зүйд хар сүүдрээ тусгасан:
 -Нийгмийн итэвхи буурсан
 -Үнэн ч шудрага явах нь осолтой гэж үздэг болсон
 -Зусар зуйрмаг ,бялдууч явах нь амьдрах арга гэж
үзсэн
 -Зальжин нэг нь булдын зовлонгоор жаргал хийдэг
болсон
 -Монгол хүн нэг нь нөгөөдөө итгэхээ болисон
 -сэтгэлийг гутрал ,эмгэнэлээ нимгэлхийн тулд
хавтгайдаа согтуурдаг олсон .
 Хэлмэгдүүлэлт нь монгол бие хүний эвдрэлийг
дагалдуудсан . Энэ бол үндэсний гамшиг.

23.  Монгол хүн ядуулаг амьдралд шилжсэн
 Учир нь хөрөнгөө хураалгасан.Хөрөнгөтэй хүн
ардын даысан гэгдэж байсан.
 -Монгол хүн хувийн мал хөрөнгөтэй байж
болохгүй байв.
 Учир нь намын нийгэм бодлогод
харшилна.Зөвхөн хөрөнгтөн нийгэмчилсэн
нийгэмд амьдрах ёстой гэж байв.
 -Монгол хүн машинтай байж болохгүй .Яагаад
гэвэд зөвхөн хөрөнгөтэй хүн л унана.
 -Могол хүн наймаа хийж болохгүй .Яагаад гэвэл
дамын наймаа социализмд харш