PTON111-Хичээл-9

1. “ХИЙСВЭРЛЭН ТАНИХ ҮЙЛҮҮД,
СЭТГЭХҮЙ БА ЗОХИОН
БОДОХУЙ”

2. “Хийсвэрлэн таних үйлүүд, Сэтгэхүй ба
зохион бодохуй”
1.Сэтгэхүйн онцлог, төрөл,
хэлбэр
2.Сэтгэхүйн үйлдлүүд
3. Сэтгэхүйн чанарууд
4. Зохион бодохуйн онцлог,
төрөл
5. Төсөөллийн тухай

3.  Сэтгэхүй нь сэрэл хүртэхүйн адилаар
сэтгэцийн процесс юм. Гэвч сэрэл
хүртэхүйгээс ялгагдах ялгаа нь гэвэл
сэтгэхүйн процесс нь бодит юмс
үзэгдлүүд тэдгээрийн гол шинж чанар,
харилцаа холбоог тусгасан тусгалын дээд
хэлбэр юм. Сэтгэхүйн үйлдлээр хүн
байгаль нийгмийн юмс, үзэгдлүүдийн
хоорондын олон янзын шалтгаан,
тэдгээрийн дотоодод гүнзгий нэвтрэн орж
түүний зүй тогтлыг нээн илрүүлж бүрэн
гүйцэт танин мэдэх процессын дээд шат
юм.

4. Сэтгэхүйн физиологи үндэс
Сэтгэхүйн процесс нь физиологийн
талаасаа их тархины гадрын нарийн,
нийлмэл анализ-синтез үйл ажиллагаа
юм. их тархины гадрын бүх л хэсэг
сэтгэхүйн процесс явагдахад оролцдог.
Сэтгэхүйн процесст задлан ялгагчын
тархины төвүүдийн хооронд үүссэн
нарийн нийлмэл мэдрэлийн түр холбоос
чухал үүрэгтэй.

5.  Их тархины гадрын тодорхой хэсгийн
үйл ажиллагаа гадаад цочроогчдын
нөлөөнд идэвхждэгболовч нэгэн
зэргийн цочроогчдын нөлөөгөөр үүсэх
мэдрэлийн түр холбоос гадаад
ертөнцийн юмс үзэгдлийн бодит
холбоо уялдааг тусгадаг. Гадаад
цочроогчтой уялдаатай үүсэх холбоос
сэтгэхүйн физиологи үндэсийг
бүрдүүлдэг.

6.  Сэтгэхүй
 Хүний танин мэдэх үйл ажиллагааны
дээд хэлбэр, юмс үзэгдлийн хамгийн
гол шинж чанар, харилцаа холбоог
ерөнхийлөн тусгасан дам тусгал юм.
Сэтгэхүйн ерөнхий онцлог давуу талыг
өдөр тутмын амьдралын жишээнээс ч
ажиглаж болно. Иймд сэтгэхүйн гол
гол онцлогуудыг жишээгээр
тайлбарлъя.

7.  Сэтгэхүй нь дам шинжтэй -Хүн
байшин барихаасаа өмнө түүний
өндөр,хэлбэр хэмжээ зэргийг зураглаж
гаргасны үндсэн дээр зарцуулагдах
материалын хэмжээг шууд тооцоолон
гаргадаг. Сэтгэхүй нь үзэгдэл юмсын
хамгийн гол шинж чанарыг илэрхийлнэ
-Айлын гэр байшин урц манай гэр энэ
бүгд нь тодорхой тохиолдлууд буюу
төсөөлөл хүн амьтны амьдардаг
оромж гэвэл гол зүйл.

8.  Сэтгэхүй нь сэрэл, хүртэхүй зэрэг шууд
мэдрэн таних үйлтэй салшгүй
холбоотой нь практикаар шалгагдаж
байдаг -Модны өндөрийг түүний сүүдэр
ба тусгалын онцлогыг ажиглан
тооцоолж үзээд түүний өндөртэй
жишин зөв бурууг шалгаж болно.
 Хэл сэтгэхүй 2 нь салшгүй холбоотой.
Сэтгэхүй үйл нь үг -яриа, тэмдэгийн
системд тулгуурлан явагддаг. Аливаа үг
яриа нь ерөнхийлөл юм.


9. Сэтгэхүйн онцлог, төрөл, хэлбэр
Юмс үзэгдлүүдийн
мөн чанар,
тэдгээрийн
харьцаа холбоог
нээн илрүүлж,
түүнийг танин
мэдэхэд
чиглэгдсэн оюун
ухааны үйл
ажиллагааны
нарийн хэлбэр
буюу бодит
байдлыг шууд
биш замаар
нэгтгэн дүгнэж
тусгасан

10. Сэтгэхүйн онцлог, төрөл,
хэлбэр
1.Бодит
үйлдлийн
сэтгэхүй
2.Харагдах-
дүрслэлийн
сэтгэхүй
3.Хийсвэр
сэтгэхүй

11.  Бодит сэтгэхүй: Хүн эхлээд бодит, тодорхой
сэтгэхүй хөгждөг. Мэдэрхүйн эрхтэнд шууд
нөлөөлсөн юмс, үзэгдлүүдийн шинж чанар
дээр тулгуурлаж тэдгээрийн дотоод харьцаа
холбоо зүй тогтлыг нээн илрүүлэх оюун
ухааны үйлийг хэлнэ.
 Бодит дүрслэл: Материаллаг ертөнцийн
тодорхой, бодитой үзэгдэл юмстай шууд
үйлдэл хийж сэтгэхгүй, харин тэдгээр юмс
үзэгдлүүдийн дүр дээр тулгуурлаж сэтгэх
үйлийг хэлнэ.
 Бодит үйл: Биет бодит зүйлтэй харьцах
тодорхой үйлдлийн хүрээнд илрэх сэтгэхүй
төрөл юм.

12.  Хийсвэр сэтгэхүй: Сэтгэхүйн дээд хэлбэр
юм. хийсвэр сэтгэхүй нь байгаль, хүний
нийгмийн хөгжлийн ерөнхий нийтлэг зүй
тогтол, гол харилцаа холбоог нээн
илрүүлэхэд чиглэгдсэн байдаг. Хийсвэр
сэтгэхүй нь юмс үзэгдлүүдийн ерөнхий
нийтлэг харилцаа холбоог тусгасан
байдаг. Хийсвэр сэтгэхүй нь онолын
сэтгэхүй юм. байгальь нийгмийн
үзэгдлүүдийн шинж чанаруудыг уг
зүйлээс алгасан салгаж ухагдхуун, оюун
дүгнэлтийн хэлбэрээр сэтгэх процессыг
хэлнэ.

13. Сэтгэхүйн логик хэлбэрүүд
Сэтгэхүйн логик хэлбэрт ухагдахуун, оюун дүгнэлт,
бодомж багтдаг.
Ухагдахуун: Үзэгдэл юмсын бусдаас ялгагдах, хамгийн
ерөнхий, гол шинж чанарыг тусгана. /мод, шувуу, хүн
амьтан/
Бодомж: Юмс үзэгдлийн хоорондын холбоо хамаарлыг
илэрхийлсэн сэтгэхүйн хэлбэр мөн бодомжын баталсан
/хүүхэд бол хүн мөн/ ба үгүйсгэсэн/нисдэг бүхэн шувуу
биш/ гэж ангилдаг. Дэлхий нарыг тойрон эргэнэ,
металлыг халаахад тэлнэ, шавийн эрдэм багшаасаа.
Оюун дүгнэлт: Нэг буюу хэд хэдэн бодомжын дундаас
нэг шинэ бодомж гаргахыг хэлнэ. /сүүлийн 3 жил нэг
сард төвийн нутгаар их хүйтэрсэн. 1 бодомж/ одоо нэг
сар дөхөж байна. 2 бодомж удахгүй хүйтэрнэ /шинэ
бодомж/.

14. Сэтгэхүйн онцлог, төрөл,
хэлбэр
Биет бодит
зүйлтэй харьцах
тодорхой
үйлдлийн
хүрээнд илрэх
сэтгэхүйн
төрлийг бодит
үйлдлийн
сэтгэхүй гэдэг.

15. Сэтгэхүйн онцлог, төрөл,
хэлбэр
 Байгаль,
нийгмийн
үзэгдлүүдийн
шинж чанарыг
уг зүйлээс нь
хийсвэрлэн
салгаж,
ухагдахуун,
оюун
дүгнэлтийн
хэлбэрээр
сэтгэх үйл

16. Сэтгэхүйн шинж чанар
Сэтгэхүйн гүн чанар: Үзэгдэл юмсын дотоод
мөн чанар, гол утга учир, зүй тогтлыг олж
харах чадвар
Уян хатан чанар: Асуудлыг хэвшмэл аргаар
биш, тухайн нөхцөл байдалд тохируулан зөв
шийдвэрлэх чадвар
Бие даасан чанар: Тулгарсан асуудлыг
бусдын туслалцаагүйгээр бие даан
шийдвэрлэх чадвараар тодорхойлогдоно.
Шүүмжлэлт чанар: Аливаа асуудалд
шүүмжлэлтэй хандан үнэлгээ дүгнэлт өгч,
саналаа үндэслэлтэй илэрхийлэх чадвар

17.  Хэмнэлттэй чанар: Бага цагт бага
хүч зацуулан асуудлыг оновчтой
шийдвэрлэх чадвар
 Хөшүүн хэвшмэл чанар: Аливаа
асуудлыг зөвхөн тогтсон хэвшмэл
аргаар шийдвэрлэхийг голлоно
 Аялдан дагалдах чанар: Асуудлыг
шийдвэрлэхдээ бусдын дэмжлэг
туслалцаанд найдах, дуурайн
дагалдах замаар асуудлыг
шийдвэрлэх хандлага


18.  Хуулбарлах чанар: Аялдан дагалдах
чанартай ойролцоо асуудлыг
шийдвэрлэхдээ бусдын санаа бодлыг
шүүмжлэлтэйгээр хуулбарлах, дуурайх
хандлага
 Сэтгэхүйн хурд: Хэрэгтэй зүйлийг
богино хугацаанд оновчтой сэтгэх
чадвар. Энэ нь сэтгэхүйн уян хатан
чанар, хэмнэлтэт чанартай нягт
холбоотой.


19. Сэтгэхүйн үүсэл хөгжил ба
үйлдлийн эрэмбэ дараалал
Үүсэх онцлог
- Дам, шууд бус, үүсмэл
шинжтэй
- Мэдлэг, ухааралд
тулгуурладаг
- “идэвхтэй бясалгал”аар
хязгаарлагддаггүй
- Хүний практик үйл
ажиллагаанаас эх үндэс
үүдэлтэй
Хөгжлийн
- Харж үйлдэх сэтгэхүй
- Аливаа юмстай хийх үйлдэл
- Үзэгдэл, юмсын шинжийг
нэгтгэн дүгнэх
- Бодит шинж
- Сэтгэхүйн үйл явцын
өөрчлөн байгуулалт
- Чиг зорилготой сэтгэн
бодох үйл

20. Сэтгэхүйн онцлог, төрөл,
хэлбэр
Сэтгэхүйн логик хэлбэр
.Үзэгдэл юмсын
бусдаас
ялгагдах ,
хамгийн
ерөнхий, гол
шинж чанарыг
ухагдахуун
тусгана.
Юмс үзэгдлийн
хоорондын
холбоо
хамаарлыг
илэрхийлсэн
сэтгэлзүйн
хэлбэрийг
сэтгэмж гэнэ.
Нэг буюу хэд
хэдэн
сэтгэмжийн
дундаас нэг
шинэ сэтгэмж
гаргахыг оюун
дүгнэлт гэнэ.

21. Сэтгэхүй
Ухагдахуун
Бодомж
Оюун
дүгнэлт
Индукци
Дедукци
Адилтгал
Харж үйлдэх
Дүрийн
Хийсвэр
-Гүн чанар
-Шүүмжлэлт
-Уян хатан
-Бие даасан
-Хэмнэлттэй
-Хуулбарлах
-Хөшүүн
-Аялдан
дагалдах
-
Сэтгэхүйн үйлдлүүд
Сэтгэхүйн
хэлбэр
Сэтгэхүйн
төрөл анги
Шинж
чанар

22. Нийлмэл ухагдахууны төрөл
Конъюнктив ухагдахуун холбогч гэсэн латин
үгнээс гаралтай 2 буюу түүнээс дээш зүйлийн
логик холбоог илтгэсэн ухагдахуун.
Дизъюнктив ухагдахуун зааглагч гэсэн латин
үгнээс гаралтай.2 буюу түүнээс дээш зүйлийн
аль нэгийг нь ихэвчлэн илэрхийлдэг.
Хэсэг бүлэг зүйлийн элементүүдийн хооронд
орших бүх харьцаа холбоог агуулсан
ухагдахууныг харьцангуй ухагдахуун гэнэ.

23. Сэтгэхүйн үйлдлүүд
анализ
синтез
харьцуулах
хийсвэрлэхÅðºíõèéëºí
ä¿ãíýõЕрөнхийлөн
дүгнэх
ангилах

24. Сэтгэхүйн үйлдлүүд
 Анализ нь бүхэл зүйлийг түүний
бүрэлдэхүүн хэсэг, нэгжид нь
салган сэтгэх үйлдэл.
 Нэгж, салангид элемент ,шинж
чанарыг нэгтгэн нэг зүйл
болгон сэтгэх үйлдэл нь синтез
юм..
 Юмс үзэгдлийн адил төстэй
бөгөөд ялгаатай шинж чанарыг
тогтоох үйлдлийг харьцуулах

25. Сэтгэхүйн үйлдлүүд
 Юмсын аль нэг шинжийг бусдаас
нь салган авч сэтгэхийг
хийсвэрлэх гэнэ.
 Юмсыг хамгийн гол, нийтлэг
шинж чанарынх нь үндсэн дээр
нэгтгэн авч үзэх үйлдлийг
ерөнхийлөн дүгнэх гэнэ.
 Ямар нэгэн үндэслэлд
тулгуурлан юмс үзэгдлийг
холбогдох бүлэг, төрөл, зүйлд
нь хамруулах үйлдэл нь ангилал
юм.

26. Бүтээлч сэтгэхүй
 Хүнд тодорхой байгаа болон
тодорхойгүй байгаа зүйлүүдийн
хоорондын зөрчлийг асуудлын
тохироо гэнэ.
 Асуудлыг хосгүй аргаар шийдвэрлэх,
ер бусын харилцаа холбоонд нь авч
үзэх, чадварыг бүтээлч сэтгэхүй
/креативное мышление/ гэнэ.
 Юмыг цоо шинэ байдлаар харах,
асуудлыг шийдвэрлэх ер бусын
хосгүй аргаар шийдвэрлэх чадварыг
бүтээлч чадвар гэнэ. /creativity-
бүтээлч авъяас чадвар гэсэн
утгатай англи үг/.

27. Сэтгэхүйн чанарууд
Уян хатан чанар
Бие даасан чанар
Гүн чанар
Шүүмжлэлт чанар
Хэмнэлттэй /хямгач/ чанар
Сэтгэхүйн хурд орно.

28. Зохион бодохуй
 Үзэгдэл юмсыг
ер бусын
харилцаа
холбоонд нь
тусгасан
тусгалыг
зохион бодохуй
гэнэ.

29. Зохион бодох нь хуримтлуулсан туршлага дээр
тулгуурлан шинэ төсөөллийг зохиох буюу бодит орчны
тусгалыг өөрчлөх сэтгэцийн танин мэдэх процесс
Арга барил нь: Юмсын
бүхэл дүрээс тодорхой нэг
шинжийг салган авч
тодруулдаг. Ж: чуЛуун
зэвсгээс хэрчих хатгах
төсөөлөл үүсдэг бол саваа
модны уртын төсөөлөл нь
гарыг уртасгах
төсөөллийг үүсгэж болно.
Аливаа зүйлийг бодит
хэмжээнээс ихэсгэх
багасгах замаар зөгнөлт
дүрийг зохиож болно.Тухайн
объектын ямар нэг шинж
чанарыг тодруулан бодож
Энэхүү шинжээр уг зүйлийг
тодорхойлон төсөөлдөг.Ж:
Зальт үнэг хулчгар туулай гэх мэт
Төстэй объектуудыг нэгтгэнэн
дүгнэсэний үр дүнд шинэ дүр
үүсгэдэг.
Аливаа зүйлийн тодорхой нэг шинж
чанарыг сулруулан үнэлж, бусад
байдлаас ялгаатай дүрийг
үүсгэдэг.Ардын үлгэр домгийн олон
дүрийг бид мэднэ

30. Зохион бодохын физиологи үндэс:
Хөөрөл ба саатал,
иррирадиаци,концентраци,эерэг сөрөг
индукци, их тархины гадарын их тархины
гадрын задлан ялгагчийн төвүүдийн
анализ, синтез процессын ул мөрөөс үүсч
бүрэлддэг.
Энэхүү мэдэрлийн нарийн төвөгтэй үйл
ажиллагааны үр дүнд хуримтлуулсан
туршлагад тулгуурлан үүсэх хүртэхүйн
шинэ дүрүүд зохиогддог юм.Үүсэхдээ
ухамсартай ухамсаргүй үүснэ.

31. Санамсаргүй зохион бодох- гадны ямар нэгэн
өдөөгчгүйгээр шинэ дүрийн үүсэл. Хүнээс ямар
нэг чармайлт шаардахгүйгээр төсөөлөл болон
түүний элементийг ухамсарын ямар нэг
хяналтгүйгээр зохиох нь юм. Ялангуйяа хүний
зүүд нойр зүүрмэглэх үед энэхүү төсөөлөл
аяндаа үүсч солигдож зөгнөлт дүрийг үүсгэх нь
бий. Зориудын зохион бодох- Зоригийн хүч
чармайлтаар шинэ дүрийг зохион бүтээх
юм.Ямар нэг үйл ажиллагааны ухамсартай
зорилттой холбоотойгоор шинэ дүрийг
зохиодог байна.

32. Зохион бодохуй
Ирээдүйгээ харахад чухал үүрэг
гүйцэтгэдэг зохион бодохуй нь
сэрэл, хүртэхүйн хүрээнээс хол
тасран чөлөөтэй сэтгэх
боломжийг хүнд олгодог учраас
хүний танин мэдэхүйн
боломжийг хязгааргүй тэлж
өгдөг.

33. Çîõèîí áîäîõóé
Дүрс бүтээж буй шинэ
байдлаар
Бүтээлч
Сэргээн босгох
Зорилгоор нь
Зориудын
Зориудын биш

34. Зохион бодохуй
 Урьд өмнө нь байсан тэмдэг,
тэмдгийн систем, үгээр дүрсэлсэн
зүйл, тоон болон графикаар
илэрхийлсэн илэрхийлэл, ноот,
зураг төслийн дагуу ажиллах явцад
сэргээн босгох зохион бодохуй
илэрнэ.
 Шинэ хосгүй сана бодол, дүр
дүрслэл бүтээхийг бүтээлч зохион
бодохуй гэнэ.

35. Зохион бодохуй
Бүтээлч
зохион
бодохуй
Зүүвэрлэл
Адилтгал
Ихэсгэл,
багасгал
Хэв шинжит
дүр

36. Мөрөөдөл - энэ бол ирээдүйн хүслийн
дүр зураг
Хүний мөрөөдлийн дүр дараах онцлогтой.
Олон хэсэг бүрэлдэхүүнтэй тод хурц тодорхой
шинжтэй
Мөрөөдлийг хэрэгжүүлэх арга зам хэрэглүүр
тодорхой бус байдаг
Сэтгэл татсан байх ба сэтгэлийн догдлолтой
холбоотой
Өөрт итгэх итгэл, хэрэгжүүлэх арга замтай
мөрөөдлийг холбон хүсэл тэмүүлэл илэрдэг

37. Уран бүтээлийн зохион бодох-хүний бүтээлч үйл
ажиллагааны явцад шинэ дүрийг зохиох процесс. |Урлаг,
шинжлэх ухаан гэх мэт|
Зохиолч зураач барималч хөгжмийн
зохиолчид шинэ зүйлийг зохион
туурвидаг байна. Тэд амьдралыг
зөвхөн хуулбарлан буулгалгүйгээр
хурц тод онцлогтой уран сайхны
дүрийг амьдруулан зохиодог. Энэхүү
дүрээр зохиогчийн ертөнцийг үзэх
үзэл, амьдралын тухай ойлголт, уран
сайхны хэв загвар тодорч байдаг.

38. Сэргээн хуулах зохион бодох нь уншсан ба
сонссоны дагуу зохион бодох юм.
Тухайлбал урд нь хараагүй боловч
түүний тухай тайлбараас тодорхой
зүйлийг ургуулан төсөөлдөг
байна.Иймээс далайг хараагүй ч
гэсэн түүний тухай уншсанаар далайг
тод хурц тусган бодож чаддаг ажээ.

39. Төсөөлөл
 Төсөөлөл нь
өөрийн
агуулгаар
бодитой оршиж
байгаа, оршиж
байсан зүйл
болон цаашид
байж болох
зүйлийн дүр юм.

40. Төсөөлөл
 Төсөөлөл бол хүний ой тогтоолтод үлдэж
хадгалагдсан үзэгдэл юмсын дүр бөгөөд
харин дүрүүдийг үүсгэсэн цочроогчид
дараа уг зүйлийн тухай төсөөлөл хүнд
бий болох үед дахин үйлдэл үзүүлэхгүй.
 Төсөөлөл нь бүдэг, бүрхэг, тод биш
байдаг онцлог шинжтэй.
 Төсөөлөл нь байнга хувьсан өөрчлөгдөж
байдаг.
 Төсөөлөл үүсэж явагдахад үүсэж байгаа
дүр нь гагцхүү тархинд бүрэлдэн тогтсон
мэдрэлийн түр холбоос дахин сэргэсний
үндсэн дээр явагдана.

41. Төсөөлөл
 Төсөөллүүдийн хоорондын холбоог
ассоциаци гэнэ.
Дараал
-сан
Адил
төстэй
Эсрэг
тэсрэг

42.  Бидний мэдрэхүйн эрхтэнд урьд нь үйлдэл
үзүүлсэн гадаад орчны юмс ба үзэгдлийн
тодорхой дүрийг дахин сэргээх процессыг
төсөөлөл гэнэ.Төсөөлөл нь хүний танин
мэдэх үйл ажиллагааны эхний шатанд
багтдаг сэтгэцийн процесс юм.хүнд гадаад
ертөнцөөс үйлдэл үзүүлсэн юмс үзэгдлийн
ул мөрийн үндсэн дээр төсөөлөл үүсэж
явагдана. Өөрөөр хэлбэл ямар нэгэн үед
хүнд үүссэн сэрэл хүртэхүй нь тархинд
үлдэж хоцорсон ул мөрийн үндсэн дээр
төсөөлөл үүсэж буй болно.

43.  Төсөөллийн дохионы үүргийн мөн чанар- нь
бидний мэдрэхүйн эрхтэнд үзүүлсэн
цочроогчийн дүрээс гадна түүний тухай олон
төрлийн мэдээллээс хамааран бидний зан
байдлыг удирдан зохицуулах дохионы
тогтолцоо болон хувирдагт оршдог.
Төсөөллийн дохионы үүрэг нь тархины гадрын
холбоослон хадгалагдах чанараар
илэрдэг.Хүн бодит орчныг төсөөлөх нэгдүгээр
дохионы тогтолцоонд тулгуурлан ухамсарт
үйл ажиллагаа явуулдаг ба энэ нь нөхцөлт
рефлексийн зарчмаар хэрэгждэгийг
И.П.ПАВЛОВ тодорхойлсон. Иймээс төсөөлөл
нь бодит ертөнцийн тодорхой үзэгдлийг
талаарх дохио болдог.

44.  Төсөөллийн зохицуулах үүрэг- бол
тухайн үйл ажиллагааны нөхцөлийг
тооцоолсон бидний мэдрэмжийн
эрхтэнд урьд нь үйлдэл үзүүлсэн юмс,
үзэгдлийг тухай мэдээллийг зөв сонгох
нь юм.
 Төсөөллийн тухай үүрэг- бол хүний бие
махбодын үйл ажиллагааны
баримжаалал нь гадаад орчны
нөлөөллийг тусгах тодорхой
үзүүлэлттэй холбоотой байдгаар
илэрдэг.

45.  Төсөөллийн физиологи үндэс нь
 Xүртэхүйн төв мэдрэлийн тогтолцооны бодит
хөөрлөөс үүссэн их тархины гадрын ул мөр юм. Энэхүү ул
мөр төв мэдрэлийн тогтолцооны уян хатан чанараас
хамаарч хадгалагдан үлддэг.Төсөөллийн физиологи
үндэс нь урьд бүрэлдэн тогтсон мэдрэлийн түр холбоос
тархинд хадгалагдаж байгаад дахин сэргэх процесс
юм.Өнгөрсөн үед байсан боловч тухайн үед хүний
мэдрэхүйн эрхтнүүдэд үйлдэл үзүүлээгүй ямар нэгэн
үзэгдэл юмсын бодит болон ерөнхийлөн дүгнэсэн
тусгалын процессыг төсөөлөл гэнэ.Төсөөллийн бодит
шинж нь сэрэл хүртэхүйн үндсэн дээр үүсэж явдагаар
илэрхийлэгдэнэ. Харин төсөөлөл нь сэтгэхүй, үг яриатай
холбоотой байдгаараа түүний ерөнхийлөн дүгнэгдсэн
шинж тодорхойлогдож байдаг.Төсөөллийг үүсгэх эх
булаг бол биднийг хүрээлэн байгаа объектив ертөнц
юм.өөрөөр хэлбэл материаллаг ертөнц нь хүний
төсөөллийг үүсгэж хөгжүүлэх эх булаг мөн.

46.  Төсөөлөл нь өөрийн агуулгаар бодитой оршиж
байгаа, оршиж байсан зүйл болон цаашид байж
болох зүйлсийн дүр юм. Хүмүүс өөрийгөө
хүрээлэн байгаа ямар нэг юмс үзэгдлүүдийн
тухай төсөөлөх нь:
 Түүний хувийн туршлага
 Бусад хүмүүсийн туршлага дээр тулгуурлаж
явагддаг
Жишээ нь: Хүн төсөөлөн бодоход түүний дүр
байдал нь урьд нь үзэж харж, биеээр учирч байсан
тэрхүү гол мөрөн нуурыг санагдуулж, түүний
үндсэн дээр төсөөлөх буюу аль эсвэл ямар нэгэн
гол мөрөн нуур далайг дүрсэлсэн зургийг хараад
үгүй бол киноноос мөн хүмүүсийн ярианаас
үндэслэн төсөөлж болно.

47.  Хүний өмнөх туршлага нь төсөөлөлийг хөгжүүлэх үндэс
болдог. Хүнд өмнө нь ямар нэгэн хэмжээгээр
тусгагдаагүй зүйлийг тусгаж илэрхийлсэн төсөөлөл
байдаггүй.Төсөөлөл нь дараах шинжийг өөртөө агуулсан
байна. Үүнд:
 Төсөөлөл бол хүний ой тогтоолтод үлдэж хадаглагдсан
үзэгдэл юмсын дүр бөгөөд харин дүрүүдийг үүсгэсэн
цочроогчдод дараа уг зүйлийн тухай төсөөлөл хүнд бий
болох үед дахин үйлдэл үзүүлэхгүй.
 Төсөөлөл нь бүдэг бүрхэг тод биш байдаг онцлог
шинжтэй.
 Төсөөлөл нь байнга өөрчлөгдөж байдаг
 Төсөөлөл үүсч явагдахад анализаторуудын рецепторууд
ажиллахгүй бөгөөд үүсэж байгаа дүр нь гагцхүү тархинд
бүрэлдэн тогтсон мэдрэлийн түр холбоос дахин
сэргэсний үндсэн дээр явагдана.

48. Төсөөллийн хэлбэр нь төсөөллийг хүртэхүйн адилаар:
 Хараа
 Сонсгол
 Хүрэлцэх төсөөллийг ангилдаг.
 Үнэртэх
 Амтлах
 Хөдөлгөөний

49.  Орон зайд оршиж байгаа юмсын хэмжээ,
хэлбэр, өнгө, хөдөлгөөн болон харилцан
байршлыг тусгасан төсөөллийг харааны
төсөөлөл гэнэ. Харааны төсөөлөл нь хүний
аөдөлмөр ба харилцаанд чухал үүрэг
гүйцэтгэдэг. Байгалийн юмс үзэгдлүүдийн дуу
чимээ сонсголын төсөөлөлд хамаарагдаж
байдаг. Жишээ нь: ямар нэгэн дуу авиаг
түүний чанга сул, өндөр нам, өнгө үргэлжлэх
хэмжээгээр нь хүн төсөөлөн тусгадаг. Үнэртэх,
амтлах, хүрэлцэх төсөөллүд эь юмсын тухай
онцлог шинжүүдийг нарийн тусгасан байдаг.
Хараа сонсголын төсөөллийг бодоход үнэртэх,
амтлах, хүрэлцэх төсөөллүүд ихэнхи хүмүүст
сул хөгжсөн байдаг онцлогтой. Хүн өөрийн
оюун ухааны болон практик үйл ажиллагааны
төсөөллийг хөдөлгөөэий төсөөлөл гэнэ.

50. Хүний хөдөлгөөэий төсөөлөл онцлог шинжтэй. Хүн гар, хөл,
нүд зэрэг өөрийн ямар нэг эрхтний хөдөлгөөнийг төсөөлөхөд
эдгээр эрхтний булчингууд агших хөдөлгөөнөөр мэдэрдэг.
Хөдөлгөөний төсөөллийг тусгай багажаар хэмждэг.
Хөдөлгөөниы төсөөллийг сэтгэл зүйн нарийн бүтцийн хувьд
орон зай, цаг хугацаа болон юмсын хөдөлгөөний төсөөлөл гэж
ангилна. Юмсын эзэлхүүн багтаамж тэдгээрийн харилцан
байршил хол ойр чиглэлийг тусгасан төсөөллийг орон зайн
төсөөлөл гэнэ. Орон зайн төсөөлөл нь сурагчдаас газар зүй,
геометр, одон орон зэрэг хичээлүүдийг судлахад онцгой ач
холбогдолтой. Цаг, хоног, сар, жил, улирал, эрин гэж цаг
хугацааны урт богино үргэлжлэх байдлыг сэтгэн
тодорхойлохыг цаг хугацааны төсөөлөл гэнэ. Цаг хугацааны
төсөөллийг үнэн зөв эсэх нь хүний амьдралын туршлага, цаг
хугацааг хэмжих мэдлэг , чадвараа ихээхэн шалтгаална.

51.  Цаг хугацааны төсөөлөл нь түүх , байгаль, физик зэрэг
хичээлүүдийг судлахад ач холбогдолтой.Төсөөлөл нь хүний ой
тогтоолт болон зохион бодох процессуудын үндсэн дээр үүсэн
явагдана.Төсөөллийг ой тогтоолт дээр тулгуурлаж явагдах
төсөөлөл. Мөн зохион бодох үйл дээр тулгуурлан явагдах
төсөөлөл гэж хоёр хуваадаг.Ой тогтоолт дээр тулгуурлан үүсэж
явагдах төсөөлөл нь сэрэл хүртэхүйн бааз дээр түшиглэн үүсэж
хөгждөг байна.Ой тогтоолд дээр түшиглэн үүсэж явагдах
төсөөлөл нь хүн урьд биеэр тусгаж мэдэрсэн зүйлийн дүр байдлыг
дахин санах үндсэн дээр үүснэ. Зохион бодох процесс дээр
тулгуурлан үүсэж явандах төсөөлөл нь урьд нөлөөлсөн зүйлийн ул
мөрийн үндсэн дээр илэрч байгаа төсөөлөл юм. Ерөнхийлөн
дүгэнсэн шинжээр нь төсөөллийг нэгж төсөөлөл нийлэг /ерөнхий /
төсөөлөл гэж хоёр хуваана. Нэгж төсөөлөлд нэгж юмс үзэгдлүүд
тусгагдсан байдаг.Хүний сэрэл , хүртэхүй, бодол санаа , сэтгэхүй,
сэтгэлийн хөдөлгөөний үйл ажиллагаатай зэрэгцэн ассоциацийн
үзэгдэл явагдаж байдаг юм. Их тархины гадарт бүрэлдэн тогтсон
мэдэрлийн түр холбоос тэдгээр холбоосын бүхэл бүтэн /систем
төсөөллийн ассоциаци үүсэж явагдах физиологи үндэс нь болно./

52. Анхаарал тавьсанд
баярлалаа
Õ¿ì¿¿íèé ñýòãýë ãýäýã èë õàðàãäàõã¿é,
òààæ áîëøã¿é ãàéõàìøèã áèëýý.