Useful for class 8

2. मृदा म्हणजे माती
• शेतात आणिण इतरत्र धुळीच्या रुपात
माती आणढळते. आणपण ज्या जिमनीवर
वावरतो ती जमीन मातीनेच बनली
आणहे.

3. माती तयार कशी होते ?
• पाऊस, वारा, उष्णता या िनसगार्गातल्या घटकांमुळे खडकांची
झीज होते. थंड प्रदेशांमध्ये पावसाळ्यात खडकांच्या भेगांमध्ये
साठलेले पाणी िहवाळ्यात गोठते. त्याच्या दाबाने खडक
फु टतात. अशा ियाक्रियांमध्ये खडकांपासून तयार झालेले बारीक कण
म्हणजेच माती.

4. अपक्षीणन
• खडकांची िनसगर्गात: झीज होऊन त्यांचे मातीत रुपांतर होण्याची
ियाक्रिया म्हणजे अपक्षीणन. सुमारे २.५ से.मी. जाडीचा थर
िनसगार्गात तयार होण्यासाठी ७ ते ८ वषे लागतात.

5. • पावसाच्या पाण्यामुळे माती दूरवर
वाहून नेली जाते. नदीत िमसळली जाते.
पूर ओसरल्यावर ती नदीकाठी िशल्लक
रहाते.
• कोरडया हवेत माती वाऱ्यामुळे इतरत्र
पसरते.

6. मातीचे रंग , पोत आणिणि कस यांनुसार वेगवेगळे प्रकार पडतात.

7. मातीचे प्रकार
• िनसगार्गात वेगवेगळ्या िठिकाणिचे खडक वेगवेगळ्या खिनज आणिणि
क्षारांनी बनलेले आणहेत. खडकांची झीज झाल्याने ते जिमनीत
िमसळतात . जिमनीत प्राणिी आणिणि वनस्पतींचे अवयव गाडले
जातात. यांचेही प्रमाणि िठिकाणिानुसार बदलते. जिमनीत िबळे
करून राहणिारे कृदंत प्राणिी दातांनी जमीन पोखरतात. झाडांची
मुळे खोलवर जाऊन जमीन भुसभुशीत करतात आणिणि
जिमनीतील घटक शोषून घेतात. या सगळ्यांमुळे मातीतील
घटकांचे प्रमाणि बदलत रहाते.

8. मातीतील घटक
• लोह, प्राणिी व वनस्पतींचे
अवशेष क्वाटर्गाझ फेल्डस्पार,
अभ्रक, तांबे आणिणि इतर अनेक.

9. माती एक नैसिगक साधनसंपत्ती
• आणपणि जिमनीच्या आणधारानेच पृथ्वीवर वावरतो. शेती आणिणि
जंगले जिमनीवरच वाढतात.
• वनस्पतींच्या वाढीसाठिी मातीतील घटकांची गरज असते.
• अनेक खिनजे आणिणि क्षार जिमनीत खाणिीत सापडतात.

10. माती नैसिगक साधन संपत्ती
• पावसाचे पाणिी जिमनीतच मुरते आणिणि साठिवले जाते.
• काही वैद्यकीय उपचारांमध्ये मातीचा वापर केला जातो.
• िविवध प्रकारच्या मातीपासून िविवध प्रकारच्या उपयोगाच्या
आणिणि शोभेच्या वस्तू बनिवतात.

11. मातीचे प्रकार
पोयटा माती रेताड माती
शाडूची माती
िचनी माती िचकण माती

12. िचनी माती
• चीनमधील काउलिलग नावाच्या टेकडीजवळ सापडते.
• सवार्वात शुद्ध असते.

13. िचनी मातीच्या वस्तूंचे सुशोभीकरण
• या वस्तू चमकदार करण्यासाठी त्यांना िझिलई करण्यात येते.
तसेच त्या रंगवण्यासाठी ऑक्साईडस चा वापर करतात.
• लाल आयनर्वा ऑक्साईड
• िहिरवा कॉपर ऑक्साईड

14. िचकण माती
• या मातीत अशुद्धींचे प्रमाण सवार्वात जास्त असते.
• पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता सवार्वािधक.
• हिी माती नदीच्या गाळात मुख्यत: असते.
• िवटा भांडी कौले बनिवण्यासाठी मुख्यत: वापरतात.

15. शाडूची माती
• अशुद्धींचे प्रमाण मध्यम असते.
• पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता
मध्यम.
• मूती बनिवण्यासाठी उलपयोग हिोतो.

16. पोयटा माती
• पाणी धरून ठेवण्याची क्षमता
मध्यम.
• काळपट लालसर रंग .
• बागकामासाठी मुख्यत: वापरतात.

17. जमिमनीची धूप
• पावसाचे पाणी, वारा, यांमुळे जमिमनीवरील
माती वाहून जमाते. याला जमिमनीची धूप
म्हणतात.
• जमिमनीची धूप उतारावर सवार्वाधिधक होते.
• धूप रोखण्यासाठी उतारावर बांध घालणे आणिण
वृक्षा रोपण उपयुक्त .

18. जमिमनीचे (मातीचे) प्रदूषण
• िपकांसाठी वापरलेली रासायिनक खते व
िकटक नासके, जमिमनीत गाडलेला न
कुजमणारा कचरा, कारखान्यातले सांडपाणी
पाण्याचा अतितवापर , आणम्ल पजमर्वाधन्य यांमुळे
प्रदूषण होते.

19. मातीचे परीक्षण
• मातीच्या परीक्षणामुळे ितच्यातील
घटकांचे प्रमाण कळते. त्यानुसार
कोणत्या िपकासाठी ती उपयुक्त आणहे
िकवा कोणत्या घटकांची कमतरता आणहे
ते समजमते. शेतीसाठी हे परीक्षण
फायदेशीर ठरते.