Sanhuugiin tailangiin shinjilgee 2

Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ
1
Агуулга
1.Онолын хэсэг 2-24
1.1 Санхүүгийн тайлангууд ба тэдгээрийн талаарх ерөнхий ойлголт 2-4
1.2 Санхүүгийн тайлангийн онцлог,тэдгээрийн уялдаа холбоо 5-9
1.3 Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ 10-24
2.Судалгааны хэсэг 25
-Байгууллагын танилцуулга 26
-Санхүүгийн тайлангийн харьцааны шинжилгээ 27-42
 Төлбөрийн чадварын шинжилгээ
 Үйл ажиллагааны шинжилгээ
 Өрийн шинжилгээ
 Ашигт ажиллагааны шинжилгээ
-Шинжилгээний Дю-Понт загварын шинжилгээ 43-45
-Хэвтээ ба босоо шинжилгээ 46-49
-Дампуурлын шинжилгээ 50-53
3. Дүгнэлт хэсэг 54-55
4.Ном зүй 56
5.Хавсралт 57-61
www.zaluu.comwww.zaluu.com

2
Онолын хэсэг
Манай улс 90-ээд онд нягтлан бодох бүртгэлийн олон улсын стандартыг
нэвтрүүлснээр санхүүгийн бүртгэлийн тогтолцоо үндсэндээ бүрэлдэн тогтсон
гэж хэлж болно. Тиймээс өөрийн орны бүртгэлийн онцлог, санхүүгийн
тайлангуудын хэв маягт тохирсон шинжилгээний арга аргачлалыг боловсруулж
үр ашигтай ашиглах явдал чухал болж байна.
Нөгөө талаар санхүүгийн тайлангийн мэдээллийг хэрэглэгч субъектуудыг
ангилах,тэдний эрэлт хэрэгцээ сонирхлыг судлах шаардлага бий болсон. Энэ нь
санхүүгийн тайлангийн шинжилгээний арга зүйг хэрэглэгчтэй нь уялдуулан улам
боловсронгуй болгоход чухал ач холбогдолтой гэж үзэж байна.
Санхүүгийн тайлангийн мэдээллийг хэрэглэгч субьектуудыг Станфордын
их сургуулийн профессор Жорж Фостер ерөнхийд нь дараах байдлаар долоон
бүлэгт ангилсан байдаг. Үүнд:
1. Хувьцаа эзэмшигчид, хөрөнгө оруулагчид ба үнэт цаасны шинжээчид
2. Удирдлагууд
3. Ажилчид
4. Зээлдүүлэгчид ба бусад нийлүүлэгчид
5. Худалдан авагчид, үйлчлүүлэгчид
6. Засгийн газар болон зохицуулагч агентлагууд
7. Бусад талууд зэрэг болно.
Мөн орчин үеийн санхүүгийн менежментийн салбар дахь нэрт шинжээч,
зөвлөгч, Харвардын их сургуулийн Бизнесийн удирдлагын сургуулийн доктор
Эрик Хелферт санхүүгийн тайлангийн мэдээлийг хэрэглэгчдийг :
1. Эзэмшигчэд ба хөрөнгө оруулагчид
2. Удирдлагууд
3. Зээлдүүлэгчид ба хөрөнгө оруулагчид
4. Ажиллагчид
5. Үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагууд
6. Засгийн газрын агентлагууд

3
7. Олон нийт гэж долоо ангилсан байна.
Санхүүгийн шинжилгээний судалгааны үндсэн бааз суурь нь санхүүгийн
бүртгэл, тайлангийн мэдээлэл юм. Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ нь
нягтлан бодох бүртгэлийн тайланд суурилсан пүүс компанийн санхүүгийн
байдлын хэтийн төлөв, үнэлгээний аргуудыг өөртөө агуулж, юуны түрүүнд
дараах зорилтыг хэрэгжүүлж байдаг. Үүнд:
 Компанийн тухайн үеийн болон хэтийн санхүүгийн байдлыг үнэлэх
 Компанийн санхүүгийн бодлого зорилтыг тодорхойлох, түүнд тохирох хүч,
боломжийг үнэлэх
 Хөрөнгийн боломжит их үүсвэрийг илэрхийлэх ба түүний дайчлагдсан
хэсгийн зорилго, бололцоог үнэлэх
 Капиталын зах зээл дээрх пүүс компанийн хэтийн төлвийг үнэлэх зэрэг
болно.
Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ нь ямар нэг шийдвэр гаргахад зайлшгүй
шаардлагатай санхүүгийн баримт мэдээлийн шинж чанар бодитой оршин
байгаа холбоо хамаарлыг илрүүлэх зорилгоор аналитик хэрэгсэл, арга
аргачлалуудыг ашигладаг.Санхүүгийн тайлан нь өөрөө агуулж буй мэдээллийн
эрэлт нийлүүлэлтийн хүчин зүйлийн үр дүнд боловсруулагдаж тогтсон нэг ѐсны
бүтээгдэхүүн билээ.
Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээний ажлын дэс дараалал
Шинжилгээний хамрах хүрээ, онцлог, судлах зүйл,зорилго чиглэл,цаашдын
хөгжлийн чиг хандлага, өөрийн орны бүртгэл тайлангийн онцлог, өнөөгийн эрэлт
хэрэгцээ шаардлага зэргийг харгалзан санхүүгийн тайлангийн шинжилгээг
тодорхой төлөвлөгөө ба хөтөлбөрийн хүрээнд явуулах ѐстой. Шинжилгээний
ажлын дэс дараалал, зохион байгуулалтын түвшингээс шинжилгээний эцсийн үр
дүн ихээхэн шалтгаална.

4
Санхүүгийн тайлангийн онцлог,тэдгээрийн уялдаа холбоо
Санхүүгийн шинжилгээний үндсэн бааз суурь нь санхүүгийн
бүртгэл,тайлангийн мэдээлэл юм. Иймээс санхүүгийн шинжилгээний хөгжлийн
чиг хандлагыг нягтлан бодох бүртгэлийн хэв загвар,төрөл,онцлогийг
харгалзахгүйгээр авч үзэх боломжгүй юм. Олон улсын байгууллагууд түгээмэл
мөрддөг бүртгэлийн стандарттай уялдуулан нягтлан бодох бүртгэлийн
системийг дэлхийн түвшинд ижилсүүлэх оролдлогыг хийж байгаа боловч
ялангуяа зах зээл өндөр хөгжсөн улс орнуудын нягтлан бодох бүртгэлийн
системд ихээхэн ялгаа байсаар байна.
Санхүүгийн тайлангуудыг тухайн аж ахуйн нэгжийн удирдлага болон
түүний гадна оршдог өргөн олон мэдээлэл хэрэглэгчид ашигладаг. Ялангуяа
гадны мэдээлэл хэрэглэгчид тухайн байгууллагын бүртгэлийн баримт бүрийг
ашиглан хэрэглэх боломжгүй тул санхүүгийн тайлангуудыг Нягтлан бодох
бүртгэлийн Олон улсын стандартын дагуу нийтэд ойлгомжтой,тодорхой гаргаж
байх шаардлагатай. Нягтлан бодох бүртгэлийн Олон улсын стандартад
“Санхүүгийн тайлангийн зорилго нь өргөн олон хэрэглэгчдээс эдийн шийдвэр
гаргахад ашиглах,аж ахуйн газрын санхүүгийн байдал,үйл ажиллагааг
санхүүгийн байдалд гарсан өөрчлөлтийн тухай мэдээллээр хангахад оршино”
гэж заасан байдаг.
. Гэхдээ санхүүгийн тайлан нь гол төлөв өнгөрсөн үйл явдлын санхүүгийн үр
дагаврыг тусгаж,санхүүгийн бус мэдээллийг харуулах албагүй байдаг учраас
хэрэглэгчдийг эдийн засгийн шийдвэр гаргахад нь шаардагдах бүх мэдээллээр
хангаж чаддаггүй. Иймээс Санхүүгийн бүртгэлийн Стандартын хорооноос
санхүүгийн тайлангийн дараах гурван зорилгыг тодорхойлсон байна.
Үүнд :
1. Хөрөнгө оруулагч зээлдүүлэгчдийг ойлгомжтой тодорхой мэдээллээр
хангах,
2. Хөрөнгө оруулагч зээлдүүлэгчдэд олж болох ашгийн хэмжээ хугацаа
болон эрсдлийг үнэлэхэд тус болохуйц мэдээллээр хангах,

5
3. Компанийн нөөц,өр төлбөр,хөрөнгө,эх үүсвэрийн бүрэлдэхүүн болон
тэдгээрийн өөрчлөлтийг тусгах зэрэг болно.
Нягтлан бодох бүртгэлд №1-д зааснаар санхүүгийн тайлан гэсэн нэр
томъѐо нь үлдэгдлийн баланс,орлого үр дүнгийн тайлан,хуримтлагдсан ашгийн
тайлан,мөнгөн гүйлгээний тайлан,санхүүгийн тайлангийн тодруулга ба бусад
тайлан болон тайлбар материалаас бүрдэнэ. Балансад хөрөнгө,өр
төлбөр,капиталд харьяалагддаг дансдын үлдэгдлийг тусгаж харуулна. Олон
арван дансдыг зүгээр тооцож үзүүлэх нь санхүүгийн мэдээллийг хэрэглэгчдэд
тэр болгон тус болж чаддаггүй байсан учраас түүнийг ашиглах үйл ажиллагааг
хөнгөвчлөхийн тулд дансдыг бүлэг хэсгээр нь ангилан харуулах болжээ.. Үйл
ажилгааны тухай мэдээллийг орлого үр дүнгийн тайлангаас авдаг. Орлогын
тайлан нь бизнесийн үйл ажиллагааны үр дүнд орж ирсэн орлого ба орлого
орохтой холбогдож гарсан зардлыг тусгаж эцэст нь орлого ба зардлын
зөрүүгээр ашиг болон алдагдлыг харуулдаг.
. Орлогын тайланг шинжлэх үед шинжээчид дараах асуудлуудад анхаарлаа
хандуулах ѐстой гэж үздэг. Үүнд :
 Компанийн орлого,зардлыг тусгахад хэрэглэж байгаа аргууд
 Орлогын тайланг хэн бүрдүүлж байгаа
 Компанийн үйл ажиллагааны онцлог,завсрын тайлан ба жилийн эцсийн
тайлангийн тайлбар
 Компанийн үйл ажиллагаа явуулж байгаа зах зээлийн тодорхойлолт
зэрэг болно.
Юуны түрүүнд компанийн орлогын тооцоог харуулсан үзүүлэлтүүдийг
судлах ѐстой. Бэлэн мөнгөөр борлуулсан борлуулалтаас гадна барааг
борлуулж байгаа компанийн хувьд үйлчилгээ үзүүлсэн эсвэл барааг хүргэж
өгсөн тухайн үед борлуулалтын орлогын тайланд тусгахыг нийтээр хүлээн
зөвшөөрсөн бүртгэлийн зарчмууд зөвшөөрдөг. Түүнчлэн борлуулалтын буцаалт
үнэ бууралт болон хөнгөлөлтийн хэмжээ шалтгааныг тодруулах шаардлагатай
болдог. Борлуулалтын хөнгөлөлт үнэ бууралт буцаалт нэмэгдэх нь тухайн
компанийн үйлчилгээ ба бүтээгдэхүүний чанар буурч барааны нэр хүндэд

6
эргэлзээ үүссэнийг харуулна. Иймээс цэвэр борлуулалт бол орлогын
тайлангийн чухал үзүүлэлт бөгөөд үүнийг дараах байдлаар томъѐолно.
Цэвэр борлуулалт=Нийт борлуулалт – (Үнийн бууралт +Борлуулалтын
буцаалт + Худалдан авагчдад үзүүлэх хөнгөлөлт)
Орлогын тооцоог харуулсан үзүүлэлтүүдийг судалсны дараа компанийн
зардалтай хамааралтай асуудлыг авч үзэх ѐстой. Борлуулалттай шууд
холбоотой зардлыг орлогын тайлангийн борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөгт
бүртгэдэг. Иймээс түүхий эд материал,дуусаагүй үйлдвэрлэл,бэлэн
бүтээгдэхүүн,жижиглэнгийн ба бөөний худалдааны нөөцийн хуримтлал
тэдгээрийн өсөлт нь ашигт нөлөөлөхгүй. Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртгийг
дараах байдлаар томъѐолдог.
ББӨ = ДҮ1 + ШМ + ШХ + ҮНЗ - ДҮ2 + ББ1 - ББ2
Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртгийн шинжилгээ нь тухайн компанийн зардлын
бүтэц бүрэлдэхүүнийг хянаж үзэхэд чиглэгдэнэ.
. Компани 4 гол санхүүгийн тайланг гаргаж байх үүрэгтэй. Үүнд:
Орлогын тайлан
Орлогын тайлан нь тодорхой хугацааны туршид явуулсан үйл
ажиллагааны үр дүнг илэрхийлнэ. Орлогын тайлан нь Борлуулалтын
орлогоос эхлэх ба үүнээс борлуулсан бүтээгдэхүүний өртгийг хасч нийт ашиг
гарна. Нийт ашигаас борлуулалт, удирдлагын зардал, элэгдэлийн зардалыг
хасч үйл ажиллагааны ашиг гарах буюу хүү ба татварын өмнөх ашгийг
тооцно. Үүнээс санхүүгийн зардлууд хасагдана. Тухайлбал хүүгийн, татварын,
онцгой эрхт хувьцааны ноогдол ашгийн зардлууд хасагдана. Эцэст нь энгийн
хувьцаанд хуваарилах боломжит ашгийг хувьцааны тоонд харьцуулж нэгж
хувьцаанд ноогдох ашгийг гаргана.
Тайлан тэнцэл
Тайлан тэнцэл нь хугацааны тодорхой нэг агшин дахь компанийн
хөрөнгө, санхүүгийн байдлыг харуулна. Өөрөөр хэлбэл компанийн

7
хөрөнгийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд, тэдгээрийг санхүүжүүлж байгаа эх
үүсвэрийн бүтцийг илэрхийлдэг. Аж ахуйн нэгжийн тайлан балансын актив
ба пассив талын аль аль нь дотроо хугацаагаараа ангилагдана. Эргэлтийн
хөрөнгө ба эх үүсвэр нь 1 жил ба түүнээс доош хугацаатай байдаг бол
үндсэн хөрөнгө ба урт хугацаат эх үүсвэрийн ихэнх нь 5 ба түүнээс дээш
жилийн хугацаатай.
Ялангуяа хувьцаат капиталд тодорхой тогтоосон хугацаа байдаггүй.
Тайлан балансын хөрөнгө талын үзүүлэлтүүд нь хөрвөх чадварынхаа
эрэмбээр байршсан байна. Тайлан тэнцэлд тусгагдсан хөрөнгө талын
үзүүлэлт нь дотроо эргэлтийн хөрөнгө ,үндсэн хөрөнгө гэж хоѐр
ангилагдана
Эргэлтийн хөрөнгө:Бэлэн мөнгө, хөрвөх чадвар өндөртэй үнэт
цаасууд, дансны авлагууд бараа материалууд гэх мэт.
Үндсэн хөрөнгө: барилга байшин тоног төхөөрөмж ,цэвэр үндсэн
хөрөнгө,газар байгууламжууд гэх мэт.
Тайлан тэнцлийн баруун талд тусгагдсан нийт эх үүсвэрийн
үзүүлэлтийг эргэлтийн эх үүсвэр ,урт хугацаат өр ба хувь нийлүүлэгчдийн
хөрөнгө гэсэн хэсэгт хуваана. Богино хугацаатай санхүүгийн эх
үүсвэрүүдэд: Дансны өглөг ,Цалингын өр төлбөр , Банкны богино
хугацаатай зээл, татварын өглөг гэх мэт дансдын үзүүлэлт тусгагдана.
Эдгээр нь нэг жилийн дотор төлөгдөх ѐстой өр төлбөрүүд юм.
Харин урт хугацаат хөрөнгийн эх үүсвэрт :Засгийн газрын бонд
,баталгаажсан өрийн бичгүүд банкны урт хугацаат зээлийн өр гэх мэт. Хувь
нийлүүлэгчдийн хөрөнгө гэдэгт давуу эрхтэй хувьцаа ,энгийн хувьцаа
,хуримтлагдсан ашиг , өөрийн хөрөнгийн бусад тогтвортой эх үүсвэрүүд
орно
Хуримтлагдсан ашгийн тайлан
Хуримтлагдсан буюу хувиарлагдаагүй ашгийн тайланд тайлант
үеийн эхний хуримтлагдсан ашгийн хэмжээ, тухайн тайлант хугацааны үйл
ажиллагааны үр дүнгээс бий болсон цэвэр ашиг, түүнээс ноогдол ашигт

8
хуваарилсан байдал ба тайлант хугацааны эцсийн хуримтлагдсан ашгийн
үлдэгдлийг тусган харуулсан байдаг.
Бэлэн мөнгөний урсгалыг тайлан
Бэлэн мөнгөний урсгалыг тайланд тухайн жилийн балансын үзүүлэлт тус
бүрийн өөрчлөлтийг / оны эхэнд болон эцэст / эх үүсвэр ба зарцуулалт тус
бүрээр нь харуулна.Ингэж өөрчлөлтийг нь авч үзсэнээр тайлангийн үеийн
мөнгөний орох гарах урсгалыг тодорхойлж цэвэр мөнгөн урсгал буюу бэлэн
мөнгөний илүүдэл ба дутагдлыг харах боломжтой байдаг. Тайлан тэнцлийн
үзүүлэлт тус бүрийн өөрчлөлтүүдийг бэлэн мөнгөний эх үүсвэр болох уу ,
Зарцуулалт болох уу гэдгээр нь ялгаж ангилна .дараах шалгуурыг ашиглан
Эх үүсвэр Зарцуулалт
Аливаа активын бууралт Аливаа активын өсөлт
Өр төлбөрийн өсөлт Өр төлбөрын бууралт
Татварын дарх ашиг Цэвэр алдагдал
Элэгдэл ба бусад мөнгөн бус зардлууд Төлсөн ноогдол ашиг
Хувьцаагаа худалдах Хувьцаагаа буцаан худалдан авах
Санхүүгийн тайланг илэрхийлэгч мэдээллүүд тэдгээрийн тайлбар
тодруулга бүхэлдээ шинжилгээ хийх ажлын чухал бодит үндэслэл болно.
Санхүүгийн тайлангийн мэдээлэл нь бүхэлдээ өнгөрсөн мэдээг тайлагнадаг.
Иймээс уг мэдээний шинжилгээ нь өнгөрсөн хугацааны шалгалт юм.
Санхүүгийн шинжилгээний ажлыг зохион байгуулалтынх нь хувьд:
 Санхүүгийн байдалын шуурхай буюу ЭКСПРЕСС шижилгээ
 Санхүүгийн байдлын гүнзгийрүүлсэн шинжилгээ гэж 2 хуваадаг.

9
1. Экспресс шинжилгээ
Экспресс шинжилгээ нь цөөн үзүүлэлтээр энгийн аргаар харьцангуй бага
хугацаанд хөдөлмөр бага зарцуулж санхүүгийн байдалд үнэлэлт өгөхөд
чиглэгдэнэ.Энэ шинжилгээний гол зорилго нь аж ахуйн нэгжийн сонирхол,
санхүүгийн байдлыг хамгийн энгийнээр ил тод үнэлэх явдал юм. Экспресс
шинжилгээ нь дараах үе шатуудыг дамжин зорилгоо хэрэгжүүлнэ.
1. Бэлтгэл ажил
2. Санхүүгийн тайлангийн урьдчилсан төлөв байдлыг үнэлэх
3. Тайланг уншиж танилцах ба шинжилгээ хийх
Бэлтгэл ажлын зорилго нь санхүүгийн тайланг уншихад бэлэн болгох,
шинжилгээний зорилгыг тодорхойлж шийдвэр гаргах явдал юм. Энэ зорилтыг
шийдвэрлэх явцад аудиторын дүгнэлттэй танилцдаг. Аудиторын дүгнэлт нь:
 Стандарт
 Стандарт бус гэж 2 ангилна.
Стандартын дагуу гаргасан аудиторын дүгнэлт нь санхүүгийн тайлан ба түүнд
тохирсон стандарт баримтанд үзүүлсэн үнэн бодитой мэдээллийн талаар
аудитын компанийн үнэлэлт, товч өгүүлсэн баримт зэргийг багтаана.
Стандартын бус аудиторын дүгнэлт нь нэг бол ямар ч тайлбаргүйгээр
санхүүгийн байдал ба гаргасан тайланг сайн талаас нь дүгнэх эсвэл ямар нэг
тайлбартайгаар үнэлэх асуудлуудыг багтаана. Хоѐрдугаар шатны гол
зорилго нь балансад тайлбар өгөх буюу танилцуулга бэлтгэх явдал юм.
Эцсийн шатны тухайн компанийн санхүүгийн байдал, аж ахуйн үйл
ажиллагааны үр дүнг нэгтгэн дүгнэнэ.
2. Гүнзгийрүүлсэн шинжилгээ
Гүнзгийрүүлсэн шинжилгээ гэдэг нь агуулга арга зүйн хувьд экспресс
шинжилгээг нэмж тодруулсан үйл ажиллагаа юм. Өөрөөр хэлбэл экспресс
шинжилгээний үр дүнг шаардлагатай гэж үзвэл үзүүлэлт тус бүрээр бүхэлд нь

10
эсвэл тодорхой үзүүлэлт болон сэдэвийг илүү дэлэнгэрэнгүй байдлаар
нөлөөлсөн хүчин зүйл, харилцан холбоо хамааралд нь судалж дүгнэлт гаргаж
буй хэлбэр юм. Гол зорилго нь тухайн судалж буй байгууллагын хөрөнгө
санхүүгийн өнөөгийн төлөв байдал, ажиллагааны үр дүн, ирээдүйн чиг
хандлагыг бүхэлд нь тодорхойлж үнэлэлт дүгнэлт өгөхөд оршино.
Харьцааны шинжилгээ
Компанийн үйл ажиллагааны түвшинг шинжилж үнэлэхийн тулд санхүүгийн
харьцаа коэффициентуудыг тооцдог. Санхүүгийн харьцаануудыг тооцоход
тайлан баланс ба орлогын тайлангийн үзүүлэлтүүдийг ашиглана. Компанийн
үйл ажиллагааны талаар бодитой үнэлэлт дүгнэлт хийхэд харьцуулан шинжлэх
арга үр дүнтэй байдаг. Харьцааны шинжилгээний гол онцлог нь үүнд оршино.
Компанийн хувьцаа эзэмшигчид болон сонирхогчид компанийн эрсдлийн ба
өгөөжийн түвшинг анхааралтай ажиглаж байдаг бол зээлдүүлэгчид төлбөрийн
чадвар,ашигт ажиллагааг сонирхох жишээтэй. Удирдлагуудын хувьд компанийн
санхүүгтйн харьцаануудыг тооцож гаргаж болох авч хамгийн чухал харьцааны
шинжилгээгээр тооцож гаргасан коэффицентуудын юуг илэрхийлж байгааг
тодорхойлох явдал болдог. Харьцаа өндөр гарч байна уу? Эсвэл хэт бага байна
уу? Энэ нь эерэг үзүүлэлт үү? Сөрөг үзүүлэлт үү гэдгийг тодорхойлохын тулд
ямар нэгэн дундаж стандарт эсвэл харьцуулах шалгуур хэрэгтэй болно. Иймээс
санхүүгийн харьцаануудыг тооцож гаргаад тэдгээрийг харьцуулан шинжлэх
аргатай хослуулан хэрэглэдэг. Гарсан үр дүнг нь үндсэн хоѐр төрлийн
үзүүлэлттэй жишиж үзэн үнэлэлт дүгнэлт өгдөг.
 Салбарын харьцуулсан шинжилгээ
 Цаг хугацааны харьцуулсан шинжилгээ
Салбарын харьцуулсан шинжилгээг хийхдээ компанийн санхүүгийн
үзүүлэлтүүдийг өрсөлдөгчтэй нь эсвэл салбарын дундаж үзүүлэлттэй
нь,тухайн салбарын тэргүүлэх компаний үзүүлэлттэй харьцуулна.Үүний дүнд
дундаж норм буюу стандартаас компаний үзүүлэлт хир зэрэг хазайлттай
байгааг тодорхойлно. Энэ нь компанийн үйл ажиллагаанд ямар нэгэн асуудал

11
хүндрэл оршиж байгааг илэрхийлэх ба цаашид тайлангууд нарийвчилсан
шинжилгээ хийсний үр дүнд асуудлын учир шалтгааныг тодорхойлж
болно. Үүнийг санхүүгийн тайлангийн шинжилгээний хөндлөн арга гэж
нэрлэдэг.
Цаг хугацааны харьцуулсан шинжилгээг компаний үйл ажиллагааны үр
дүнг өнгөрсөн ба өнөө үеийг харьцуулан шинжилж үнэлгээ өгч хэтийн төлөвийг
тодорхойлно.Компанийн ажиллагаанд үнэлэлт дүгнэлт өгөхдөө салбарын ба
цаг хугацааны харьцуулсан шинжилгээг хослуулан хэрэглэх нь илүү үр
дүнтэй.Ингэснээр тухайн салбарын хөгжлийн чиг хандлага ба компаний үйл
ажиллагааны явцыг харьцуулан дүгнэх боломж бий болно.
Харьцааны шинжилгээ хийхэд анхаарах зүйлс:
1. Тооцож гаргасан ганц харьцаа нь компаний үйл ажиллагааг үнэлж
дүгнэхэд хангалттай мэдээлэл болж чадахгүй бөгөөд хэсэг бүлэг
харьцаануудыг авч үзэж байж сая бодитой үр дүнг бий болгоно.
2. Шинжилгээнд ашиглаж буй санхүүгийн тайлангууд цаг хугацааны хувьд
тохирч байх ѐстой.
3. .Харьцуулсан шинжилгээнд ашиглах тайлангууд нь нэгдсэн нэг
аргачлалаар хийгдсэн байх ѐстой.
Санхүүгийн шинжилгээний харьцаануудыг менежментийн талаас нь үндсэн 4н
төрөлд ангилна.
 Хөрвөх чадварын харьцаанууд
 Үйл ажиллагааны харьцаанууд
 Ашигт ажиллагааны харьцаанууд
 Өрийн харьцаанууд
Хөрвөх чадвар,үйл ажиллагааны өрийн харьцаанууд нь ерөнхийдөө
компаний эрсдлийн түвшинг ,ашигт ажиллагааны харьцаанууд нь өгөөжийн
түвшинг илэрхийлж байдаг.Харьцааны шинжилгээнд шаардлагатай гол
мэдээлүүдийг орлогын тайлан,тайлан балансаас авна.

12
Хөрвөх чадварын шинжилгээ
Компанийн хөрвөх чадвар нь богино хугацаат өр төлбөрөө аль хэр хурдан
төлж барагдуулах чадвараар тодорхойлогдоно.Хөрвөх чадвар бол компанийн
санхүүгийн байдал,төлбөрийн чадварын хэмжээ болно.Хөрвөх чадварын
хэмждэг 3 гол харьцаа байдаг.Үүнд:
1.Ажлын цэвэр капитал(АЦК)
Ажлын цэвэр капитал =Эргэлт хөрөнгө-Эргэлт эх үүсвэр
АЦК нь компанийн хөрвөх чадварын нэг чухал үзүүлэлт болдог.Мөнгөн
дүнгээр илэрхийлэгддэг учир энэ үзүүлэлтийг бусад компаний үзүүлэлттэй
харьцуулахад өөрөөр хэлбэл салбарын харьцуулсан шинжилгээнд ашиглахад
төдийлөн тохиромжтой бус юм.Харин компанийн өнгөрсөн ба өнөө үеийн хөрвөх
чадварын түвшинг харьцуулан шинжлэхэд чухал ач холбогдолтой.АЦК-г бусад
компанийн үзүүлэлттэй харьцуулахын тулд борлуулалтын хувиар илэрхйилэн
тооцож болно.
2.Эргэлтийн харьцаа(ЭХ)
Эргэлтийн харьцаа нь богино хугацаат өр төлбөрөө эргэлтийн хөрөнгөө
ашиглан төлөх чадвар ямар байгааг илэрхийлнэ.
Эргэлтийн харьцаа =
Эргэлтийн хөрөнгө
Эргэлтийн эх үүсвэр
Эргэлтийн харьцаа 2-той ойролцоо байх нь хамгийн тохиромжтой гэж үздэг
боловч энэ нь салбар болон компанийн онцлогос шалтгаална.Компанийн
ирээдүйн мөнгөн урсгалыг урьдчилан таамаглах боломж их байх тутам
эргэлтийн харьцаа бага байх боломжтой байдаг. Энэ харьцаа хэт өндөр
байвал компаний ашигт ажиллагаанд муу нөлөөтэй. Учир нь төлбөрийн
чадвар ашигт ажиллагаа 2 урвуу хамааралтай.

13
3.Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа(ТТГЧ)
Төлбөр түргэн гүйцэтгэх чадварын харьцаа нь эргэлтийн харьцаатай
төстэй.Гагцхүү эргэлтийн хөрөнгөөс бараа материалын нөөцийг хассан дүнг
эргэлтийн эх үүсвэртэй харьцуулдгаараа ялгаатай юм."Төлбөр түргэн гүйцэтгэх"
гэсэн утгаараа хамгийн хөрвөх чадвартай хөрөнгүүдийг авч, хөрвөх чадвар
хамгийн багатай хөрөнгө болох бараа материалын нөөцийг тооцохгүй
орхидог.Учир нь бараа материалын нөөц нь эргэлтийн хөрөнгүүдээс хөрвөх
чадвар хамгийн багатай нь байдаг.
ТТГЧХ =
Эргэлтийн хөрөнгө − Бараа материалын нөөц
эргэлтийн эх үүсвэр
ТБҮЦ – Түргэн борлогдох үнэт цаас
Түргэн хөрвөх хөрөнгө=Мөнгөн хөрөнгө+ТБҮЦ+Авлага
ТТГЧ-ын харьцаа 1-ээс их байх нь илүү тохиромжтой байх болно
Үйл ажиллагааны шинжилгээ
Үйл ажиллагааны харьцаанууд нь компанид янз бүрйин хэлбэрээр
байршсан хөрөнгө ба эх үүсвэрүүдийн борлогдох,эсвэл мөнгө болж орж ирэх
хурдыг илэрхийлнэ.Үйл ажиллгааны харьцаанууд нь тодорхой данснуудын
хөрвөх чадварыг илэрхийлдэг.
1.Бараа материалын эргэлт(БМЭ)
Бараа материалын эргэлтйин харьцаа нь бараа материалын нөөцийн хөрвөх
чадварыг илэрхийлнэ.
БМЭ =
Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг
Бараа материалын нөөц
Энэ харьцаа нь удаа гэсэн нэгжтэй.Энэ харьцаанаас бараа материалын дундаж
наслалтыг олж болно.

14
2.Авлага цуглуулах дундаж хугацаа(АЦДХ)
Авлага цуглуулах дундаж хугацаа нь дансны авлага үүсэж бий болоод төлөгдөж
орж ирэх хүртэлх дундаж хугацааг илэрхийлнэ.
АЦДХ =
Дансны авлагын дундаж хэмжээ
Өдрийн дундаж борлуулалт
Дансны авлага нь зээлийн борлуулалтаас үүдэж бий болдог бөгөөд АЦДХ нь
компаний зээлийн борлуулалтын бодлогоос хамаарна.
3.Төлбөр гүйцэтгэх дундаж хугацаа(ТГДХ)
Төлбөр гүйцэтгэх дундаж хугацаа нь дансны өрөө дундажаар хэд хоногт төлж
барагдуулж байгааг илэрхийлнэ.
ТГДХ =
Дансны өр
Өдрийн дундаж худалдан авалт
=
Дансны өр
Жилийн дундаж худалдан авалт
×360
4.Үндсэн хөрөнгийн эргэлт(ҮХЭ)
Энэ харьцаа нь үндсэн хөрөнгө буюу үйлдвэрлэгч хөрөнгийн үр ашгийг
илэрхийлнэ.
ҮХЭ =
Борлуулалт
Цэвэр үндсэн хөрөнгө
5.Нийт хөрөнгийн эргэлт(НХЭ)
Энэ харьцаа нь компанийн нийт хөрөнгийн үр ашгийг илэрхийлнэ. Нийт
хөрөнгийн эргэлт өндөр байх нь хөрөнгийн үр ашиг өндөр байгааг илэрхийлнэ.
НХЭ =
Нийт хөрөнгө
Өрийн шинжилгээ
Компанийн хувьд "өр зээл" бол ашиг олохын тулд хэрэглэж байгаа "өөр
хүмүүсийн мөнгө" юм. Зээлдэгчдийн өр төлбөрийг хувьцаанд ногдол ашиг

15
олгохоос өмнө төлж барагдуулах учир хувьцаа эзэмшигчид ба хөрөнгө
оруулагчид компанийн өр зээлийн түвшин ба төлбөрийн чадварт онцгой
анхаарал хандуулдаг.Өр зээлийн түвшин өндөр байх тусам компанийн
төлбөрын чадвар буурч,өр төлбөрөө төлж чадахгүйд хүрнэ.
Компанийн нийт хөрөнгөд өр зээлийн хэмжээ их байх тусам “Санхүүгийн
хөшүүрэг” өндөр болно.Санхүүгийн хөшүүрэг нь зээл, онцгой эрхт хувьцаа зэрэг
тогтмол зардалтай эх үүсвэр ашиглаж байгаатай холботойгоор үүсдэг ба
эрсдлийн хэмжүүр болдог.Өөрөөр хэлбэл тогтмол зардал бүхий зээлийн эх
үүсвэр нэмэгдэж,компанийн хэрэглэж буй санхүүгийн хөшүүрэг өсөх тусам
эрсдэл ба өгөөж мөн өснө. Компанийн өр зээлийн байдлыг хэмжих хоѐр үндсэн
хэмжүүр байдаг. 1.Өр зээлийн түвшин
2.Төлбөрийн чадваp
Өр зээлийн түвшин нь зээлийн эх үүсвэр ба өөр бусад эх үүсвэрүүдийн
харьцааны хэмжүүр болох ба хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг нь өрийн харьцаа,
өр-хувьцаат капиталын харьцаа байдаг.
Төлбөрийн чадвар нь зээлийн хугацааны туршид тогтоосон графикийн
дагуу төлбөл зохих төлбөрүүдийг гүйцэтгэх боломжийн хэмжүүр болно. Зээл
авсан бол хүүгийн ба үндсэн төлбөр, хөрөнгө түрээсэлсэн тохиолдолд
түрээсийн төлбөр, онцгой эрхтэй хувьцаа гаргасан тохиолдолд ноогдол ашиг
зэрэг нь компанийн тогтмол төлөх ѐстой төлбөрүүдэд хамаарна. Эдгээр
төлбөрийг төлөх чадварыг төлбөрийн чадварын харьцаа илэрхийлнэ.Төлбөрийн
чадварын харьцаа бага байх тусам компанийн эрсдлийн түвшин өндөр байна.
Тогтмол төлбөрөө төлөх чадваргүй болсон тохиолдолд компани санхүүгийн
хүндрэлд орно, улмаар дампууралд ч хүрч болох талтай.
Төлбөрийн чадварын хэмжүүр болсон хоѐр үндсэн харьцаа нь
1. Тогтмол төлбөр төлөх чадварын харьцаа
2. Хүү төлөх чадварын харьцаа

16
Өрийн харьцаа (ӨХ)
Өрийн харьцаа нь эх үүсвэр дотор зээлийн эх үүсвэрийн эзлэх хувь буюу
нийт хөрөнгийн дотор зээлийн эх үүсвэрээр санхүүжигдэж байгаа хэсгийн
хувь хэмжээг илэрхийлнэ.
ӨХ =
Нийт өр
Өр-хувьцаат капиталын харьцаа (ӨХКХ)
Өр-хувьцаат капиталын харьцаа нь урт хугацаат зээлийн эх үүсвэр ба хувьцаат
капиталын харьцааг илэрхийлнэ.
ӨХКХ =
Урт хугацаат өр
Хувьцаат капитал
Хүү төлөх чадварын харьцаа (ХТЧХ)
Хүү төлөх чадвөрын харьцаа нь хүүгийн төлбөрийг төлөх чадварыг илэрхийлнэ.
Энэ харьцаа өндөр байвал компанийн төлбөрийн чадвар сайн байна гэж үзнэ.
ХТЧ =
Хүү, татварын өмнөх ашиг(үйл ажиллагааны ашиг)
Хүүгийн зардал
Тогтмол төлбөр төлөх чадварын харьцаа(ТТТЧ)
Энэ харьцаа нь компанийн зээлийн хүүгийн ба үндсэн төлбөр, түрээсийн
төлбөр, онцгой эрхтэй хувьцааны ноогдол ашиг гэх мэт тогтмол төлбөрүүдийг
төлөх чадвөрыг харуулна. Энэ харьцаа өндөр байх тусам төлбөрийн чадвар
сайн байна гэж үзнэ
ТТТЧ
=
Хүү татварын өмнөх ашиг + Түрээсийн төлбөр
Хүүгийн төлбөр + Түрээсийн төлбөр +
〔1
1 − т 〕
∗ зээлийн үндсэн төлбөр + ОЭХ − ны ноогдол ашиг
Т-татварын хувь

17
Ашигт ажиллагааны шинжилгээ
Ашигт ажиллагааг олон талаас нь шинжилж үздэг. Тухайлбал ашиг орлогын
борлуулалт, нийт хөрөнгө, хувь нийлүүлсэн хөрөнгө, хувьцааны үнэд
харьцуулан ашигт ажиллагааны түвшинг тодорхойлно.
Хувиар илэрхийлсэн орлогын тайлан
Ашигт ажиллагааны шинжилгээнд түгээмэл хэрэглэгддэг нэг хэлбэр нь
орлогын тайлангийн үзүүлэлтүүдийг борлуулалтад эзлэх хувиар нь илэрхийлэн
тооцож, хувиар илэрхийлэгдсэн орлогын тайлангийн өнгөрсөн ба өнөөгийн
үзүүлэлтүүдийг хооронд харьцуулахад маш тохиромжтой байдаг. Энэ орлогын
тайлангаас компанийн ашигт ажиллагааны 3 гол харьцааг гаргаж болно. Эдгээр
нь:
1. Нийт ахиуц ашиг
2. Үйл ажиллагааны ашиг
3. Цэвэр ахиуц ашгийн харьцаанууд юм.
Нийт ахиуц ашиг (НАА)
Ахиуц нийт ашиг борлуулсан бүтээгдэхүүний өртгийг төлөөд
борлуулалтаас үлдэж буй орлогын хэмжээг харуулна. Ахиуц нийт ашиг нь өндөр
байвал борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг бага, ахиуц нийт ашиг нь бага байвал
борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг өндөр байгааг илтгэдэг.
НАА =
Борлуулалт − борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг
Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг (ҮААА)
Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг нь үйл ажиллагааны зардлуудыг төлсний
дараагаар үлдэж буй борлуулалтын орлогын хэсгийг харуулна.
ҮААА=Үйл ажиллагааны ашиг

18
Цэвэр ахиуц ашиг (ЦАА)
Цэвэр ахиуц ашиг нь татвар болон бусад бүх зардлуудаа төлөөд үндсэн
борлуулалтын орлогын хэсгийг илэрхийлнэ.
ЦАА =
Татварын дараах цэвэр ашиг
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж (ROI)
Хөрөнгө оруулалтын өгөөжийг мөн нийт хөрөнгийн өгөөж гэж нэрлэдэг.
Нийт хөрөнгийн нэг төгрөг тутамд ноогдож байгаа цэвэр ашгийн хэмжээг
илэрхийлнэ. Хөрөнгө оруулалтын өгөөж өсвөл ашигт ажиллагаа мөн өснө.
ROI =
Нийт хөөрөөнгөө
Хувьцаат капиталын өгөөж (ROE)
Энэ харьцаа нь хувьцаа эзэмшигчдийн хөрөнгийн 1 төгрөг тутамд ноогдож буй
ашгийн хэмжээг илэрхийлнэ. Өөрөөр хэлбэл хувьцаат капиталын өгөөжийн
харьцаа юм.
ROE =
Нэгж хувьцаанд ноогдох ашиг (EPS)
Нэгж хувьцаанд ноогдох ашиг нь эргэлтэнд байгаа нэгж хувьцаанд
ноогдож буй цэвэр ашгийн хэмжээ юм.Компанийн ашигт ажиллагааны хамгийн
чухал үзүүлэлтийн нэг болдог.
EPS =
Энгийн хувьцаанд хуваарилах боломжит ашиг
Эргэлтэнд байгаа хувьцааны тоо

19
Үнэ ашгийн харьцаа (P/E)
Үнэ ашгийн харьцаа нь зах зээл компанийн 1 төгрөгийн ашгийн төлөө
төлөхөд бэлэн байгаа мөнгөний хэмжээг илэрхийлнэ. Мөн зах зээл компанийн
хэтийн төлөвийг үнэлж байгаа үнэлгээний хэмжүүр болдог. Үнэ ашгийн харьцаа
өндөр байх тусам компани зах зээлд нэр хүндтэй, хөрөнгө оруулагчид хөрөнгө
оруулалтанд итгэх итгэл өндөр байгаагийн илрэл болно.
P
E
=
Хувьцааны зах зээлийн үнэ
Нэгж хувьцаанд ноогдох ашиг
& Харьцааны нэгдсэн шинжилгээ
Зөвхөн ганц харьцаа компанийн санхүүгийн байдалд үнэлэлт дүгнэлт өгөх
хангалттай мэдээлэл болж чадахгүй бөгөөд харин дээрх бүлэг харьцаануудыг
нэгтгэн шинжилбэл компанийн талаарх бодит үнэлгээнд хүрэх боломжтой.
Нэгдсэн шинжилгээг хийхдээ
1. Шинжилгээний Du pont загвар
2. Нэгдсэн чиг хандлагын шинжилгээг ашиглана
Шинжилгээний DU Pont загвар
Анх Америкийн “Du Pont” компанийн менежерүүд ROI, НХЭ, ЦАА ба
хөшүүргийн хоорондын уялдаа холбоог илэрхийлсэн нэгдсэн шинжилгээний
аргыг боловсруулан гаргасан нь тэр дороо нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдөж
санхүүгийн шинжилгээнд өргөнөөр хэрэглэгдэх болсон бөгөөд уг компанийн
нэрээр “Du Pont загвар” хэмээн нэрлэгдэх болжээ. Энэ загвар нь санхүүгийн
тайлангийн үзүүлэлтүүдийн хоорондын уялдаа,хобоо хамаарлыг нэгтгэн
үзүүлдгээрээ онцлогтой. Компаниуд энэ загварыг өөрийн онцлогт тохируулан
боловсруулж хэрэглэдэг.
Санхүүгийн менежерүүд санхүүгийн байдлаа тодорхойлохын тулд
санхүүийн тайлангаа задлан шинжилдэг. Du –pont системийг олон жилийн турш
ашиглаж ирсэн. Шинжилгээний Du -pont загвар санхүүгийн 2 үндсэн тайлан
болох орлогын тайлан,тайлан тэнцэлийн үзүүлэлтийн нэгдлийг ашиглахад

20
ашигт ажиллагааны гол үзүүлэлэлт болох хөрөнгө оруулалтын өгөөж,хувьцаат
капиталын өгөөжийг тодорхойлох аргачлал юм. Шинжилгээний Du -pont загвар
нь дараах алхамуудаас бүрдэнэ.Дараах харьцаануудыг дотор нь задалж үзье
ROI=ЦАА НХЭ Үүнийг (Du Pont) томьѐо гэнэ. Харьцаануудад задаргаа
хийвэл:
ROA =
ТДЦА
Нийт хөр
*
Бор
Бор
=
ТДЦА
Бор
*
Бор
Нийт хөр
= Ахиуц цэвэр ашиг ∗ Нийт хөр эргэц
Хувьцаат капиталын үржүүлэгч =
Нийт эх үүсвэр
Нийт хувьцаат капитал
=
Нийт өр+Хувьцаат капитал
=
Нийт өр
+1
ROE = ROA* хувьцаат капиталын үржүүлэгч
= Ахиуц цэвэр ашиг ∗ Нийт хөр эргэц*
(
Нийт өр
+1) - DU- Pont томъѐо
ROE =
Хувь нийлүүүүлсэн хөөрөнгө
ө
энэ томъёог "𝐷𝑢 𝑝𝑜𝑛𝑡 “ томъёо гэж нэрлэнэ
ROI-оос ROE- г тооцоход ашиглаж буй нийт хөрөнгө/хувьцаат капиталын
харьцаа буюу хувьцаат капиталын үржүүлэгч нь өр зээлийн түвшин хувьцаат
капиталын хоорондын харьцааг харуулна
НХ
ХК
=
НХ
НХ− Нийт өр
=
1
1−НӨ/НХ
=
1
1−Өрийн харьцаа
ROE = ЦАА Ч НХЭ Ч 1 / (1 -ӨХ)
Ашигт Үйл Өрийн
Ажиллагаа Ажиллагаа түвшин
Нэгдсэн чиг хандлагын шинжилгээ
Нэгдсэн чиг хандлагын шинжилгээг компанийн хөрөнгө эх үүсвэрийн
бүтэц хоорондын харьцаа, цаг хугацааны туршид хэрхэн өөрчөгдөж байгааг

21
буюу ерөнхий хандлагыг харах, шинжлэхийн тулд хийдэг. Мөн өрсөлдөгчдийн
болон салбарын дундаж үзүүлэлтүүдтэй харьцуулан шинжилнэ. Салбарын
тэргүүлэх болон хангалтгүй үзүүлэлтүүдтэй харьцуулан шинжилж тухайн нэг
компани ямар түвшинд явааг тодорхойлж болох юм. Гэхдээ харьцуулж буй
үзүүлэлтүүдийг сонгохдоо анхааралтай хандах нь чухал. Харьцуулахдаа бодит
тоон үзүүлэлтүүдийг авч болохоос гадна индексчлэн тооцож эсвэл хувиар
илэрхийлэн тооцож шинжилж болно.
Санхүүгийн тайлангийн хэвтээ шинжилгээ
Санхүүгийн тайланд хийх хэвтээ (зэрэгцүүлсэн) буюу (Horizontal
analysis) шинжилгээг нэг болон хэд хэдэн хэлбэрээр, абсолют үзүүлэлтүүдийн
харьцангуй өсөлтийн хурдыг тооцоолох замаар гүйцэтгэнэ. Суурь үзүүлэлтээс
дараагийн хэд хэдэн жилд өссөн өсөлтийн хурд нь зөвхөн үзүүлэлт тус
бүрийн өөрчлөлтийг харуулаад зогсохгүй үзүүлэлтүүдийн цаашдын динамик
өөрчлөлтийг урьдчилан тооцоолох боломж олгодог. Харин хэвтээ
шинжилгээний ач холбогдол нь инфляцийн нөхцөлд буурдаг байна.
Зэрэгцүүлсэн шинжилгээг дараах байдлаар хийнэ.
 Тайлант болон өмнөх үеийн санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтийн
дүнгийн өөрчлөлтийн ялгаврыг тооцоолж үзүүлэлт тус бүрийн
өсөлт бууралтыг тооцно.
 Энэхүү гаргасан туйлын цэвэр өсөлт бууралтыг суурь үед
харьцуулан үзүүлэлт тус бүрийн өөрчлөтийг хувиар илэрхийлнэ.
 Өмнө хийгдсэн тооцоолол дээр тулгуурлан зэрэгцүүлсэн
шинжилгээний дүгнэлт гаргана. Дүгнэлт гаргахдаа нэг
үзүүлэлтийг салангад байдлаар биш аль болох бусад үзүүлэлт
хэсэг бүлгийн дүн тэдгээрийн өөрчлөлттэй уялдуулан хийх нь
чухал.
Санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүдэд зэрэгцүүлсэн шинжилгээг хийснээр
тухайн бизнесийн байгууллагын хөрөнгө бэл бэнчин төлбөрийн чадвар хэрхэн
өөрчлөгдсөн санхүүгийн ямар эх үүсвэр ашигласан орлого зарлага ашгийн

22
төрөл зүйл ангиудын өсөлт бууралтын талаар ерөнхий дүгнэлт гаргах
боломжтой.
Санхүүгийн тайлангийн босоо шинжилгээ
Пүүс компанийн хөрөнгө, түүний эх үүсвэрийг бүтцээр нь шинжлэхийг
вертикаль буюу босоо шинжилгээ гэнэ. Босоо шинжилгээг явуулж байгаа
зорилгоос нь хамааруулан хоѐр ангилж үздэг.
1. Ашиглагдаж байгаа нөөц болон бусад объѐм хэмжээний
үзүүлэлтүүдээрээ ялгаатай пүүс компаниудын үйл ажиллагааны үр дүн,аж
ахуй хоорондын эдийн засгийн потенциалыг харьцуулах,
2. Санхүүгийн тайлангийн абсолют үзүүлэлтүүдийг гажуудуулах ялангуяа
түүний динамик өсөлтийг нь харьцуулахад түвэгтэй болгодог инфляцийн
сөрөг нөлөөллийг тодорхой түвшинд багасгах зэрэг болно.
Бүтцийн шинжилгээг дараах байдлаар хийнэ.
 Тайлан тооны баланс орлогын тайлангийн нийт дүнд хэсэг бүлгүүдийн
дүн бусад үзүүлэлтийг харьцуулан хувиар тодорхойлно.
 Суурь үеийн санхүүгийн тайланд дээр дурьдсан аргачлалаар
үзүүлэлтийн нийт дүнд эзлэх хувийн жинг тодорхойлно.
 Судалгаанд авч үзсэн хоѐр үеийн санхүүгийн тайлангийн тухайн
үзүүлэлт бүлэг хэсгийн бүтцийн харьцангуй хэмжигдэхүүн хэрхэн
өөрчлөгдөж байгааг анхааран ажиглана.
 Хийсэн тооцоо ажиглалт дээрээ тулгуурлан тайлангийг үзүүлэлтүүд
хэсэг бүлгийн дүнгийн агуулга утгын цялдаа холбоог ашиглан дүгнэл
гаргана.
Дампуурлыг оношлох
Мөн компанийн дампуурлын шинж төлвийг урьдчилан тооцоолох арга
зүйг боловсруулах зорилгоор гарч ирсэн санхүүгийн тайлангийн
шинжилгээний дөрөв дэх чиглэлийн төлөөлөгч Эдуард Альтман дампуурлыг
оношлох Z индексийг боловсруулсан байна.

23
Z 3.3 K1+1.0× K2+0.6 K3+1.4× K4+1.2× K5
K1,K2,K3,K4,K5-гэсэн алгоритмуудыг дараах байдлаар тооцоолно.
K1 = Татвар, хүү төлөхийн өмнөх ашиг.
К2 Борлуулатынорлого_
. Нийт хөрөнгө
К3 Өөрийн хөрөнгө_
Гадны капитал
К4 Хуримтлагдсан ашиг
К5= Өөрийн эргэлтийн хөрөнгө_
Альтманы тооцоолсноор индексийн утга: Альтманы индекс
 Z<1.8 бол дампуурах магадлал өндөр
 1.8<Z<2.7 дампуурах магадлал дунд
 2.7<Z<2.99 дампуурах магадлал бага
Z>2.99 дампуурах аюул байхгүй, компанийн санхүүгийн байдал тогтвортой сайн
гэсэн үнэлгээ өгч урьдчилсан таамаглал дэвшүүлнэ

24
Дээр дурьдсан арга нь зөвхөн үнэт цаасны зах зээл хувьцаа гаргасан томоохон
хувьцаат компаниудын хувьд л боломжтой. Учир нь ийм компаниудын хувьд
өөрийн капиталын бодит зах зээлийн үнийг нь тодорхойлох боломжтой байдаг
Судалгааны хэсэг.
Зоос гоёл” ХК-ний танилцуулга
Анх 1971 онд Урчуудын артельд үнэт чулуу, үнэт металлаар гоѐлын зүйл,
эдлэл хийдэг алт, үнэт чулууны цех байгуулагдсан ба 1973 оны 7 сарын 1-нээс
НААҮЯ-ны харъяа Гоѐл Чимэглэлийн үйлдвэр нэртэйгээр өргөжин зохион
байгуулагдсанаар өнөөдрийн “Зоос Гоѐл” ХК-ий үндэс суурь тавигдсан билээ .
Энэ үед тус үйлдвэр металлын, чулууны гэсэн үйлдвэрлэлийн хоѐр цехтэй, 85
ажиллагсадтай байв.
1976 оны 4 дүгээр сарын 2-нд Гоѐл Чимэглэлийн үйлдвэрийг НААҮЯ-ны
харъяаллаас Сангийн Яамны харъяалалд шилжүүлж, үнэт металл, үнэт чулуун
эдлэлийн үйлдвэрлэлийн зэрэгцээ гүйлгээний бүх төрлийн зоосон мөнгө
үйлдвэрлэх хүчин чадалтай төхөөрөмжөөр тоноглон “Зоос Гоѐлын Зүйлийн
Үйлдвэр” гэж нэрлэх болсон.
1976 онд металл, чулуу, одон тэмдгийн гэсэн үйлдвэрлэлийн үндсэн 3
цехтэй 140 гаруй ажиллагсадтай байв. 1986 онд гоѐлын зүйлийн, зоос-одон
тэмдгийн, үнэт чулууны, багаж механикийн гэсэн 4 цехтэй 180 гаруй
ажиллагсадтай, жилдээ 70.0 мянга гаруй ширхэг алт, мөнгөн эдлэл, 400.0 гаруй
ширхэг чулуун шигтгээ, 500.0мянга гаруй одон медаль, энгэрийн тэмдэг, 6.0 сая
гаруй ширхэг зоосон мөнгө үйлвэрлэж байсан.
Монгол улсад явагдсан өмч хувьчлалаар 1996 оны 5 дугаар сарын 1-нээс
хувьцаат компани болгон “Зоос гоѐл” ХК нэртэйгээр зохион байгуулсан. 1998
оны 3 дугаар сарын 27-нд төрийн мэдлийн 51 %-г дуудлага худалдаанд оруулж
хувьчилсан.

25
Үйлдвэрлэл, худалдааны “Зоос гоѐл” ХК нь одоо Улаанбаатар хотын төв
хэсэгт өөрийн үйлдвэрлэлийн зориулалттай байранд Итали, Герман, Швейцари,
Сингапур, Солонгос зэрэг улсын техник технологиор сорьц болон чанарын
баталгаатай алт, мөнгөн гоѐл чимэглэлийн зүйлс, мөнгөн аяга болон бэлэг
дурсгалын зүйлс, төр засгийн захиалгаар төрийн одон медаль, байгууллага
компаниудын ойн тэмдэг, лого, сургууль төгсөгчдийн ромбо, бүх төрлийн
спортын болон урлагийн уралдаан тэмцээний медалиуд, Монгол Банкний
захиалгаар бүх төрлийн дурсгалын болон гүйлгээний зоосон мөнгийг
мэргэжлийн өндөр түвшинд үйлдвэрлэж байна.
Санхүүгийн тайлангийн харьцааны шинжилгээ
1.Төлбөрийн чадварын шинжилгээ
АЦК=Эргэлтийн актив-Эргэлтийн пассив
АЦК2007=314409,1-73947,5=240461,58
АЦК2008=381602,1-56455,9=325146,2
0
50000
100000
150000
200000
250000
300000
350000
2007 он 2008 он
Series 1 240461.58 325146.2
АЦК

26
Дүгнэлт: Дээрх үзүүлэлтээс харахад “ Зоос гоѐл” ХК-ны АЦК нь суурь оныхоос
давуу үзүүлэлттэй байгаа нь хөрвөх чадварын түвшин сайн байгаа буюу
эргэлтийн хөрөнгөөрөө эргэлтийн пассиваа дарах чадвар сайн байгааг харуулж
байна.
Эргэлтийн харьцаа=
Эргэлтийн актив
Эргэлтийн пассив
Эргэлтийн харьцаа2007=
314409,1
73947,5
=4,252
Эргэлтийн харьцаа2008=
381602,1
56455,9
=6,759
Дүгнэлт: Эргэлтийн харьцааны хувьд өмнөх оныхоос өссөн дүнтэй
байна.Эргэлтийн харьцаа нь 2-той ойрхон байх нь тохиромжтой гэж үздэг бол уг
компанийн хувьд эргэлтийн харьцаа 3-аас их байгаа учир АЦК нь өссөн байна.
ТТГЧХ=
Эргэлтийн актив−Бараа материал
Эргэлтийн пассив
ТТГЧХ2007=
314409,1−123391,6
73947,5
=2,583
ТТГЧХ2008=
381602,1−130428,5
56455,9
=4,449
0
1
2
3
4
5
6
7
2007 он 2008 он
Series 1 4.252 6.759
Эргэлтийн харьцаа

27
Дүгнэлт: ТТГЧХ нь мөн л өссөн үзүүлэлттэй гарчээ.Энэ нь уг компанийн
төлбөрийн чадвар сайн байгааг дахин нотолж байна.
Үзүүлэлтүүд 2007 2008 Өөрчлөлт
АЦК 240461,6 325146,2 84684,6
Эргэлтийн харьцаа 4,252 6,759 2,507
ТТГЧХ 2,583 4,449 1,866
Дүгнэлт: Тооцоолсон үзүүлэлтээс харвал “Зоос гоѐл” компанийн төлбөрийн
чадвар нь өмнөх онтой харьцуулахад бүх коэффициентүүд өссөн байна. Энэ нь
төлбөр төлөх чадвар харьцангуй өндөр байна гэж дүгнэгдлээ.
2.Үйл ажиллагааны шинжилгээ
Бараа материалын эргэц=
ББӨ
Бараа материалын дундаж үлдэгдэл
(удаа)
Бараа материалын эргэц2007=
400972,4
123391,6
=3,25
Бараа материалын эргэц2008=
369118,4
130428,5
=2,83
0
1
2
3
4
5
2007 он 2008 он
Series 1 2.583 4.449
ТТГЧХ

28
Дүгнэлт: Бараа материалыг худалдан авсны дараа хэдий хугацаагаар
борлогдохгүй хадгалагдаж болохыг энэ үзүүлэлт харуулдаг.Уг компанийн хувьд
бараа материалын эргэц буурсан нь борлуулалт түргэсэж ашиг өссөнийг
харуулж байна.
Бараа материалын дундаж наслалт=
360
Бараа материалын эргэлт
(өдөр)
Бараа материалын дундаж наслалт2007=
360
3,25
=110,77
Бараа материалын дундаж наслалт2008=
360
2,83
=127,207
2.6
2.7
2.8
2.9
3
3.1
3.2
3.3
2007 он 2008 он
Series 1 3.25 2.83
Бараа материалын эргэц

29
Дүгнэлт: 2007 оныг 2008 онтой харьцуулхад бараа материалын дундаж
наслалт нь 1,1 дахин өссөн байна .Энэ нь чанартай бараа бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэж сайн борлуулалт явуулсны үр дүн гэж бодож байна .
Авлага цуглуулах дундаж хугацаа=
360
Авлагын эргэлт
(хоног)
Авлага цуглуулах дундаж хугацаа2007=
360
5,947
=60,537
Авлага цуглуулах дундаж хугацаа2008=
360
3,622
=99,399
100
105
110
115
120
125
130
2007 он 2008 он
Series1 110.77 127.207
Бараа материалын дундаж наслалт
0
20
40
60
80
100
2007 он 2008 он
Series1 60.537 99.399
Авлага цуглуулах дундаж
хугацаа

30
Дүгнэлт:Авлага цуглуулах дундаж хугацаа өмнөх оноос 33 хоногоор нэмэгдсэн
байна.Хэдий энэ үзүүлэлт өссөн дүнтэй гарсан ч компанид мөнгө орж ирэх
хугацаа удааширна гэсэн үг юм.
Авлагын эргэц=
Борлуулалтын орлого
Авлагын дундаж үлдэгдэл
(удаа)
Авлагын эргэц2007=
547266,4
92027,2
=5,947
Авлагын эргэц2008=
571659,8
157840,3
=3,622
Дүгнэлт: Уг компани бараа бүтээгдэхүүнээ зээлээр борлуулаад авлага
үүссэнээс хойш компанид мөнгө орж ирэх хугацааг 1 цикл гэж үзэхэд энэхүү
цикл нь суурь онд 6 хоног байсан бол дараах онд 3 хоног болж багассан байна.
Энэ нь авах ѐстой мөнгөн хөрөнгөө түргэн хугацаанд авч дахин эргэлтэнд
оруулах боломж өндөр байна.
Өр төлөх дундаж хугацаа=
Дансны өглөг
Өрийн дундаж худалдан авалт
(удаа)
Өр төлөх дундаж хугацаа2007=
26077,5
547266,4
=0,04
Өр төлөх дундаж хугацаа2008=
19322,2
571659,8
=0,03
0
1
2
3
4
5
6
2007 он 2008 он
Series1 5.947 3.622
Авлагын эргэц

31
Дүгнэлт:Дансны өглөгөө дундажаар хэдэн удаа төлж барагдуулж байгааг
харуулдаг харьцаа юм. Дээрээс үзвэл суурь оноос 0,01-р буурсан нь харьцангуй
тогтвортой байна.
Үндсэн хөрөнгийн эргэц=
Цэвэр үндсэн хөрөнгө
(удаа)
Үндсэн хөрөнгийн эргэц2007=
547266,4
777158,9
= 0,7
Үндсэн хөрөнгийн эргэц2008=
571659,8
591153,2
=0,967
0
0.01
0.02
0.03
0.04
2007 он 2008 он
Series1 0.04 0.03
Өр төлөх дундаж хугацаа
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
2007 он 2008 он
Series1 0.7 0.967
Үндсэн хөрөнгийн эргэц

32
Дүгнэлт: Уг компаний хувьд үндсэн хөрөнгийн эргэц 0,267- удаагаар өссөн
байна.Энэ нь компани үндсэн хөрөнгөө үр ашигтай ашиглаж байгааг илтгэж
байна.
Нийт хөрөнгийн эргэц=
нийт хөрөнгө
(удаа)
Нийт хөрөнгийн эргэц2007=
547266,4
1091568
=0,501
Нийт хөрөнгийн эргэц2008=
571659,8
972755,3
=0,588
Дүгнэлт: Нийт хөрөнгийн эргэлт өндөр байх нь хөрөнгийн үр ашиг өндөр
байгааг харуулна. Манай копанийн хувьд үзүүлэлт суурь оноос өндөр гарсан
байна.
БМ-н эргэц 3,25 2,83 (0,42)
БМ-н дундаж
наслалт
110,77 127,207
16,437
Авлагын эргэц 5,947 3,622 (2,325)
АЦДХ 60,537 99,399 38,862
Өр төлөх дундаж
хугацаа
0,04
0,03 (0,01)
0.44
0.46
0.48
0.5
0.52
0.54
0.56
0.58
0.6
2007 он 2008 он
Series1 0.501 0.588
Нийт хөрөнгийн эргэц

33
Үндсэн хөрөнгийн
эргэц
0,7
0,967 0,267
Нийт хөрөнгийн
эргэц
0,501 0,588 0,087
Дүгнэлт: Шинжилгээний тооцооллоос харахад 2008 онд “Зоос гоѐл” компаний
үйл ажиллагааны идэвхжилт сайжирч хөрөнгийн эргэц түргэсэн нь харагдаж
байна.Тус компаний хөрөнгө ашиглалтын систем сайжирсан нь үр ашгийг
дээшлүүлэхэд нөлөөлсөн нэг хүчин зүйл болсон.
3.Өрийн шинжилгээ
Өрийн харьцаа=
Нийт өр төлбөр
Өрийн харьцаа2007=
73947,5
1091568,
=0,068
Өрийн харьцаа2008=
56455,9
972755,3
=0,058
Дүгнэлт: Уг компани 2007 онд нийт хөрөнгийн 0,068%-ийг ,2008 онд 0,058%-ийг
нь зээлийн эх үүсвэрээр санхүүжүүлсэн байна. Иймээс одоогийн байдлаар ахин
санхүүжилт авах шаадлагагүй гэж үзэж байна.
Өр ба эзэмшигчдийн хөрөнгийн харьцаа=
УХӨТ
Нийт эзэмшигчдийнөмч
0.052
0.054
0.056
0.058
0.06
0.062
0.064
0.066
0.068
2007 он 2008 он
Series1 0.068 0.058
Өрийн харьцаа

34
Өр ба эзэмшигчдийн хөрөнгийн харьцаа2007=
0
1017620,5
= 0
Өр ба эзэмшигчдийн хөрөнгийн харьцаа2008=
0
972755,3
= 0
Хүү төлөх чадварын харьцаа=
Хүү ба татварын өмнөх ашиг
Зээлийн хүүгийн зардал
(удаа)
Хүү төлөх чадварын харьцаа2007=
55078,8
0
=0
Хүү төлөх чадварын харьцаа2008=
70451,4
0
=0
Өр барагдуулах өнөөгийн боломж=
Мөнгөн хөрөнгө+ТБҮЦ
Богино хугацаат өр төлбөр
Өр барагдуулах өнөөгийн боломж2007=
98990,2+0
73947,5
=1,339
Өр барагдуулах өнөөгийн боломж2008=
93333,3+0
56455,9
=1,653
Дүгнэлт:Өр барагдуулах өнөөгийн боломж нь бараа материалын нөөц
нэмэгдсэн учраас өссөн байна.
0
0.5
1
1.5
2
2007 он 2008 он
Series1 1.339 1.653
Өр барагдуулах өнөөгийн
боломж

35
Өр барагдуулах ойрын боломж=
Мөнгөн хөрөнгө+ТБҮЦ+Авлага
Богино хугацаат өр төлбөр
Өр барагдуулах ойрын боломж2007=
98990,2+0+92027,2
73947,5
=2,583
Өр барагдуулах ойрын боломж2008=
93333,3+0+157840,3
56455,9
=4,449
Дүгнэлт:Дээрх үзүүлэлтээс харахад өр төлөх ойрын боломж нь нэмэгдсэн
үзүүлэлттэй гарчээ. Энэ нь борлуулалтын үйл ажиллагаа сайн явагдаж ашиг
өссөнөөр өрөө барагдуулах боломж өндөр болсонг илтгэж байна.
Өрийн харьцаа 0,068 0,058 (0,01)
Өр ба эзэмшигчдийн
өмчийн харьцаа 0 0 0
Хүү төлөх чадварын
харьцаа 0 0 0
Өр барагдуулах
өнөөгийн боломж 1,339 1,653 0,314
Өр барагдуулах
ойрын боломж 2,583 4,449 1,866
Дүгнэлт: Өр ба зээлийн түвшин өндөр байх тусам компанийн төлбөрийн
чадвар буурч, өр төлбөрөө төлж чадахгүйд хүрдэг.Судалж буй компанийн хувьд
0
1
2
3
4
5
2007 он 2008 он
Series1 2.583 4.449
Өр барагдуулах ойрын
боломж

36
өрийн шинжилгээ нь хэвийн гарсан ба энэ нь үйл ажиллагааны үйл явц сайн
байгааг харуулж байна.
4.Ашигт ажиллагааны шинжилгээ
Ахиуц нийт ашиг=
Нийт ашиг
Цэвэр борлуулалт
(хувиар)
Ахиуц нийт ашиг2007=
146293,9
547266,4
=0,267
Ахиуц нийт ашиг2008=
202541,4
571659,8
=0,354
Дүгнэлт:Энэ нь борлуулсан бүтээгдэхүүний өртгийг төлөөд борлуулатаас үлдэж
буй орлогын хэмжээг харуулдаг харьцаа. Тиймээс тооцсон үзүүлэлтийн гарсан
үр дүн нь суурь оноос өндөр байгаа учир бүтээгдэхүүний өртөг бага байжээ.
Ахиуц үйл ажиллагааны ашиг=
Үйл ажиллагааны ашиг
(хувиар)
Ахиуц үйл ажиллагааны ашиг2007=
36042,1
547266,4
=0,066
0
0.1
0.2
0.3
0.4
2007 он 2008 он
Series1 0.267 0.354
Ахиуц нийт ашиг

37
Ахиуц үйл ажиллагааны ашиг2008=
67868
571659,8
=0,119
Дүгнэлт: Уг компаний үйл ажиллагааны зардал нь өмнөх оноосоо ихэссэнээс
борлуулалтын орлого нь өсч, үүнээс хамаараад үйл ажиллагааны ахиуц ашиг нь
суурь оноос 0,053%-р өсчээ.
Ахиуц цэвэр ашиг=
ТДЦА
(хувиар)
Ахиуц цэвэр ашиг2007=
45948,4
547266,4
=0,084
Ахиуц цэвэр ашиг2008=
63407,2
571659,8
=0,111
0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
2007 он 2008 он
Series1 0.066 0.119
Ахиуц үйл ажиллагааны
ашиг

38
Дүгнэлт:Дээрхээс харвал ахиуц цэвэр ашиг нь өмнөх оноосоо 2,7%-р өсчээ.Энэ
нь тайлант үеийн цэвэр ашиг өссөнтэй холбоотой юм.
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж (ROI)=
ТДЦА
Нийт хөрөнгийн дундаж үлдэгдэл
ROЕ2007=
45948,4
1091568
=4,209
ROЕ2008=
63407,2
972755,3
=6,518
Дүгнэлт:Энэ харьцаа нь хөрөнгийн нэг төгрөг тутамд ноогдох ашгийн хэмжээг
харуулна.Дээрх тооцооллоос харвал суурь оноос 2,3%-р өссөн дүнтэй гарчээ.
0
0.02
0.04
0.06
0.08
0.1
0.12
2007 он 2008 он
Series1 0.084 0.111
Ахиуц цэвэр ашиг
0
1
2
3
4
5
6
7
2007 он 2008 он
Series1 4.209 6.518
Хөрөнгө оруулалтын
өгөөж

39
Хөрөнгө оруулалтын өгөөж нэмэгдсэн нь ашигт ажиллагааны өсөлтөнд
эерэгээр нөлөөлж байна.
Хувь нийлүүлсэн хөрөнгийн өгөөж(ROE)=
ТДЦА
Хувь нийлүүлсэн хөрөнгө
(хувиар)
ROE2007=
45948,4
1017620,5
=4,515
ROE2008=
63407,2
916299,4
=6,920
Дүгнэлт: Уг компанийн хувьцаа эзэмшигчдийн хөрөнгийн 1 төгрөг тутамд
ноогдох ашгийн хэмжээ өмнөх оноос 2,405%-р өссөн байна.
1ж хувьцаанд ноогдох цэвэр ашиг=
Энгийн хувьцаанд хувиарлах боломжит ашиг
Гаргасан энгийн хувьцааны тоо
(төг)
(EPS)
EPS2007=
45948,4
3754944
=1,224
EPS2008=
63406,2
3754944
=1,689
0
2
4
6
8
2007 он 2008 он
Series1 4.515 6.92
Хувь нийлүүлсэн
хөрөнгийн өгөөж

40
Дүгнэлт: Нэгж хувьцаанд ноогдох ашиг нь өмнөх оноос өссөн байна.
Үнэ ашгийн харьцааP/E=
Хувьцааны зах зээлйин үнэ
Нэгж хувьцаанд ноогдох ашиг
(төг)
Үнэ ашгийн харьцаа2007=
133
1,224
=108,66
Үнэ ашгийн харьцаа2008=
133
1,689
=78,74
Дүгнэлт: Компаний хувьцаа 2007 онд зах зээл дээр 108,66₮ -өөр
арилжаалагдаж байгаад 2008 онд 78,74₮ болж буурсан байна. Компаний үнэ
ашигийн харьцаа буурч гарсан нь зах зээл компанийг нэр хүндийн хувьд
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
1.4
1.6
1.8
2007 он 2008 он
Series1 1.224 1.689
Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр ашиг
0
20
40
60
80
100
120
2007 он 2008 он
Series1 108.66 78.74
Үнэ ашгийн харьцаа

41
хангалтгүй,хөрөнгө оруулагчид хөрөнгө оруулалтанд итгэх итгэл буурч байгааг
илэрхийлж байна.
Ахиуц нийт ашиг 0,267 0,354 0,087
Үйл ажиллагааны
ахиуц ашиг 0,066 0,119 0,053
Ахиуц цэвэр ашиг 0,084 0,111 0,027
Нийт хөрөнгийн
өгөөж 4,209 6,518 2,309
Өөрийн хөрөнгийн
өгөөж 4,515 6,920 2,405
1ж хувьцаанд ногдох
цэвэр ашиг 1,224 1,689 0,465
Үнэ ашгийн харьцаа 108,66 78,74 (29,92)
Дүгнэлт: Борлуулалтын орлого болон нийт ашгийн өсөлт борлуулсан
бүтээгдэхүүний өртөг, үйл ажиллагааны зардлын өсөлтөөс түрүүлсэн учир 2008
онд нийт ба үйл ажиллагааны ашиг суурь оныхоос 0,087-0,465хувиар
өсчээ.Энэхүү үр дүнтэй холбоотойгоор татвар төлөхийн өмнөх ашиг болон
тайлант үеийн цэвэр ашигаар тоооцоолсон борлуулалтын өгөөж тус тус
нэмэгдсэн үзүүлэлттэй гарчээ. Мөн уг компанийн нийт болон өөрийн хөрөнгийн
өгөөж өмнөх жилээс өсөж, хөрөнгийн үр ашиг дээшилсэн байна.
-Шинжилгээний Du-Pont загварын шинжилгээ
ROA=
ТДЦА
×
=
ТДЦА
×
=Ахиуц ЦАЧНийт хөрөнгийн эргэц
ROA2007=
45948,4
1091568
×
547266 ,4
547266 ,4
=
45948,4
547266 ,4
×
547266 ,4
1091568
=4,209
ROA2008=
63406,2
972755,3
×
571659,8
571659,8
=
63406,2
571659,8
×
571659,8
972755,3
=6,518

42
ROE=ROA×Хувьцаат капиталын үржүүлэгч
ROE=
татварын дараах цэвэр ашиг
хувь нийлүүлсэн хөрөнгө
ROE2007=
45948,4
1017620 ,5
=4,515
ROE2008=
63406,2
916299,4
=6,92
ХКапиталын үржүүлэгч2007=
ROE
ROA
=
4,515
4,209
=1,073
ХКапиталын үржүүлэгч2008=
ROE
ROA
=
6,92
6,518
=1,61
0
1
2
3
4
5
6
7
2007 он 2008 он
Series1 4.209 6.518
Хөрөнгө оруулалтын
өгөөж
0
1
2
3
4
5
6
7
2007 он 2008 он
Series1 4.515 6.92
Хувь нийлүүлсэн
хөрөнгийн өгөөж

43
Дүгнэлт:Онолын хувьд үзвэл ХКапитал нь дан ганц ашгаар тодорхойлогдох бус
өр төлбөр компанийн хөшүүргээс хамаатай байдаг.Компани ашигтай ажилласан
гээд өмч нь нэмэгдэнэ гэсэн ойлголт биш юм. Дээрхи үзүүлэлтээс харвал “Зоос
гоѐл” ХК-н хөрөнгө оруулалтын өгөөж (ROA) нь суурь онтой харьцуулахад өссөн
дүнтэй байна.2008 онд тус компаний өр төлбөр нь 118812.7 сая төгрөгөөр буюу
буурсан учраас хөрөнгө оруулалтын хэмжээ өссөн.
0
0.5
1
1.5
2
2007 он 2008 он
Series1 1.073 1.61
Хувьцаат капиталын
үржүүлэгч

44
Тайлан балансын хэвтээ ба
босоо шинжилгээ
САНХҮҮГИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД 2007 2008
Хэвтээ шинжилгээ Босоо шинжилгээ
Төгрөгөөр Хувиар 2007% 2008%
А.Нийт хөрөнгө(1+2)
1. ЭРГЭЛТИЙН ХӨРӨНГӨ
Мөнгөн хөрөнгө
Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт
Авлага
Урьдчилан төлөгдсөн зардал
Бараа материалын нөөц
Бусад
2. ЭРГЭЛТИЙН БУС ХӨРӨНГӨ
a. Биет хөрөнгө
Газар
Барилга байгууламж
Хуримтлагдсан элэгдэл
Тоног төхөөрөмж
Тавилга эд хогшил
Дуусаагүй барилга
Мал амьтад
Бусад үндсэн хөрөнгө
b. Биет бус хөрөнгө
Гудвил
Патент
Зохиогчийн эрх
Зохион байгуулалтын зардал
Барааны тэмдэг
Хөрөнгө оруулалт ба бусад
хөрөнгө
Үнэлгээний хасагдуулга
Б.ӨР ТӨЛБӨР БА
ЭЗЭМШИГЧДИЙН ӨМЧ
1. ӨР ТӨЛБӨР
a. Богино хугацаат өр
Дансны өглөг
Векселийн өглөг
Орлогийн татварын өглөг
Цалингийн өглөг
Бусад татварын өглөг
ЭМНД-ийн шимтгэлийн өглөг
Мөнгөн ноогдол ашгийн өглөг
Банкны богино хугацаат өглөг
Хойшлогдсон татварын өглөг
Бусад өглөг
Урьдчилж орсон орлого
Богино хугацаат өглөгийн
хасагдуулга
b. Урт хугацаат өр
Урт хугацаат векселийн өглөг
Урт хугацаат зээл
Урт хугацаат бондын өглөг
Бусад урт хугацаат өглөг
Урт хугацаат өглөгийн
хасагдуулга
2. Эзэмшигчдийн өмч(a+б+в)
a. Өмч
Төрийн
Хувийн
b. Хувьцаа
Энгийн хувьцаа
Давуу эрхийн хувьцаа
1,091,568.0
314,409.1
98,990’2
92,027.2
123,391.6
777,158.9
775,466.8
1,017,357.1
-241,045.8
1,692.1
1,692.1
1,091,568.0
73,947.5
73,947.5
26,077.5
5,813.1
2,634.0
525.3
19,314.9
19,582.7
0.0
1,017,620.5
0.0
945,524.8
375,494.4
972,755.3
381,602.1
93,333.3
157,840.3
130,428.5
591,153.2
589,461.1
838,506.9
-249,045.8
1,692.1
1,692.1
972,755.3
56,455.9
56,455.9
19,322.2
5,316.8
2,543.5
412.90
1,319.5
24,012.3
3,528.7
0.0
916,299.4
0.
803,327.2
375,494.4
-118,812.7
67,193
-5,656.9
65,813.1
7,036.9
186,005.7 7,036.9
-186,005.7
-179,450.2
7,155.5
0
1,692.1
1,692.1
-118,812.7
-17,491.6
-17,491.6
-6,755.3
-3,269.6
-2,221.1
794,2
4,697.4
-16,054
0,0
-101,321.1
0
-142,197.6
0
10,88%
21,37%
5,71%
71,51%
5,7%
23,93%
23,98%
17,63%
2,95%
10,88%
23,65%
23,65%
25,9%
56,24%
84,32%
151,18%
24,32%
81,98%
0,0%
9,95%
0
15,03%
0
100%
28,8%
9,1%
8,4%
11,3%
71,2%
71,04%
0,93%
0,22%
0,15%
0,15%
100%
6,7%
2,4%
0,5%
0,2%
0,04%
1,76%
1,79%
93%
86,6%
34,4
100%
39,2%
9,6%
16,2%
13,4%
60,7%
60,6%
81,2%
25,6%
0,17%
0,17%
100%
5,8%
2,9%
0,5%
0,2%
0,13%
2,46%
0,36%
95%
82,5%
???

45
1.Тайлан балансын хэвтээ буюу зэрэгцүүлсэн шинжилгээний дүгнэлт:
a) 2008 оны хувьд “Зоос гоѐл” ХК-ны нийт хөрөнгө нь өмнөх оноосоо
118,812.7 сая төгрөг буюу,10,88%-р буурсан дүнтэй байна.Нийт хөрөнгийн
бууралт, өөрчлөлтийг дотоод бүтцийн хувьд авч үзвэл тайлант онд
компанийн эргэлтийн бус хөрөнгө23,93%,богино хугацаат хөрөнгө
оруулалт 5,71%-р тус тус буурсан дүнтэй гарчээ.
Дансны авлага 71,51%-р өссөнөөс авлага цуглуулах дундаж хугацаа 38
хоногоор удаашран хөрөнгөө эргэлтэнд оруулах үйл явц мөн тэр
хэмжээгээр удааширсантай холбоотой.
b) Эргэлтийн хөрөнгийн нийт дүнд голлох байр суурийг бараа материал
эзлэж байгаа нь тус компаний үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл
онцлогтой холбоотой бөгөөд хувийн жин суурь оноос 0,67%-иар өссөн нь
үүнийг гэрчилж байна.
c) “Зоос гоѐл” ХК-н эргэлтийн хөрөнгө нь 67193 сая төгрөгөөр буюу 21,37%-р
өссөн дүнтэй байна.Энэхүү эргэлтийн хөрөнгийн өсөлтийн дийлэнх хувийг
дансны авлага эзэлж байгаа бөгөөд харин эргэлтийн бус хөрөнгө
186005,7сая төгрөгөөр өмнөхх оноос буурсан үзүүлэлттэй байна.
d) Тус компани нь тайлант онд урт хугацаат өр төлбөргүй байгаа ба харин
богино хугацаат өр төлбөр 17491 сая төгрөгөөр буюу 23,65%-р буурсаны
дотор орлогын татварын өглөг 56,24%,бусад татварын өглөг 84,32%-р тус
тус буурсанаас нөлөөлсөн байна.
Халаасны хувьцаа
Нэмж төлөгдсөн капитал
Эзэмшигчдийн өмчийн бусад
хэсэг
c. Хуримтлагдсан
ашиг(алдагдал)
Тайлангийн үеийн
Өмнөх үеийн
570,030.4
72,095.6
45,948.4
26,147.2
427,832.8
112,972.2
63,406.2
49,466.0
-142,187.8
40,876.6
17,457.8
23,418.8
24,94%
56,69%
37,99%
89,56%
52,2%
6,6%
4,2%
2,3%
43,9%
11,6%
6,5%
5,9%

46
2. Балансын босоо буюу бүтцийн шинжилгээний дүгнэлт:
a) Нийт хөрөнгийн эргэлтийн хөрөнгө буюу идэвхтэй хэсгийн эзлэх
хувийн жин 28,8% байснаа 39,2% болж өссөн байна.
б) Эргэлтийн хөрөнгийн нийт дүнд голлох байр суурийг бараа материал
эзлэж байгаа нь тус компанийн үйл ажиллагааны үндсэн чиглэл,
онцлогтой холбоотой бөгөөд түүний хувийн жин суурь оноос бараг 2,1%-р
өссөн нь үүнийг гэрчилж байна.
c) Нийт хөрөнгөнд эзлэх эргэлтийн бус хөрөнгийн хувийн жин буурсан
явдал нь:
 Хөрөнгө оруулалт хийж үндсэн хөрөнгөө нэмэгдүүлээгүй
 Эргэлтийн хөрөнгийн хэмжээ өссөнтэй холбоотой
d) Нийт эх үүсвэрийн дүнд өр төлбөрийн эзлэх хувийн жин давамгайлах
болсон нь цаашид тус компаний хувьд өр зээлийн оролцоо нэмэгдэн
төлбөрийн чадвар сулрах зэргээр санхүүгийн тогтвортой байдалд зарим
бэрхшээл учирч болзошгүйг анхааран ажиллавал зохино.

47
Орлогын тайлангийн хэвтээ ба босоо шинжилгээ
oРЛОГЫН ТАЙЛАН 2007 2008
Хэвтээ Босоо
төгрөгөөр Хувиар Хувиар Хувиар
1.Цэвэр борлуулалт
Нийт борлуулалт
Борлуулалтын хорогдол
Борлуулалтын хөнгөлөлт
2.Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг
3.Нийт ашиг 1-2
4.Үйл ажиллагааны зардал
Цалин хөлс шагнал
НДШ
Засвар үйлчилгээний зардал
Ашиглалтын зардал
Түрээсийн зардал
Албан томилолтын зардал
Тээврийн зардал
Элэгдлийн зардал
Цахилгааны зардал
Зар сурталчилгааны зардал
Телефоны зардал
Шатахууны зардал
Бусад зардал
5.Үйл ажиллагааны ашиг (алдагдал)
(5+6-7)
6.Үйл ажиллагааны бус орлого
Хүү торгууль, хөнгөлөлтийн
орлого
Ноогдол ашгийн орлого
Валютын ханшийн өөрчлөлтөөс
олсон ашиг
Бусад
7.Үйл ажиллагааны бус зардал
Хүү торгууль,хөнгөлөлтийн
зардал
Хувьцаа бондын гарсан
алдагдал
Валютын ханшийн өөрчлөлтөөс
гарсан алдагдал
Бусад
8.Ердийн ажиллагааны ашиг
(алдагдал) (5+6-7)
9.Онцгой шинжтэй орлого
10.Хамтарсан үйлдвэрээс олсон
орлого
11.Татвар төлөхийн өмнөх ашиг 8910
12.Орлогын татварын зардал
13.Тайлант үеийн цэвэр
ашиг(алдагдал) (11-12)
547,266.4
548,125.6
859.3
400,972.4
146,293.9
110,251.8
28,535.9
228.8
48,054.9
1,398.0
61.6
311.0
31,661.7
36,042.1
22,826.7
22,826.7
3,790.0
3,790.0
55,078.8
55,078.8
9,130.4
45,948.4
571,659.8
573,219.3
1,559.5
369,118.4
202,541.4
134,673.5
35,683.5
975.4
64,790.6
2,260.0
30,963.9
67,868.0
4,638.3
4,638.3
2,054.9
2,054.9
70,451.4
0.0
0.0
70,451.4
7,045.2
63,406.2
24,393.4
25,093.7
700,2
-31,854
56,247,5
24,421.6
7,147.6
776,6
16,735.7
-697,8
35,825.9
-18,189.4
-18,189.4
-1,735.1
-1,735.1
15,372.6
0,0
0,0
15,372.6
-2,085.2
17,457.8
4,45%
4,57%
81,48%
-7,94%
38,44%
22,15%
25,04%
339,42%
34,82%
-2,2%
99,4%
-79.68%
-79,68%
-45,78%
-45,78%
27,91%
27,91%
22,83%
37,99%
100%
100,1%
0,16%
73,27%
26,73%
20,14%
5,21%
0,042%
8,78%
0,25%
0,011%
5,78%
6,58%
4,17%
4,17%
0,69%
0,69%
10,06
100%
100,3%
0,273%
64,57%
35,43%
23,56%
6,24%
0,17%
11,33%
0,39%
5,41%
11,87%
0,81%
0,81%
0,36%
0,36%
12,32%
”Зоос гоѐл” компанийн орлогын тайланд хийсэн хэвтээ болон босоо
шинжилгээний дүгнэлт:
1. Борлуулалтын орлого нь борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөгийн
өсөлтөөс түрүүлсэн байгаа учраас компаний нийт ашиг 2008 онд
24393.4 сая төгрөгөөр өссөн байна. Өөрөөр хэлбэл 2007 онд
борлуулалтын орлогын 1 төгрөг тутмаас 26 мөнгөний ашиг олж
байсан бол энэ үзүүлэлт 2008 онд 35 болтлоо өссөн.
10,06
1,67
8,39
12,32
1,23
11,09

48
2. Үйл ажиллагааны нийт зардлын дүн суурь оноос 24421.6сая төгрөг
буюу 22,15%-иар нэмэгдсэнээс борлуулалтын орлогод эзлэх хувь
нь тодорхой хэмжээгээр өссөн байна.Үйл ажиллагааны зардлыг
бүтцийн хувьд авч үзвэл борлуулалтын орлогын өсөлттэй уялдан
худалдаа маркетингийн зардал нилээд өссөн нь харагдаж байна.
3. Нийт ашгийн өсөлтийн хурдац нь үйл ажиллагааны зардлын
өсөлтийн хувиас түрүүлж байгаагаас үйл ажилллагааны ашиг
өмнөх оноос 22,15%-р,түүний эзлэх хувь 20,14 - 23,56% болон
нэмэгджээ.
4. Татвар ноогдох ашиг өссөнтэй холбоотойгоор орлогын татварын
зардал нилээд буурсан дүнтэй гарчээ.
5. “Зоос гоѐл” компанийн 2008 оны үйл ажиллагааны үр дүнгээс
үзэхэд орлого болон ашгийн өсөлтийн хурдац нь борлуулсан
бүтээгдэхүүний өртөг болон зардлын өсөлтөөс түрүүлсэн учир
тайлант оны цэвэр ашиг өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад
37,99%-р илүү байна.
6. Тайлант оны ажлын үр дүнгээс үзэхэд тус компанийн бизнесийн
үйл ажиллагаа нилээд идэвхжиж орлого ашиг нэмэгдэн ашигт
ажиллагааны түвшин дээшилж байгаа нь цаашид төлбөрийн болон
өөрийн хөрөнгө капиталын чадавхиа сайжруулах нөхцөл бүрдүүлж
болох юм.
-Дампуурлын онош (Альтманы индекс)
К1=
Хүү татварын өмнөх ашиг
К1(2007)=
55078,8
1091568
=0,05
К1(2008)=
70451,4
972755,3
=0,072

Sanhuugiin tailangiin shinjilgee 2

Sanhuugiin tailangiin shinjilgee 2

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Sanhuugiin tailangiin shinjilgee 2

Similar to Sanhuugiin tailangiin shinjilgee 2 (20)

More from E-Gazarchin Online University

More from E-Gazarchin Online University (20)

Sanhuugiin tailangiin shinjilgee 2