Fakültə:QNMF
Qrup:221.18
Mövzu:Tirlərdə daxili qüvvələrin təyini
Müəllim:Həməşəyeva Mətanət
Tələbə:Hüseynzadə Murad

İnşaat mexanikasında daxili qüvvələr məşhur kəsimlər
üsulu vasitəsilə müəyyənləşdirilir. Bu üsula görə
tikilinin elementinin yaxud hissəsinin birinin digərinə
təsiri əvəzləyici adlanan xarici qüvvə və momentə
çevrilir. Ona görə də daxili qüvvələr dedikdə onlara
bərabər əvəzləyici qüvvələri nəzərdə tutacağıq.
Tikilinin elementinin kəsimində tətbiq olunan bu
əvəzləyici qüvvələr, adətən əyici və burucu momentlər,
normal və kəsici qüvvələr şəklində meydana çıxır
İnşaat mexanikasında daxili qüvvələr

Daxili qüvvələr təyin olunan zaman, nəzərə almaq lazımdır ki,
yükün təsirindən istənilən tikili öz formasını dəyişir, yəni
deformasiyaya uğrayır. Deformasiya o vaxta kimi artır ki, bu
zaman yaranan daxili qüvvələr, deformasiyanın artmasına mane
ola bilmirlər. Bundan sonra isə onun deformasiya halındakı
müvazinəti başlayır. Bu isə o deməkdir ki, tikilinin istənilən
ayrılmış hissəsində, ona tətbiq olunan xarici qüvvələrlə
kəsiklərdəki daxili qüvvələr (daxili qüvvələr, xaricdə keçirilmiş
kəsikdə) qarşılıqlı müvazinətdə olacaqlar

Əgər adi inşaat materiallarında deformasiyanın artım
sürəti böyükdürsə, onda deformasiya halındakı
müvazinət, ona tətbiq olunan qüvvə ilə eyni vaxtda
başlanır və tikilinin materialı özünün fiziki
xüsusiyyətlərinə görə, belə daxili qüvvələrin artım
sürətinin qarşısını ala bilmirsə, yəni, deformasiyanın
artmasına mane olub, deformasiya halında
müvazinətli vəziyyət yarada bilmirsə, bu zaman
deformasiya tikilinin dağılmasına kimi davam edir.

Məsələnin dəqiq qoyuluşu zamanı deformasiya vəziyyətində olan
tikilidə, daxili qüvvələrin tapılması, yükün vəziyyətindən asılı olaraq
tikilinin deformasiyası zamanı qəbul edilmiş hesablama üsuluna əsasən
təyin olunmalıdır. Lakin bu böyük çətinliklərlə əlaqədardır, belə ki,
deformasiya vəziyyətində olan tikilidə daxili qüvvələr və onun
deformasiyası qarşılıqlı əlaqəlidir. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki,
əgər material Hüq qanununa tabedirsə, onda bir qayda olaraq
yerdəyişmə ilə yük arasındakı xətti asılılıq mövcud olsa belə daxili
qüvvələrin təyin olunması çox mürəkkəb olur. Əgər material Hüq
qanununa tabe deyilsə, yaxud onun təsirindən kənardadırsa, onda
məsələnin həlli daha da çətinləşir.

Ona görə də tikilinin deformasiyası zamanı onun formasının
kiçik dəyişməsini nəzərə alaraq, hesablamanı sadələşdirmək üçün
daxili qüvvələri adətən təqribi, yəni tikilinin başlanğıc
deformasiyalanmayan halına uyğun təyin edilir. Əksər hallarda,
daxili qüvvələrin bu qayda ilə təyin olunmasını qəbul etmək olar.
Nəzərə almaq lazımdır ki, deformasiya olunmayan hala uyğun daxili
qüvvələrin bu qayda ilə təyin olunması kifayətdir, amma yaddan
çıxarmaq olmaz ki, bəzən tikilinin deformasiyası nəzərə çarpacaq
dərəcədə böyük ola bilər.
Tikilinin deformasiyalanmayan halı üçün daxili qüvvələrin təyin
olunması zamanı nəzərə çarpacaq xəta alınırsa (məsələn, normal-
kəsici əyilmədə) onda daxili qüvvələri tikilinin deformasiyasını
nəzərə almaqla təyin etmək lazımdır.

Tirlərdə daxili qüvvələrin hesablanması
Tirlərdə daxili qüvvələrin qiymətini təyin edən zaman aşağıdakı
qaydalardan istifadə edəcəyik
Tirin sağ tərəfinin sol tinində kəsici Q qüvvəsi aşağıdan yuxarıya
istiqamətlənirsə, müsbət hesab olunur və sol tərəfin sağ tinində isə əksinə,
yəni yuxarıdan aşağıya yönəldikdə müsbətdir.
Kəsici qüvvə qiymət və işarəcə tirin sol tərəfinə təsir edən bütün
qüvvələrin, tirin oxunun normalı üzrə proyeksiyalarının cəminə bərabərdir,
yaxud tirin sağ tərəfinə təsi edən qüvvələrin həmin normal üzrə
proyeksiyalarının əks işarə ilə cəminə bərabərdir:

 


sağ
sol
Y
Y
Q

Tirin sağ tərəfinin sol tininə təsir edən əyici moment-M saat əqrəbi istiqamətində
yönəldikdə müsbət və tirin sol tərəfinin sağ tilində saat əqrəbinin əksinə
yönəldikdə müsbətdir. Tirin sol tərəfinə təsir edən əyici moment sol tərəfə təsir
edən bütün qüvvələrin z oxuna nəzərən momentlərinin cəminə bərabərdir, yaxud
sağ tərəfə təsir edən bütün qüvvələrin z oxuna nəzərən əks işarə ilə momentlərinin
cəminə bərabərdir (burada z oxu baxılan kəsiyin ağırlıq mərkəzindən keçir və
xarici qüvvələrin təsir müstəvisinə perpendikulyardır):

Tirə təsir edən qüvvələr onun
oxunun normalı üzrə
istiqamətlənməyibsə, onda
kəsici və əyici momentdən
başqa, tirin en kəsiyində normal
qüvvələr də yaranır. Əgər
normal qüvvə dartılma
yaradırsa, müsbət, sıxılma
əmələ gətirirsə, mənfi olur.
Normal qüvvə tirin sol tərəfinə
təsir edən bütün xarici
qüvvələrin tirin oxu üzrə
proyeksiyalarının cəminə
bərabərdir, yaxud tirin sağ
tərəfinə təsir göstərən bütün
qüvvələrin həmin ox üzrə
proyeksiyasının əks işarə ilə
cəminə bərabərdir

Tirə təsir edən əyici moment
və kəsici qüvvənin epürləri
arasında müəyyən asılılıqlar
mövcuddur. Bu asılılıqlar
epürlərin qurulması
düzgünlüyünü və onların
qurulmasını asanlaşdırır. Bu
qanunauyğunluqlar təkcə tirlərə
deyil və həm də çərşivəli
sistemlərə tətbiq oluna bilər. Ona
görə də inşaat mexanikası
kursunda böyük əhəmiyyətə
malikdir.
Əsas asılılıqlar bunlardır :

Yəni, kəsici qüvvə əyici
momentdən absis oxuna görə
birinci tərtib törəməsinə
bərabərdir. Oxşar olaraq kəsici
qüvvə ilə müntəzəm səpələnmiş
qüvvələr arasında diferensial
asılılıq mövcuddur

Bu asılılıqları nəzərə alıb, bir sıra qaydaları söyləmək olar:
1. Əyici momentin M-epürlərinin artan ordinatlı sahələrində (yəni, M-in azalan qiymətləri ilə) Q-nun mənfi qiymətli sahələrinə
uyğundur və M-epürünün ordinatlarının azalan qiymətləri Q-nün müsbət qiymətli sahələrinə uyğundur:
2. M-in epürünə toxunanı nə qədər dik olarsa, Q-nün mütləq qiyməti bir o qədər böyük olar. Kəsici qüvvənin ədədi qiyməti bu
toxunan ilə tirin oxu arasındakı bucağın tangensinə bərabərdir.
3. Kəsici qüvvənin sıfra bərabər olan kəsiklərdə, əyici moment ya maksimal ya da minimaldır.
4. Topa qüvvələr arasında (onların arasında müntəzəm səpələnmiş yük yoxdursa) M-in epürü düz xətt ilə məhdudlaşır (ümumi
halda maili xətlə), Q-nün epürü isə üfüqi xətt ilə;
5. Tirin müntəzəm səpələnmiş yüklər təsir edən sahələrində M-ikinci dərəcəli parabola ilə, Q-nün epürü isə maili düz xətt ilə
məhdudlaşırlar;
6. Müntəzəm səpələnmiş yüklər təsir edən sahələrdə M-in epürü parabolanın çökəkliyi bu yükün təsiri istiqamətində olur;
7. Tirin oxuna perpendikulyar olan topa qüvvələrin tətbiq nöqtələri, M-in epüründə keçidə, Q-nün epüründə isə sıçrayışa
uyğundur. Qüvvə aşağıya yönəlmişsə, soldan sağa hərəkət zamanı sıçrayış aşağıya, qüvvə yuxarıya yönəlmişsə, onda sıçrayış
yuxarıya olur. Sıçrayışın qiyməti qüvvənin qiymətinə bərabərdir.
8. Tirin hər hansı hissəsində əyici moment kəmiyyətinin ədədi qiymətinin dəyişməsi, bu hissədə kəsici qüvvənin epürünün
sahəsinə bərabərdir (bu şərtlə ki, həmin sahədə tirə xarici moment təsir etmir).
9. Tirin hər hansı hissəsində kəsici qüvvənin kəmiyyətinin ədədi qiymətinin dəyişməsi, bu hissədə müntəzəm paylanmış yükün-q-
nün epürünün sahəsinə bərabərdir.

Diqqətiniz üçün
təşəkürlər